Tài liệu Giáo dục ý thức bảo vệ đường biên giới việt nam – trung quốc trong dạy học lịch sử địa phương cho học sinh trung học phổ thông tỉnh lạng sơn

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC NGUYỄN THỊ LAN HƢƠNG GIÁO DỤC Ý THỨC BẢO VỆ ĐƢỜNG BIÊN GIỚI VIỆT NAM – TRUNG QUỐC TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ ĐỊA PHƢƠNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH LẠNG SƠN LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM LỊCH SỬ HÀ NỘI – 2016 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIÁO DỤC NGUYỄN THỊ LAN HƢƠNG GIÁO DỤC Ý THỨC BẢO VỆ ĐƢỜNG BIÊN GIỚI VIỆT NAM – TRUNG QUỐC TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ ĐỊA PHƢƠNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG TỈNH LẠNG SƠN LUẬN VĂN THẠC SĨ SƢ PHẠM LỊCH SỬ CHUYÊN NGÀNH: LÝ LUẬN VÀ PHƢƠNG PHÁP DẠY HỌC (BỘ MÔN LỊCH SỬ) Mã số: 60 14 01 11 Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Vũ Quang Hiển HÀ NỘI – 2016 LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành khoá học và luận văn tốt nghiệp, tôi đã nhận được sự hướng dẫn và giúp đỡ của nhiều cá nhân và tập thể. Trước hết, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến tập thể các thầy, cô giáo và cán bộ khoa Sư phạm, trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia Hà Nội đã tận tâm giảng dạy, tạo điều kiện giúp đỡ tôi học tập, nghiên cứu trong suốt thời gian tham gia khoá học. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới thầy giáo của tôi – PGS.TS. Vũ Quang Hiển, người thầy đầy trách nhiệm, nhiệt tình hướng dẫn khoa học và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn tới Ban giám hiệu trường THPT Chuyên Chu Văn An; THPT Việt Bắc; THPT Nội trú tỉnh Lạng Sơn; gia đình, bạn bè đã tạo điều kiện, cộng tác và ủng hộ tôi trong quá trình học tập, khảo sát, thu thập dữ liệu liên quan đến luận văn tốt nghiệp. Mặc dù tôi đã cố gắng, nỗ lực hoàn thành luận văn nhưng nghiên cứu chắc chắn không tránh khỏi thiếu sót, kính mong nhận được ý kiến đóng góp của thầy cô và các bạn đồng nghiệp để luận văn tốt nghiệp của tôi được hoàn thiện hơn. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày 28/10/2016 Tác giả Nguyễn Thị Lan Hƣơng i DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT DHLS : Dạy học lịch sử UBND : Uỷ Ban Nhân dân GV : Giáo viên HS : Học sinh PPDHLS : Phương pháp dạy học lịch sử THPT :Trung học phổ thông ii MỤC LỤC Lời cảm ơn.............................................................................................................. i Danh mục chữ viết tắt ........................................................................................... ii Mục lục ................................................................................................................. iii Danh mục bảng..................................................................................................... vi Danh mục hình ..................................................................................................... vi MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 CHƢƠNG 1........................................................................................................ 11 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC GIÁO DỤC Ý THỨC BẢO VỆ ĐƢỜNG BIÊN GIỚI VIỆT NAM – TRUNG QUỐC TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ CHO HỌC SINH THPT ............................................. 11 1.1. Một số khái niệm .......................................................................................... 11 1.1.1. Ý thức ........................................................................................................ 11 1.1.2. Giáo dục ý thức ......................................................................................... 11 1.1.3. Đường biên giới lãnh thổ .......................................................................... 11 1.1.4. Cách xác định biên giới quốc gia .............................................................. 12 1.1.5. Khái niệm ”Lịch sử địa phương” .............................................................. 13 1.1.6. Vai trò của dạy học lịch sử địa phương trong chương trình giáo dục ...... 14 1.2. Tầm quan trọng của vấn đề giáo dục ý thức bảo vệ đường biên giới lãnh thổ Việt Nam – Trung Quốc ...................................................................................... 17 1.3. Ý nghĩa của vấn đề bảo vệ đường biên giới lãnh thổ Việt Nam – Trung Quốc .................................................................................................................... 26 1.4. Thực trạng của việc đưa nội dung giáo dục ý thức bảo vệ đường biên giới Việt Nam – Trung Quốc trong dạy học Lịch sử cho học sinh Trung học phổ thông .................................................................................................................... 30 1.5. Những yêu cầu đặt ra cần giải quyết ............................................................ 35 CHƢƠNG 2: MỘT SỐ NỘI DUNG GIÁO DỤC Ý THỨC BẢO VỆ ĐƢỜNG BIÊN GIỚI VIỆT NAM – TRUNG QUỐC TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ ĐỊA PHƢƠNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌCPHỔ THÔNG TỈNH LẠNG SƠN ............................................................................................. 40 iii 2.1. Những yêu cầu chung khi xây dựng nội dung giáo dục ý thức bảo vệ đường biên giới Việt Nam – Trung Quốc trong dạy học Lịch sử địa phương cho học sinh Trung học phổ thông tỉnh Lạng Sơn............................................................ 40 2.2. Nội dung giáo dục ý thức bảo vệ đường biên giới Việt Nam – Trung Quốc trong dạy học Lịch sử địa phương cho học sinh Trung học phổ thông tỉnh Lạng Sơn ....................................................................................................................... 41 2.2.1. Bảo vệ cương vực quốc gia ....................................................................... 41 2.2.2. Tôn trọng, giữ gìn, bảo vệ đường biên, mốc quốc giới ............................ 42 2.2.3. Tăng cường giao lưu chính trị, trao đổi, hợp tác kinh tế, quốc phòng – an ninh và văn hoá – du lịch giữa hai nước Việt Nam – Trung Quốc ..................... 45 2.2.4. Giúp đỡ các lực lượng chức năng bảo vệ biên giới .................................. 51 2.2.5. Nêu cao cảnh giác, chủ động phòng ngừa, làm thất bại âm mưu, hoạt động phá hoại, vi phạm chủ quyền, an ninh quốc gia và trật tự an toàn xã hội trong khu vực biên giới đất liền .................................................................................... 53 2.2.6. Phòng, chống buôn lậu, gian lận thương mại, chống tội phạm và các tệ nạn xã hội ............................................................................................................ 53 2.2.7. Giáo dục chính trị tư tưởng, nâng cao nhận thức về nền quốc phòng toàn dân và an ninh nhân dân cho học sinh THPT ..................................................... 54 CHƢƠNG 3: MỘT SỐ BIỆN PHÁP GIÁO DỤC VÀ THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ................................................................................................................. 56 3.1. Mô ̣t số yêu cầ u chung................................................................................... 56 3.1.1. Xác định đúng những kiến thức cơ bản cần giáo dục ............................... 56 3.1.2. Đảm bảo tính khoa học và tính tư tưởng ................................................... 58 3.1.3. Đảm bảo tính cụ thể, hình ảnh, giàu biểu tượng lịch sử ........................... 59 3.1.4. Phát huy tính tích cực của học sinh ........................................................... 60 3.1.5. Sử dụng đa dạng các biện pháp trong từng bài giảng ............................... 61 3.2. Một số biện pháp giáo dục ý thức bảo vệ đường biên giới Việt Nam – Trung Quốc trong dạy học lịch sử địa phương cho học sinh THPT tỉnh Lạng Sơn ...... 62 3.2.1. Giáo dục ý thức bảo vệ đường biên giới Việt Nam – Trung Quốc cho học sinh thông qua hoạt động nội khoá ..................................................................... 62 iv 3.2.2. Giáo dục ý thức bảo vệ đường biên giới Việt Nam – Trung Quốc cho học sinh thông qua hoạt động ngoại khoá .................................................................. 73 3.2.2. Nói chuyện lịch sử..................................................................................... 78 3.2.3. Tổ chức cuộc thi lịch sử về chủ đề “Thế hệ trẻ Lạng Sơn với trách nhiệm bảo vệ đường biên giới Việt Nam – Trung Quốc” .............................................. 79 3.3. Thực nghiệm sư phạm .................................................................................. 80 3.3.1. Mục đích thực nghiệm............................................................................... 80 3.3.2. Đối tượng và địa bàn thực nghiệm ............................................................ 81 3.3.3. Nội dung và phương pháp thực nghiệm .................................................... 81 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ................................................................... 85 1. Kết luận ........................................................................................................... 85 2. Khuyến nghị .................................................................................................... 86 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 89 PHỤ LỤC ........................................................................................................... 94 v DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1: Kết quả thực nghiệm........................................................................... 83 DANH MỤC HÌNH Hình 1.1. Bản đồ hành chính biên giới tỉnh Lạng Sơn ....................................... 31 Hình 2.1. Cán bộ, chiến sỹ Đồn Biên phòng Ba Sơn (Cao Lộc – Lạng Sơn)..... 43 phát quang cột mốc trên biên giới ....................................................................... 43 Hình 2.2. Bộ đội Biên phòng cùng đồng bào các dân tộc tuần tra...................... 44 bảo vệ biên giới ................................................................................................... 44 Hình 2.3. Biên phòng Lạng Sơn và biên phòng Trung Quốc trong một buổi .... 49 tuần tra chung ...................................................................................................... 49 Hình 2.4. Giao lưu văn nghệ thanh niên Việt – Trung........................................ 50 Hình 3.1. Cột mốc 1116 ...................................................................................... 76 vi MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Xây dựng và bảo vệ Tổ quốc là hai nhiệm vụ chiến lược đang đặt ra những yêu cầu về xây dựng con người mới có phẩm chất tốt và năng lực cao. Học sinh, sinh viên chính là người chủ tương lai của đất nước, do vậy cần phải tăng cường hơn nữa công tác giáo dục nâng cao ý thức bảo vệ Tổ quốc cho đối tượng này. Một trong những nhiệm vụ quan trọng ở các học viện, các trường đại học ngoài quân đội, các trường Trung học phổ thông là giáo dục cho mọi người nhận thức sâu sắc đặc điểm tình hình, yêu cầu mới về quốc phòng, nâng cao ý thức cảnh giác, xây dựng lòng tin vào bản lĩnh con người Việt Nam, tự hào về truyền thống dân tộc, chủ động chuẩn bị, sẵn sàng đối phó có hiệu quả với mọi tình huống. Trong Chỉ thị về tổ chức phong trào toàn dân tham gia bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, an ninh biên giới quốc gia, Thủ tướng Chính phủ giao Bộ Giáo dục và Đào tạo chủ trì, phối hợp với Bộ Quốc phòng, Bộ Công an xây dựng và đưa vào chương trình giảng dạy nội dung bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, an ninh biên giới quốc gia cho học sinh, sinh viên các trường trung học phổ thông, trung cấp chuyên nghiệp, cao đẳng và đại học. Sau nhiều năm diễn ra tranh luận trên các diễn đàn khoa học về việc nên hay không đưa vào chương trình, sách giáo khoa nội dung giảng dạy về chủ quyền lãnh thổ, vấn đề này đã được khẳng định rõ. Việc tiếp theo là triển khai thực hiện cho phù hợp để người học thực sự hứng thú, lĩnh hội kiến thức bổ ích từ chương trình. Trong bối cảnh toàn cầu hoá và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, với những diễn biến phức tạp của tình hình khu vực và thế giới, việc giáo dục ý thức về biên giới lãnh thổ cho học sinh, sinh viên là góp phần nâng cao nhận thức, xây dựng ý thức trách nhiệm đối với nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc, tạo điều kiện thuận lợi cho sự nghiệp xây dựng đất nước; góp phần giữ gìn hoà bình và an ninh khu vực, phát triển phẩm chất và năng lực của con người Việt Nam, của công dân đất nước, công dân khu vực và công dân toàn cầu. 1 Xây dựng đường biên giới hòa bình, hữu nghị, ổn định là vấn đề đặc biệt quan trọng trong sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội và bảo vệ Tổ quốc. Đảng và Nhà nước Việt Nam coi việc giữ gìn môi trường hòa bình, ổn định là điều kiện để phát triển kinh tế - xã hội. Điều đó không chỉ phù hợp với lợi ích và luật pháp của Việt Nam, mà còn phù hợp với lợi ích và luật pháp quốc tế, đáp ứng nguyện vọng hoà bình của nhân dân hai nước Việt Nam, Trung Quốc và nhân dân thế giới. Trong giải quyết các vấn đề tranh chấp lãnh thổ, biên giới, Đảng và Nhà nước Việt Nam luôn nhất quán thực hiện quan điểm giải quyết các tranh chấp bằng biện pháp hòa bình, tôn trọng độc lập chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ và lợi ích chính đáng của nhau. Trong một số trường Trung học phổ thông hiện nay, việc giáo dục cho học sinh về tư tưởng, đạo đức, lối sống, về quyền lợi và trách nhiệm của công dân đối với sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc cũng chưa được coi trọng đúng mức. Thực tế này đã dẫn đến xuất hiện hiện tượng không nhận thức rõ được lòng tự hào, tự tôn dân tộc; mơ hồ về ý thức, trách nhiệm bản thân đối với việc tăng cường quốc phòng, bảo vệ Tổ quốc; hoặc không hiểu đầy đủ nội hàm nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc. Để giúp học sinh nâng cao trình độ, lòng tự hào, tự tôn dân tộc, ý chí tự chủ, tự lập, tự cường, nâng cao ý thức bảo vệ biên giới, lãnh thổ của nước Việt Nam, thì việc giáo dục, bồi dưỡng cho học sinh ở nhà trường về mối quan hệ hợp tác hữu nghị với các nước láng giềng là hết sức quan trọng và cần thiết. Đặc biệt là mối quan hệ Việt Nam – Trung Quốc trong giai đoạn hiện nay. Là hai nước láng giềng, chung biên giới trên bộ và trên biển, lại có quá trình gắn bó tương tác về văn hóa lịch sử, cũng như các cuộc chiến tranh qua lại giữa hai nước, đã làm cho quan hệ Việt - Trung trở nên vô cùng phức tạp và nhạy cảm. Có thể tóm gọn mối quan hệ Việt - Trung trong sáu chữ "vừa hợp tác, vừa đấu tranh". Như vậy, việc đưa nội dung giáo dục, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của học sinh về ý thức bảo vệ chủ quyền, an ninh biên giới lãnh thổ Việt Nam – 2 Trung Quốc trong dạy học Lịch sử ở các trường Trung học phổ thông là hết sức quan trọng và cần thiết. Tuyến biên giới Lạng Sơn (Việt Nam) - Quảng Tây (Trung Quốc) có vị trí chiến lược quan trọng cả về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội, quốc phòng - an ninh, đối ngoại của hai Nhà nước. Nhận thức được việc xây dựng đường biên giới hòa bình, hữu nghị với nước láng giềng là việc làm quan trọng, thời gian qua lực lượng Bộ đội Biên phòng tỉnh Lạng Sơn và Công an Biên phòng, Bộ đội Biên phòng Quảng Tây, Trung Quốc đã quán triệt nghiêm túc thỏa thuận hợp tác biên phòng, thực hiện tốt về hợp tác quốc phòng và đối ngoại, góp sức xây dựng tuyến biên giới Việt Nam - Trung Quốc hòa bình, hữu nghị. Xuất phát những những lý do trên, chúng tôi lựa chọn đề tài “Giáo dục ý thức bảo vệ đường biên giới Việt Nam - Trung Quốc trong dạy học Lịch sử địa phương cho học sinh Trung học phổ thông tỉnh Lạng Sơn” làm đề tài cho luận văn tốt nghiệp của mình. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Quốc gia hình thành bởi ba thành tố cơ bản là lãnh thổ, nhà nước và dân cư. Trong đó, yếu tố biên giới - lãnh thổ là nền tảng đầu tiên. Bản chất vấn đề biên giới - lãnh thổ là hệ trọng và hết sức nhạy cảm, việc bảo vệ toàn vẹn biên giới - lãnh thổ là mối quan tâm hàng đầu của mỗi quốc gia, dân tộc. Biên giới quốc gia của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là đường và mặt thẳng đứng theo đường đó để xác định giới hạn lãnh thổ đất liền, các đảo, các quần đảo trong đó có quần đảo Hoàng Sa và quần đảo Trường Sa, vùng biển, lòng đất, vùng trời của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. [4; tr.1] Biên giới quốc gia trên đất liền giữa nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam với các nước láng giềng được xác định bằng hệ thống mốc quốc giới, Hiệp ước về hoạch định biên giới giữa Việt Nam với các nước láng giềng cùng các bản đồ, Nghị định thư kèm theo các hiệp ước đó. [4; tr.2] 3 Cuốn sách “Biên giới trên đất liền Việt Nam – Trung Quốc, biên giới hoà bình, ổn định, hữu nghị, hợp tác và phát triển” của Ban Tuyên giáo Trung ương đã giới thiệu, tuyên truyền về công tác phân giới cắm mốc được hoàn thành vào năm 2008 trên cơ sở Hiệp ước biên giới trên đất liền Việt Nam – Trung Quốc (năm 1999) và việc kí kết ba văn kiện: Nghị định thư phân giới cắm mốc, Hiệp định về quy chế quản lý biên giới, Hiệp định về cửa khẩu và quy chế quản lý cửa khẩu biên giới trên đất liền Việt Nam – Trung Quốc đã mở ra một trang mới trong lịch sử quan hệ Việt Nam – Trung Quốc. Đường biên giới trên đất liền giữa hai nước đã được xác định một cách rõ ràng với một hệ thống mốc giới hoàn chỉnh, hiện đại, tạo điều kiện cho các địa phương hai bên biên giới mở rộng hợp tác kinh tế, tăng cường giao lưu hữu nghị. Việc hoàn thành giải quyết vấn đề biên giới trên đất liền là biểu hiện sinh động của mối quan hệ đối tác hợp tác chiến lược toàn diện Việt Nam – Trung Quốc, góp phần gia tăng sự tin cậy giữa hai bên, tạo động lực mới thúc đẩy quan hệ hai nước phát triển mạnh mẽ hơn, vững chắc hơn, cũng là sự đóng góp tích cực đối với hoà bình, ổn định và phát triển ở khu vực và trên thế giới. Cuốn Giáo dục quốc phòng – an ninh lớp 11 của Bộ Giáo dục và Đào tạo đã cung cấp cụ thể về vấn đề biên giới lãnh thổ và bảo vệ biên giới quốc gia nhằm hình thành cho học sinh THPT ý thức về chủ quyền lãnh thổ, ý thức bảo vệ biên giới quốc gia. Trong cuốn sách này, các tác giả đã khẳng định rằng: “Xây dựng, quản lí, bảo vệ biên giới quốc gia có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với sự toàn vẹn lãnh thổ, chủ quyền quốc gia, góp phần giữ vững sự ổn định chính trị, phát triển kinh tế - xã hội, tăng cường quốc phòng, an ninh của đất nước. Vì vậy, xây dựng, quản lí, bảo vệ biên giới quốc gia là trách nhiệm của Đảng, Nhà nước, của toàn dân, trước hết là chính quyền nhân dân khu vực biên giới và các lực lượng vũ trang nhân dân, trong đó Bộ đội Biên phòng làm nòng cốt, chuyên trách trong quản lí, bảo vệ biên giới quốc gia” [2; tr.38]. Các tác giả của cuốn sách cũng đưa ra những nội dung cốt lõi để xây dựng và quản lí, bảo vệ biên giới quốc gia nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là: “Biên giới 4 là bờ cõi, là tuyến đầu của Tổ quốc và là cửa ngõ để giao lưu giữa các quốc gia. Khu vực biên giới là địa bàn chiến lược về quốc phòng, an ninh của mỗi quốc gia”. Đồng thời các tác giả cũng nhấn mạnh: “Xây dựng khu vực biên giới có quan hệ chặt chẽ với quản lí, bảo vệ biên giới. Chỉ có xây dựng biên giới, khu vực biên giới vững mạnh mới tạo điều kiện, cơ sở cho quản lí, bảo vệ biên giới quốc gia; giữ vững ổn định bên trong, ngăn ngừa hoạt động xâm nhập, phá hoại từ bên ngoài, tăng cường đoàn kết hữu nghị với các nước láng giềng, tạo môi trường thuận lợi cho xây dựng, phát triển đất nước và bảo vệ Tổ Quốc”. [2, tr.40] Trong chương trình Sách giáo khoa môn Lịch sử THPT, nội dung giáo dục ý thức bảo vệ chủ quyền, an ninh biên giới Việt Nam – Trung Quốc không được viết thành một bài học riêng, mà được lồng ghép trong một số nội dung như: các cuộc đấu tranh giành độc lập dân tộc thời kì Bắc thuộc; cuộc kháng chiến chống quân xâm lược Tống thời Tiền Lê, thời Lý; cuộc kháng chiến chống quân Thanh (1789); đấu tranh bảo vệ Tổ quốc (1975 – 1979)…. Trong chương trình Sách giáo khoa Lịch sử lớp 12, nội dung giáo dục ý thức bảo vệ biên giới Việt Nam Trung Quốc được viết trong bài 25 – Việt Nam xây dựng chủ nghĩa xã hội và đấu tranh bảo vệ Tổ Quốc (1976 – 1986), mục II – Đấu tranh bảo vệ Tổ Quốc (1975 – 1979) như sau: Bảo vệ biên giới phía Bắc: Hành động thù địch chống Việt Nam của tập đoàn Pôn Pốt được một số nhà lãnh đạo Trung Quốc lúc đó đồng tình ủng hộ. Họ còn có những hành động làm tổn hại đến tình hữu nghị của nhân dân hai nước như: cho quân khiêu khích dọc biên giới, dựng lên sự kiện “nạn kiều”, cắt viện trợ, rút chuyên gia. Nghiêm trọng hơn, sáng 17 – 2 – 1979, quân đội Trung Quốc huy động 32 sư đoàn mở cuộc tiến công dọc biên giới nước ta từ Móng Cái (Quảng Ninh) đến Phong Thổ (Lai Châu). Để bảo vệ lãnh thổ Tổ Quốc, quân dân ta, trực tiếp là quân dân sáu tỉnh biên giới phía Bắc, đã đứng lên chiến đấu. Đến ngày 18 – 3 – 1979, quân Trung Quốc rút khỏi nước ta”.[17, tr.207]. Nhưng đáng tiếc nội dung này lại 5 nằm trong chương trình giảm tải của Bộ Giáo dục và đào tạo, không được giảng dạy trên lớp. Công trình nghiên cứu “Hoạt động đối ngoại của một số tỉnh biên giới phía Bắc với Trung Quốc từ năm 1991 đến nay” (2005) của tác giả Phạm Hoàng Dung, đề tài cấp bộ 2004 – 2005, Học viện chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh đã tổng kết hơn 10 năm hoạt động đối ngoại với Trung Quốc của một số tỉnh biên giới phía Bắc, từ đó đề tài đã đề xuất phương hướng, giải pháp tăng cường hoạt động đối ngoại có hiệu quả, nhằm phát triển kinh tế xã hội ở các tỉnh biên giới giáp Trung Quốc, tăng cường quan hệ hữu nghị hợp tác và phát triển giữa hai nước. Trên tạp chí Nghiên cứu Trung Quốc số 1 (173) - 2016, bài viết “Quan hệ hợp tác giữa các địa phương giáp biên của Việt Nam với Trung Quốc và một số giải pháp” của tác giả Phạm Lan Hương đã có một cái nhìn khái quát về tình hình biên giới giữa các tỉnh giáp biên với Trung Quốc ổn định, góp phần duy trì môi trường hoà bình, ổn định, giữ vững độc lập chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ, đóng góp quan trọng vào xây dựng đường biên giới Việt Nam – Trung Quốc hoà bình, hữu nghị, ổn định và phát triển. Với chủ đề giáo dục ý thức bảo vệ biên giới nói chung, ý thức bảo vệ chủ quyền biển đảo Tổ quốc đã có một số công trình nghiên cứu như: Dấu ấn Việt Nam trên biển Đông của tác giả Trần Công Trục (2011) đã nhấn mạnh vị trí vai trò của biển Đông trong lịch sử dân tộc. Tác phẩm đề cập đến những định nghĩa mang tính chuyên ngành về nội thuỷ, lãnh hải, vùng tiếp giáp lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa và chủ quyền, quyền chủ quyền và quyền tài phán quốc gia. Một quốc gia ven biển như Việt Nam song song với việc giữ chủ quyền trên đất liền là nhiệm vụ giữ chủ quyền trên “lãnh hải” hay còn gọi là “vùng nước lãnh thổ”. Chủ quyền này được mở rộng và áp dụng đối với cả vùng trời trên lãnh hải, cũng như đối với đáy biển và lòng đất dưới đáy của lãnh hải. Tác giả Vũ Quang Hiển có bài viết Chủ trương của Đảng và Nhà nước Việt Nam về kết hợp phát triển kinh tế biển và bảo vệ chủ quyền biển, đảo (1986 6 – 2007) nhấn mạnh về giá trị chiến lược của biển đảo Việt Nam: “Biển, đảo có vị trí rất quan trọng, không chỉ với phát triển kinh tế - xã hội, mà cả với quốc phòng – an ninh. Bảo vệ chủ quyền biển, đảo không chỉ mang ý nghĩa bảo vệ một địa bàn sống, địa bàn phát triển kinh tế, mà còn là bảo vệ một địa bàn chiến lược lợi hại, nằm trong thế trận quốc phòng toàn dân và an ninh nhân dân bảo vệ Tổ quốc” [14, tr.3]. Viết về chủ đề chủ quyền biển, đảo của Tổ Quốc có tác giả Đậu Thị Hải Vân với luận văn “Giáo dục ý thức về chủ quyền biển, đảo Tổ Quốc cho học sinh trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 10, Trung học phổ thông (chương trình chuẩn)”. Tác giả nhấn mạnh vai trò, tầm quan trọng vấn đề giáo dục ý thức về chủ quyền biển, đảo Tổ Quốc cho học sinh THPT trong dạy học Lịch sử, khẳng định ý thức về chủ quyền lãnh thổ quốc gia nói chung, chủ quyền biển, đảo Tổ Quốc nói riêng được hình thành từ rất sớm, càng tự hào và trân trọng di sản quá khứ, chúng ta càng phải khai thác, khơi dậy nguồn sức mạnh của bao thế hệ người Việt Nam trong sự nghiệp giữ vững chủ quyền vùng biển, đảo, thềm lục địa thiêng liêng của Tổ quốc. Một số công trình trên mới chỉ tập trung vào vấn đề biên giới trên biển, chưa đi sâu vào vấn đề đường biên giới trên bộ của Việt Nam với Trung Quốc, nhưng đã giúp chúng tôi những gợi mở để tiếp tục nghiên cứu, sưu tầm, khai thác tài liệu để tổ chức dạy học lịch sử nhằm giáo dục ý thức bảo vệ đường biên giới Việt Nam – Trung Quốc trong dạy học lịch sử địa phương cho học sinh THPT tỉnh Lạng Sơn. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu: Quá trình giáo dục ý thức bảo vệ đường biên giới Việt Nam - Trung Quốc 3.2. Phạm vi nghiên cứu: - Về nội dung, đề tài tập trung vào xây dựng nội dung và biện pháp giáo dục ý thức bảo vệ đường biên giới trên đất liền Việt Nam - Trung Quốc cho học sinh Trung học phổ thông tỉnh Lạng Sơn qua chương trình lịch sử địa phương. 7 - Về thời gian, từ khi hoàn thành công tác phân giới cắm mốc biên giới trên đất liền Việt Nam – Trung Quốc năm 2009 đến năm 2015. - Về không gian, phạm vi điều tra, khảo sát thực trạng, thực nghiệm: tiến hành tại trường THPT Chuyên Chu Văn An (Lạng Sơn). 4. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 4.1. Mục đích Trên cơ sở khẳng định tầm quan trọng của việc giáo dục, nâng cao ý thức trách nhiệm bảo vệ đường biên giới lãnh thổ Việt Nam – Trung Quốc đề tài xây dựng nội dung và đề xuất một số biện pháp giáo dục ý thức bảo vệ đường biên giới Việt Nam - Trung Quốc trong dạy học Lịch sử địa phương cho học sinh Trung học phổ thông tỉnh Lạng Sơn nhằm đảm bảo hoà bình, hữu nghị, thúc đẩy sự hợp tác trên các lĩnh vực kinh tế, văn hoá, chính trị, xã hội… giữa hai quốc gia Việt Nam – Trung Quốc ở hiện tại và tương lai. 4.2. Nhiệm vụ - Tìm hiểu cơ sở lý luận về vấn đề giáo dục ý thức bảo vệ biên giới lãnh thổ nói chung, bảo vệ đường biên giới Việt Nam – Trung Quốc nói riêng và những yêu cầu khi xây dựng nội dung và biện pháp giáo dục ý thức bảo vệ đường biên giới Việt Nam - Trung Quốc trong dạy học Lịch sử địa phương cho học sinh Trung học phổ thông tỉnh Lạng Sơn. - Khảo sát, đánh giá thực trạng việc thực hiện đưa nội dung giáo dục ý thức bảo vệ biên giới lãnh thổ nói chung, bảo vệ đường biên giới Việt Nam – Trung Quốc trong dạy học Lịch sử địa phương cho học sinh THPT. - Nghiên cứu nội dung phần Lịch sử quan hệ Việt Nam – Trung Quốc, xây dựng nội dung và đề xuất biện pháp giáo dục ý thức bảo vệ đường biên giới Việt Nam – Trung Quốc trong dạy học Lịch sử địa phương cho học sinh THPT. - Thực nghiệm và đánh giá tính hiệu quả, khả thi của việc xây dựng nội dung và đề xuất biện pháp giáo dục ý thức bảo vệ đường biên giới Việt Nam – Trung Quốc trong dạy học Lịch sử địa phương cho học sinh THPT tỉnh Lạng Sơn. 8 5. Cơ sở phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở phương pháp luận: dựa trên những quan điểm của chủ nghĩa Mác Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm đường lối của Đảng và Nhà nước xã hội chủ nghĩa Việt Nam về lịch sử, giáo dục. 5.2. Phương pháp nghiên cứu - Nghiên cứu lý thuyết: đọc và phân tích, tổng hợp các công trình nghiên cứu, tài liệu sách báo, tạp chí, internet… về lịch sử mối quan hệ láng giềng Việt Nam – Trung Quốc, giáo dục học, phân tích nội dung chương trình, SGK Lịch sử lớp l2. - Quan sát, điều tra thu thập thông tin về vấn đề giáo dục ý thức bảo vệ đường biên giới Việt Nam – Trung Quốc cho học sinh THPT thông qua lịch sử địa phương tỉnh Lạng Sơn: điều tra bằng phiếu hỏi đối với giáo viên và học sinh trường THPT Chuyên Chu Văn An (Lạng Sơn). - Sưu tầm các tài liệu liên quan đến đề tài - Thực nghiệm sư phạm. 6. Giả thuyết khoa học Nếu xây dựng nội dung và biện pháp giáo dục ý thức bảo vệ đường biên giới Việt Nam - Trung Quốc trong dạy học Lịch sử địa phương cho học sinh THPT tỉnh Lạng Sơn sẽ góp phần đa dạng hơn nội dung dạy học môn Lịch sử nói chung, nội dung lịch sử địa phương tỉnh Lạng Sơn nói riêng, đồng thời nâng cao ý thức trách nhiệm của học sinh đối với nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ Quốc nói chung, bảo vệ đường biên giới lãnh thổ hoà bình, hữu nghị Việt – Trung nói riêng. 7. Đóng góp của đề tài Thực hiện tốt những nhiệm vụ đề ra, luận văn góp phần: - Khẳng định được vai trò, ý nghĩa, sự cần thiết của việc xây dựng nội dung và biện pháp giáo dục ý thức bảo vệ đường biên giới hoà bình, hữu nghị Việt Nam - Trung Quốc trong dạy học Lịch sử địa phương ở trường THPT. 9 - Đánh giá được thực trạng việc đưa nội dung giáo dục ý thức bảo vệ đường biên giới hoà bình, hữu nghị cho học sinh THPT vào dạy học môn Lịch sử. - Xây dựng nội dung và đề xuất những biện pháp giáo dục ý thức bảo vệ đường biên giới lãnh thổ nói chung, bảo vệ đường biên giới lãnh thổ hoà bình, hữu nghị Việt Nam - Trung Quốc nói riêng cho học sinh THPT qua dạy học Lịch sử địa phương tỉnh Lạng Sơn. 8. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài: - Ý nghĩa khoa học: làm phong phú thêm lí luận PPDHLS nói chung, đa dạng hơn nội dung dạy học môn Lịch sử nói riêng. - Ý nghĩa thực tiễn: là nguồn tài liệu tham khảo cho giáo viên môn Lịch sử ở các trường THPT, sinh viên các trường Cao đẳng, Đại học Sư phạm, Đại học Giáo dục; và bản thân tác giả luận văn vận dụng trong quá trình DHLS ở trường THPT. 9. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn của việc giáo dục ý thức bảo vệ đường biên giới Việt Nam - Trung Quốc trong dạy học Lịch sử cho học sinh THPT Chương 2: Một số nội dung giáo dục ý thức bảo vệ đường biên giới Việt Nam - Trung Quốc trong dạy học Lịch sử địa phương cho học sinh Trung học phổ thông tỉnh Lạng Sơn Chương 3: Một số biện pháp giáo dục và thực nghiệm 10 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA VIỆC GIÁO DỤC Ý THỨC BẢO VỆ ĐƢỜNG BIÊN GIỚI VIỆT NAM – TRUNG QUỐC TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ CHO HỌC SINH THPT 1.1. Một số khái niệm 1.1.1. Ý thức Ý thức là một trong hai phạm trù thuộc vấn đề cơ bản của triết học. Nó là hình thức cao của sự phản ánh, của hiện thực khách quan, hình thức mà riêng con người mới có. Theo từ điển Tiếng Việt định nghĩa: Ý thức là khả năng của con người phản ánh và tái hiện hiện thực vào trong tư duy; là sự nhận thức đúng đắn, biểu hiện bằng thái độ hành động cần phải có (ý thức được việc làm của mình) [30 , tr. 1486-1487]. 1.1.2. Giáo dục ý thức Giáo dục là hoạt động nhằm tác động một cách có hệ thống đến sự phát triển tinh thần, thể chất của một đối tượng nào đó, làm cho đối tượng ấy dần dần có được những phẩm chất và năng lực như yêu cầu đề ra [30 , tr. 510]. Như vậy, giáo dục ý thức là sự phản ánh của hiện thực khách quan, hình thức thông qua quá trình giáo dục con người. Như ý thức về chủ quyền lãnh thổ tổ quốc, ý thức về chủ quyền biển, đảo của Tổ quốc... Giáo dục ý thức chính là quá trình giáo dục làm khơi dậy sự phản ánh của hiện thực khách quan cho con người, làm con người nhận thức đúng đắn, ý thức được thái độ hành động của mình. 1.1.3. Đường biên giới lãnh thổ Cùng với việc hình thành và mở rộng lãnh thổ, biên giới quốc gia Việt Nam dần dần cũng hoàn thiện. Các nước trên thế giới đều xây dựng khái niệm biên giới quốc gia và chính thức ghi nhận trong một đạo luật về biên giới. Các khái niệm tuy khác nhau nhưng nhìn chung đều thể hiện hai dấu hiệu đặc trưng: 11 - Một là, biên giới quốc gia là giới hạn lãnh thổ của một quốc gia. - Hai là, biên giới quốc gia xác định chủ quyền hoàn toàn và tuyệt đối của quốc gia đối với lãnh thổ (vùng đất, vùng trời, lòng đất). Kế thừa kinh nghiệm lập pháp của các nước trên thế giới. Điều 1 Luật Biên giới quốc gia của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam quy định biên giới quốc gia như sau: ”Biên giới quốc gia của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là đường và mặt thẳng đứng theo đường đó để xác định giới hạn lãnh thổ đất liền, các đảo, các quần đảo trong đó có quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa, vùng biển, lòng đất, vùng trời của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam”. [31, tr. 1] Biên giới quốc gia trên đất liền là biên giới phân chia chủ quyền lãnh thổ đất liền của một quốc gia với quốc gia khác. Nó được hoạch định và phân giới cắm mốc thông qua đàm phán thương lượng với các nước có chung biên giới. Tuyến biên giới đất liền: Biên giới Việt Nam – Trung Quốc dài 1.306 km đã được hai nước kí kết Hiệp ước biên giới quốc gia trên đất liền, trong năm 2008 đã hoàn thành việc phân giới cắm mốc và kí Hiệp định quy chế quản lí biên giới. 1.1.4. Cách xác định biên giới quốc gia Mỗi loại biên giới quốc gia được xác định theo các cách khác nhau. Riêng đối với biên giới quốc gia trên đất liền được hoạch định và đánh dấu trên thực địa bằng hệ thống mốc quốc giới. Nguyên tắc chung hoạch định biên giới quốc gia trên đất liền bao gồm: - Biên giới quốc gia trên đất liền được xác định theo các điểm (toạ độ, điểm cao), đường (đường thẳng, đường sống núi, đường cái, đường mòn), vật chuẩn (cù lao, bãi bồi). - Biên giới quốc gia trên sông suối được xác định: Trên sông mà tàu thuyền đi lại được, biên giới được xác định theo giữa lạch của sông hoặc lạch chính của sông. 12