Lêi cam ®oan
T«i xin cam ®oan r»ng, sè liÖu vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu trong luËn
v¨n nµy lµ trung thùc vµ cha ®îc sö dông ®Ó b¶o vÖ mét häc vÞ nµo.
T«i xin cam ®oan r»ng mäi sù gióp ®ì cho viÖc thùc hiÖn luËn v¨n nµy
®· ®îc c¸m ¬n vµ c¸c th«ng tin trÝch dÉn trong luËn v¨n ®Òu ®îc chØ râ
nguån gèc.
T¸c gi¶ luËn v¨n
Ph¹m V¨n Thµnh
Lêi c¶m ¬n !
§Ó cã ®îc kÕt qu¶ nghiªn cøu nµy, ngoµi sù cè g¾ng vµ nç lùc cña
b¶n th©n, t«i ®· nhËn ®îc sù gióp ®ì tõ rÊt nhiÒu ®¬n vÞ vµ c¸ nh©n.
T«i xin ghi nhËn vµ bµy tá lßng biÕt ¬n tíi nh÷ng tËp thÓ, c¸ nh©n ®·
dµnh cho t«i sù gióp ®ì quý b¸u ®ã.
T«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c vµ kÝnh träng sù gióp ®ì nhiÖt
t×nh cña Thµy gi¸o PGS.TS: Ph¹m Ngäc Thôy, ngêi ®· trùc tiÕp híng
dÉn ®Ò tµi nµy.
T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp quý b¸u cña c¸c
thÇy, c« trong Khoa §Êt vµ M«i trêng, c¸c thÇy c« viÖn Sau ®¹i häc.
T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n c¸c ®ång nghiÖp cña c¸c phßng ban së
TN&MT tØnh Hµ Nam, phßng thèng kª huyÖn Thµnh Liªm, Phßng Thèng kª
vµ UBND x· Thanh Hµ ®· t¹o ®iÒu kiÖn vÒ thêi gian vµ cung cÊp sè
liÖu gióp t«i thùc hiÖn ®Ò tµi nµy.
C¸m ¬n sù cæ vò, ®éng viªn vµ gióp ®ì cña gia ®×nh, c¸c anh, chÞ
®ång nghiÖp, b¹n bÌ trong qu¸ tr×nh häc tËp vµ thùc hiÖn luËn v¨n.
Hµ Nam, ngµy th¸ng n¨m 2009
T¸c gi¶ luËn v¨n
Ph¹m V¨n Thµnh
Môc lôc
PHÇN I: më ®Çu................................................................................................
1.1. tÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi................................................................
1.2. Môc tiªu nghiªn cøu..........................................................................
PHÇN II: tæNG QUAN TµI LIÖU...................................................................
2.1. c¬ së lý luËn..........................................................................................
2.1.1. Lµng nghÒ víi ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi n«ng th«n..................................
2.1.2. Nh÷ng vÊn ®Ò vÒ « nhiÔm m«i trêng lµng nghÒ......................................
2.2. « nhiÔm lµng nghÒ vµ xö lý « nhiÔm ë mét sè níc
trªn thÕ giíi................................................................................................
2.2.1. Trung Quèc...............................................................................................
2.2.2. Hµn Quèc...................................................................................................
2.3. ¤ nhiÔm lµng nghÒ vµ kinh nghiÖm xö lý « nhiÔm ë ViÖt Nam................
PHÇN III: ®Þa bµn vµ ph¬ng ph¸p nghiªn cøu.............................
3.1 §Æc thï ®Þa bµn nghiªn cøu..........................................................
3.1.1. VÞ trÝ ®Þa lý.................................................................................................
3.1.2. §Æc thï tù nhiªn - x· héi..........................................................................
3.1.3. §Æc thï kinh tÕ..........................................................................................
3.2. ph¬ng ph¸p nghiªn cøu..................................................................
3.2.1. Thu thËp sè liÖu.........................................................................................
3.2.2 Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch sè liÖu....................................................................
PhÇn iv: kÕt qu¶ nghiªn cøu vµ ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p...............
4.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi cña lµng nghÒ
...............................................................................................................................
4.1.1. §iÒu kiÖn tù nhiªn.....................................................................................
4.1.2. §iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi............................................................................
4.2. nh÷ng nÐt ®Æc trng vÒ s¶n xuÊt cña lµng nghÒ
thªu ren An hoµ.........................................................................................
4.2.1. LÞch sö lµng nghÒ:.....................................................................................
4.2.2. Quy m« cña lµng nghÒ:.............................................................................
4.2.3. Quy tr×nh s¶n xuÊt:...................................................................................
4.2.4. C¸c nguån g©y « nhiÔm m«i trêng lµng nghÒ x· An Hoµ......................
4.3. Dù tÝnh lîng ph¸t th¶i chñ yÕu cña lµng nghÒ
thªu ren an hßa.........................................................................................
4.4. HiÖn tr¹ng m«i trêng l¹ng nghÒ thªu ren an hßa
...............................................................................................................................
4.4.1. HiÖn tr¹ng m«i trêng kh«ng khÝ..............................................................
4.4.2. HiÖn tr¹ng m«i trêng níc.........................................................................
4.4.3. HiÖn tr¹ng r¸c th¶i....................................................................................
4.4.4. M«i trêng ®Êt.............................................................................................
4.5. ¶nh hëng cña « nhiÔm m«i trêng tõ ho¹t ®éng
s¶n xuÊt cña lµng nghÒ ®Õn kinh tÕ x· héi, m«i trêng vµ søc khoÎ céng ®ång...............................................................
4.5.1. T×nh h×nh søc kháe céng ®ång.................................................................
4.5.2. T¸c ®éng tiªu cùc cña m«i trêng tíi kinh tÕ - x· héi..............................
4.5.3. T¸c ®éng ®Õn m«i trêng vµ søc khoÎ céng ®ång.....................................
4.6. ®¸nh gi¸ chung vÒ thu nhËp vµ ®êi sèng cña lµng
nghÒ....................................................................................................................
4.7. §Ò xuÊt gi¶i ph¸p................................................................................
4.7.1. Gi¶i ph¸p qu¶n lý......................................................................................
4.7.2. Gi¶i ph¸p quy ho¹ch.................................................................................
4.7.3. ¸p dông c¸c c«ng cô qu¶n lý BVMT lµng nghÒ......................................
4.7.4. T¨ng cêng nh©n lùc vµ tµi chÝnh trong BVMT lµng nghÒ.....................
4.7.5. T¨ng cêng, ®a d¹ng ho¸ ®Çu t tµi chÝnh cho BVMT lµng nghÒ.............
4.7.6. Cô thÓ ho¸ c¸c gi¶i ph¸p...........................................................................
PhÇn V: KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ...........................................................
5.1 KÕt luËn....................................................................................................
5.2. KiÕn nghÞ..................................................................................................
Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t vµ ký hiÖu
NN&PTNT
TN&MT
QT PT TN&MT
GDP
BVMT
CNH-HDH
CHXHCN
NSTP
CN - TTCN
TTCN
GTSX
HTX
WTO
SL
TNHH
KPH§
: N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n
: tµi nguyªn vµ m«i trêng
: Quan tr¾c ph©n tÝch tµi nguyªn vµ m«i trêng
: tæng s¶n phÈm quèc néi
: b¶o vÖ m«i trêng
: c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸
: céng hoµ x· héi chñ nghÜa
: n«ng s¶n thùc phÈm
: c«ng nghiÖp vµ TiÓu thñ c«ng nghiÖp
: tiÓu thñ c«ng nghiÖp
: Gi¸ trÞ s¶n xuÊt
: Hîp t¸c x·
: tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi
: Sè lîng.
: tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n
: Kh«ng ph¸t hiÖn ®îc
Danh môc biÓu ®å
BiÓu 2.1: ph©n lo¹i lµng nghÒ ViÖt Nam theo ngµnh nghÒ s¶n xuÊt..................
BiÓu ®å 2.2: tû lÖ c¸c lµng nghÒ cã c¸c dÞch vô x· héi trong tæng sè c¸c lµng
nghÒ ®îc kh¶o s¸t................................................................................................11
BiÓu ®å 2.3: kim ng¹ch xuÊt khÈu tõ c¸c s¶n phÈm lµng nghÒ cña ViÖt Nam
...............................................................................................................................12
BiÓu ®å 2.4: dù ®o¸n sè lîng lµng nghÒ khu vùc ®ång b»ng s«ng Hång ®Õn
n¨m 2015..............................................................................................................18
Danh môc b¶ng
B¶ng 2.1: tr×nh ®é kü thuËt ë c¸c lµng nghÒ......................................................15
B¶ng 2.2: xu thÕ ph¸t triÓn lµng nghÒ ®Õn n¨m 2015.......................................17
B¶ng 4.1:..............................................................................................................37
B¶ng 4.2: t×nh h×nh d©n sè lao ®éng x· Thanh Hµ n¨m 2006-2008................39
B¶ng 4.3: biÕn ®éng diÖn tÝch ®Êt theo môc ®Ých sö dông n¨m 2008 so víi
n¨m 2007 vµ n¨m 2005........................................................................................40
B¶ng 4.4: c¸c c«ng tr×nh phóc lîi cña x·...........................................................42
B¶ng 4.5 : kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña x· Thanh Hµ qua 3 n¨m 20062008.......................................................................................................................44
B¶ng 4.6: diÖn tÝch ®Êt theo môc ®Ých sö dông n¨m 2008...............................46
B¶ng 4.7: doanh thu tõ lµng nghÒ An Hoµ qua c¸c n¨m.................................47
B¶ng 4.8: hÖ sè ph¸t th¶i khÝ ®èt than vµ cñi...................................................49
B¶ng 4.9: ph¸t th¶i « nhiÔm m«i trêng kh«ng khÝ do ho¹t ®éng ®èt nhiªn
liÖu trong lµng nghÒ (th¸ng)...............................................................................50
B¶ng 4.10: KÕt qu¶ ph©n tÝch níc th¶i lµng An Hoµ........................................53
B¶ng 4.11: Lîng ph¸t th¶i cña mét sè hé s¶n xuÊt...........................................54
B¶ng 4.12: nång ®é bôi vµ khÝ ®éc t¹i mét sè ®iÓm trong lµng.......................57
B¶ng 4.13: chÊt lîng níc mÆt t¹i khu vùc th«n An Hoµ..................................59
B¶ng 4.14: kÕt qu¶ ph©n tÝch níc ngÇm lµng An Hoµ......................................61
B¶ng 4.15: thµnh phÇn r¸c th¶i t¹i lµng An Hoµ..............................................62
B¶ng 4.16: ph©n tÝch mÉu ®Êt t¹i khu vùc th«n An Hoµ.................................63
B¶ng 4.17: c¸c lo¹i bÖnh thêng m¾c ph¶i..........................................................65
Sè h×nh
H×nh minh ho¹
Tªn h×nh
trang
H1
Thªu ren
81
H2
S¶n phÈm thªu
81
H3
Thªu ren cÇn khÐo tay vµ kiªn nhÉn
81
H4
CÈn thËn tõng ®êng thªu
81
H5
Mét xëng thªu ren
82
H6
C«ng ®o¹n lµ ñi s¶n phÈm
82
H7
C«ng ®o¹n hoµn tÊt s¶n phÈm
83
H8
Söa lçi lÇn cuèi
83
H9
§ãng gãi s¶n phÈm
84
H10
Nåi nÊu thñ c«ng
85
H11
GiÕng « nhiÔm níc t¹i lµng nghÒ
85
H12
Ao níc tï ®äng t¹i lµng nghÒ
86
H13
B·i r¸c th¶i cña lµng nghÒ
86
PHÇN I: më ®Çu
1.1. tÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi
Nh÷ng n¨m võa qua, ë nhiÒu vïng n«ng th«n níc ta c¸c lµng nghÒ ®·
ph¸t triÓn kh¸ m¹nh vµ ®ãng gãp ®¸ng kÓ cho ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña
c¸c ®Þa ph¬ng. Song bªn c¹nh ®ã, t¹i ®©y còng ®· n¶y sinh nhiÒu vÊn ®Ò m«i
trêng bøc xóc, ®ßi hái sù quan t©m th¸o gì kÞp thêi cña c¸c ngµnh, c¸c cÊp,
®Æc biÖt lµ chÝnh quyÒn c¸c ®Þa ph¬ng n¬i cã lµng nghÒ.
ViÖc ph¸t triÓn lµng nghÒ lµ mét phÇn quan träng cña c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n trong nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû 21.
Ph¸t triÓn m¹nh nh÷ng ngµnh nghÒ, ®Èy m¹nh xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm truyÒn
thèng cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, sö dông ®îc nhiÒu lao ®éng lµ lîi thÕ cña lµng
nghÒ ®Þa ph¬ng. §êi sèng n«ng d©n ë nhiÒu vïng n«ng th«n trong c¶ níc ®·
khÊm kh¸ lªn do s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph¸t triÓn ®ång thêi víi viÖc kh«i phôc
vµ ph¸t triÓn c¸c lµng nghÒ. NhiÒu lµng nghÒ ®· nªu ®îc bµi häc vÒ lµm giµu ë
n«ng th«n. Tuy nhiªn chÝnh nh÷ng n¬i nµy ®· vµ ®ang ph¶i ®èi mÆt víi t×nh
tr¹ng « nhiÔm m«i trêng, cÇn ph¶i gi¶i quyÕt kÞp thêi.
HiÖn nay, viÖc kh«i phôc vµ ph¸t triÓn lµng nghÒ n«ng th«n ®ang cã
nhiÒu thuËn lîi, ®îc Nhµ níc hé trî kinh phÝ vµ t×m ®Çu ra cho s¶n phÈm. Tuy
nhiªn, do ph¸t triÓn tù ph¸t, å ¹t vµ thiÕu quy ho¹ch nªn ®· dÉn tíi hËu qu¶ lµ
m«i trêng ë c¸c lµng nghÒ ®ang bÞ « nhiÔm nghiªm träng. T¹i nhiÒu lµng nghÒ
hiÖn nay ®ang bÞ « nhiÔm c¶ vÒ: VËt lý, hãa häc vµ sinh häc. HiÖn tr¹ng vÒ «
nhiÔm biÓu hiÖn: Kh«ng khÝ th× bÞ « nhiÔm vÒ nhiÖt, tiÕng ån, h¬i ®éc, bôi
khãi vµ kh«ng gian sèng th× ngµy cµng bÞ thu hÑp do ®Êt ph¶i nhêng chç cho
s¶n xuÊt c«ng nghiÖp vµ c¸c c«ng tr×nh kh¸c. §Êt s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ
nguån níc sinh ho¹t nhiÒu n¬i ®ang cã nguy c¬ bÞ « nhiÔm nÆng do phÕ th¶i
c«ng nghiÖp vµ sinh ho¹t. C©y xanh vèn lµ ®Æc trng cña n«ng th«n ViÖt Nam,
nhng nay ®· bÞ thu hÑp dÇn nhêng chç cho c¸c c«ng tr×nh x©y dùng.
¤ nhiÔm m«i trêng ®· vµ ®ang t¸c ®éng xÊu ®Õn søc khoÎ con ngêi, ngêi d©n lµng nghÒ ®ang cã nguy c¬ m¾c bÖnh mµ do « nhiÔm m«i trêng g©y
nªn. ë lµng giÊy Phong Khª (B¾c Ninh) cã 30% d©n sè bÞ m¾c c¸c bÖnh vÒ da
liÔu, h« hÊp vµ ®êng ruét. T¹i lµng nghÒ B¸t Trµng qua kh¶o s¸t 223 ngêi d©n
1
th× cã 76 ngêi m¾c bÖnh ®êng h« hÊp, 23 ngêi bÞ lao. Cßn t¹i lµng nghÒ t¸i chÕ
kim lo¹i tû lÖ ngêi m¾c bÖnh hiÓm nghÌo nh ung th, dÞ tËt bÈm sinh t¬ng ®èi
cao [15, tr14].
¤ nhiÔm m«i trêng n«ng th«n nãi chung vµ m«i trêng c¸c lµng nghÒ nãi
riªng hiÖn ®ang lµ vÊn ®Ò ®îc c¶ x· héi quan t©m.
Thªu ren lµ mét nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng ®ang ph¸t triÓn m¹nh ë Thanh
Liªm, Hµ Nam. C«ng nghÖ nhuém, tÈy, giÆt sîi ®· sö dông nhiÒu ho¸ chÊt g©y
t¸c ®éng xÊu ®Õn m«i trêng ®Êt, níc. §Ó t×m hiÓu hiÖn tr¹ng m«i trêng cña lµng
nghÒ thªu ren huyÖn Thanh Liªm, tØnh Hµ Nam. T«i ®· lùa chän ®Ò tµi: "HiÖn
tr¹ng m«i trêng lµng nghÒ thªu ren An Hoµ, x· Thanh Hµ, huyÖn Thanh
Liªm, tØnh Hµ Nam vµ mét sè gi¶i ph¸p gi¶m thiÓu « nhiÔm m«i trêng".
§Ò tµi thùc hiÖn sÏ cung cÊp th«ng tin cô thÓ vÒ hiÖn tr¹ng m«i trêng
cña khu vùc lµng nghÒ vµ ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m h¹n chÕ « nhiÔm m«i
trêng phôc vô cho sù ph¸t triÓn lµng nghÒ bÒn v÷ng.
2
1.2. Môc tiªu nghiªn cøu
Nghiªn cøu t×nh h×nh « nhiÔm m«i trêng vµ ®Ò xuÊt gi¶i ph¸p qu¶n lý
nh»m kh¾c phôc h¹n chÕ « nhiÔm, khu vùc lµng nghÒ An Hoµ, x· Thanh Hµ,
huyÖn Thanh Liªm, tØnh Hµ Nam.
* Yªu cÇu:
- Kh¶o s¸t c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña lµng nghÒ ph¸t sinh « nhiÔm m«i trêng.
- §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng « nhiÔm m«i trêng lµng nghÒ thªu ren An Hoµ, x·
Thanh Hµ, huyÖn Thanh Liªm, tØnh Hµ Nam, dùa trªn c¸c ho¹t ®éng cña lµng nghÒ.
- T×m hiÓu ¶nh hëng cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña lµng nghÒ, ®Õn m«i trêng trong lµng nghÒ vµ søc kháe ngêi d©n.
- Ph©n tÝch, dù b¸o « nhiÔm m«i trêng cña lµng nghÒ.
- §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m kh¾c phôc h¹n chÕ « nhiÔm.
3
PHÇN II: tæNG QUAN TµI LIÖU
2.1. c¬ së lý luËn
2.1.1. Lµng nghÒ víi ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi n«ng th«n
2.1.1.1. Kh¸i niÖm vµ tiªu chÝ lµng nghÒ
Cã nhiÒu ý kiÕn ®a ra vÒ kh¸i niÖm lµng nghÒ. Theo TrÇn Minh YÕn
kh¸i niÖm lµng nghÒ bao gåm nh÷ng néi dung sau.
Lµng nghÒ lµ mét thiÕt chÕ kinh tÕ x· héi ë n«ng th«n, ®îc cÊu thµnh
bëi hai yÕu tè ngµnh vµ nghÒ, tån t¹i trong mét kh«ng gian ®Þa lý nhÊt ®Þnh,
trong ®ã bao gåm nhiÒu hé gia ®×nh sinh sèng b»ng nghÒ thñ c«ng lµ chÝnh,
gi÷a hä cã mèi liªn kÕt vÒ kinh tÕ, v¨n hãa vµ x· héi.
XÐt vÒ mÆt ®Þnh tÝnh: lµng nghÒ ë n«ng th«n níc ta ®îc h×nh thµnh vµ
ph¸t triÓn do yªu cÇu cña ph©n c«ng lao ®éng vµ chuyªn m«n hãa s¶n xuÊt
nh»m ®¸p øng nhu cÇu ph¸t triÓn vµ chÞu sù chi phèi cña n«ng nghiÖp vµ n«ng
th«n. Lµng nghÒ g¾n liÒn víi nh÷ng ®Æc trng cña nÒn v¨n hãa lóa níc vµ nÒn
kinh tÕ hiÖn vËt, s¶n xuÊt nhá tù cÊp tù tóc.
XÐt vÒ mÆt ®Þnh lîng: lµng nghÒ lµ nh÷ng lµng mµ ë ®ã cã sè ngêi
chuyªn lµm nghÒ thñ c«ng vµ sèng chñ yÕu b»ng nguån thu nhËp tõ nghÒ ®ã
chiÕm mét tû lÖ lín trong tæng d©n sè cña lµng.
Tiªu chÝ ®Ó xem xÐt mét c¸ch cô thÓ ®èi víi mét lµng nghÒ ®iÓn h×nh lµ:
sè hé chuyªn lµm mét hoÆc nhiÒu nghÒ thñ c«ng, phi n«ng nghiÖp chiÕm Ýt
nhÊt 30% tæng sè hé vµ lao ®éng, ë lµng nghÒ cã Ýt nhÊt 50% tæng gi¸ trÞ s¶n
xuÊt vµ thu nhËp chung cña lµng, doanh thu hµng n¨m tõ ngµnh nghÒ Ýt nhÊt
300 triÖu ®ång (tÝnh theo gi¸ trÞ n¨m 2002) [4, tr25].
4
2.1.1.2. §Æc ®iÓm chung cña lµng nghÒ
ë mçi lµng nghÒ tuy bao giê còng cã sù kh¸c nhau vÒ quy m« s¶n xuÊt,
quy tr×nh c«ng nghÖ, tÝnh chÊt s¶n phÈm nhng ®Òu cã chung mét sè ®Æc ®iÓm
sau:
- Lùc lîng lao ®éng trong lµng nghÒ ®a sè lµ ngêi d©n sèng trong lµng.
C¸c ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp trong lµng sÏ t¹o ra s¶n phÈm gióp cho ngêi
d©n t¨ng thu nhËp trong lóc n«ng nhµn.
- Hé gia ®×nh lµ ®¬n vÞ c¬ b¶n cña s¶n xuÊt víi nguån nh©n lùc tõ thµnh
viªn trong gia ®×nh vµ c¬ së h¹ tÇng tù cã. Nhê vµo nh©n lùc gia ®×nh ®· t¹o
cho c¸c hé gia ®×nh kh¶ n¨ng thu nhËp kh«ng ph©n biÖt løa tuæi vµ giíi tÝnh v×
nã ®¸p øng nhu cÇu chung cña c¸c thµnh viªn trong gia ®×nh. Do ®ã, nã cã thÓ
huy ®éng mäi ngêi trong gia ®×nh tham gia tÝch cùc vµo viÖc t¨ng s¶n phÈm
s¶n xuÊt cña gia ®×nh.
- C¬ së s¶n xuÊt dÞch vô t¹i lµng x· lµ n¬i cã nhiÓu hé gia ®×nh cïng
tham gia. §iÒu nµy t¹o nªn tÝnh chÊt riªng biÖt cña lµng nghÒ, dÉn ®Õn xu thÕ
®éc quyÒn nh÷ng nghÒ nghiÖp, s¶n phÈm.
- TÝnh chuyªn m«n hãa vµ sù phô thuéc lÉn nhau trong c¸c lµng nghÒ
rÊt râ rÖt. Mét sè trêng hîp, sù ph©n chia lao ®éng trong lµng nghÒ phô thuéc
vµo tõng kh©u trong quy tr×nh s¶n xuÊt. NghÒ cµng phøc t¹p, cµng cã nhiÒu
c«ng ®o¹n s¶n xuÊt th× tÝnh chuyªn m«n hãa cµng cao. Sù ph©n chia nµy
kh«ng chØ trong mét lµng mµ cßn cã thÓ më réng trong nhiÒu lµng.
- PhÇn lín kü thuËt - c«ng nghÖ cña lµng nghÒ cßn l¹c hËu, chñ yÕu vÉn
sö dông c¸c thiÕt bÞ thñ c«ng, b¸n c¬ khÝ hoÆc ®· ®· ®îc c¶i tiÕn mét phÇn, ®a
sè mua l¹i tõ c¸c c¬ së c«ng nghiÖp quèc doanh, c¸c thiÕt bÞ nµy ®· cò, kh«ng
®ång bé, kh«ng ®¶m b¶o tiªu chuÈn kü thuËt vµ ®iÒu kiÖn lµm viÖc cho ngêi
lao ®éng. C«ng nghÖ s¶n xuÊt ®¬n gi¶n (®«i khi cßn l¹c hËu), cÇn nhiÒu søc
lao ®éng (víi kü thuËt cò mang l¹i lîi nhuËn thÊp so víi søc lao ®éng ®· bá
ra).
- BiÕt tËn dông nguyªn vËt liÖu vµ nh©n lùc th«ng qua kü n¨ng lao ®éng
vµ sù khÐo lÐo ®Ó t¹o thu nhËp trong ®iÒu kiÖn thiÕu vèn.
2.1.1.3 Ph©n lo¹i vµ ®Æc trng s¶n xuÊt cña c¸c lµng nghÒ
5
Lµng nghÒ víi nh÷ng ho¹t ®éng ph¸t triÓn ®· t¹o ra nh÷ng t¸c ®éng tÝch
cùc vµ tiªu cùc ®Õn ®êi sèng kinh tÕ x· héi vµ m«i trêng n«ng th«n ViÖt Nam
víi ®Æc thï hÕt søc ®a d¹ng. CÇn ph¶i nh×n nhËn theo nhiÒu khÝa c¹nh, gãc ®é
kh¸c nhau míi cã thÓ hiÓu râ ®îc b¶n chÊt còng nh sù vËn ®éng cña lo¹i h×nh
kinh tÕ nµy vµ c¸c t¸c ®éng cña nã g©y ra ®èi víi m«i trêng. §Ó gióp cho c«ng
t¸c qu¶n lý ho¹t ®éng s¶n xuÊt còng nh qu¶n lý, b¶o vÖ m«i trêng vµ lµm c¬ së
thùc tiÔn ®Ó thÊy ®îc bøc tranh tæng thÓ vÒ lµng nghÒ ViÖt Nam, cã thÓ ph©n
lo¹i lµng nghÒ theo mét sè d¹ng sau:
(1). Ph©n lo¹i theo lµng nghÒ truyÒn thèng vµ lµng nghÒ míi: dùa trªn
®Æc thï v¨n ho¸, møc ®é b¶o tån c¸c lµng nghÒ ®Æc trng cho c¸c vïng v¨n ho¸
l·nh thæ kh¸c nhau.
(2). Ph©n lo¹i theo ngµnh s¶n xuÊt, lo¹i h×nh s¶n phÈm: nh»m x¸c ®Þnh
nguån vµ kh¶ n¨ng ®¸p øng nguyªn liÖu cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt còng nh phÇn
nµo thÊy ®îc xu thÕ vµ nhu cÇu tiªu thô s¶n phÈm cña x· héi.
(3). Ph©n lo¹i theo quy m« s¶n xuÊt, theo quy tr×nh c«ng nghÖ: nh»m
x¸c ®Þnh tr×nh ®é c«ng nghÖ s¶n xuÊt vµ qu¶n lý s¶n xuÊt cña c¸c lµng nghÒ
qua ®ã cã thÓ xem xÐt tiÒm n¨ng ph¸t triÓn ®æi míi c«ng nghÖ s¶n xuÊt ®¸p
øng cho c¸c nhu cÇu ®a d¹ng ho¸ s¶n phÈm vµ gi¶m thiÓu « nhiÔm m«i trêng.
(4). Ph©n lo¹i theo nguån th¶i vµ møc ®é « nhiÔm: nh»m phôc vô môc
tiªu ®¸nh gi¸ ®Æc thï, quy m« nguån th¶i tõ ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña lµng nghÒ.
(5). Ph©n lo¹i theo møc ®é sö dông nguyªn, nhiªn liÖu: nh»m xem xÐt,
®¸nh gi¸ møc ®é sö dông tµi nguyªn t¹i c¸c lµng nghÒ, tiÕn tíi cã ®îc gi¶i
ph¸p qu¶n lý vµ kinh tÕ trong s¶n xuÊt nh»m gi¶m lîng tµi nguyªn sö dông
còng nh h¹n chÕ t¸c ®éng ®Õn m«i trêng.
(6). Ph©n lo¹i theo thÞ trêng tiªu thô s¶n phÈm, tiÒm n¨ng tån t¹i vµ ph¸t
triÓn: nh»m xem xÐt tíi c¸c yÕu tè ¶nh hëng trùc tiÕp vµ quan träng nhÊt ®èi
víi sù ph¸t triÓn cña lµng nghÒ. Tuú thuéc vµo c¸c tiªu chÝ mµ ta ¸p dông c¸ch
ph©n lo¹i nµy hay ph©n lo¹i kia.
Víi môc ®Ých nghiªn cøu vÒ m«i trêng lµng nghÒ, c¸ch ph©n lo¹i theo
ngµnh s¶n xuÊt vµ lo¹i h×nh s¶n phÈm lµ phï hîp h¬n c¶. V× thùc tÕ cho thÊy
nÕu ®¸nh gi¸ ®îc ngµnh s¶n xuÊt, quy tr×nh c«ng nghÖ s¶n xuÊt, quy m« s¶n
xuÊt th× sÏ ®¸nh gi¸ ®îc t¸c ®éng cña s¶n xuÊt ngµnh nghÒ ®Õn m«i trêng.
6
Lµng nghÒ níc ta phong phó vÒ chñng lo¹i, ®a d¹ng vÒ h×nh thøc ®· t¹o
ra nh÷ng s¶n phÈm ®¸p øng nhu cÇu ®a d¹ng cña ngêi tiªu dïng. C¸ch tiÕp cËn
tèt nhÊt lµ nhãm c¸c lµng nghÒ l¹i theo c¸c kiÓu s¶n phÈm vµ ph¬ng thøc s¶n
xuÊt chÝnh. Theo c¸ch tiÕp cËn nµy, lµng nghÒ ®îc xem xÐt ®ång thêi trªn c¸c
mÆt: quy tr×nh s¶n xuÊt, s¶n phÈm s¶n xuÊt vµ quy m« s¶n xuÊt. Ph©n lo¹i lµng
nghÒ theo 6 nhãm: biÓu ®å 2.1.
(
Nguån: tæng côc m«i trêng tæng hîp n¨m 2008)
BiÓu 2.1: ph©n lo¹i lµng nghÒ ViÖt Nam theo ngµnh nghÒ s¶n xuÊt
Sù ph©n chia theo nhãm ngµnh cho chóng ta thÊy:
- Mçi ngµnh chÝnh cã nhiÒu ngµnh nhá liªn quan phô thuéc vµo nhau
t¹o thµnh c¸c nhãm ngµnh.
- Mçi nhãm ngµnh lµng nghÒ trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt, sÏ g©y ¶nh hëng
kh¸c nhau ®Õn m«i trêng.
2.1.1.4. Mét sè lµng nghÒ chÝnh ë ViÖt Nam
* Lµng nghÒ chÕ biÕn l¬ng thùc phÈm, ®i kÌm víi ch¨n nu«i cã sè lîng
lµng nghÒ lín (chiÕm 20% sè lîng lµng nghÒ) ph©n bè ®Òu trªn c¶ níc, phÇn
nhiÒu sö dông lao ®éng n«ng nghiÖp, kh«ng yªu cÇu tr×nh ®é cao, h×nh thøc
s¶n xuÊt thñ c«ng, Ýt cã thay ®æi vÒ quy tr×nh s¶n xuÊt. Níc ta cã nhiÒu lµng
nghÒ thñ c«ng truyÒn thèng nh nÊu rîu, lµm b¸nh ®a nem, ®Ëu phô ..., víi c¸c
nguyªn liÖu chÝnh lµ g¹o, ng«, khoai, s¾n, ®Ëu ..., c¸c nghÒ nµy thêng g¾n víi
ho¹t ®éng ch¨n nu«i ë quy m« gia ®×nh.
7
* Lµng nghÒ thªu, dÖt nhuém, ¬m t¬, thuéc da ®· cã tõ l©u ®êi, nhiÒu
s¶n phÈm ®· g¾n liÒn víi truyÒn thèng lÞch sö, v¨n ho¸ ®Ëm nÐt ®Þa ph¬ng.
Nh÷ng s¶n phÈm nh lôa, t¬ t»m, thæ cÈm, thªu ren, dÖt may ..., kh«ng chØ lµ
nh÷ng s¶n phÈm hµng ho¸ cã gi¸ trÞ mµ cßn lµ nh÷ng t¸c phÈm nghÖ thuËt ®îc
®¸nh gi¸ cao. T¹i c¸c lµng nghÒ nhãm nµy, lao ®éng nghÒ thêng lµ lao ®éng
chÝnh (chiÕm tû lÖ cao h¬n lao ®éng n«ng nghiÖp)
* Lµng nghÒ s¶n xuÊt vËt liÖu x©y dùng vµ khai th¸c ®¸ cã tõ l©u ®êi,
tËp trung ë c¸c vïng cã s½n nguyªn liÖu x©y dùng. Lao ®éng lo¹i lµng nghÒ
nµy chñ yÕu lµ thñ c«ng, quy tr×nh c«ng nghÖ th« s¬, tû lÖ c¬ khÝ ho¸ thÊp. Khi
nhu cÇu vÒ x©y dùng nhµ cöa, c«ng tr×nh t¨ng, ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt liÖu x©y
dùng ph¸t triÓn m¹nh ®Æc biÖt lµ c¸c vïng nói ®¸ v«i.
* Lµng nghÒ t¸i chÕ phÕ liÖu chñ yÕu míi h×nh thµnh, nªn sè lîng Ýt nhng l¹i ®îc ph¸t triÓn nhanh vÒ lo¹i h×nh t¸i chÕ (chÊt th¶i kim lo¹i, giÊy nhùa,
v¶i ®· qua sö dông). Ngoµi ra, c¸c lµng nghÒ c¬ khÝ, chÕ t¹o vµ ®óc kim lo¹i
phÕ liÖu s¾t vôn, còng lµ lo¹i h×nh lµng nghÒ.
* Lµng nghÒ thñ c«ng mü nghÖ: bao gåm c¸c lµng nghÒ gèm, sµnh sø,
thuû tinh mü nghÖ, ch¹m kh¾c ®¸, ch¹m m¹ vµng b¹c, s¶n xuÊt m©y tre ®an,
®å gç mü nghÖ, s¬n mµi, lµm nãn, dÖt chiÕu, thªu ren. §©y lµ nhãm lµng nghÒ
chiÕm tû lÖ lín vÒ sè lîng (kho¶ng 40% tæng sè lµng nghÒ) cã truyÒn thèng
l©u ®êi, s¶n phÈm cã gi¸ trÞ cao, ®Ëm nÐt v¨n ho¸ d©n téc, cã tÝnh ®Þa ph¬ng
cao. Quy tr×nh s¶n xuÊt cña c¸c lµng nghÒ nµy gÇn nh kh«ng thay ®æi, lao
®éng thñ c«ng nhng ®ßi hái tay nghÒ cao, ®ßi hái chuyªn m«n ho¸ vµ cã tÝnh
chuÈn trong s¸ng t¹o.
* C¸c nhãm ngµnh kh¸c: bao gåm c¸c lµng nghÒ chÕ t¹o c«ng cô th« s¬
nh cÇy bõa, quèc xÎng, liÒm h¸i, ®ãng thuyÒn, lµm qu¹t giÊy, ®an vã ®an líi,
lµm lìi c©u ..., nh÷ng lµng nghÒ nhãm nµy cã tõ l©u ®êi, s¶n phÈm phôc vô
trùc tiÕp cho nhu cÇu sinh ho¹t vµ s¶n xuÊt cña ®Þa ph¬ng. Lao ®éng chñ yÕu
thñ c«ng, thu hót nhiÒu lao ®éng, s¶n phÈm Ýt cã c¶i tiÕn thay ®æi.
2.1.1.5. Vai trß cña lµng nghÒ trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi
(1). Chñ tr¬ng ph¸t triÓn lµng nghÒ
Thêi gian qua, x¸c ®Þnh vai trß quan träng cña lµng nghÒ, ngµnh nghÒ
n«ng th«n, §¶ng vµ Nhµ níc ®· tËp trung chØ ®¹o vµ ban hµnh nhiÒu chÝnh
s¸ch nh NghÞ ®Þnh sè 66/2006/N§-CP ngµy 07/07/2006 cña ChÝnh phñ vÒ
chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ngµnh nghÒ n«ng th«n, nh»m thóc ®Èy ph¸t triÓn kinh tÕ
8
- x· héi ë n«ng th«n, chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo híng c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸, gi¶i quyÕt viÖc lµm t¹i chç, n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng thu
nhËp cña ngêi d©n, t¨ng cêng ho¹t ®éng xuÊt khÈu.
NghÞ ®Þnh sè 73/1995/N§-CP ngµy 01/11/1995, ChÝnh phñ ®· giao Bé
N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n thùc hiÖn chøc n¨ng qu¶n lý Nhµ níc
lÜnh vùc ngµnh nghÒ n«ng th«n (NghÞ quyÕt sè 01/2008/N§-CP ngµy
03/01/2008 quy ®Þnh chøc n¨ng cña bé NN&PTNT). Trªn c¬ së ®ã, Bé
NN&PTNT ®· x©y dùng, ban hµnh nhiÒu chÝnh s¸ch mµ cô thÓ lµ Th«ng t sè
116/2006/TT-BNN ngµy 18/12/2006 híng dÉn thùc hiÖn mét sè néi dung cña
nghÞ ®Þnh 66/2006/N§-CP, ChØ thÞ sè 28/2007/CT-BNN ngµy 18/04/2007 vÒ
viÖc ®Èy m¹nh thùc hiÖn quy ho¹ch ph¸t triÓn ngµnh nghÒ n«ng th«n vµ phßng
chèng « nhiÔm m«i trêng lµng nghÒ còng nh ®· cã nhiÒu v¨n b¶n chØ ®¹o
nh»m thóc ®¶y ph¸t triÓn lµng nghÒ.
Mét trong nh÷ng nhiÖm vô träng t©m trong giai ®o¹n 2006 - 2015 cña bé
NN&PTNT lµ thùc hiÖn ch¬ng tr×nh “mçi lµng mét nghÒ”, víi môc tiªu kh«i
phôc vµ ph¸t triÓn lµng nghÒ n«ng th«n ®Ó t¹o viÖc lµm, t¹o thu nhËp tõ phi n«ng
nghiÖp víi c¸c ho¹t ®éng nh: hç trî ph¸t triÓn lµng nghÒ n«ng th«n, khuyÕn
khÝch c¸c hé gia ®×nh, t nh©n, HTX, doanh nghiÖp võa vµ nhá, ®Çu t ph¸t triÓn
c¸c ngµnh nghÒ tiÓu thñ c«ng nghiÖp ®a d¹ng, ®µo t¹o nghÒ vµ hç trî chuyÓn lao
®éng n«ng nghiÖp sang phi n«ng nghiÖp, x©y dùng c¬ chÕ qu¶n lý chÊt th¶i lµng
nghÒ
(2). Lµng nghÒ víi sù ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng kü thuËt n«ng th«n
§iÒu kiÖn c¬ së h¹ tÇng kü thuËt lµ mét yÕu tè cùc kú quan träng hç trî
ph¸t triÓn c¸c lµng nghÒ. Kh¶ n¨ng tiÕp cËn th«ng tin, ®iÖn, níc s¹ch, giao
th«ng vµ c¸c yÕu tè kh¸c vÒ c¬ së vËt chÊt lµ rÊt cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn cña
c¸c lµng nghÒ. Ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng kü thuËt tèt sÏ gãp phÇn môc tiªu n©ng
cao chÊt lîng cuéc sèng cña ngêi d©n, t¹o viÖc lµm, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë níc
ta th«ng qua viÖc ph¸t triÓn c¸c ngµnh nghÒ t¹i c¸c lµng nghÒ. Ngîc l¹i, sù
ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c lµng nghÒ còng gãp phÇn ®æi míi bé mÆt n«ng th«n,
c¶i thiÖn vµ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng kü thuËt t¹i ®©y. (BiÓu ®å 2.2)
9
(Nguån: Bé kÕ h dao¹ch vµ ®Çu t, 2007)
BiÓu ®å 2.2: tû lÖ c¸c lµng nghÒ cã c¸c dÞch vô x· héi trong tæng sè
c¸c lµng nghÒ ®îc kh¶o s¸t
H¹ tÇng c¬ së ë nh÷ng n¬i tËp trung nhiÒu lµng nghÒ nh khu vùc ®ång
b»ng s«ng Hång, B¾c trung bé vµ §«ng Nam Bé nh×n chung ph¸t triÓn kh¸ tèt
do c¸c lµng nghÒ phÇn lín ®îc h×nh thµnh, ph¸t triÓn ë nh÷ng n¬i tiÕp cËn
thuËn lîi m¹ng líi ®êng quèc lé, tØnh lé, cïng sù hç trî cña c¸c chÝnh s¸ch tõ
chÝnh quyÒn tØnh, thµnh phè nh»m thóc ®Èy m¹nh mÏ ph¸t triÓn lµng nghÒ.
Khu vùc miÒn nói, còng cã mét sè lµng nghÒ ph¸t triÓn, tuy nhiªn ®iÒu kiÖn c¬
së h¹ tÇng kü thuËt vÉn kh«ng ®îc chó träng ®Çu t do phÇn lín lµng nghÒ ë
®©y kh«ng nh»m môc tiªu phôc vô thÞ trêng mµ chñ yÕu s¶n phÈm chØ phôc vô
®êi sèng nh©n d©n khu vùc l©n cËn.
(3). Lµng nghÒ vµ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë n«ng th«n
T¹i c¸c lµng nghÒ, ®¹i bé phËn d©n c lµm nghÒ thñ c«ng nhng vÉn tham
gia s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh. T¹i nhiÒu lµng nghÒ, trong c¬
cÊu kinh tÕ ®Þa ph¬ng, tû träng ngµnh c«ng nghiÖp vµ dÞch vô ®¹t 60 - 80% vµ
ngµnh n«ng nghiÖp chØ ®¹t 20 - 40%. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, sè hé vµ c¬ së
ngµnh nghÒ ë n«ng th«n ®ang ngµy mét t¨ng lªn víi tèc ®é b×nh qu©n tõ 8,8 9,8%/n¨m, kim ng¹ch xuÊt khÈu tõ c¸c s¶n phÈm lµng nghÒ kh«ng ngõng gia
t¨ng (biÓu ®å 2.3). ChÝnh v× vËy, cã thÓ thÊy, lµng nghÒ ®ãng vai trß rÊt quan
träng, trùc tiÕp gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ngêi lao ®éng trong lóc n«ng nhµn, gãp
phÇn t¨ng thu nhËp, n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng cho ngêi lao ®éng ë khu vùc
n«ng th«n. Bªn c¹nh viÖc t¹o viÖc lµm, t¨ng thu nhËp cho lao ®éng ë khu vùc
n«ng th«n cßn t¹o thªm viÖc lµm cho lao ®éng phô nh ngêi giµ, trÎ em, ngêi
khuyÕt tËt ... .
10
§¬n vÞ tÝnh: triÖu USD
(Nguån: Bé NN&PTNT - 2008)
BiÓu ®å 2.3: kim ng¹ch xuÊt khÈu tõ c¸c s¶n phÈm lµng nghÒ cña ViÖt Nam
Møc thu nhËp cña ngêi lao ®éng ngµnh nghÒ cao gÊp 3 ®Õn 4 lÇn so víi
thu nhËp cña ngêi lao ®éng thuÇn n«ng. §iÒu nµy còng khiÕn sè hé gia ®×nh
chuyÓn tõ s¶n xuÊt thuÇn n«ng sang s¶n xuÊt thñ c«ng nghiÖp vµ chuyªn lµm
nghÒ ngµy cµng t¨ng nhanh. B¸o c¸o “Nghiªn cøu vÒ quy ho¹ch ph¸t triÓn ngµnh
nghÒ thñ c«ng theo híng c«ng nghiÖp ho¸ n«ng th«n cña níc CHXHCN ViÖt
Nam” do bé NN&PTNT thùc hiÖn n¨m 2004 ®· chØ ra r»ng, tû lÖ hé nghÌo trung
b×nh trong sè hé s¶n xuÊt thñ c«ng nghiÖp lµ 3,7% thÊp h¬n nhiÒu møc trung
b×nh c¶ níc lµ 10,4%.
(4). Lµng nghÒ truyÒn thèng vµ ho¹t ®éng ph¸t triÓn du lÞch
Lîi Ých cña viÖc ph¸t triÓn lµng nghÒ kh«ng chØ lµ ë kinh tÕ, gi¶i quyÕt
viÖc lµm cho lao ®éng ®Þa ph¬ng mµ cßn gãp phÇn b¶o tån ®îc gi¸ trÞ v¨n ho¸
l©u dµi. §iÓm chung cña lµng nghÒ lµ thêng n»m trªn trôc giao th«ng ®êng bé
hay ®êng s«ng. §©y lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc x©y dùng c¸c ®iÓm hoÆc
tuyÕn du lÞch l÷ hµnh. Ngoµi nh÷ng lîi thÕ nh c¶nh quan thiªn nhiªn, vÞ trÝ ®Þa
lý, nÐt v¨n ho¸ ®Æc s¾c, c¸c lµng nghÒ cßn cã søc hót ®Æc biÖt bëi mçi lµng l¹i
g¾n víi mét vïng v¨n ho¸ hay mét hÖ thèng di tÝch lÞch sö. Bªn c¹nh ®ã,
kh¸ch tham quan cßn ®îc tËn m¾t theo dâi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra c¸c s¶n phÈm
thËm chÝ lµ tham gia thùc hµnh vµo mét kh©u s¶n xuÊt nµo ®ã, chÝnh ®iÒu nµy
t¹o nªn søc hÊp dÉn cña du lÞch lµng nghÒ.
NhËn thøc ®îc tiÒm n¨ng ph¸t triÓn du lÞch t¹i lµng nghÒ sÏ gãp phÇn gia
t¨ng tû träng cña nhãm ngµnh c«ng nghiÖp hoÆc dÞch vô ë ®Þa ph¬ng, ®ång thêi
t¨ng thªm c¬ héi cho c¸c c¬ së s¶n xuÊt th«ng qua c¸c ho¹t ®éng giíi thiÖu vµ
11
b¸n s¶n phÈm truyÒn thèng, n©ng cao ®êi sèng cña ngêi d©n th«ng qua c¸c dÞch
vô phô trî ..., ®iÓn h×nh nh c¸c tØnh Hµ T©y (tríc ®©y), Hoµ B×nh, B¾c Ninh, Thõa
Thiªn HuÕ, §µ N½ng ..., ®· vµ ®ang ph¸t triÓn m¹nh mÏ lo¹i h×nh du lÞch lµng
nghÒ. ®©y lµ ®iÓm ®Õn cña nhiÒu tuyÕn du lÞch l÷ hµnh cña kh¸ch tham quan
trong níc ®ång thêi thu hót nhiÒu kh¸ch du lÞch
2.1.1.6. Nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn m«i trêng cña lµng nghÒ
Bªn c¹nh mÆt tÝch cùc, sù ph¸t triÓn ho¹t ®éng s¶n xuÊt t¹i lµng nghÒ ®·
ph¸t sinh mét sè t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn m«i trêng. Nh÷ng t¸c ®éng xÊu ®Õn
m«i trêng nhiÒu n¨m qua ®· lµm cho chÊt lîng m«i trêng nhiÒu lµng nghÒ
ngµy cµng suy gi¶m, ¶nh hëng kh«ng chØ tíi sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng ë lµng
nghÒ, mµ cßn ¶nh hëng ®Õn c¶ tÝnh bÒn v÷ng cña nhiÒu ngµnh kinh tÕ kh¸c.
* Mét sè tån t¹i cña lµng nghÒ ë ViÖt Nam:
Lµng nghÒ ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, ®Õn nay ®· béc lé mét
sè tån t¹i sau:
- Quy m« s¶n xuÊt cña lµng nghÒ nhá, phÇn lín quy m« hé gia ®×nh
(chiÕm 72% tæng sè c¬ së s¶n xuÊt) [15, Tr11].
Quy m« s¶n xuÊt t¹i nhiÒu lµng nghÒ lµ quy m« nhá, khã ph¸t triÓn v×
mÆt b»ng s¶n xuÊt trËt hÑp xen kÏ víi khu vùc sinh ho¹t. S¶n xuÊt cµng ph¸t
triÓn th× nguy c¬ lÊn chiÕm khu vùc sinh ho¹t, ph¸t th¶i « nhiÔm tíi khu d©n c
cµng lín, dÉn ®Õn chÊt lîng m«i trêng cµng xÊu ®i.
- NÕp sèng tiÓu n«ng cña ngêi chñ s¶n xuÊt nhá xuÊt th©n tõ n«ng d©n
®· ¶nh hëng m¹nh tíi s¶n xuÊt lµng nghÒ, lµm t¨ng møc ®é « nhiÔm m«i trêng.
Ngêi s¶n xuÊt kh«ng nhËn thøc ®îc t¸c h¹i l©u dµi cña « nhiÔm, chØ
quan t©m ®Õn lîi nhuËn tríc m¾t, c¸c c¬ së s¶n xuÊt t¹i lµng nghÒ thêng lùa
chän quy tr×nh s¶n xuÊt th« s¬ tËn dông nhiÒu søc lao ®éng tr×nh ®é thÊp. H¬n
thÕ nh»m h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm, t¨ng tÝnh c¹nh tranh, nhiÒu c¬ së s¶n xuÊt
cßn sö dông c¸c nhiªn liÖu rÎ tiÒn, hãa chÊt ®éc h¹i (kÓ c¶ ®· cÊm sö dông) kh«ng ®Çu
t ph¬ng tiÖn, dông cô b¶o hé lao ®éng kh«ng ®¶m b¶o ®iÒu kiÖn lao ®éng nªn ®· lµm
t¨ng møc ®é « nhiÔm m«i trêng. VÝ dô nh c¸c lµng nghÒ chÕ biÕn n«ng s¶n thùc phÈm,
lµ nguån chÊt th¶i r¾n t¹o bôi. ë lµng nghÒ bón Phó §« mçi n¨m sö dông 5.250 tÊn
12
than, lµng nghÒ D¬ng LiÔu lµ 34.000 tÊn. Nh vËy theo íc tÝnh cña viÖn KHCN&MT
cø mét tÊn than ch¸y t¹o ra 0,2 tÊn xØ than th× chØ riªng lµng nghÒ bón Phó §« ®· th¶i ra
7.850 tÊn xØ than/n¨m.
- Quan hÖ s¶n xuÊt mang ®Æc thï cña quan hÖ gia ®×nh, dßng téc, lµng
x·. NhiÒu lµng nghÒ, ®Æc biÖt lµ c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng, sö dông lao
®éng cã tÝnh gia ®×nh, s¶n xuÊt theo kiÓu "bÝ truyÒn", gi÷ bÝ mËt cho dßng
hä, tu©n theo "h¬ng íc" kh«ng c¶i tiÕn ¸p dông nh÷ng khoa häc kü thuËt,
nªn ®· c¶n trë viÖc ¸p dông gi¶i ph¸p khoa häc kü thuËt míi, kh«ng khuyÕn
khÝch s¸ng kiÕn mang hiÖu qu¶ BVMT cña ngêi lao ®éng.
- C«ng nghÖ s¶n xuÊt vµ thiÕt bÞ phÇn lín ë tr×nh ®é l¹c hËu ch¾p v¸, kiÕn thøc
tay nghÒ kh«ng toµn diÖn dÉn tíi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt tiªu tèn nhiÒu nhiªn, nguyªn liÖu
lµm t¨ng ph¸t th¶i nhiÒu chÊt « nhiÔm m«i trêng níc, ®Êt, khÝ ¶nh hëng tíi gia thµnh
s¶n phÈm vµ chÊt lîng m«i trêng. Kü thuËt lao ®éng s¶n xuÊt ë c¸c lµng nghÒ chñ yÕu
lµ thñ c«ng, b¸n c¬ khÝ, cha cã lµng nghÒ nµo ¸p dông tù ®éng hãa ®îc thÓ hiÖn qua
b¶ng 2.1:
B¶ng 2.1: tr×nh ®é kü thuËt ë c¸c lµng nghÒ
§¬n vÞ tÝnh: %
Tr×nh ®é kü thuËt
Thñ c«ng, b¸n c¬ khÝ
C¬ khÝ
Tù ®éng hãa
ChÕ biÕn n«ng,
l©m, thñy s¶n
61,51
38,49
0
Thñ c«ng mü nghÖ vµ
vËt liÖu x©y dùng
70,69
29,31
0
C¸c ngµnh
dÞch vô
43,90
56,10
0
C¸c ngµnh
kh¸c
59,44
40,56
0
(Nguån: b¸o c¸o m«i trêng quèc gia n¨m 2008)
- Vèn ®Çu t cña c¸c c¬ së s¶n xuÊt t¹i c¸c lµng nghÒ qu¸ thÊp, khã cã ®iÒu
kiÖn ph¸t triÓn hoÆc ®æi míi c«ng nghÖ theo híng th©n thiÖn víi m«i trêng.
S¶n xuÊt mang tÝnh tù ph¸t, kh«ng cã kÕ ho¹ch l©u dµi, nªn khã huy
®éng tµi chÝnh vµ vèn ®Çu t lín tõ c¸c nguån kh¸c (quü tÝn dông, ng©n hµng).
Do ®ã, khã chñ ®éng trong ®æi míi kü thuËt vµ c«ng nghÖ, l¹i cµng kh«ng thÓ
®Çu t cho xö lý m«i trêng.
- Tr×nh ®é ngêi lao ®éng, chñ yÕu lµ lao ®éng thñ c«ng, ®ang häc nghÒ,
v¨n hãa thÊp, nªn h¹n chÕ nhËn thøc ®èi víi c«ng t¸c BVMT.
Theo ®iÒu tra cña bé NN&PTNT th× chÊt lîng lao ®éng vµ tr×nh ®é
chuyªn m«n kü thuËt ë c¸c lµng nghÒ nh×n chung cßn thÊp chñ yÕu lµ lao ®éng
13
- Xem thêm -