Tài liệu Hiện trạng và định hướng quy hoạch quản lý chất thải rắn trên địa bàn thành phố Vĩnh Yên - tỉnh Vĩnh Phúc đến năm 2020

ĐỖ THỊ VÂN ANH HIỆN TRẠNG VÀ ĐỊNH HƢỚNG QUY HOẠCH QUẢN LÝ CHẤT THẢI RẮN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ VĨNH YÊN - TỈNH VĨNH PHÚC ĐẾN NĂM 2020 LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC MÔI TRƢỜNG Thái Nguyên - 2012 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM …………………… ĐỖ THỊ VÂN ANH HIỆN TRẠNG VÀ ĐỊNH HƢỚNG QUY HOẠCH QUẢN LÝ CHẤT THẢI RẮN TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ VĨNH YÊN - TỈNH VĨNH PHÚC ĐẾN NĂM 2020 Chuyên ngành: Khoa học môi trƣờng Mã số:60440301 LUẬN VĂN THẠC SỸ KHOA HỌC NÔNG NGHIỆP Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.Ts. Đàm Xuân Vận Thái Nguyên - 2012 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3 LỜI CAM ĐOAN Sau một thời gian nghiên cứu, thu thập số liệu, điều tra khảo sát thực trạng quản lý chất thải rắn trên địa bàn thành phố Vĩnh Yên tỉnh Vĩnh Phúc. Luận văn “Hiện trạng và định hướng quy hoạch quản lý chất thải rắn trên địa bàn thành phố Vĩnh Yên - tỉnh Vĩnh Phúc đến năm 2020” đã hoàn thành đúng thời hạn đƣợc giao. Tôi xin cam kết rằng nội dung luận văn này chƣa đƣợc sử dụng cho bất kì một chƣơng trình cấp bằng cao học nào cũng nhƣ bất kỳ một chƣơng trình đào tạo cấp bằng nào khác. Các nguồn số liệu, tài liệu đƣa ra trong luận văn là hợp pháp, trung thực, rõ ràng. Các nhận định, kết luận trong luận văn là của chính tác giả. Tác giả Đỗ Thị Vân Anh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Hiện nay, cùng với sự phát tiển của xã hội rác thải đang là vấn đề nhức nhối ở nhiều đô thị, tiềm ẩn nguy cơ gây ô nhiễm môi trƣờng làm thay đổi cảnh quan cũng nhƣ gây tác động xấu đến gây sức khỏe của cộng đồng dân cƣ sinh sống trên địa bàn. Vì vậy việc quy hoạch, phân vùng phát thải rất quan trọng để việc quản lý chất thải phát sinh đƣợc hiệu quả và mang lại nhiều lợi ích cho cộng đồng. Xuất phát từ những cơ sở trên, tôi tiến hành thực hiện đề tài “Hiện trạng và định hướng quy hoạch quản lý chất thải rắn trên địa bàn thành phố Vĩnh Yên - tỉnh Vĩnh Phúc đến năm 2020”. Để hoàn thành khóa luận tốt nghiệp thạc sỹ chuyên ngành khoa học môi trƣờng, tôi xin chân thành cảm ơn Ban chủ nhiệm khoa cùng các thầy cô giao đã tận tình chỉ bảo trong suốt thời gian học tập và tiến hành làm đề tài tốt nghiệp. Đặc biệt tôi xin chân thành cảm ơn thầy giáo PGS.TS Đàm Xuân Vận - là ngƣời hƣớng dẫn tôi thực hiện đề tài này. Với trình độ, kinh nghiệm và thời gian còn nhiều hạn chế nên đề tài không tránh khỏi những thiếu sót. Tôi rất mong nhận đƣợc sự chỉ bảo, đóng góp ý của các thầy cô giáo để tôi có thể hoàn thành tốt đề tài của mình. Tôi xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, ngày tháng 9 năm 2012 Tác giả Đỗ Thị Vân Anh Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn MỤC LỤC DANH MỤC CÁC BẢNG............................................................................... iii DANH MỤC CÁC HÌNH ................................................................................ iv MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Đặt vấn đề .................................................................................................. 1 2. Mục đích của đề tài .................................................................................... 3 3. Mục tiêu của đề tài ..................................................................................... 3 4. Yêu cầu của đề tài ...................................................................................... 4 5. Ý nghĩa của đề tài ...................................................................................... 4 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ............................................................... 5 1.1. Cơ sở khoa học ....................................................................................... 5 1.1.1. Khái niệm về chất thải ..................................................................... 5 1.1.2. Các nguồn phát sinh chất thải rắn ................................................... 6 1.1.3. Phân loại chất thải rắn .................................................................... 7 1.1.4. Các hoạt động quản lý chất chất thải rắn ........................................ 9 1.1.5. Một số phương pháp phân loại CTR ................................................ 9 1.1.6. Thu gom chất thải rắn .................................................................... 10 1.1.7. Một số phương pháp xử lý chất thải rắn thường được áp dụng .... 11 1.1.8. Những vấn đề sức khoẻ và môi trường của rác thải ...................... 13 1.2. Căn cứ pháp lý của đề tài ...................................................................... 14 1.3. Cơ sở thực tiễn ...................................................................................... 15 1.3.1. Tình hình quản lý chất thải rắn trên thế giới ................................. 15 1.3.2. Tình hình quy hoạch quản lý chất thải rắn ở Việt Nam ................. 23 Chƣơng 2: ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 36 2.1. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ........................................................ 36 2.1.1. Đối tượng nghiên cứu..................................................................... 36 2.1.2. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................ 36 2.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu......................................................... 36 2.3. Nội dung nghiên cứu ............................................................................ 36 2.4. Phƣơng pháp nghiên cứu ...................................................................... 37 Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ............................ 38 3.1. Điều kiện tự nhiên, đặc điểm kinh tế xã hội của thành phố Vĩnh Yên .... 38 3.1.1. Điều kiện tự nhiên .......................................................................... 38 3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ............................................................... 44 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn ii 3.2. Hiện trạng quản lý CTR trên địa bàn thành phố Vĩnh Yên .................. 49 3.2.1. Các nguồn phát sinh CTR trên địa bàn.......................................... 49 3.2.2. Khối lượng, thành phần CTR phát sinh trên địa bàn thành phố Vĩnh Yên .................................................................................................. 50 3.2.3. Hiện trạng thu gom và xử lý CTR trên địa bàn thành phố Vĩnh Yên ..... 54 3.2.4. Một số vấn đề khác liên quan đến công tác quản lý CTR của thành phố Vĩnh Yên ............................................................................................ 57 3.2.5. Đáng giá hiệu quả công tác quản lý CTR trên địa bàn thành phố 58 3.3. Quy hoạch quản lý CTR trên địa bàn thành phố Vĩnh Yên đến năm 2020 ............................................................................................................. 60 3.3.1. Quan điểm, mục tiêu trong quy hoạch quản lý CTR thành phố Vĩnh Yên ............................................................................................................ 60 3.3.2. Dự báo dân số và lượng chất thải phát sinh trên địa bàn thành phố Vĩnh Yên đến năm 2020 ............................................................................ 61 3.3.3. Phân vùng quản lý chất thải rắn: ................................................... 63 3.3.4. Quy hoạch các điểm tập kết, mạng lưới tuyến thu gom, vận chuyển, trạm trung chuyển chất thải rắn............................................................... 65 3.3.5. Quy hoạch quản lý chất thải nguy hại ........................................... 71 3.3.6. Các giải pháp thu gom vận chuyển ................................................ 72 3.4. Kế hoạch quản lý CTR thành phố Vĩnh Yên ........................................ 75 3.4.1. Giáo dục nâng cao nhận thức cộng đồng ...................................... 76 3.4.2. Xây dựng cơ chế chính sách về quản lý CTR ................................. 77 3.4.3. Xây dựng và củng cố tổ chức dịch vụ thu gom rác thải ................. 78 3.4.4. Đầu tư xây dựng các công trình xử lý rác thải .............................. 78 3.4.5. Giải pháp công nghệ ...................................................................... 78 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ......................................................................... 83 1. Kết luận .................................................................................................... 83 2. Kiến nghị.................................................................................................. 84 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................... 86 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn iii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1: Tỷ lệ chất thải rắn xử lý bằng các phƣơng pháp khác nhau ở một số nƣớc trên thế giới ............................................................................................ 20 Bảng 1.2: Lƣợng CTR phát sinh năm 2003 và năm 2008 .............................. 26 Bảng 1.3: Thành phần CTR toàn quốc năm 2008 và xu hƣớng trong thời gian tới..................................................................................................................... 27 Bảng 1.4: Thành phần CTR từ hộ gia đình của một số thành phố trong cả nƣớc năm 2010 ................................................................................................ 30 Bảng 3.1: Nhiệt độ, số giờ nắng, lƣợng mƣa trung bình các tháng trong năm ......................................................................................................................... 39 Bảng 3.2: Diện tích các loại đất chính của thành phố Vĩnh Yên .................... 42 Bảng 3.3: Dân số và cơ cấu dân số 2008-2010 ............................................... 45 Bảng 3.4: Lao động làm việc trong các ngành của thành phố Vĩnh Yên ....... 45 Bảng 3.5: Giá trị gia tăng trên địa bàn thành phố Vĩnh Yên bình quân đầu ngƣời tính theo giá thực tế .............................................................................. 46 Bảng 3.6: Số lƣợng cơ sở kinh tế cá thể phân theo ngành nông - lâm - nghiệp thủy sản ........................................................................................................... 47 Bảng 3.7: Hiện trạng khối lƣợng rác thải phát sinh hàng ngày tại các xã, phƣờng trên địa bàn thành phố ........................................................................ 51 Bảng 3.8: Tổng hợp khối lƣợng các loại rác thải phát sinh và thu gom trên địa bàn thành phố Vĩnh Yên ................................................................................. 52 Bảng 3.9: Thành phần CTR sinh hoạt.............................................................54 Bảng 3.10: Dự báo dân số các phƣờng, xã trên địa bàn thành phố Vĩnh Yên đến năm 2020 .................................................................................................. 61 Bảng 3.11: Dự báo lƣợng chất thải phát sinh trên địa bàn thành phố VĩnhYên đến năm 2020 .................................................................................................. 62 Bảng 3.12: Quy mô trạm trung chuyển rác thải (QCVN07: 2010/BXD) ....... 69 Bảng 3.13: Nhu cầu xe thu gom rác thải khu vực các phƣờng, xã đến năm 2020 của thành phố Vĩnh Yên ......................................................................... 70 Bảng 3.14: Quy mô bãi chôn lấp CTR đô thị ................................................. 82 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn iv DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1: Những hợp phần chức năng của một hệ thống quản lý CTR ......... 24 Hình 1.2. Sơ đồ hệ thống tổ chức quản lý chất thải rắn tại một số đô thị lớn ở Việt Nam ......................................................................................................... 25 Hình 1.3: Lƣợng chất thải rắn phát sinh năm 2003 và năm 2008 ................... 26 Hình 1.4: Thành phần CTR toàn quốc năm 2008 và xu hƣớng thay đổi trong thời gian tới ...................................................................................................... 27 Hình 3.1: Tổng hợp khối lƣợng các loại rác thải phát sinh và thu gom trên địa bàn thành phố Vĩnh Yên ................................................................................. 53 Hình 3.2: Thành phần CTR sinh hoạt ............................................................. 54 Hình 3.3: Thu gom rác đến các điểm tập kết .................................................. 55 Hình 3.4: Rác đƣợc thu gom bằng các xe chuyên dụng ................................. 56 Hình 3.5: Phân vùng quản lý chất thải rắn thành phố Vĩnh Yên đến năm 2020 ......................................................................................................................... 64 Hình 3.6: Nguyên tắc chung xử lý chất thải rắn ............................................. 78 Hình 3.7: Sơ đồ quy trình xử lý rác thải bằng phƣơng pháp vi sinh vật ......... 80 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1 MỞ ĐẦU 1. Đặt vấn đề Môi trƣờng là yếu tố vô cùng quan trọng, quyết định sự tồn tại, phát triển của con ngƣời và sinh vật trên trái đất. Môi trƣờng là nơi cung cấp không gian sống của con ngƣời và sinh vật, cung cấp các nguồn tài nguyên cần thiết cho cuộc sống và hoạt động sản xuất của con ngƣời, đồng thời cũng là nơi chứa đựng các phế thải do con ngƣời thải ra trong cuộc sống và hoạt động sản xuất. Từ những năm cuối thập kỷ 60, mối quan tâm của quốc tế đối với suy thoái môi trƣờng ngày càng tăng. Việc quy hoạch một cách có hệ thống nhằm duy trì chất lƣợng môi trƣờng đã đƣợc tăng cƣờng ở nhiều nƣớc trên thế giới. Ngày nay đô thị hóa là một quá trình không thể thiếu của mỗi quốc gia trên thế giới, chúng mang lại cho chúng ta cuộc sống văn minh hiện đại, cũng chính sự hiện đại đó đã vô tình làm cho cuốc sống của chúng ta trở nên khắc nghiệt hơn. Hệ thống thu gom và thải bỏ chất thải là một trong những thành phần quan trọng trong quy hoạch cộng đồng và trong quy hoạch tổng thể của đô thị. Việc quản lý chất thải rắn đô thị là nhiệm vụ hàng đầu của chính quyền địa phƣơng, ở các nƣớc phát triển nó chiếm từ 20-50% ngân sách thành phố. Đây là một nhiệm vụ phức tạp đòi hỏi các cơ quan chức năng phải có khả năng tƣơng ứng và cần có sự hợp tác của các cơ quan có thẩm quyền. Mặc dù việc quản lý chất thải rắn (CTR) rất cần thiết với sức khỏe cộng đồng và bảo vệ môi trƣờng nhƣng ở nhiều nơi CTR vẫn chƣa đƣợc quản lý tốt đúng mức. Để đạt đƣợc mục tiêu bảo vệ môi trƣờng và phát triển bền vững, việc đƣa quy hoạch môi trƣờng vào kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội là điều cần thiết. Quy hoạch môi trƣờng là sự cố gắng làm cân bằng và hài hòa các hoạt động phát triển mà con ngƣời vì lợi ích của mình đã áp đặt quá mức lên môi trƣờng tự nhiên. Đặc biệt trong quá trình công nghiệp hóa - hiện đại hóa, không chỉ có tài nguyên môi trƣờng bị khai thác liên tục mà chính bản thân Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2 môi trƣờng đã trở thành thùng chứa đựng mọi loại chất thải công nghiệp, dẫn đến những tổn thất nghiêm trọng không thể phục hồi. Quy hoạch môi trƣờng vạch ra các biện pháp ngay từ giai đoạn đầu tiên của quá trình phát triển. Việt Nam đang trong giai đoạn đẩy mạnh quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nƣớc với nhịp độ cao, đặc biệt là trong các lĩnh vực sản xuất công nghiệp, dịch vụ và đô thị hoá, nhằm đƣa đất nƣớc cơ bản trở thành một nƣớc công nghiệp vào năm 2020, chủ động hội nhập với nền kinh tế khu vực và thế giới. Sự phát triển với quy mô lớn, nhịp độ cao cũng đồng nghĩa với việc một khối lƣợng lớn tài nguyên đƣợc khai thác từ tự nhiên để chế biến. Cùng với đó, lƣợng chất thải đƣợc thải ra môi trƣờng ngày một lớn hơn. Chất thải từ các hoạt động sản xuất, tiêu dùng gây ô nhiễm và tạo sức ép lên môi trƣờng sinh thái. Vấn đề ô nhiễm chất thải, đặc biệt là chất thải từ các khu công nghiệp, các đô thị đã và đang trở thành vấn đề môi trƣờng bức xúc ở hầu hết các tỉnh thành nƣớc ta hiện nay. Theo số liệu thống kê, hiện nay tổng lƣợng chất thải rắn sinh hoạt phát sinh trong toàn quốc ƣớc tính khoảng 12,8 triệu tấn/năm, trong đó khu vực đô thị là 6,9 triệu tấn/năm (chiếm 54%), lƣợng chất thải rắn còn lại tập trung ở các xã, thị trấn thuộc huyện. Dự báo đến năm 2020 khoảng gần 22 triệu tấn/năm. Hiện nay, đa số rác thải, phế thải đƣợc đƣa tới bãi rác một cách tạm bợ mà không đƣợc xử lý, chôn lấp theo quy trình hợp vệ sinh gây ảnh hƣởng xấu đến chất lƣợng nguồn nƣớc mặt, nƣớc ngầm và đất. Lƣợng rác thải sinh hoạt ngày càng tăng do hoạt động đô thị và sự gia tăng dân số. Lƣợng chất thải rắn trên nếu không đƣợc quản lý và xử lý tốt sẽ dẫn đến hàng loạt các hậu quả tiêu cực đối với môi trƣờng sống. Nhƣ vậy, với lƣợng gia tăng chất thải rắn sinh hoạt nhƣ hiện nay thì nguy cơ ô nhiễm môi trƣờng và tác động đến sức khỏe cộng đồng do CTR gây ra là một trong những vấn đề đƣợc nhiều ngƣời quan tâm. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3 Thành phố Vĩnh Yên - tỉnh Vĩnh Phúc là thành phố trẻ đang trong quá trình đô thị hóa mạnh và là một trong những tiêu điểm thu hút ngày càng nhiều các nguồn nhân lực ở các vùng nông thôn trong tỉnh và lao động từ các tỉnh khác. Thành phố đã có nhiều chính sách hấp dẫn thu hút vốn đầu tƣ của các nhà đầu tƣ trong và ngoài nƣớc, trên địa bàn có 2 khu vực công nghiệp thu hút rất nhiều lao động. Đây cũng là nơi tập trung bộ máy chính quyền của cả tỉnh và thành phố. Tuy nhiên sự phát triển không đồng bộ giữa tốc độ đô thị hóa và việc xây dựng, nâng cấp cơ sở hạ tầng cùng với sự phát triển của các ngành công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và dịch vụ, du lịch, thƣơng mại…đã làm phát sinh một lƣợng lớn CTR. Công tác thu gom không chỉ đƣợc tiến hành trên địa bàn thành phố mà còn tại một số huyện lân cận nên lƣợng rác thải là khá lớn, tiềm ẩn nguy cơ gây ô nhiễm môi trƣờng và làm thay đổi cảnh quan cũng nhƣ gây tác động xấu đến sức khỏe cộng đồng dân cƣ đang sinh sống trên địa bàn Thành phố. Xuất phát từ những thực tế nói trên và nguyện vọng của bản thân Tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Hiện trạng và định hướng quy hoạch quản lý chất thải rắn trên địa bàn thành phố Vĩnh Yên - tỉnh Vĩnh Phúc đến năm 2020”. 2. Mục đích của đề tài - Đánh giá thực trạng công tác quản lý CTR trên địa bàn thành phố Vĩnh Yên. - Xây dựng phƣơng án quy hoạch CTR trên địa bàn thành phố đến năm 2020. - Lập kế hoạch quản lý CTR thành phố Vĩnh Yên. 3. Mục tiêu của đề tài - Điều tra, đánh giá, dự báo các nguồn thải, thành phần, tổng khối lƣợng CTR của thành phố Vĩnh Yên. - Đánh giá thực trạng công tác thu gom, xử lý CTR trên địa bàn thành phố Vĩnh Yên. - Xác định vị trí, quy mô các điểm thu gom, trung chuyển, xử lý CTR. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 4 - Xác định phƣơng thức, mạng lƣới tuyến thu gom, vận chuyển CTR. - Xây dựng kế hoạch và nguồn nhân lực thực hiện đảm bảo giải quyết đƣợc vấn đề CTR trên địa bàn thành phố. 4. Yêu cầu của đề tài - Điều tra điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội có ảnh hƣởng tới chất thải sinh hoạt. - Tìm hiểu, phân tích thực trạng quản lý chất thải rắn sinh hoạt trên địa bàn thành phố Vĩnh Yên. - Số liệu thu thập phải trung thực, khách quan, chính xác. - Những giải pháp đề ra phải có tính khả thi, thực tế phù hợp với điều kiện thực tế của thành phố. 5. Ý nghĩa của đề tài - Ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu khoa học: + Vận dụng những kiến thức đã học vào thực tế; + Nâng cao kiến thức và hiểu biết về công tác quản lý và quy hoạch môi trƣờng nói chung, về CTR nói riêng để phục vụ cho học tập và nghiên cứu sau này. - Ý nghĩa thực tiền: Góp phần giải quyết phần nào vấn đề ô nhiễm CTR, cải thiện cảnh quan môi trƣờng và nâng cao chất lƣợng cuộc sống cộng đồng của dân cƣ trên địa bàn thành phố. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 5 Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Cơ sở khoa học Quản lý môi trƣờng là tập hợp các biện pháp, luật pháp, chính sách kinh tế, kỹ thuật, xã hội thích hợp nhằm bảo vệ chất lƣợng môi trƣờng sống và phát triển bền vững kinh tế xã hội quốc gia. Các nguyên tắc quản lý môi trƣờng, các công cụ thực hiện giám sát chất lƣợng môi trƣờng, các phƣơng pháp xử lý môi trƣờng bị ô nhiễm đƣợc xây dựng trên cơ sở sự hình thành và phát triển ngành khoa học môi trƣờng [21]. Nhờ sự tập trung quan tâm cao độ của các nhà khoa học trên thế giới, trong thời gian từ năm 1960 đến nay nhiều số liệu, tài liệu nghiên cứu về môi trƣờng đã đƣợc tổng kết và biên soạn thành các giáo trình. Trong đó có nhiều tài liệu cơ sở, phƣơng pháp luận nghiên cứu môi trƣờng, các nguyên lý và quy luật môi trƣờng. Nhờ kỹ thuật và công nghệ môi trƣờng, các vấn đề ô nhiễm do hoạt động sản xuất của con ngƣời đang đƣợc nghiên cứu xử lý hoặc phòng tránh, ngăn ngừa. Các kỹ thuật phân tích, đo đạc, giám sát chất lƣợng môi trƣờng nhƣ kỹ thuật viễn thám, tin học đƣợc phát triển ở nhiều nƣớc phát triển trên thế giới. Quản lý môi trƣờng là cầu nối giữa khoa học môi trƣờng với hệ thống tự nhiên - con ngƣời - xã hội đã đƣợc phát triển trên nền phát triển của các bộ môn chuyên ngành. 1.1.1. Khái niệm về chất thải Chất thải là toàn bộ các loại vật chất do con ngƣời loại bỏ trong các hoạt động kinh tế - xã hội, bao gồm các hoạt động sản xuất, hoạt động sống và duy trì sự tồn tại của cộng đồng. Các hoạt động phát sinh chất thải nhƣ: sản xuất nông nghiệp, xây dựng, công nghiệp, thƣơng mại, du lịch, giao thông, sinh hoạt tại các khu dân cƣ, trƣờng học, nhà hàng, khách sạn… Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 6 - ChÊt th¶i r¾n: Chất thải rắn là các loại vật chất ở thể rắn nhƣ các vật liệu, đồ vật bị thải ra từ một quá trình cụ thể của hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, sinh hoạt…của con ngƣời. Phần lớn chất thải ở thể rắn và có ở khắp nơi xung quang chúng ta nhƣ giấy vụn, mảnh chai, gạch, cát, sỏi…loại chất thải này do các hoạt động sinh hoạt, công trƣờng, nhà máy, khu dân cƣ thải ra là rất lớn. Chất thải rắm bao gồm cả chất hữu cơ nhƣ: thức ăn thừa, giấy,…và chất vô cơ nhƣ thủy tinh, lon thiếc, gạch…[11]. - Quản lý chất thải: Quản lý chất thải là hoạt động phân loại, thu gom, vận chuyển, giảm thiểu, tái sử dụng, tái chế, xử lý, tiêu hủy, thải loại chất thải [17]. - Quy hoạch quản lý chất thải rắn: Là công tác điều tra, khảo sát, dự báo nguồn thải và tổng lƣợng phát thải các chất thải rắn; xác định vị trí, quy mô các điểm thu gom, trung chuyển, tuyến vận chuyển và các cơ sở xử lý chất thải rắn; xác định phƣơng thức thu gom, xử lý chất thải rắn; xây dựng kế hoạch và nguồn lực nhằm xử lý triệt để chất thải rắn. [26]. 1.1.2. Các nguồn phát sinh chất thải rắn Những nguồn phát sinh chất thải rắn đó là: - Hộ gia đình: CTR phát sinh từ nguồn này bao gồm các loại nhƣ thực phẩm thừa, thùng carton, hộp nhựa, vỏ chai, lọ thủy tinh,…và các chất độc hại đƣợc sử dụng trong gia đình nhƣ pin, ắc quy, dƣợc phẩm bị thải bỏ. - Cơ sở thƣơng mại, dịch vụ nhƣ chợ, siêu thị, khách sạn, nhà hàng, quán ăn,…các dạng chất thải phát sinh thƣờng là thực phẩm thừa, vỏ chai, lọ, giấy, dầu mỡ, lốp xe, kim loại… - Cơ quan: Chất thải rắn phát sinh thƣờng là giấy, thức ăn thừa, túi nilon, hợp nhựa… - Xây dựng, di dời: gạch, ngói, bê tông, gỗ, sắt thép, vữa, bụi… - Dịch vụ công cộng: các loại rác đƣờng, cành cây, lá, các loại rác từ công viên, khu giải trí… Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 7 - Nhà máy xử lý chất thải: Tro, bùn cặn… [11]. - Công nghiệp: Chất thải từ các quá trình công nghiệp nhƣ thức ăn thừa, tro, bã, kim loại, chất thải xây dựng, chất thải nguy hại. - Nông nghiệp: các loại chất thải nông nghiệp, chất thải nguy hại (vỏ bao thuốc bảo vệ thực vật). 1.1.3. Phân loại chất thải rắn * Phân loại theo nguồn phát sinh: Chất thải sinh hoạt: Phát sinh hàng ngày ở các khu đô thị, làng mạc, khu dân cƣ, các trung tâm dịch vụ công viên… Chất thải công nghiệp: Phát sinh từ trong quá trình sản xuất công nghiệp, thủ công nghiệp (gồm nhiều thành phần phức tạp, đa dạng trong đó chủ yếu là các dạng rắn, dạng lỏng, dạng khí). Chất thải xây dựng: Là các phế thải nhƣ đất đá, gạch ngói, bê tông vỡ, vôi vữa, đồ gỗ, nhựa, kim loại do các hoạt động xây dựng tạo ra. Chất thải nông nghiệp: Sinh ra do các hoạt động nông nghiệp nhƣ trồng trọt, chăn nuôi, chế biến nông sản trƣớc và sau thu hoạch. * Phân loại theo mức độ nguy hại: Chất thải nguy hại: Là chất thải dễ gây phản ứng, dễ cháy nổ, ăn mòn, nhiễm khuẩn độc hại, chứa chất phóng xạ, kim loại nặng, các chất này tiềm ẩn nhiều khả năng gây sự cố rủi ro, nhiễm độc, đe dọa sức khỏe và sự phát triển của động thực vật, đồng thời là nguồn lan truyền gây ô nhiễm môi trƣờng, đất, nƣớc, không khí. Chất thải không nguy hại: Là chất thải không chứa các chất và các hợp chất có tính chất nguy hại. Thƣờng là chất thải phát sinh trong sinh hoạt gia đình, đô thị. * Phân loại theo thành phần: Chất thải vô cơ: Là các loại chất thải nhƣ tro, bụi, xỉ, vật liệu xây dựng nhƣ gạch, vữa, thủy tinh, gốm, sứ, một số loại phân bón, đồ dùng thải bỏ của gia đình. Chất hữu cơ là các loại cất thải nhƣ thực phẩm thừa, chất thải từ lò giết mổ, chăn nuôi, cho đến các dung môi, nhựa, dầu mỡ và các loại thuốc bảo vệ thực vật. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 8 * Phân loại theo trạng thái chất thải: Chất thải trạng thái rắn: Bao gồm chất thải sinh hoạt, chất thải từ các cơ sở chế tạo máy, xây dựng. Chất thải dạng lỏng: Phân từ bùn cống rãnh, bể phốt, nƣớc thải từ nhà máy lọc dầu, rƣợu bia, nƣớc từ nhà máy sản xuất giấy, dệt nhuộm và vệ sinh công nghiệp. Chất thải dạng khí: Bao gồm các khí thải các động cơ đốt trong các máy động lực, giao thông, ô tô, máy kéo, tàu hỏa, máy nhiệt điện, sản xuất vật liệu. * Chất thải rắn thông thường Chất thải rắn thông thƣờng từ tất cả các nguồn đƣợc phân loại theo các nhóm chính sau: + Nhóm các chất có thể thu hồi để tái sử dụng, tái chế: phế liệu thải ra từ quá trình sản xuất; các phƣơng tiện giao thông, các sản phẩm phục vụ sản xuất và tiêu dùng đã hết hạn sử dụng; bao bì bằng giấy, kim loại, thủy tinh và các chất dẻo khác… + Nhóm các chất thải cần đƣợc xử lý, chôn lấp: các chất hữu cơ (thực phẩm thừa, lá cây…); các sản phẩm tiêu dùng chứa hóa chất độc hại (pin, ắc quy,…); các loại chất thải rắn khác không thể tái sử dụng. - Chất thải rắn xây dựng nhƣ bùn hữu cơ, đất đá, các vật liệu xây dựng thải ra trong quá trình tháo dỡ công trình…phải đƣợc phân loại: + Đất, bùn hữu cơ từ hoạt động đào đất, nạo vét lớp đất mặt có thể sử dụng để bồi đắp cho đất trồng cây; + Đất đá, chất thải rắn từ vật liệu xây dựng có thể tái chế hoặc tái sử dụng làm vật liệu san lấp cho các công trình xây dựng; + Các CTR ở dạng kính vỡ, sắt thép, gỗ, bao bì giấy, chất dẻo có thể tái chế, tái sử dụng. * Chất thải nguy hại: Phân loại theo danh mục quy định của nhà nƣớc. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 9 1.1.4. Các hoạt động quản lý chất chất thải rắn Trƣớc khi CTR đƣợc xử lý thì cần thiết phải qua công tác phân loại. Hoạt động phân loại CTR có thể đƣợc tiến hành tại hộ gia đình, các điểm trung chuyển và các bãi xử lý tập trung. - Phân loại chất thải rắn tại hộ gia đình: Phân loại CTR tại hộ gia đình là bƣớc đầu tiên giúp cho công tác xử lý tiếp theo đƣợc thuận lợi hơn. Ngay tại các gia đình, chung cƣ CTR đƣợc phân loại theo đặc điểm lý, hóa hay theo kích thƣớc của chúng. - Phân loại tại trạm trung chuyển: Tại trạm trung chuyển công tác phân loại rác đƣợc tiến hành, tại đây ngƣời ta phân loại rác bằng các phƣơng pháp nhƣ ly tâm, thổi khí, từ tính và các thiết bị kèm theo. - Phân loại tại bãi rác: Ngƣời nhặt rác đào bới các đống rác để thu nhặt nhiều loại rác có thể sử dụng đƣợc cho nhiều mục đích khác nhau. Công việc này thực hiện chủ yếu bằng tay và không an toàn về mặt vệ sinh. 1.1.5. Một số phương pháp phân loại CTR - Phương pháp thủ công: Trong phƣơng pháp này ngƣời ta phân loại rác bằng tay, nhặt từng loại rác theo mục đích. Các công cụ thô sơ kèm theo nhƣ que gắp, xẻng bới rác… - Phân loại rác bằng luồng khí thổi: Phƣơng pháp này sử dụng trong sản xuất công nghiệp nhằm tách các vật liệu, các sản phẩm hỗn hợp khô. Trong phân loại rác thải có trọng lƣợng nhẹ lẫn chất CTR có trọng lƣợng nặng hơn thì sử dụng phƣơng pháp này rất có hiệu quả. - Phân loại chất thải rắn bằng từ tính: Phƣơng pháp này dựa vào đặc tính hút kim loại của nam châm để tách các kim loại thải với các thành phần phi kim loại khác trong hỗn hợp CTR. Phƣơng pháp phân loại này đƣợc sử dụng sau khi đã nghiền chất thải rắn và trƣớc khi đƣa vào hệ thống phân loại bằng thổi khí. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 10 Nếu thiết bị có đầu nam châm lớn có thể áp dụng đối với cả CTR khi đập, nghiền. Ngoài ra phƣơng pháp này cũng đƣợc sử dụng để hút các kim loại từ tro tàn sau khi thiêu đốt CTR. - Sàng phân loại CTR: Đối với phân loại CTR nhiều thành phần có kích thƣớc khác nhau, ngƣời ta sử dụng hệ thống sàng động hoặc tĩnh nhiều lớp. Sàng phân loại có thể áp dụng đối với CTR khô hay ƣớt, nặng, nhẹ. Thông thƣờng phƣơng pháp này đƣợc áp dụng sau quá trình đập, nghiền CTR và sau khi phân loại bằng khí thổi. Thiết bị sàng thƣờng áp dụng loại sàng rung (vibrating screen) và loại sàng hình trụ tròn quay (rotary drum screen) [12]. 1.1.6. Thu gom chất thải rắn Công tác thu gom CTR cần đƣợc hợp lý hóa, cần xác định mức độ phục vụ đề ra nhƣ thu gom thƣờng xuyên, phân tích kho chứa tạm thời và phƣơng pháp thu gom đã áp dụng cũng nhƣ tính phù hợp của các tuyến đƣờng thu gom, vận chuyển. Công tác thu gom thƣờng đƣợc phụ thuộc vào các yếu tố sau: - Yếu tố địa hình - Quy hoạch các khu dân cƣ, công trình công cộng, cơ sở hạ tầng… - Tuyến đƣờng vận chuyển: chiều dài, rộng của đƣờng, chất lƣợng đƣờng. - Khí hậu, thời tiết: nóng ẩm, mƣa… - Kinh phí sử dụng trang thiết bị, lƣơng trả cho công nhân. - Phƣơng tiện thu gom CTR: xe, chổi quét, quần áo bảo hộ. - Ý thức giữ gìn vệ sinh chung, hợp tác với cơ quan chuyên trách thu dọn. - Quy định luật lệ về vệ sinh công cộng: Quy định nơi đổ rác, thời gian đổ rác, quy định nơi đặt thùng chứa. - Vì vậy trong quá trình thu gom cần có phƣơng pháp cụ thể, phù hợp trong việc bố trí hệ thống thu gom nhƣ việc bố trí các điểm tập kết rác, phƣơng tiện thu gom, vận chuyển sao cho phù hợp. Nếu phƣơng tiện và lực lƣợng lao động đã xác định thì tuyến thu dọn cũng phải đƣợc bố trí sao cho hai thành phần trên đƣợc sử dụng một cách hiệu quả nhất. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 11 Tất nhiên không có một quy định sẵn có nào để áp dụng cho mọi tình huống. Một vài yếu tố sau đây có thể tới khi bố trí các tuyến thu gom: + Cần nắm đƣợc các chính sách, quy định hiện có liên quan đến các hạng mục trong quản lý CTR (số lần thu dọn, mức phí, nhu cầu trang thiết bị…). + Cần kết hợp các điều kiện hiện có nhƣ cỡ, nhóm, các loại xe… + Tuyến thu dọn cần bố trí sao cho tuyến bắt đầu và tuyến kết thúc gần những đƣờng chính, tuyến phố chính. + Ở khu vực miền núi tuyến thu gom nên bắt đầu từ đỉnh dốc và đi dần xuống chân đốc, ở đó xe bắt đầu thu gom rác. + Tuyến thu dọn nên bố trí làm sao để thùng rác cuối cùng trên tuyến đƣợc đặt gần nhất với bãi đổ rác. + Những điểm giao thông đông đúc phải đƣợc thu dọn vào thời gian sớm nhất trong ngày. + Những khu vực nhiều rác thải cần phải đƣợc thu dọn trƣớc (vào đầu buổi sáng của ngày làm việc). + Đối với các điểm nằm rải rác và có lƣợng rác ít có thể thu dần trên cùng một tuyến hay trong một ngày làm việc. - Bố trí tuyến thu dọn cần phải quan tâm đến các bƣớc sau: + Chuẩn bị bản đồ khu vực trong đó có chứa các số liệu về nguồn rác, điểm rác. + Phân tích số liệu, các bảng tổng hợp về khối lƣợng, thành phần rác. + Bố trí sơ bộ tuyến thu gom. + So sánh tuyến sơ bộ và mở rộng, phát triển tuyến cân đối theo thử nghiệm và sai sót [12]. 1.1.7. Một số phương pháp xử lý chất thải rắn thường được áp dụng Mục tiêu của xử lý chất thải rắn là giảm hoặc loại bỏ các thành phần không mong muốn trong chất thải nhƣ các chất độc hại, không hợp vệ sinh, tận dụng vật liệu và năng lƣợng trong chất thải. Để đảm bảo vệ sinh môi trƣờng cần có các phƣơng thức xử lý phù hợp, mang lại hiệu quả kinh tế cao. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 12 - Hoàn lưu tái sử dụng: Ở những địa điểm trung tâm ngƣời ta thƣờng đặt các thùng chứa rác thích hợp có thiết kế đủ để thu gom thủy tinh và các dạng chất khác. - Chế biến: Chất thải có thể chế biến trƣớc khi vứt bỏ, mục tiêu của chế biến là giảm lƣợng chất thải, lấy lại những chất còn có khả năng sử dụng và thu hồi năng lƣợng. Chất thải chuyển đến bãi chôn lấp sau khi tuyển sẽ có thể tích và khối lƣợng nhỏ hơn nhiều so với trƣớc khi đƣợc tuyển lựa. Nếu qua các công đoạn đốt thì phần chôn lấp còn lại chỉ là tro, có thể tích không đáng kể. - Phân loại: Phân loại bằng phƣơng pháp thủ công hoặc cơ khí. - Ủ sinh học (compost): Có thể đƣợc coi là quá trình ổn định sinh hóa các chất hữu cơ thành phần mùn, phƣơng pháp này đƣợc áp dụng rất có hiệu quả ở Việt Nam. Hiện nay đã có một số cơ sở áp dụng công nghệ ủ sinh học ở quy mô công nghiệp để sản xuất phân bón. - Thiêu đốt: Giảm đáng kể khối lƣợng, thể tích CTR. - Chôn lấp hợp vệ sinh: Tiến hành chôn lấp xử lý CTR, thông thƣờng việc lựa chọn vùng chôn lấp đƣợc dựa trên những nền tảng tiêu chuẩn sau: + Mức độ ƣa thích của cộng đồng + Gắn liền với quy hoạch vùng + Gần nơi phục vụ + Gần đƣờng giao thông + Vùng thủy lợi + Điều kiện khí hậu Tại vùng chôn lấp xảy ra quá trình phân hủy kỵ khí chất hữu cơ tạo thành biogas có thể dùng làm nhiên liệu. Tùy vào điều kiện của từng khu vực, từng địa phƣơng, quốc gia, mà có thể áp dụng các phƣơng pháp xử lý CTR khác nhau [12]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn