Tài liệu Giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở việt nam hiện nay (tt)

KHOA HỌC Xà HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC Xà HỘI NGUYỄN VIỆT THANH GI¸O DôC ý THøC B¶O VÖ M¤I TR¦êng CHO HäC SINH TIÓU HäC ë VIÖT NAM HIÖN NAY Chuyên ngành: Chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử Mã số: 62 22 03 02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC HÀ NỘI - 2017 1 CÔNG TRÌNH ĐƯỢC HOÀN THÀNH TẠI HỌC VIỆN KHOA HỌC Xà HỘI Người hướng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. BÙI VĂN DŨNG 2. GS.TS. NGUYỄN TRỌNG CHUẨN Phản biện 1: GS.TS Nguyễn Văn Tài Phản biện 2: PGS.TS Nguyễn Trọng Tuấn Phản biện 3: PGS.TS Vũ Hoàng Công Luận án sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận án cấp Học viện họp tại.............................................................................. vào hồi.........giờ..........phút, ngày.........tháng..........năm........ Có thể tìm luận án tại thư viện: 1. Thư viện Quốc Gia 2. Thư viện Học viện Khoa học Xã hội 2 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ Đà CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN 1. Nguyễn Việt Thanh (2011), “Giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh các trường tiểu học huyện Tam Nông, tỉnh Đồng Tháp”, Tạp chí Giáo dục, số 273, kì 1, tr.49-53. 2. Nguyễn Việt Thanh (2016) “Nâng cao năng lực đội ngũ giáo viên làm công tác giáo dục về bảo vệ môi trường cho học sinh ở Việt Nam”, Tạp chí Khoa học Chính trị, số 1+2/2016, tr.123-126. 3. Nguyễn Việt Thanh (2016), “Tầm quan trọng của việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở Việt Nam hiện nay”, Tạp chí Nhân lực khoa học xã hội c, số 2, tr.51-59. 4. Nguyễn Việt Thanh (2016), “Phát huy tính chủ động của học sinh tiểu học ở Việt Nam trong việc nâng cao ý thức bảo vệ môi trường”, Tạp chí Nhân lực khoa học xã hội, số 7, tr.55-64. 5. Nguyễn Việt Thanh (2016), “Giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở Việt Nam”, Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 11 (108), tr.88-94. 6. Nguyễn Việt Thanh (2016), “Mâu thuẫn giữa tăng trưởng kinh tế với bảo vệ môi trường ở Việt Nam hiện nay và một số gợi ý giải quyết, Tạp chí Triết học, số 12 (307), tr.76-82. 3 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Bảo vệ môi trường đang được cả thế giới quan tâm. Trong 30 năm đổi mới kinh tế nước ta đã đạt được nhiều thành tựu to lớn. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đó, sự phát triển kinh tế đã tác động tới mối quan hệ giữa con người với giới tự nhiên theo cả hai chiều hướng tích cực và tiêu cực. Chính vì vậy, Đảng và Nhà nước ta coi việc bảo vệ môi trường vừa là mục tiêu vừa là nội dung cơ bản trong quá trình phát triển bền vững. Hội nghị Trung ương lần thứ bảy Ban chấp hành Trung ương khóa XI, ngày 03 tháng 6 năm 2013, đã ra Nghị quyết “Về chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu, tăng cường quản lý tài nguyên và bảo vệ môi trường”. Năm 2014, Bộ Tài nguyên và Môi trường xây dựng kế hoạch thực hiện Chiến lược bảo vệ môi trường quốc gia đến năm 2020, tầm nhìn năm 2030. Kế hoạch nêu rõ, tiếp tục đẩy mạnh các hoạt động tuyên truyền nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường cho cộng đồng theo hướng đổi mới nội dung, đa dạng hóa hình thức tuyên truyền. Năm 2015 Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành công văn số 2029/BGDĐT-KHCNMT về việc hướng dẫn các sở Giáo dục và Đào tạo; các đại học, trường đại học và cao đẳng; các viện và trung tâm nghiên cứu trực thuộc Bộ xây dựng kế hoạch bảo vệ môi trường năm 2016 để triển khai thực hiện nhiệm vụ bảo vệ môi trường trong các cơ sở giáo dục. Các văn bản pháp luật cũng như các chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của Đảng và Nhà nước Việt Nam đều coi sự nghiệp bảo vệ môi trường là sự nghiệp chung của mọi người, của toàn xã hội. Thiếu sự tham gia của toàn dân thì sự nghiệp bảo vệ môi trường không thể thành công. Vì vậy, Đảng và Nhà nước ta đang tìm mọi biện pháp để tăng cường vai trò của toàn dân đối với việc bảo vệ môi trường trong quá trình công nghiệp hóa theo hướng hiện đại. Tuy nhiên, sự tăng trưởng kinh tế cùng với xu hướng đô thị hóa, sự ra đời các cụm công nghiệp và việc sử dụng 4 hoá chất trong nông nghiệp, v.v. đã làm cho ô nhiễm môi trường ngày càng thêm trầm trọng. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng này trong đó có nguyên nhân nhận thức yếu kém của người dân về môi trường và bảo vệ môi trường. Bảo vệ môi trường hiện nay không chỉ là một lời kêu gọi mà đã trở thành một trong những nhiệm vụ cấp bách của toàn nhân loại. Để thực hiện bảo vệ môi trường có hiệu quả và để bảo vệ môi trường trở thành mối quan tâm sâu sắc, trở thành hành động thì giáo dục ý thức bảo vệ môi trường có ý nghĩa hết sức đặc biệt. Bởi lẽ, chỉ khi nhận thức được đầy đủ tầm quan trọng của môi trường, ý thức được trách nhiệm của chính mình với môi trường thì con người mới thực sự hành động một cách tự nguyện, tự giác bảo vệ môi trường sống của mình. Thế giới nói chung và Việt Nam nói riêng đã luôn chú trọng vấn đề này. Giáo dục ý thức bảo vệ môi trường không chỉ là phong trào, khẩu hiệu mà thực sự đã trở thành nhiệm vụ cấp bách, được đưa vào các cấp học ngay từ khi trẻ em còn rất nhỏ. Nội dung, chương trình cũng như phương pháp giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cũng luôn được thế giới và Việt Nam quan tâm không chỉ trong phạm vi nhà trường mà còn ngay cả gia đình và ngoài xã hội. Tuy nhiên, làm thế nào để công tác này thực sự có hiệu quả, phù hợp với văn hóa, lối sống, phong tục, tập quán của mỗi quốc gia là vấn đề không đơn giản. Hơn nữa, thực tiễn cho thấy vì vô ý thức trong việc bảo vệ môi trường của các tầng lớp nhân dân nói chung, của học sinh tiểu học nói riêng qua nhiều thế kỷ, ngày nay môi trường tự nhiên bị ô nhiễm nặng nề đã đem lại cho con người nhiều thảm họa. Một trong những giải pháp quan trọng, không chỉ có hiệu quả hiện tại mà còn cả lâu dài là giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho mọi tầng lớp nhân dân, nhất là học sinh tiểu học, những chủ nhân tương lai của đất nước lại chưa được quan tâm đúng mức. Vì thế, phải xây dựng ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học là cấp học mà người nào cũng trải qua từ thời thơ ấu sẽ có ý 5 nghĩa vô cùng quan trọng và cần thiết đối với việc bảo vệ môi trường, cũng có ý nghĩa là bảo vệ cuộc sống của chúng ta. Lứa tuổi tiểu học là lứa tuổi lần đầu tiên cắp sách đến trường ngoài việc học đọc, học viết và học làm tính; các em cần phải được giáo dục về đạo đức, giáo dục pháp luật nói chung, pháp luật về bảo vệ môi trường nói riêng. Giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học một cách căn bản, thường xuyên và toàn diện là vô cùng quan trọng và cấp bách. Làm tốt công tác này chúng ta sẽ có những chủ nhân tương lai của đất nước ta không chỉ tự giác bảo vệ và làm tươi đẹp thêm cho môi trường, mà các em có trách nhiệm và tinh thần dũng cảm phê phán, đấu tranh với những hành động vi phạm pháp luật về bảo vệ môi trường và hủy hoại môi trường. Tuy nhiên, để có được một chiến lược giáo dục ý thức bảo vệ môi trường với lứa tuổi học sinh tiểu học là cả một chặng đường dài phía trước mà để làm được điều đó nhất thiết cần phải có nghiên cứu căn bản, chuyên sâu của nhiều khoa học, trong đó có triết học. Với tư cách là khoa học nền tảng mang tính định hướng, triết học cần phải đi trước một bước trong việc xác lập cơ sở lý luận, thực tiễn, luận giải những vấn đề đặt ra, từ đó rút ra những giải pháp mang tính định hướng cho công tác giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học. Chính vì vậy, tác giả chọn đề tài “Giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở Việt Nam hiện nay” để viết luận án Tiến sĩ Triết học. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 2.1. Mục đích nghiên cứu của luận án Trên cơ sở phân tích một số vấn đề lý luận và thực tiễn, luận giải những vấn đề đặt ra của việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở Việt Nam, luận án đưa ra định hướng và một số giải pháp cơ bản, có tính định hướng đối với việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở Việt Nam hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của luận án Để đạt được mục đích trên, luận án có nhiệm vụ sau: 6 - Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài; - Khái quát những vấn đề lý luận chung về giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở Việt Nam hiện nay; - Phân tích thực trạng và những vấn đề đặt ra của việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở Việt Nam hiện nay; - Nêu định hướng và đề xuất một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở Việt Nam hiện nay. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là giáo dục ý thức bảo vệ môi trường tự nhiên cho học sinh tiểu học ở Việt Nam hiện nay. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Về thời gian nghiên cứu: Luận án tập trung nghiên cứu giáo dục ý thức bảo vệ môi trường tự nhiên cho học sinh tiểu học ở Việt Nam hiện nay từ năm 2011 đến nay. Về không gian nghiên cứu: Giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở Việt Nam. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án 4.1. Cơ sở lý luận Luận án được thực hiện dựa trên cơ sở tư tưởng C.Mác và Ph.Ăngghen, Hồ Chí Minh về mối quan hệ con người với tự nhiên trong sự phát triển xã hội, các quan điểm, đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam, chính sách pháp luật của Nhà nước và các kết quả điều tra nghiên cứu của các nhà khoa trong và ngoài nước có liên quan đến nội dung được đề cập trong luận án. 4.2. Phương pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của chủ nghĩa Mác - Lênin là phương pháp luận chung nhất. Ngoài ra, còn sử dụng các phương pháp cụ thể khác như: 7 - Phương pháp phân tích tài liệu Để phục vụ cho đề tài nghiên cứu này chúng tôi tiến hành tìm kiếm và phân tích một số nguồn tài liệu như Văn kiện Đại hội Đảng, Nghị quyết, Chỉ thị của Đảng và Nhà nước; Luận án, đề tài khoa học, sách, bài viết đăng trên các tạp chí có liên quan đến giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học. Từ những nguồn tài liệu trên chúng tôi phân tích và rút ra những thông tin cần thiết để phục vụ cho đề tài của mình. - Phương pháp điều tra là thu thập thông tin sơ cấp nhưng chiếm một vị trí chủ đạo trong nghiên cứu bởi tính ưu việt của nó. Đây là một trong những phương pháp được đề tài vận dụng và triển khai theo quy trình phù hợp với chuyên ngành. - Phương pháp khảo sát, phỏng vấn là phương pháp thu thập thông tin của nghiên cứu xã hội học thông qua việc tác động tâm lý - xã hội trực tiếp của người đi khảo sát, đi hỏi và người được khảo sát, được hỏi nhằm thu thập thông tin phù hợp với mục đích nghiên cứu. Việc vận dụng các phương pháp này trong nghiên cứu nhằm tìm hiểu về các đặc tính, tính chất của đối tượng nghiên cứu dựa trên những nhận định đánh giá của người được phỏng vấn. 5. Đóng góp mới của luận án Một là, trên cơ sở hệ thống hóa, làm rõ các khái niệm về môi trường, bảo vệ môi trường, giáo dục ý thức bảo vệ môi trường. Tác giả luận án phân tích nội dung; tầm quan trọng của việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở Việt Nam hiện nay; những nhân tố khách quan và chủ quan tác động đến giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học. Hai là, trên cơ sở điều tra, phân tích tài liệu và đánh giá một cách khoa học thực trạng việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở Việt Nam hiện nay, luận án góp phần làm rõ thêm sự yếu kém trong nhận thức, thái độ và hành vi của học sinh tiểu học 8 đối với yêu cầu bảo vệ môi trường. Từ đó, chỉ ra một số nguyên nhân dẫn đến tình trạng đó và luận giải những vấn đề đang đặt ra cần phải giải quyết. Ba là, luận án góp phần xác định định hướng và luận chứng một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở Việt Nam hiện nay. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận án Luận án góp phần nâng cao nhận thức, thái độ, hành vi và kỹ năng bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở Việt Nam hiện nay. Cung cấp luận cứ khoa học cho các ngành, các cấp, đặc biệt là ngành giáo dục trong việc hoạch định chương trình giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học - những mầm non tương lai của đất nước trong thời gian tới. Luận án có thể dùng làm tài liệu tham khảo phục vụ nghiên cứu, giảng dạy, học tập cũng như cho những ai quan tâm đến giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở Việt Nam hiện nay. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung luận án gồm 04 chương, 12 tiết. NỘI DUNG Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI 1.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến môi trường, bảo vệ môi trường và giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh Trong những năm gần đây, đã có nhiều công trình nghiên cứu về môi trường, bảo vệ môi trường và giáo dục ý thức bảo vệ môi trường, trong đó có một số công trình tiêu biểu như: Môi trường của Lê Huy Bá; Giáo dục môi trường của Nguyễn Hữu Chiếm và Lê Hoàng Việt, v.v.. Vấn đề môi trường, bảo vệ môi trường và giáo dục ý thức bảo vệ 9 môi trường đã được nhiều nhà khoa học trong và ngoài nước phân tích dưới nhiều góc độ khác nhau, nhưng chung quy lại đề cập đến những vấn đề lớn sau đây: coi môi trường bao gồm các yếu tố bao quanh con người, có ảnh hưởng tới đời sống, sản xuất, sự tồn tại và phát triển của con người và thiên nhiên. Bảo vệ môi trường, hạn chế ô nhiễm và suy thoái môi trường, sử dụng hợp lý, cải tạo tài nguyên thiên nhiên để đảm bảo phát triển bền vững, ngăn chặn hậu quả biến đổi khí hậu. Giáo dục bảo vệ môi trường làm cho cho người có sự hiểu biết, có kỹ năng và hành động thiết thực để bảo vệ môi trường. Đây là những tri thức quý báu giúp tác giả đi sâu nghiên cứu làm rõ khái niệm môi trường, bảo vệ môi trường và giáo dục ý thức bảo vệ môi trường. 1.2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến thực trạng giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở Việt Nam Ở Việt Nam, trong những năm qua, đã có một số công trình, bài viết của các nhà khoa học đã được công bố, đề cập đến thực trạng giáo dục ý thức bảo vệ môi trường, tiểu biểu là Môi trường và giáo dục bảo vệ môi trường của tập thể tác giả do Lê Văn Khoa chủ biên; Tài liệu Giáo dục môi trường cho học sinh tiểu học Dự án Tổ chức Phát triển Hà Lan; Giáo dục bảo vệ môi trường trong môn Mĩ thuật cấp tiểu học của Bộ Giáo dục và Đào tạo, v.v.. Các công trình nghiên cứu trên làm rõ về mối quan hệ giữa giáo dục ý thức bảo vệ môi trường với vấn đề phát triển lâu bền ở nước ta; vai trò quản lý của Nhà nước đối với bảo vệ môi trường trong quá trình công nghiệp hóa hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn ở Việt Nam hiện nay; thực trạng việc giáo dục đạo đức sinh thái cho sinh viên, cho học sinh trung học cơ sở, cho trẻ mẫu giáo; giáo dục ý thức cộng đồng và học sinh tiểu học về bảo vệ môi trường, v.v.. Mặc dù vậy, những công trình này, cung cấp cho tác giả những tri thức thực tiễn quan trọng, là cơ sở thực tiễn để tác giả đi sâu nghiên cứu thực trạng giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở Việt Nam hiện nay. 10 1.3. Các công trình nghiên cứu liên quan đến giải pháp nâng cao hiệu quả giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở Việt Nam Các giải pháp giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở Việt Nam hiện nay thường được các nhà khoa học đề cập xen kẽ trong các công trình nghiên cứu về môi trường, bảo vệ môi trường, giáo dục bảo vệ môi trường, ý thức sinh thái, v.v., trong đó một số công trình tiểu biểu như bài viết Sử dụng phương pháp điều tra trong dạy học chủ đề “Môi trường và tài nguyên thiên nhiên” của môn Khoa học ở tiểu học của Nguyễn Thị Hường và Lê Thanh Hương; bài viết Môi trường sinh thái vấn đề của mọi người của Thanh Tâm; luận án Giáo dục môi trường cho học sinh tiểu học qua hoạt động ngoài giờ lên lớp của Huỳnh Thị Thu Hằng; luận án của Nguyễn Thị Vân Hương với đề tài Một số biện pháp nâng cao chất lượng giáo dục môi trường cho học sinh tiểu học, v.v.. Các công trình nghiên cứu trên đã bước đầu đưa ra các giải pháp giáo dục ý thức bảo vệ môi trường nói chung, giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học nói riêng. Có thể nói, các giải pháp do các tác giả nêu trên đã định hướng cho tác giả trong việc đề xuất một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở Việt Nam hiện nay. Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu trước chưa làm rõ những vấn đề lý luận chung của việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở Việt Nam hiện nay; thực trạng và những vấn đề đặt ra của việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường ở nhà trường tiểu học hiện nay; còn bỏ ngỏ hoặc chưa có dịp đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở Việt Nam hiện nay. Trên cơ sở kế thừa kết quả nghiên cứu của các tác giả đi trước, luận án này làm rõ thêm một số nội dung sau: 11 Thứ nhất, môi trường, bảo vệ môi trường và giáo dục ý thức bảo vệ môi trường; tầm quan trọng của việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở Việt Nam hiện nay; nội dung giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học; những nhân tố cơ bản tác động đến giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học; Thứ hai, thực trạng và những vấn đề đặt ra của việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở Việt Nam hiện nay; Thứ ba, định hướng và một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở Việt Nam hiện nay. Chương 2 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN CHUNG VỀ GIÁO DỤC Ý THỨC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 2.1. Môi trường, bảo vệ môi trường và giáo dục ý thức bảo vệ môi trường 2.1.1. Môi trường Kế thừa khái niệm về môi trường của các nhà khoa học trong và ngoài nước, theo chúng tôi, môi trường là tất cả những gì có xung quanh ta, có ảnh hưởng tới đời sống, sản xuất, sự tồn tại và phát triển của con người và tự nhiên. 2.1.2. Bảo vệ môi trường Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam toàn quốc lần thứ XI khẳng định: bảo vệ môi trường là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị, toàn xã hội và của mọi công dân. Kết hợp chặt chẽ giữa kiểm soát, ngăn ngừa, khắc phục ô nhiễm với khôi phục và bảo vệ môi trường sinh thái. Phát triển năng lượng sạch, sản xuất sạch, tiêu dùng sạch. Đẩy mạnh công tác nghiên cứu, dự báo và ứng phó với sự biến đổi 12 khí hậu, các thảm họa thiên nhiên. Tăng cường quản lý, bảo vệ và sử dụng hợp lý, có hiệu quả tài nguyên quốc gia. Theo chúng tôi, bảo vệ môi trường ở Việt Nam phải gắn với bảo vệ môi trường khu vực và toàn cầu, phải gắn kết hài hòa với phát triển kinh tế và bảo đảm tiến bộ xã hội để phát triển đất nước và phải phù hợp với quy luật, đặc điểm tự nhiên, văn hóa, đạo đức, truyền thống, lịch sử, trình độ phát triển kinh tế - xã hội của đất nước từng giai đoạn. 2.1.3. Giáo dục ý thức bảo vệ môi trường Kế thừa khái niệm về giáo dục ý thức bảo vệ môi trường của các nhà khoa học trong và ngoài nước, theo chúng tôi, giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học là quá trình trang bị cho các em những hiểu biết cơ bản về môi trường và biết quan tâm đến các vấn đề môi trường phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi được thể hiện qua nhận thức, thái độ, hành vi và kỹ năng ứng xử với môi trường tự nhiên. 2.2. Tầm quan trọng của việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở Việt Nam hiện nay Trong Biện chứng của tự nhiên, Ph.Ăngghen đã nêu lên sự khác nhau giữa loài vật và loài người trong cùng mối quan hệ thích nghi và biến đổi môi trường tự nhiên. Tiếc rằng những tư tưởng đó của Ph.Ăngghen đã không được quan tâm đúng mức và những hậu quả về môi trường đã hiển hiện. Sự thiếu hiểu biết về môi trường và về các biện pháp bảo vệ môi trường của học sinh tiểu học là một trong những nguyên nhân góp phần làm ô nhiễm môi trường. Giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học là nhằm hình thành và phát triển ở các em thói quen, hành vi, thái độ ứng xử văn minh, lịch sự và thân thiện với môi trường. Giáo dục ý thức bảo vệ môi trường không chỉ giúp học sinh tiểu học phát triển toàn diện mà còn thúc 13 đẩy các em có những hành động tích cực đối với môi trường để chuẩn bị cho một cuộc sống phát triển ổn định và bền vững trong tương lai. 2.3. Nội dung giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở Việt Nam hiện nay Trong khuôn khổ nghiên cứu, tác giả luận án chỉ đề cập tới một số nội dung giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học chủ yếu sau: Thứ nhất, giáo dục nhận thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học Thứ hai, giáo dục thái độ bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học Thứ ba, giáo dục hành vi bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học 2.4. Những nhân tố cơ bản tác động đến giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học 2.4.1. Những nhân tố khách quan Thứ nhất, đặc điểm tâm sinh lý lứa tuổi của học sinh tiểu học Ở lứa tuổi tiểu học, mọi biểu hiện tâm lí của các em đều chưa ổn định, chưa bền vững dễ bị dao động theo sự tác động của môi trường sống và do những hoạt động mà các em được tham gia. Chính vì thế, trong quá trình giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cần tạo môi trường tốt để những nhân tố tích cực có điều kiện phát triển đúng hướng và trở nên bền vững theo quy luật của quá trình nhận thức. Thứ hai, nhà trường, gia đình và xã hội trong việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học Cần phải phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học. Sự phối hợp chặt chẽ ba môi trường giáo dục này, trước hết cần đảm bảo sự thống nhất trong nhận thức cũng như hoạt động giáo dục cùng một hướng nhằm giáo dục tri thức, thái độ và hành vi bảo vệ môi trường, tránh sự trống đánh xuôi, kèn thổi ngược gây cho các em tâm trạng hoang mang, dao động. 14 Thứ ba, điều kiện về cơ sở vật chất phục vụ việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học Hiệu quả của việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học phụ thuộc vào cơ sở vật chất mà nhà trường sử dụng. Vì cơ sở vật chất đối với giáo viên và học sinh là nhân tố ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng giáo dục nói chung, giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học nói riêng. Thứ tư, quan điểm của Đảng, Nhà nước ta về việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở Việt Nam hiện nay Đại hội XII của Đảng khẳng định phải tăng cường công tác quản lý tài nguyên, bảo vệ môi trường, chủ động ứng phó với biến đổi khí hậu phục vụ phát triển bền vững theo hướng bảo đảm tính tổng thể, liên ngành, liên vùng, đáp ứng nhiệm vụ trước mắt và lâu dài, trong đó lợi ích lâu dài là cơ bản, có trọng tâm, trọng điểm, phù hợp với từng giai đoạn. Giáo dục ý thức bảo vệ môi trường vì mục tiêu phát triển bền vững là một trong những nhiệm vụ giáo dục quan trọng được Đảng và Nhà nước ta quan tâm đặc biệt. Quyết định phê duyệt đề án đưa các nội dung bảo vệ môi trường vào hệ thống giáo dục quốc dân của Thủ tướng Chính phủ đã xác định nội dung, phương thức giáo dục bảo vệ môi trường ở các bậc học phổ thông. Năm 2015 Bộ Giáo dục và Đào tạo chủ trương triển khai thực hiện nhiệm vụ bảo vệ môi trường trong các cơ sở giáo dục. 2.4.2. Những nhân tố chủ quan Thứ nhất, nội dung, chương trình và tài liệu giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học Một là, nội dung, chương trình giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học phù hợp với mục tiêu giáo dục toàn diện, có tính khoa học. 15 Hai là, nội dung, chương trình giáo dục ý thức bảo vệ môi trường phải đảm bảo giáo dục về nhận thức, thái độ, kỹ năng và hành vi, chuẩn mực đạo đức. Ba là, nội dung, chương trình giáo dục ý thức bảo vệ môi trường thông qua các môn học và hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của học sinh tiểu học. Bốn là, nội dung, chương trình giáo dục bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học thông qua các môn học và hoạt động ngoài giờ lên lớp phải đảm bảo tính thực tiễn và phải làm thay đổi nhận thức, thái độ và hành vi của học sinh tiểu học. Năm là, nội dung, chương trình giáo dục môn học này phải có sự quan tâm và đầu tư thích đáng của Nhà nước các cấp. Thứ hai, phương pháp giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học Phương pháp dạy học giữ vai trò quan trọng và ảnh hưởng rất lớn đến việc thực hiện nhiệm vụ giáo dục ý thức bảo vệ môi trường. - Phương pháp truyền thụ một chiều, giản đơn. - Trong giáo dục bảo vệ môi trường, phương pháp tìm hiểu, điều tra. - Phương pháp thảo luận. - Phương pháp quan sát. - Phương pháp trò chơi. - Phương pháp nêu gương. Thứ ba, hình thức giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học Một là, giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học thông qua các môn học chính khóa. Hai là, giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học thông qua hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp. 16 Thứ tư, đội ngũ giáo viên các trường tiểu học ở Việt Nam Theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo thì hiện nay tổng số giáo viên tiểu học toàn quốc có khoảng 387.196 người. Đội ngũ giáo viên tiểu học về cơ bản được chuẩn hoá và tiếp tục nâng cao về chất lượng, đến nay có 100% giáo viên được công nhận đạt chuẩn trở lên, đáp ứng yêu cầu dạy học 2 buổi/ngày. Chương 3 THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA CỦA VIỆC GIÁO DỤC Ý THỨC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG CHO HỌC SINH TIỂU HỌC Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 3.1. Khái quát về giáo dục tiểu học ở Việt Nam Dân tộc Việt Nam rất hiếu học, luôn coi trọng và quan tâm việc học. Gần một thế kỷ bị thực dân Pháp đô hộ, hơn 90% người dân mù chữ. Sau ngày Cách mạng Tháng Tám thành công nhờ phong trào xóa mù chữ số người biết đọc, biết viết tăng nhanh. Sau ngày đất nước thống nhất mạng lưới trường, lớp phát triển rộng khắp với nhiều loại hình khác nhau. Cả nước có khoảng 7.435.600 học sinh tiểu học. Tỷ lệ huy động trẻ 6 tuổi vào lớp 1 hằng năm đạt trên 97,45%. Trẻ em dân tộc thiểu số đi học đạt tỷ lệ cao và ổn định qua các năm, nhờ sự tham gia ngày càng tích cực vào việc huy động trẻ đến trường của các lực lượng xã hội. 3.2. Thực trạng giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở Việt Nam hiện nay 3.2.1. Những kết quả đạt được của việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học Thứ nhất, giáo dục nhận thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học Thứ hai, giáo dục thái độ bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học Thứ ba, giáo dục hành vi bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học 17 Thứ tư, nhận thức của đội ngũ giáo viên về việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học Thứ năm, công tác giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở nhà trường - Giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học thông qua các môn học chính khóa. - Giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học thông qua giáo dục ngoài giờ lên lớp. 3.2.2. Nguyên nhân của những kết quả đạt được trong việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học Thứ nhất, có sự quan tâm của Đảng, Nhà nước và ngành Giáo dục và Đào tạo về việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học Thứ hai, bước đầu có sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội trong việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học Thứ ba, phần lớn học sinh tiểu học có sự hiểu biết, có thái độ đúng đắn và hành vi tự giác, tự nguyện bảo vệ môi trường 3.2.3. Những hạn chế của việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học Thứ nhất, việc giáo dục nhận thức, thái độ và hành vi bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học chưa đáp ứng được yêu cầu bảo vệ môi trường hiện nay Thứ hai, một số học sinh tiểu học thiếu ý thức, không tự giác trong việc học tập, rèn luyện hành vi và kỹ năng bảo vệ môi trường Thứ ba, năng lực của đội ngũ giáo viên trong việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường còn nhiều hạn chế 3.2.4. Nguyên nhân của hạn chế trong việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học 18 Bên cạnh những kết quả đạt được của việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học, vẫn còn một số hạn chế như sau: Thứ nhất, triển khai chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của Nhà nước ta trong việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học chưa đồng bộ và chưa kịp thời Thứ hai, nội dung, chương trình giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học vẫn còn ôm đồm, rườm rà, thiếu trọng tâm Thứ ba, phương pháp giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học còn nhiều hạn chế Thứ tư, giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở nhà trường còn mang tính hình thức, chiếu lệ, qua loa, xa rời thực tiễn Thứ năm, tác động từ mặt trái của kinh tế thị trường thông qua nhận thức, thái độ và hành vi bảo vệ môi trường của học sinh tiểu học 3.3. Một số vấn đề đặt ra của việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở Việt Nam hiện nay 3.3.1. Sự quan tâm của các cấp lãnh đạo đến công tác giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học hiện nay còn chưa đúng mức Việc tổ chức triển khai thực hiện đường lối, chủ trương của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, Chỉ thị của Bộ Giáo dục và Đào tạo về công tác giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở một số nơi vẫn còn mang tính hình thức, làm qua loa, chưa chú trọng đến chất lượng và hiệu quả của nó. Một số cán bộ quản lý giáo dục chưa nhận thấy rõ vai trò và trách nhiệm, còn xem nhẹ việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học. Các trường tiểu học chưa chú trọng việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học. Có những lúc, giáo dục ý thức bảo vệ môi trường đã và đang bị các cấp buông lỏng. 19 3.3.2. Nội dung, chương trình, tài liệu và phương pháp giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học còn nhiều bất cập Nội dung, chương trình và tài liệu giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học còn mang nặng tính kinh viện, chưa gắn liền với thực tiễn đang biến chuyển rất nhanh, còn nặng tính lý thuyết, nội dung giáo dục ý thức bảo vệ môi trường chưa chú trọng hình thành thái độ, hành vi và rèn luyện kỹ năng giải quyết các vấn đề về môi trường. Nội dung, chương trình và tài liệu chưa khoa học, quá tải, chưa lựa chọn kiến thức có tính ứng dụng cao vào trong thực tiễn, coi trọng lý thuyết xem nhẹ thực hành; chưa chú trọng đến việc hướng dẫn tự học và tự thực hành; còn coi nhẹ việc giáo dục ý thức và kỹ năng sống, chưa coi trọng phát triển phẩm chất và năng lực của người học. 3.3.3. Việc đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên làm nhiệm vụ giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học chưa đáp ứng yêu cầu so với thực tế Một số giáo viên chưa đủ kiến thức và năng lực, chưa được trang bị đầy đủ về mọi mặt để thực hiện nhiệm vụ giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học và chưa nhiệt huyết với công việc không có thời gian đầu tư, nên việc dạy học chưa đem lại kết quả cao, làm cho học sinh tiểu học không hứng thú học, coi thường nội dung này. Giáo viên tiểu kỹ năng còn yếu, chưa chủ động và phối hợp các phương pháp chưa linh hoạt trong công tác giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học nên chưa đạt kết quả cao. 3.3.4. Giữa lý luận với thực tiễn trong việc giáo dục ý thức bảo vệ môi trường cho học sinh tiểu học ở Việt Nam hiện nay còn nhiều bất cập Hệ thống chính sách, pháp luật, tổ chức bộ máy về bảo vệ môi trường còn nhiều bất cập, thiếu hệ thống, chồng chéo, chưa sát; nguồn