Tài liệu Hệ thống qlcl theo tiêu chuẩn iso – 9000 và việc áp dụng nó vào trong các doanh nghiệp việt nam

1 Môc lôc Néi dung Trang Môc lôc........................................................................................................1 Më ®Çu .........................................................................................................3 Ch-¬ng I. Mét sè vÊn ®Ò lý luËn c¬ b¶n vÒ quyÒn ®-îc chÕt ...............................................................................................................5 I. Kh¸i niÖm quyÒn ®-îc chÕt...................................................5 1. Nguån gèc h×nh thµnh ý t-ëng vÒ quyÒn ®-îc chÕt..................... 5 2. Kh¸i niÖm quyÒn ®-îc chÕt...........................................................6 II. C¸c tiªu chÝ cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn quyÒn ®-îc chÕt...........7 1. Tiªu chÝ vÒ y häc..........................................................................7 2. Tiªu chÝ vÒ luËt ph¸p....................................................................9 III. ý nghÜa cña vÊn ®Ò thùc hiÖn quyÒn ®-îc chÕt trong giai ®o¹n hiÖn nay.......................................................................12 1. ý nghÜa ph¸p lý..........................................................................12 2. ý nghÜa x· héi............................................................................13 Ch-¬ng II. t×nh h×nh quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ quyÒn ®-îc chÕt trong giai ®o¹n hiÖn nay.....................................14 I. Quy ®Þnh cña mét sè n-íc trªn thÕ giíi...........................14 1. C¸c quèc gia ®· hîp ph¸p hãa quyÒn ®-îc chÕt vµ LuËt An tö.14 2. C¸c quèc gia ch-a hîp ph¸p hãa hay quy ®Þnh mét phÇn.........16 II. Quy ®Þnh cña ViÖt Nam.....................................................17 III. Nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n ®ang tån t¹i vÒ ghi nhËn quyÒn ®-îc chÕt trong giai ®o¹n hiÖn nay...................................18 1. Nh÷ng quan ®iÓm ph¶n ®èi.......................................................18 2 2. Nh÷ng quan ®iÓm ñng hé..........................................................24 3. Quan ®iÓm cña ViÖt Nam hiÖn nay...........................................25 Ch-¬ng III. Mét sè kiÕn nghÞ ®Ò xuÊt vÒ x©y dùng LuËt an tö ë ViÖt Nam..........................................................................................29 I. §¸nh gi¸ vÒ xu h-íng x©y dùng LuËt An tö ë ViÖt nam...29 1. Mét vÊn ®Ò cßn n»m trong t-¬ng lai......................................29 2. §iÒu kiÖn ®Ó mét quèc gia cã thÓ ban hµnh LuËt An tö.........32 3. NÕu quyÒn ®-îc chÕt ®-îc ghi nhËn trong hÖ thèng ph¸p luËt..........................................................................................32 II. Ph¸c th¶o mét sè néi dung c¬ b¶n cña LuËt An tö..........33 III. KiÕn nghÞ mét sè biÖn ph¸p ®Ó thùc hiÖn viÖc tiÕp cËn víi vÊn ®Ò quyÒn ®-îc chÕt vµ x©y dùng LuËt An tö ë viÖt Nam....................41 1. §Ó quyÒn ®-îc chÕt kh«ng cßn qu¸ míi mÎ.........................41 2. Mét sè kiÕn nghÞ trong qu¸ tr×nh x©y dùng LuËt An tö........44 KÕt luËn....................................................................................................46 Tµi liÖu tham kh¶o............................................................................47 Phô lôc.......................................................................................................48 3 Më ®Çu Chóng ta ®ang sèng trong mét thÕ giíi bÊt æn ChiÕn tranh, dÞch bÖnh, ®ãi nghÌo vµ toµn cÇu hãa ®ang lµm thay ®æi bé mÆt chung cña thùc t¹i Ranh giíi gi÷a sù sèng vµ c¸i chÕt ®«i khi chØ trong gang tÊc. QuyÒn ®-îc sèng? B×nh th-êng, dÔ hiÓu. QuyÒn ®-îc chÕt? Cßn rÊt míi mÎ vµ xa l¹. QuyÒn ®-îc chÕt lµ mét vÊn ®Ò cßn ®Ó më, bao hµm trong nã nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau, ®a phÇn lµ chèng l¹i. Nã kh«ng chØ cßn lµ vÊn ®Ò cña y häc mµ cßn thuéc vÒ chÝnh trÞ, v¨n hãa, x· héi... LuËt ph¸p xuÊt ph¸t tõ cuéc sèng. Nh-ng cuéc sèng l¹i kh«ng ®¬n gi¶n. Do ®ã, ®«i khi luËt dÔ lµm mµ l¹i khã thùc hiÖn. Nªn g¾n quyÒn ®-îc chÕt nh- lµ mét quyÒn c¬ b¶n cña c¸ nh©n vµ ph¶i ®-îc ghi nhËn trong c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt nh- c¸c quyÒn c¬ b¶n kh¸c. ChØ khi nµo gi¶i quyÕt tèt mèi quan hÖ gi÷a luËt ph¸p vµ x· héi th× quyÒn ®-îc chÕt míi trë thµnh mét vÊn ®Ò nh- bao vÊn ®Ò kh¸c. NÕu kh«ng, sÏ m·i chØ lµ ®Æc biÖt vµ phøc t¹p... T¹i ViÖt Nam ch-a cã c«ng tr×nh nµo nghiªn cøu vÒ quyÒn ®-îc chÕt. Ng-êi d©n ViÖt hÇu hÕt cßn xa l¹ víi kh¸i niÖm nµy hoÆc chØ nghe mµ ch-a hiÓu hÕt. Bªn c¹nh ®ã, truyÒn thèng ¸ §«ng ®ang chi phèi tõng ngµy, tõng giê. Do vËy, c«ng tr×nh muèn gãp phÇn t×m hiÓu vÒ quyÒn ®-îc chÕt hiÖn nay víi mong muèn quyÒn ®-îc chÕt sÏ kh«ng cßn xa l¹ víi mäi ng-êi, ®Ó mäi ng-êi hiÓu râ ®-îc b¶n chÊt cña “ c¸i chÕt ªm ¶” . Bªn c¹nh ®ã, c«ng tr×nh ®Ò cËp ®Õn mét sè vÊn ®Ò trong qu¸ tr×nh x©y dùng LuËt An tö ë ViÖt Nam. Ph¹m vi nghiªn cøu ®-îc x¸c ®Þnh ë ViÖt Nam vµ trªn thÕ giíi theo hai h-íng chÊp nhËn vµ kh«ng chÊp nhËn quyÒn ®-îc chÕt, ®Æc biÖt lµ c¸c quèc gia ®· hîp 4 ph¸p hãa LuËt An tö víi ph-¬ng ph¸p: tæng hîp, so s¸nh vµ rót ra quan ®iÓm riªng. Nh÷ng tiÕp xóc ban ®Çu bao giê còng më ra ch©n trêi míi. Cã thÓ nã kh«ng thay ®æi ®-îc mét quan niÖm cò nh-ng l¹i lµm cho c¸i cò chÊp nhËn c¸i míi. QuyÒn ®-îc chÕt lµ ph¶i nh- thÕ, kh«ng thÓ kh¸c. 5 Ch-¬ng I MéT Sè VÊN §Ò lý luËn C¥ B¶N VÒ QUYÒN §¦îC CHÕT I. Kh¸i niÖm quyÒn ®-îc chÕt: 1. Nguån gèc h×nh thµnh ý t-ëng vÒ quyÒn ®-îc chÕt: QuyÒn ®-îc chÕt ban ®Çu xuÊt hiÖn víi nh÷ng hµnh vi ch-a hoµn toµn mang ®óng b¶n chÊt cña nã mµ g¾n liÒn víi kh¸i niÖm: “ c¸i chÕt ªm ¶” . LÞch sö cña thuËt ng÷ euthanasia (TiÕng Anh) hay euthanasie (TiÕng Ph¸p), an tö (TiÕng Trung) mµ chóng ta vÉn th-êng gäi lµ “ c¸i chÕt ªm ¶” b¾t nguån tõ mét tõ Hy L¹p lµ “ euthanatos” . Trong ®ã, eu lµ tèt, thanatos lµ chÕt. Danh tõ nµy b¾t ®Çu xuÊt hiÖn vµo thÕ kû XVII, nh»m khuyÕn khÝch c¸c b¸c sü quan t©m ®Õn sù ®au ®ín cña ng-êi bÖnh vµ gióp ®ì ng-êi “ gÇn ®Êt xa trêi” tho¸t khái thÕ giíi nµy mét c¸ch nhÑ nhµng vµ dÔ dµng h¬n. Nh- vËy, lóc ®ã ch-a xuÊt hiÖn kh¸i niÖm quyÒn ®-îc chÕt nh- khoa häc hiÖn ®¹i nh-ng ®· cã nh÷ng hµnh vi trong quyÒn ®-îc chÕt. Tíi cuèi thÕ kû XIX, khi con ng-êi ®· t×m ra c¸ch khèng chÕ sù ®au ®ín, thuËt ng÷ nµy kh«ng cßn bã hÑp víi ý nghÜa gióp bÖnh nh©n tho¸t khái ®au ®ín n÷a, mµ nã l¹i ¸m chØ mét hµnh ®éng ®Æc biÖt nh»m t¹o ra c¸i chÕt cña nh÷ng bÖnh nh©n ®-îc coi lµ “ v« ph-¬ng cøu ch÷a” . §éng th¸i nµy nh»m gióp bÖnh nh©n khái r¬i vµo t×nh tr¹ng suy sôp khi ë vµo giai ®o¹n cuèi cña nh÷ng c¨n bÖnh nan y. Tõ khi xuÊt hiÖn ®Õn nay, “ c¸i chÕt ªm ¶” ®· cã nh÷ng thay ®æi kh¸c nhau g¾n liÒn víi nh÷ng ph¸t triÓn cña nÒn y khoa vµ v¨n minh nh©n lo¹i. Vµ dÇn dÇn, kh¸i niÖm quyÒn ®-îc chÕt ®-îc ra ®êi, mang theo nhiÒu vÊn ®Ò liªn quan víi nhau mét c¸ch phøc t¹p. Thùc ra, “ c¸i chÕt ªm ¶” lµ kÕt qu¶ sau cïng cña “ quyÒn ®-îc chÕt” cña mét c¸ nh©n nµo ®ã. Cho nªn, nÕu nãi ®Õn quyÒn ®-îc chÕt th× kh¸i niÖm c¸i chÕt ªm ¶ còng ®i liÒn, g¾n bã h÷u c¬ víi nhau. ThiÕt nghÜ, quyÒn ®-îc chÕt ph¶i ®-îc ghi nhËn nh- mét 6 quyÒn cña c¸ nh©n vµ cÇn ®-îc sù quan t©m thÝch ®¸ng cña mäi giíi khoa häc, ®Æc biÖt lµ y häc vµ luËt häc. 2. Kh¸i niÖm quyÒn ®-îc chÕt Trªn lý thuyÕt, chØ khi mét quyÒn ®-îc quy ®Þnh trong Bé LuËt D©n sù th× míi ®-îc c«ng nhËn lµ quyÒn nh©n th©n mét c¸ch chÝnh thøc (hîp ph¸p hãa). QuyÒn ®-îc chÕt lµ mét quyÒn thùc tÕ nh-ng hiÖn t¹i, chØ cã ë mét sè n-íc hîp ph¸p hãa nã lµ quyÒn nh©n th©n. NhiÒu n-íc, theo quan ®iÓm cña c¸c nhµ lËp ph¸p vµ cña c¸c nhµ khoa häc, c«ng nhËn quyÒn ®-îc chÕt lµ quyÒn nh©n th©n nh-ng ch-a quy ®Þnh trong LuËt. Thùc tÕ cho thÊy cã quy ®Þnh hay kh«ng chØ lµ vÊn ®Ò vÒ mÆt thêi gian: cã phï hîp víi hiÖn t¹i hay kh«ng vµ hÖ thèng ph¸p luËt cã ®ång bé, thèng nhÊt hay kh«ng mµ th«i. Vµ khi ch-a ®-îc c«ng nhËn, vÒ mÆt ph¸p luËt mét ng-êi thùc hiÖn hµnh vi cña quyÒn ®-îc chÕt (trî gióp tù tö, thùc hiÖn trùc tiÕp ®-a bÖnh nh©n “ ra ®i” (chÕt)) ®-îc quy vµo mét sè téi: giÕt ng-êi, gióp ng-êi kh¸c tù s¸t, kh«ng cøu gióp ng-êi bÞ n¹n... VÊn ®Ò nµy sÏ ®-îc lµm râ h¬n ë ch-¬ng II. QuyÒn ®-îc chÕt, mét khi ®· ®-îc c«ng nhËn th× sÏ cã c¸c kh¸i niÖm liªn quan ®Õn nã, nh-: trî gióp tù tö, t×nh tr¹ng bÖnh giai ®o¹n cuèi, bÖnh v« ph-¬ng cøu ch÷a, t×nh tr¹ng y tÕ kh«ng lèi tho¸t, an tö tù nguyÖn,... Hµ Lan lµ quèc gia ®Çu tiªn c«ng nhËn hµnh vi tù tö d-íi sù trî gióp cña b¸c sü, sau ®ã gÇn 10 n¨m míi hîp ph¸p hãa thµnh LuËt An tö. N-íc nµy kh«ng dïng kh¸i niÖm an tö tù nguyÖn (voluntary euthanasia) mµ chØ dïng kh¸i niÖm an tö (euthanasia) bëi theo hä, c¸i chÕt ªm ¶ lµ ®· ph¶i bao hµm sù tù nguyÖn, nÕu kh«ng cã sù tù nguyÖn th× kh«ng thÓ gäi lµ an tö. Sù tù nguyÖn ë ®©y cÇn hiÓu theo hai h-íng:  Tù nguyÖn ®-îc thùc hiÖn c¸i chÕt ªm ¶ khi cßn tØnh t¸o, cã thÓ biÓu lé ý chÝ c¸ nh©n cña m×nh  Tù nguyÖn chØ ®Þnh ng-êi ®¹i diÖn cho m×nh trong tr-êng hîp lóc r¬i vµo giai ®o¹n kh«ng ý thøc, kh«ng biÓu lé ®-îc ý chÝ. Ng-êi 7 nµy sÏ cã quyÒn quyÕt ®Þnh mäi vÊn ®Ò liªn quan ®Õn viÖc ch÷a bÖnh cña bÖnh nh©n. Theo chñ quan cña ng-êi viÕt, víi nh÷ng môc ®Ých tèt ®Ñp cña quyÒn ®-îc chÕt th× nªn gäi “ c¸i chÕt ªm ¶” lµ “ c¸i chÕt nh©n ®¹o” míi ®óng. §iÒu nµy sÏ ph¶n ¸nh ®óng tÝnh chÊt cña hµnh vi vµ tr¸nh khái nh÷ng suy luËn hiÓu nhÇm kh«ng ®¸ng cã. HiÖn nay ch-a cã ®Þnh nghÜa cô thÓ vÒ quyÒn ®-îc chÕt. Giíi khoa häc hÇu nh- chØ tËp trung vµo viÖc xem xÐt xem nã cã phï hîp víi quèc gia m×nh hay kh«ng mµ th«i. Tuy nhiªn, nÕu dùa vµo néi dung cña quyÒn ®-îc chÕt hiÖn nay ®-îc ®a sè quan ®iÓm ®ång t×nh vµ theo c¸c ®¹o luËt cña c¸c n-íc ®· th«ng qua “ c¸i chÕt ªm ¶” th× cã thÓ rót ra kh¸i niÖm quyÒn ®-îc chÕt nh- sau: QuyÒn ®-îc chÕt lµ mét quyÒn nh©n th©n cña ng-êi ®· thµnh niªn ®ang ph¶i chÞu sù ®au ®ín vÒ thÓ chÊt hoÆc tinh thÇn kÐo dµi vµ kh«ng thÓ chÞu ®ùng ®-îc sau mét tai n¹n hay mét bÖnh lý kh«ng thÓ cøu ch÷a, r¬i vµo t×nh huèng y tÕ kh«ng lèi tho¸t. Kh¸i niÖm trªn lµ ®óc kÕt cña ng-êi viÕt nªn chØ cã gi¸ trÞ tham kh¶o. Thùc ra, néi dung quyÒn ®-îc chÕt do tÝnh phøc t¹p trong c¸c ®iÒu kiÖn vµ quy tr×nh thùc hiÖn nªn kh«ng chØ dõng ë ®ã. V× vËy, kh¸i niÖm nµy chØ lµ tæng qu¸t. II. C¸c tiªu chÝ cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn quyÒn ®-îc chÕt 1. Tiªu chÝ vÒ y häc 1.1 Ph¹m vi c¸c lo¹i bÖnh nh©n §Õn nay, viÖc ph©n lo¹i bÖnh nh©n trong c¸i chÕt ªm ¶ cßn nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau, tån t¹i ë c¸c n-íc ®· c«ng nhËn vµ ch-a c«ng nhËn quyÒn ®-îc chÕt. Do ®ã, cã nhiÒu d¹ng bÖnh nh©n ®-îc ®Ò cËp. Tuy nhiªn, giíi y häc hÇu hÕt thèng nhÊt cã 2 d¹ng bÖnh nh©n: 1.1.1 Nh÷ng tr-êng hîp chÕt n·o: “ t×nh tr¹ng toµn n·o bé bÞ th-¬ng tæn nÆng, chøc n¨ng cña n·o ®· ngõng ho¹t ®éng vµ ng-êi chÕt n·o kh«ng thÓ sèng l¹i 8 ®-îc” 1. BÖnh nh©n sèng hoµn toµn nhê vµo c¸c biÖn ph¸p hç trî nh- h« hÊp, tuÇn hoµn vµ nu«i d-ìng nh©n t¹o... nÕu rót m¸y th× coi nh- sù sèng chÊm døt. 1.1.2 Tr-êng hîp ng-êi bÖnh mÊt ý thøc kÐo dµi vµ kh«ng cã kh¶ n¨ng håi phôc, cã sèng còng chØ lµ g¸nh nÆng cña gia ®×nh (b¶n th©n hä kh«ng cßn biÕt khæ hay s-íng). §«i lóc ng-êi bÖnh biÓu lé ®-îc ý chÝ cña m×nh vµ hoµn toµn kh«ng sèng nhê c¸c biÖn ph¸p nh©n t¹o. Tr-êng hîp nµy bao gåm c¶ bÖnh nh©n chÞu nhiÒu ®au ®ín kÐo dµi nh-ng kh«ng mÊt ý thøc th-êng xuyªn. Nguyªn nh©n ®Ó dÉn ®Õn c¸c t×nh tr¹ng trªn cã thÓ lµ sau mét tai n¹n hay bÞ m¾c bÖnh hiÓm nghÌo, v« ph-¬ng cøu ch÷a. T¹i Hµ Lan, n-íc nµy cßn quy ®Þnh c¸i chÕt ªm ¶ ®èi víi trÎ em. Nh÷ng bÖnh nh©n tõ 12 ®Õn 16 tuæi còng cã quyÒn ®-îc chÕt ªm ¶ nÕu cã sù ®ång ý cña cha mÑ. §èi víi trÎ trªn 16 tuæi, ý kiÕn gia ®×nh lµ kh«ng cÇn thiÕt2. Tuy nhiªn, víi nh÷ng quy ®Þnh nµy, luËt quy ®Þnh rÊt chÆt chÏ vµ giíi h¹n hµnh vi. Nh×n chung, ®a sè ®Òu chèng l¹i an tö ®èi víi trÎ em nªn chñ yÕu vÉn lµ 2 d¹ng bÖnh nh©n ë trªn. C¸c c¸ch thøc thùc hiÖn Cã 2 c¸ch thøc nh- sau: 1.2.1 C¸i chÕt ªm ¶ chñ ®éng: b¸c sÜ trùc tiÕp g©y tö vong theo yªu cÇu cña bÖnh nh©n (tiªm thuèc...) 1.2.2 C¸i chÕt ªm ¶ thô ®éng: Kh«ng ®iÒu trÞ. B¸c sü ng-ng mäi biÖn ph¸p kÐo dµi sù sèng ®èi víi bÖnh nh©n (rót èng dÉn...) Ngoµi ra cßn mét hµnh vi lµ tù tö d-íi sù trî gióp cña b¸c sü. Hµnh vi nµy vÒ mÆt h×nh thøc cã ®iÓm kh¸c víi 2 h×nh thøc trªn nh-: cã thÓ chØ lµ sù tvÊn, ng-êi bÖnh tù rót èng dÉn... B¸c sü kh«ng trùc tiÕp thùc hiÖn hµnh vi mµ chØ lµ trî gióp. 1 Theo kho¶n 9, ®iÒu 3, LuËt HiÕn, lÊy, ghÐp m«, bé phËn c¬ thÓ ng-êi vµ hiÕn, lÊy x¸c ViÖt Nam ngµy 29/11/2006. 2 Theo Vnexpress.net ngµy 11/04/2001 9 2. Tiªu chÝ vÒ luËt ph¸p 2.1 TÝnh hîp ph¸p cña hµnh vi CÇn ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng hµnh vi cña quyÒn ®-îc chÕt lµ hµnh vi hîp ph¸p trong ®a sè tr-êng hîp (trõ khi luËt ph¸p quy ®Þnh cÊm hµnh vi cña quyÒn ®-îc chÕt v× ch-a c«ng nhËn nã). Hµnh vi nµy cã sù tù nguyÖn cña nh÷ng bÖnh nh©n ®ang ë trong nh÷ng t×nh huèng y tÕ kh«ng lèi tho¸t (chÞu nhiÒu ®au ®ín vÒ tinh thÇn hay thÓ x¸c, v« ph-¬ng cøu ch÷a) vµ mang nh÷ng môc ®Ých tèt ®Ñp. B¸c sü thùc hiÖn quyÒn ®-îc chÕt hoµn toµn dùa trªn yªu cÇu cña bÖnh nh©n vµ theo nh÷ng quy tr×nh nghiªm ngÆt do luËt ®Þnh. Bëi vËy, kh«ng cã lý do g× mµ Tßa ¸n cã thÓ xö ng-êi thùc hiÖn quyÒn ®-îc chÕt nh÷ng téi danh nh-: xói giôc hoÆc gióp ng-êi kh¸c tù s¸t, giÕt ng-êi... v× hµnh vi cña hä hoµn toµn hîp ph¸p. Riªng téi danh giÕt ng-êi cßn cã nh÷ng tr-êng hîp kh¸c nhau dÉn ®Õn hµnh vi cña ng-êi ®ã lµ bÊt hîp ph¸p. Nh- vËy, nÕu luËt ph¸p kh«ng cÊm hay cho phÐp th× hµnh vi thùc hiÖn quyÒn ®-îc chÕt lµ hoµn toµn hîp ph¸p vµ cÇn ph©n biÖt nã víi c¸c hµnh vi kh¸c cã liªn quan ®Ó tr¸nh sai sãt trong viÖc xÐt xö c¸c vô ¸n. 2.2 Ph©n biÖt hµnh vi thùc hiÖn quyÒn ®-îc chÕt víi c¸c hµnh vi kh¸c cã liªn quan Mét trong nh÷ng lý do ®Ó cã nhiÒu tranh c·i vÒ quyÒn ®-îc chÕt lµ nhËn thøc sai vÒ hµnh vi cña b¸c sü trong viÖc thùc hiÖn c¸i chÕt ªm ¶. Chóng ta cã thÓ ph©n biÖt nã víi c¸c hµnh vi sau: 2.2.1 Hµnh vi tù s¸t Hµnh vi cña quyÒn ®-îc chÕt cã thÓ ®-îc thùc hiÖn bëi chÝnh b¸c sü vµ chÝnh bÖnh nh©n (d-íi sù trî gióp cña b¸c sü). Víi h×nh thøc do b¸c sü thùc hiÖn th× râ rµng nã hoµn toµn kh¸c hµnh vi tù s¸t vÒ chñ thÓ thùc hiÖn. Víi h×nh thøc do chÝnh tay bÖnh nh©n thùc hiÖn cã b¸c sü hç trî th× ®iÓm ®Ó ph©n biÖt víi hµnh vi tù s¸t lµ: ®iÒu kiÖn sèng cña bÖnh nh©n ®ã kh«ng ®-îc ®¶m b¶o n÷a, ®ang ë giai ®o¹n cuèi cña bÖnh v« ph-¬ng cøu ch÷a, chÞu nhiÒu ®au 10 ®ín. Cßn ®èi víi hµnh vi tù s¸t, ng-êi ®ã cã thÓ do sù quÉn b¸ch vÒ tinh thÇn hay sai lÖch vÒ ý chÝ, kh«ng chØ ®¬n gi¶n bã hÑp nh- quyÒn ®-îc chÕt. NÕu mét bÖnh nh©n m¾c bÖnh v« ph-¬ng cøu ch÷a tù m×nh t×m ®Õn c¸i chÕt, kh«ng cã sù trî gióp cña b¸c sü hay cña ai ®ã th× kh«ng héi tô ®ñ nh÷ng yÕu tè trong hµnh vi cña quyÒn ®-îc chÕt, vµ do ®ã, nã còng chØ lµ hµnh vi tù s¸t. 2.2.2 Téi gióp ng-êi kh¸c tù s¸t §iÒu 101 Bé LuËt H×nh Sù ViÖt Nam n¨m 1999 cã quy ®Þnh téi xói giôc hoÆc gióp ng-êi kh¸c tù s¸t. VÒ hµnh vi xói giôc ng-êi kh¸c tù s¸t râ rµng kh¸c hµnh vi trong quyÒn ®-îc chÕt bëi trong quyÒn ®-îc chÕt, b¸c sü chØ lµm theo yªu cÇu cña bÖnh nh©n chø kh«ng xói giôc bÖnh nh©n. Do ®ã, chóng ta chØ ph©n biÖt hµnh vi cña quyÒn ®-îc chÕt víi hµnh vi gióp ng-êi kh¸c tù s¸t. Râ rµng, vÒ h×nh thøc, hµnh vi gióp ng-êi kh¸c tù s¸t cã nhiÒu lo¹i vµ ®a d¹ng vÒ chñ thÓ. VÝ dô: mét ng-êi sèng thùc vËt b»ng b×nh d-ìng khÝ yªu cÇu ®-îc chÕt chØ cÇn rót b×nh «xy ra kh¸c xa víi viÖc gióp mét ng-êi th¾t cæ tù tö. Chñ thÓ thùc hiÖn trong hµnh vi quyÒn ®-îc chÕt ph¶i lµ b¸c sü cßn hµnh vi kia th× réng h¬n nhiÒu. H¬n n÷a, ®iÒu kiÖn t×nh tr¹ng cña bÖnh nh©n trong quyÒn ®-îc chÕt lµ ®iÓm mÊu chèt ®Ó ®Ó ph©n biÖt víi c¸c hµnh vi kh¸c. 2.2.3 Téi giÕt ng-êi §©y lµ quan ®iÓm ®-îc xÐt xö t¹i hÇu hÕt Tßa ¸n c¸c n-íc ch-a quy ®Þnh LuËt An tö. Tuy nhiªn, trong téi giÕt ng-êi th× kh«ng cã sù ®ång ý cña n¹n nh©n cßn trong hµnh vi cña b¸c sü khi thùc hiÖn quyÒn ®-îc chÕt th× cã sù ®ång ý cña bÖnh nh©n. Tßa ¸n khi xÐt xö b¸c sü thùc hiÖn hµnh vi cã liªn quan ®Õn quyÒn ®-îc chÕt, téi danh giÕt ng-êi v× nhiÒu c¬ së: ng-êi bÖnh ®ã ®· chÕt, kh«ng ®Ó l¹i chøng cø g× chøng minh ®©y lµ sù tù nguyÖn cña hä. Lý do cña nh÷ng kÕt luËn nµy rÊt ®¬n gi¶n: c¸c n-íc nµy cÊm hµnh vi cña quyÒn ®-îc chÕt hoÆc xem ®ã lµ téi giÕt ng-êi. NÕu quyÒn ®-îc chÕt ®-îc c«ng nhËn th× chóng ta sÏ dÔ dµng ph©n biÖt bëi: chóc th- y tÕ, ng-êi ®¹i diÖn, ng-êi gi¸m hé hay c¸c chøng cø kh¸c liªn quan ®Õn t×nh tr¹ng cña bÖnh nh©n... Cßn 11 nÕu c¸c n-íc nµo quy ®Þnh râ rµng b¸c sü thùc hiÖn hµnh vi nµy bÞ coi lµ téi giÕt ng-êi th× v× ®¬n gi¶n hä ch-a chÊp nhËn nã mµ th«i. Còng cã quan ®iÓm cho r»ng, t¹i ®iÓm m kho¶n 1, ®iÒu 93 BLHS ViÖt Nam 1999 cã quy ®Þnh t×nh tiÕt t¨ng nÆng: “ Thuª giÕt ng-êi vµ giÕt ng-êi thuª” 1 cã nh÷ng ®iÓm gièng víi hµnh vi cña quyÒn ®-îc chÕt. Cô thÓ:  Thuª giÕt ng-êi: Cho r»ng bÖnh nh©n ®ã thuª b¸c sü giÕt m×nh ®Ó tho¸t khái sù ®au ®ín cña bÖnh tËt. Nh-ng quan ®iÓm hiÖn nay cña khoa häc h×nh sù th×: giÕt ng-êi lµ ph¶i giÕt ng-êi kh¸c. ë ®©y nÕu theo lËp luËn cña quan ®iÓm trªn th× bÖnh nh©n thuª b¸c sü ®ã tù giÕt m×nh nªn kh«ng x©m h¹i tÝnh m¹ng cña ai mµ lµ cña chÝnh m×nh nªn kh«ng thÓ xem lµ thuª giÕt ng-êi ®-îc.  GiÕt ng-êi thuª: §Ó ph©n biÖt hµnh vi nµy víi hµnh vi cña quyÒn ®-îc chÕt kh«ng qu¸ khã bëi ng-êi giÕt ng-êi thuª lµ lµm v× lîi Ých cña b¶n th©n hä, cã thÓ lµ bÊt kú ai ®ñ ®é tuæi luËt ®Þnh vµ cã n¨ng lùc ®Çy ®ñ. Cßn trong hµnh vi cña quyÒn ®-îc chÕt, ng-êi thùc hiÖn ph¶i lµ b¸c sü (cã thÓ ®-îc tr¶ c«ng tõ ng-êi bÖnh, nh-ng ®ã lµ viÖn phÝ...) vµ lµ v× môc ®Ých tèt ®Ñp, theo nh÷ng quy ®Þnh nghiªm ngÆt cña ph¸p luËt hiÖn hµnh. 2.2.4 Hµnh vi theo LuËt phßng, chèng HIV/AIDS n¨m 2006 cña ViÖt Nam T¹i ®iÓm ®, kho¶n 1, ®iÒu 4 LuËt phßng, chèng nhiÔm virut g©y ra héi chøng suy gi¶m miÔn dÞch m¾c ph¶i ë ng-êi (HIV/AIDS) n¨m 2006 cña ViÖt Nam quy ®Þnh quyÒn cña ng-êi nhiÔm HIV: tõ chèi kh¸m bÖnh, ch÷a bÖnh khi ®ang ®iÒu trÞ bÖnh AIDS giai ®o¹n cuèi 2. Cã nhiÒu ng-êi cho r»ng ®©y lµ mét d¹ng cña c¸i chÕt ªm ¶ nh-ng lµ mét quan ®iÓm kh«ng ®óng ®¾n. Tuy còng v× môc ®Ých nh©n ®¹o lµ kh«ng b¾t ng-êi bÖnh chÞu ®ùng nh÷ng ®au khæ qu¸ lín ®èi víi kh¶ n¨ng chÞu ®ùng cña 1 2 Theo Bé LuËt h×nh sù ViÖt Nam 1999, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, n¨m 2006 Theo LuËt phßng, chèng HIV/AIDS n¨m 2006 cña ViÖt Nam, nguån: vbqppl.moj.gov.vn 12 hä nh-ng ®iÒu kho¶n nµy kh«ng gièng víi luËt “ c¸i chÕt ªm ¶” ®· ®-îc thùc hiÖn ë mét sè n-íc. Trong quy ®Þnh nµy cña LuËt Phßng, chèng HIV/AIDS, y b¸c sü kh«ng chñ ®éng lµm ngõng cuéc sèng cña bÖnh nh©n mµ chØ chÊp thuËn theo nguyÖn väng th«i ®iÒu trÞ cña hä, ®Ó hä kh«ng ph¶i kÐo dµi nh÷ng ngµy th¸ng ®au ®ín vÒ thÓ x¸c. Hµnh vi nµy còng gièng víi viÖc ng-êi th©n cña ng-êi bÖnh s¾p chÕt xin bÖnh viÖn cho ®-a vÒ nhµ. ViÖc nµy kh¸c quyÒn ®-îc chÕt. NÕu bÖnh nh©n kh«ng cã hy väng g× n÷a, gia ®×nh còng kh«ng cã kh¶ n¨ng kinh tÕ ®Ó tiÕp tôc ®iÒu trÞ nªn xin cho vÒ nhµ t×m c¸ch kh¸c hay ngõng ch÷a trÞ vµ cã cam kÕt r»ng: bÖnh viÖn sÏ kh«ng chÞu tr¸ch nhiÖm nÕu cã bÊt cø chuyÖn g× th× bÖnh viÖn kh«ng ph¹m luËt trong tr-êng hîp nµy. Y tÕ cho vÒ nhµ kh«ng ph¶i cho bÖnh nh©n chÕt mµ lµ v× quan hÖ t×nh c¶m gi÷a ng-êi s¾p chÕt víi ng-êi th©n: gÆp lÇn cuèi, cã chÕt th× chÕt ë nhµ, vÊn ®Ò tÝn ng-ìng, tËp qu¸n1... §©y còng lµ mét ®iÓm tiÕn bé cña LuËt phßng, chèng HIV/AIDS cña ViÖt Nam so víi thÕ giíi. ViÖc ph©n biÖt nh- trªn rÊt cã ý nghÜa trong thêi ®iÓm hiÖn nay khi hÇu hÕt c¸c quèc gia ®Òu ch-a cho phÐp vµ th«ng qua quyÒn ®-îc chÕt. ViÖc ph©n biÖt nµy cµng cã ý nghÜa trong viÖc x©y dùng LuËt An tö ®-îc nhanh chãng vµ dÔ dµng h¬n. III. ý nghÜa cña vÊn ®Ò thùc hiÖn quyÒn ®-îc chÕt trong giai ®o¹n hiÖn nay 3.1 ý nghÜa ph¸p lý Tõ khi quyÒn ®-îc chÕt ra ®êi ®Õn nay ®· cã rÊt nhiÒu cuéc chiÕn ph¸p lý trªn thÕ giíi. C«ng nhËn hay kh«ng c«ng nhËn quyÒn ®-îc chÕt lµ mét vÊn ®Ò lín vµ ®Æc biÖt g©y nhiÒu tranh c·i. Chóng ta sÏ xÐt ý nghÜa ph¸p lý cña quyÒn ®-îc chÕt ë 2 khÝa c¹nh. 1 TrÝch bµi tr¶ lêi pháng vÊn b¸o Tuæi trÎ online ngµy 24/11/2004 cña PGS.TS Tr-¬ng V¨n ViÖt (Gi¸m ®èc bÖnh viÖn Chî RÉy, TP.Hå ChÝ Minh) 13 Thø nhÊt, nÕu quyÒn ®-îc chÕt ch-a ®-îc c«ng nhËn th× nh÷ng nh÷ng cuéc chiÕn ph¸p lý vÉn kÐo dµi. C¸c vô viÖc liªn quan ®Õn quyÒn ®-îc chÕt lu«n r¬i vµo bÕ t¾c, kh«ng lèi tho¸t do tån t¹i nh÷ng quan niÖm sai lÇm vÒ hµnh vi cña quyÒn ®-îc chÕt. Mét thùc tÕ n÷a lµ: c¸c vô viÖc ®ã kh«ng chØ gãi gän trong lÜnh vùc y häc mµ cßn liªn quan ®Õn nhiÒu lÜnh vùc kh¸c dÉn ®Õn nhiÒu phøc t¹p vµ rèi r¾m. Thø hai, nÕu quyÒn ®-îc chÕt ®-îc c«ng nhËn vµ cho phÐp thùc hiÖn hµnh vi th× luËt ph¸p sÏ kh«ng ph¶i høng chÞu nh÷ng cuéc chiÕn kh«ng lèi tho¸t. Bëi luËt ph¸p ®· cã quy ®Þnh cho phÐp thùc hiÖn hµnh vi cña quyÒn ®-îc chÕt nªn sÏ gióp cho viÖc xÐt xö c¸c vô ¸n cã liªn quan ®-îc dÔ dµng h¬n. Quan träng nhÊt lµ sÏ h¹n chÕ ®i nh÷ng tr-êng hîp xÐt xö kh«ng ®óng víi b¶n chÊt vô ¸n (nhÇm lÉn hµnh vi cña quyÒn ®-îc chÕt víi c¸c hµnh vi kh¸c). 3.2 ý nghÜa x· héi Hµnh vi thùc hiÖn quyÒn ®-îc chÕt cã ý nghÜa x· héi rÊt lín víi nh÷ng môc ®Ých hÕt søc tèt ®Ñp. Khi sù sèng cña bÖnh nh©n kh«ng cßn ®-îc ®¶m b¶o n÷a: m¾c bÖnh v« ph-¬ng cøu ch÷a, ®ang ph¶i chÞu ®ùng ®au ®ín kÐo dµi... th× an tö theo yªu cÇu lµ c¸ch thøc hîp lý nhÊt. ViÖc nµy kh«ng chØ tèt cho bÖnh nh©n mµ cßn tèt cho gia ®×nh, x· héi. Ng-êi bÖnh ®-îc ra ®i thanh th¶n, chÊm døt nh÷ng ngµy th¸ng chÞu ®ùng ®au khæ. Gia ®×nh bÖnh nh©n kh«ng ph¶i chÞu nh÷ng tèn kÐm kh«ng ®¸ng cã vµ x· héi th× ®-îc b×nh yªn h¬n. §ã lµ mét kÕt thóc ®Ñp, mét “ c¸i chÕt nh©n ®¹o” . Nh÷ng néi dung bªn trªn chØ lµ nh÷ng më ®Çu cho mét vÊn ®Ò cã nhiÒu ng¶ rÏ. 14 Ch-¬ng II T×nh h×nh quy ®Þnh cña ph¸p luËt vÒ QuyÒn ®-îc chÕt trong giai ®o¹n hiÖn nay Víi nh÷ng vÊn ®Ò ®-îc tr×nh bµy ë ch-¬ng I, chóng ta chØ míi biÕt ®-îc c¸c kh¸i niÖm ban ®Çu vÒ quyÒn ®-îc chÕt vµ c¸c vÊn ®Ò liªn quan. Trªn thùc tÕ, cã rÊt nhiÒu quan ®iÓm tr¸i ng-îc nhau trong giíi khoa häc, ®a phÇn chèng l¹i an tö. T¹i sao n-íc nµy quy ®Þnh mµ n-íc kh¸c l¹i kh«ng quy ®Þnh? Quan ®iÓm cña hä nh- thÕ nµo? I. Quy ®Þnh cña mét sè n-íc trªn thÕ giíi 1. C¸c quèc gia ®· hîp ph¸p hãa quyÒn ®-îc chÕt vµ LuËt An tö Hµ Lan ®· ®i vµo lÞch sö lµ Quèc gia ®Çu tiªn ¸p dông ®¹o LuËt “ c¸i chÕt ªm ¶” . Th¸ng 11 n¨m 2000, H¹ ViÖn Hµ Lan ®· th«ng qua dù LuËt An tö. §Õn ngµy 10 th¸ng 04 n¨m 2001, víi tû lÖ ¸p ®¶o 46/28, Th-îng viÖn Hµ Lan ®· bá phiÕu th«ng qua ®¹o luËt. Tr-íc ®ã h¬n 2 thËp kû, c¸c b¸c sü Hµ Lan ®· ¸p dông ph-¬ng ph¸p “ c¸i chÕt ªm ¶” ®Ó gióp nh÷ng ng-êi bÖnh nÆng ra ®i. ViÖc th«ng qua ®¹o luËt n¨m 2001 chØ nh»m hîp ph¸p hãa mét thùc tÕ ®· ®-îc chÊp nhËn, nhÊt lµ tõ khi cã b¶n h-íng dÉn “ c¸i chÕt hç trî” ®-îc ph¸c th¶o vµo n¨m 1993. §iÒu tra toµn quèc cho thÊy gÇn 90% ng-êi d©n n-íc nµy ñng hé LuËt An tö v× nã ®¶m b¶o quyÒn c¸ nh©n1. N¨m 2006, Hµ Lan cßn cho phÐp an tö ®èi víi trÎ em, trÎ s¬ sinh m¾c bÖnh nÆng kh«ng thÓ cøu ch÷a. Quèc gia thø 2 hîp ph¸p hãa c¸i chÕt ªm ¶ lµ BØ. Víi 86 phiÕu thuËn, 51 phiÕu chèng vµ 10 phiÕu tr¾ng, tèi 16/05/2002, Th-îng viÖn BØ ®· chÊp thuËn ®¹o luËt cho phÐp bÖnh nh©n bÞ bÖnh rÊt nÆng cã quyÒn ®-îc chÕt d-íi nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. §©y lµ chÆng cuèi cña cuéc ®ua ph¸p lý kÐo dµi 3 n¨m, khëi x-íng vµo n¨m 1999 khi mµ lÇn ®Çu tiªn trong vßng h¬n 40 n¨m, liªn minh d©n sù lªn n¾m quyÒn ë BØ. ë mét quèc gia mµ ®¹o Thiªn chóa chiÕm 1 Theo Vnexpress.net ngµy 11/04/2001 15 -u thÕ, ý t-ëng hîp ph¸p hãa c¸i chÕt ªm ¶ kh«ng g©y mÊy tranh c·i. H¹ viÖn BØ ®· bËt ®Ìn xanh cho dù luËt nµy vµo th¸ng 10/2001. §iÒu tra tiÕn hµnh n¨m 2001 cã tíi 72% ng-êi d©n ®ång t×nh víi c¸i chÕt ªm ¶1. T¹i Mü, luËt Liªn bang cÊm thùc hiÖn c¸i chÕt ªm ¶. Bang Oregon lµ bang ®Çu tiªn tõ n¨m 1994 cho phÐp bÖnh nh©n yªu cÇu ®-îc chÕt nh-ng tßa ¸n bang ®· chèng l¹i viÖc thùc thi ®iÒu luËt nµy vµ ®Õn n¨m 1997 th× Tßa ¸n tèi cao cña bang ®· chÊp nhËn. N¨m 1999, Bang Texas còng cho phÐp an tö. Vµ ®Õn hÕt n¨m 2006, ë c¶ 50 bang cña Mü ®· cã ®¹o luËt cho phÐp bÖnh nh©n ë trong c¸c ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh ®-îc xin chÕt. Tr-íc ®ã, Mü lµ n-íc tËp trung nhiÒu vô ¸n liªn quan ®Õn an tö víi nhiÒu ¶nh h-ëng lín nh-: Quinlan, Curzan (xem In re karen Ann Quinlan, 355 A.2d trang 647, 666, N.JSup 1976) vµ Terri Schiavo2 (kÐo dµi 8 n¨m) hay B¸c sü Jek Kevorkian (ng-êi ®-îc mÖnh danh lµ b¸c sü thÇn chÕt). Xin nãi thªm vÒ vô viÖc cña b¸c sü nµy nh- sau: Jek Kevorkian lµ mét c¸i tªn kh«ng xa l¹i víi nhiÒu ng-êi Mü. ¤ng lµ mét trong nh÷ng ng-êi “ tiªn phong” trong viÖc sö dông ph-¬ng ph¸p “ c¸i chÕt ªm ¶” cho 130 bÖnh nh©n cña m×nh trong 8 n¨m. VÞ b¸c sü nµy ®· chÕ t¹o ra “ chiÕc m¸y giÕt ng-êi” (Mercitrion) ®Ó truyÒn c¸c ®éc tè vµo m¸u nh÷ng ng-êi bÖnh nÆng nh-ng kh«ng cã kh¶ n¨ng tù tö. ¤ng cßn dïng biÖn ph¸p kh¸c lµ cho ng-êi bÖnh ®eo mÆt n¹ vµ ®Ó hä tù ngöi khÝ ga ®éc mµ chÕt. C¸c vô viÖc diÔn ra trong mét thêi gian dµi mµ «ng vÉn b×nh yªn v« sù cho dï «ng kh«ng che giÊu ho¹t ®éng cña m×nh. Lý do cña ®iÒu nµy lµ do «ng thõa hiÓu LuËt ph¸p Mü kh«ng cho phÐp thùc hiÖn nªn nh÷ng bÖnh nh©n muèn chÕt ®Òu ph¶i cã ®¬n tù nguyÖn. N¨m 1998, khi muèn ng-êi ta b¾t m×nh nªn «ng göi ®Õn kªnh truyÒn h×nh CBS (Mü) cuén b¨ng video vÒ c¸i chÕt cña ng-êi bÖnh Thomas Youk. N¨m 1999, «ng bÞ kÕt ¸n téi giÕt ng-êi cÊp ®é 2 vµ ®-îc tr¶ tù 1 2 Theo vnexpress.net ngµy 16/05/2002 SÏ tr×nh bµy kü h¬n vÒ vô ¸n nµy ë phÇn c¸c quan ®iÓm ñng hé quyÒn ®-îc chÕt. 16 do vµo ngµy 01/06/2007 võa qua v× lý do søc kháe vµ chÊp hµnh tèt néi quy nhµ tï. Tuy nhiªn, b¸c sü nµy vÉn ®-îc sù ñng hé m¹nh mÏ tõ c«ng chóng. Cuéc kh¶o s¸t cña AP-Ipsos n¨m 2007 cho thÊy 53% nh÷ng ng-êi ®-îc hái cho r»ng «ng kh«ng ®¸ng bÞ ngåi tï nh- vËy. Cuéc kh¶o s¸t nµy còng t-¬ng tù nh- cuéc kh¶o s¸t do h·ng th«ng tin ABC News ®-a ra håi n¨m 1999, r»ng 55% ng-êi ®-îc hái kh«ng ®ång t×nh víi b¶n ¸n bá tï «ng. Qua vô ¸n nµy ng-êi d©n Mü cµng quan t©m ®Õn vÊn ®Ò quyÒn ®-îc chÕt nhiÒu h¬n vµ hä coi ®©y lµ mét vô ®iÓn h×nh, gîi më thªm nhiÒu tranh luËn vÒ quyÒn ®-îc chÕt. §Õn nay ng-êi ta vÉn ch-a gi¶i ®¸p ®-îc c©u hái: liÖu cã hîp ph¸p kh«ng khi b¸c sü kª ®¬n thuèc gióp bÖnh nh©n ®au yÕu ®-îc chÊm døt cuéc ®êi cña hä? Thùc tÕ, nh÷ng vô ¸n nµy ®· thµnh “ qu¶ bãng chÝnh trÞ” cho c¸c §¶ng ph¸i “ ®¸ qua ®¸ l¹i” . §©y lµ mét ®iÒu v« cïng tÖ h¹i bëi tõ lÜnh vùc y khoa, nã ®· lan sang t«n gi¸o vµ chÝnh trÞ. Bªn c¹nh ®ã, c«ng -íc nh©n quyÒn Ch©u ¢u kh«ng yªu cÇu c¸c thµnh viªn cÊm tù tö hay chÕt ªm ¶, mÆc dï nã ®Ò cao quyÒn ®-îc sèng cña con ng-êi. 2. C¸c quèc gia ch-a hîp ph¸p hãa LuËt An tö hoÆc quy ®Þnh mét phÇn Cho ®Õn hiÖn t¹i, chØ cã BØ vµ Hµ Lan chÝnh thøc hîp ph¸p hãa LuËt An tö. Mét sè quèc gia ë Ch©u ¢u nh- T©y Ban Nha vÉn ngÇm chÊp nhËn viÖc tù tö cã sù hç trî nh-ng phÇn lín kh«ng hîp ph¸p hãa nã. T¹i Ph¸p, c¸i chÕt ªm ¶ lµ bÊt hîp ph¸p. Tuy nhiªn, theo kÕt qu¶ mét cuéc th¨m dß do ViÖn IFOP thùc hiÖn tõ ngµy 10 ®Õn 20/12/2002 th× cã ®Õn 88% d©n Ph¸p t¸n thµnh viÖc ban hµnh mét ®¹o luËt cho phÐp b¸c sü gióp nh÷ng ng-êi m¾c bÖnh nan y “ ra ®i” mét c¸ch nhÑ nhµng nh»m tr¸nh ®au ®ín kÐo dµi nÕu hä yªu cÇu1. * §an M¹ch cho phÐp bÖnh nh©n m¾c c¸c bÖnh nan y tù quyÕt ®Þnh dõng viÖc ®iÒu trÞ; tõ ngµy 01/10/1992, trong tr-êng hîp bÞ bÖnh kh«ng thÓ cøu ch÷a 1 Theo Vnexpress.net ngµy 24/12/2002 17 khái hoÆc bÞ tai n¹n nÆng, bÖnh nh©n cã thÓ lµm mét b¶n chóc th- y tÕ mµ b¸c sü ph¶i t«n träng. *T¹i Thôy §iÓn, “ hç trî tù tö” lµ mét téi kh«ng bÞ xö ph¹t. Trong mét sè tr-êng hîp b¸c sü cã thÓ rót m¸y thë cña bÖnh nh©n. *T¹i Anh, c¸i chÕt ªm ¶ lµ bÊt hîp ph¸p. Tuy nhiªn, vµo c¸c n¨m 1993 vµ 1994, luËt ph¸p ®· cho phÐp b¸c sü rót ng¾n cuéc ®êi cña nh÷ng bÖnh nh©n sèng nhê c¸c ph-¬ng ph¸p nh©n t¹o. T¹i Ecosse, vµo th¸ng 05/1996, lÇn ®Çu tiªn mét bÖnh nh©n n÷ ®· ®-îc phÐp chÕt. *T¹i §øc, dïng thuèc hç trî ®Ó bÖnh nh©n chÕt ®-îc coi lµ giÕt ng-êi. *T¹i Ch©u Mü La tinh, Tßa ¸n Colombia ®· chÊp nhËn ¸p dông c¸i chÕt ªm ¶ vµo th¸ng 05 n¨m 1997 víi nh÷ng bÖnh nh©n m¾c bÖnh nan y ë giai ®o¹n cuèi. *T¹i ¸o, lÇn ®Çu tiªn trªn thÕ giíi, th¸ng 07/1996, Th-îng viÖn khu vùc phÝa B¾c ®· th«ng qua mét ®¹o luËt hîp ph¸p hãa c¸i chÕt ªm ¶ nh-ng Th-îng viÖn n-íc nµy l¹i ra quyÕt ®Þnh phñ quyÕt vµi th¸ng sau ®ã. Nh- vËy, ®a phÇn c¸c n-íc ®Òu xem hµnh vi cña c¸i chÕt ªm ¶ lµ mét téi, cã n-íc kh«ng xö ph¹t nã nh-ng l¹i kh«ng th«ng qua hay ngÊm ngÇm chÊp nhËn mµ kh«ng hîp ph¸p hãa hay chØ cho phÐp c¸i chÕt ªm ¶ chñ ®éng. II. Quy ®Þnh cña ViÖt nam ViÖt Nam- mét quèc gia Ch©u ¸ víi nh÷ng phong tôc, tËp qu¸n, t«n gi¸o ph-¬ng §«ng tån t¹i tù ngµn ®êi vµ ®èi mÆt víi thùc tÕ: quyÒn ®-îc chÕt cßn rÊt xa l¹. Bèn b¶n HiÕn ph¸p cña viÖt Nam (1946, 1959, 1980, 1992) ®Òu kh«ng quy ®Þnh c¸ nh©n cã quyÒn ®-îc chÕt. Bé LuËt D©n sù ViÖt Nam c¸c n¨m 1995 vµ 2005 còng kh«ng quy ®Þnh quyÒn ®-îc chÕt lµ quyÒn nh©n th©n cña con ng-êi. T¹i kú häp thø 6 vµ 7 Quèc héi Khãa XI (2004, 2005), Héi nghÞ ®¹i biÓu Quèc héi chuyªn tr¸ch n¨m 2005, vÊn ®Ò nµy ®· ®-îc ®-a vµo dù th¶o söa ®æi Bé LuËt D©n sù, ®-îc c¸c §¹i biÓu Quèc héi bµn luËn rÊt s«i næi. Mäi ng-êi ®Òu hiÓu nã lµ mét viÖc lµm nh©n ®¹o nh-ng l¹i lµ mét vÊn ®Ò 18 nh¹y c¶m, kh«ng phï hîp víi ®¹o lý ng-êi ¸ ®«ng hiÖn nay. Thªm n÷a, sè l-îng bÖnh nh©n giai ®o¹n cuèi, m¾c bÖnh v« ph-¬ng cøu ch÷a cßn Ýt so víi thÕ giíi. Do ®ã, quyÒn ®-îc chÕt vÉn ch-a ®-îc th«ng qua t¹i ViÖt Nam. Qua ®ã, chóng ta vÉn ®¸nh gi¸ ®-îc: c¸c nhµ lËp ph¸p ViÖt Nam ®· quan t©m ®Õn nh÷ng vÊn ®Ò míi, nh÷ng vÊn ®Ò ®ang tån t¹i cña x· héi (mµ ë ®©y lµ mét bé phËn kh«ng nhá giíi b¸c sü ViÖt Nam); ®ång thêi ®· hiÓu râ ®-îc b¶n chÊt quyÒn ®-îc chÕt vµ x¸c ®Þnh nã lµ quyÒn nh©n th©n. Tuy nhiªn, vÒ mÆt khoa häc, quyÒn ®-îc chÕt chØ ®-îc coi lµ quyÒn nh©n th©n khi ®-îc quy ®Þnh trong Bé LuËt D©n sù vµ tÊt nhiªn sau ®ã ph¶i ®-îc cô thÓ hãa thµnh luËt riªng bëi LuËt d©n sù chØ lµ LuËt khung. Quan ®iÓm chung hiÖn nay ë ViÖt Nam lµ: viÖc hîp ph¸p hãa quyÒn ®-îc chÕt lµ vÊn ®Ò qu¸ sím. III. Nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n ®ang tån t¹i vÒ ghi nhËn quyÒn ®-îc chÕt hiÖn nay Nh÷ng quan ®iÓm vÒ quyÒn ®-îc chÕt ®-îc xem lµ vÊn ®Ò g©y tranh c·i nhiÒu nhÊt v× kh«ng chØ liªn quan ®Õn y häc mµ cßn liªn quan ®Õn nhiÒu lÜnh vùc kh¸c nh-: luËt ph¸p, t«n gi¸o, phong tôc, tËp qu¸n, chÝnh trÞ... Ngay c¶ nh÷ng n-íc ®· chÊp nhËn hay hîp ph¸p hãa an tö vÉn cßn nhiÒu quan ®iÓm chèng ®èi. 1. Nh÷ng quan ®iÓm ph¶n ®èi 1.1 Quan ®iÓm cña Luke Gormally, Hµ Lan n¨m 19971 Luke Gormally, mét nhµ khoa häc Hµ Lan ®· ®-a ra 7 lý do t¹i sao kh«ng nªn hîp ph¸p hãa c¸i chÕt ªm ¶ vµ tù tö trî gióp (assisted suicide) nh- sau: 1.1.1 Sù biÖn hé cho c¸i chÕt tù nguyÖn bao hµm c¶ sù tõ chèi gi¸o lý c¬ b¶n ®Ó thèng nhÊt luËt ph¸p trong x· héi 1 Theo euthanasia.com: Euthanasia and Assisted Suicide, Seven Reasons Why They Should Not Be Legalized, Luke Gormally, 1997. B¶n dÞch TiÕng ViÖt lµ cña t¸c gi¶ c«ng tr×nh. 19 ¤ng cho r»ng sÏ thËt lµ ®èi lËp l¹i c¸ch thøc hîp lý nµo cã ý nh- lµ ®Ó b¶o vÖ vµ Ðp buéc mét trËt tù x· héi ®Ó th«ng qua c¸i chÕt, dùa vµo nh÷ng biÖn hé cña nã trªn sù tin t-ëng r»ng cuéc sèng ®ã kh«ng ®¸ng sèng (thiÕu gi¸ trÞ). T¹i sao l¹i cã ®iÒu nµy? ¤ng lý gi¶i r»ng: bëi v× c«ng lý trong x· héi tù th©n nã yªu cÇu mét c¸ch thøc kh«ng tïy tiÖn vµ kh«ng ®èi xö ph©n biÖt viÖc nhËn biÕt con ng-êi lµ ®èi t-îng cña c«ng lý. Nh-ng c¸ch thøc duy nhÊt tr¸nh sù tïy tiÖn ®ã lµ ph¶i cho r»ng: tÊt c¶ con ng-êi tån t¹i, ®¬n gi¶n lµ trong ®¹o ®øc, nh©n c¸ch cña con ng-êi ®ang tån t¹i, ®-îc cho quyÒn ch÷a bÖnh vµ lµ ®èi t-îng cña nh÷ng quyÒn con ng-êi c¬ b¶n. NÕu c«ng nhËn c¸i chÕt ªm ¶ sÏ lo¹i trõ nÐt ®Æc tr-ng cña loµi ng-êi chóng ta. C¸i chÕt ªm ¶ lµ mét lo¹i chÕt chãc, v× thÕ kh«ng thÓ ®-îc thÝch nghi trong mét c¸ch thøc hîp ph¸p ®Ó tin t-ëng r»ng gi¸ trÞ cña con ng-êi ®ang tån t¹i lµ nguyªn t¾c c¬ b¶n. Do ®ã, ph¸p luËt trong x· héi kh«ng thÓ ®-îc thèng nhÊt mét khi yªu cÇu xin ®-îc chÕt, tõ chèi quyÒn sèng cña con ng-êi vÉn tiÕp diÔn. 1.1.2 Hîp ph¸p hãa tù tö trî gióp cßn lµ mét sù kh«ng nhÊt qu¸n víi gi¸o lý c¬ b¶n cña mét c¸ch thøc hîp ph¸p Ng-êi tù tö (hay cè g¾ng tù tö) liÖu cã ý kiÕn hîp lý nÕu chóng ta xem sù cam kÕt cña ng-êi gióp ®ì cã ®èi ®Çu víi hµnh ®éng ph¹m téi sau khi ng-êi ®ã thÊt b¹i trong viÖc cè g¾ng tù tö hay kh«ng? Nh- thÕ th× ph¸p luËt kh«ng cã sù c«ng b»ng trong sù chän lùa viÖc tù tö. LiÖu cã ch¾c r»ng ng-êi trî gióp kia lµ v× t×nh b¹n, lßng tr¾c Èn th-¬ng h¹i hay cã m-u ®å tÝnh to¸n kh¸c. Râ rµng tù tö trî gióp kh«ng ®¶m b¶o ®-îc nã sÏ lµ mét c¸ch thøc hîp ph¸p. 1.1.3 NÕu c¸i chÕt ªm ¶ tù nguyÖn ®-îc th«ng qua th× sau ®ã hÇu hÕt c¸c lý do cã søc thuyÕt phôc ®Ó ph¶n ®èi th«ng qua c¸i chÕt ªm ¶ kh«ng tù nguyÖn ®· bÞ tõ bá NhiÒu ng-êi kh«ng ®ång ý th«ng qua c¸i chÕt ªm ¶ tù nguyÖn còng ®ång thêi ph¶n ®èi c¸i chÕt ªm ¶ kh«ng tù nguyÖn. Nh-ng nÕu chóng ta kh«ng thÓ ®-a ra mét ý kiÕn hîp lý cho viÖc yªu cÇu mét c¸i chÕt ªm ¶ lµ phï hîp cho 20 ng-êi ®-îc chÕt mµ kh«ng dùa vµo suy nghÜ r»ng ng-êi ®ã cßn cã mét cuéc sèng ®¸ng sèng, lóc ®ã, nh÷ng ng-êi chèng l¹i c¸i chÕt ªm ¶ tù nguyÖn sÏ ph¶n ®èi c¸i chÕt ªm ¶ kh«ng tù nguyÖn nµy. Kho¶ng c¸ch tõ c¸i chÕt tù nguyÖn ®Õn kh«ng tù nguyÖn rÊt hÑp, do ®ã kh«ng nªn th«ng qua c¸i chÕt ªm ¶ tù nguyÖn. 1.1.4 Sù th«ng qua c¸i chÕt ªm ¶ tù nguyÖn sÏ khuyÕn khÝch hµnh ®éng c¸i chÕt ªm ¶ kh«ng tù nguyÖn Hai h-íng nh- sau:  Nã chøng tá r»ng trong tr-êng hîp ®ã, nh÷ng ng-êi nãi hä mong muèn h¹n chÕ hµnh ®éng cña c¸i chÕt ªm ¶ thµnh c¸i chÕt ªm ¶ tù nguyÖn sÏ nghÜ r»ng, nÕu hä ®-îc cho c¸i chÕt ªm ¶ tù nguyÖn th× kh«ng cã lý do nµo tån t¹i cho viÖc kh«ng ®ång ý c¸i chÕt ªm ¶ kh«ng tù nguyÖn. Do ®ã, hä b¾t ®Çu ®Æt kÕ ho¹ch cho ho¹t ®éng cã tÝnh hÖ thèng cña c¸i chÕt ªm ¶ kh«ng tù nguyÖn.  Bëi v× tiªu chuÈn ®Ó ph©n ®Þnh ranh giíi hµnh ®éng cña c¸i chÕt ªm ¶ vµ c¸i chÕt lµ yªu cÇu cña bÖnh nh©n ph¶i chøng tá ®-îc sù minh b¹ch kh«ng thÓ cøu ch÷a cña bÖnh t×nh. Kinh nghiÖm cña Hµ Lan ®· chøng minh sù thËt: bÞ chØ trÝch vÒ sù thÝch nghi cña c¸i chÕt ªm ¶ tù nguyÖn (kÓ c¶ b»ng LuËt cña Quèc gia hay quy ®Þnh cña y tÕ), nghÜa lµ, nã sÏ dÉn ®Õn hµnh ®éng cña c¸i chÕt ªm ¶ kh«ng tù nguyÖn mét c¸ch réng r·i. 1.1.5 C¸i chÕt ªm ¶ lµm suy yÕu dÇn nh÷ng thiªn chøc cña b¸c sü vµ v× thÕ cã thÓ ph¸ háng nh÷ng truyÒn thèng cña y khoa Môc ®Ých cña y khoa kh«ng thÓ thµnh c«ng nÕu b¸c sü kh«ng cè g¾ng b¶o toµn sù sèng cña bÖnh nh©n ®Õn phót cuèi cïng. L-¬ng t©m cña b¸c sü kh«ng cho phÐp thùc hiÖn c¸i chÕt ªm ¶. 1.1.6 Sù th«ng qua c¸i chÕt ªm ¶ lµm suy yÕu ®¹o lý, thóc ®Èy ®Ó ph¸t triÓn sù tiÕp cËn lßng tr¾c Èn thùc sù ®Õn sù ®au khæ vµ c¸i chÕt