Tài liệu Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trung học phổ thông thông qua công tác chủ nhiệm lớp

Sở Giáo dục và đào tạo Thanh hóa Trường THPT đào duy từ ----*---- Sáng kiến kinh nghiệm Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trung học phổ thông thông qua công tác chủ nhiệm lớp Họ và tên: Nguyễn Thị Hiền Chức vụ: Giáo viên Đơn vị công tác: THPT Đào Duy Từ Tổ chuyên môn: Sinh Năm học 2011 - 2012 I. ĐẶT VẤN ĐỀ 0 Đứng trước sự phát triển nhanh chóng của nhiều lĩnh vực xã hội thì giáo dục thời đại mới đã và đang phấn đấu đổi mới về nội dung, chất lượng và phương pháp sao cho đạt được hai mục tiêu lớn là đào tạo nguồn nhân lực và đào tạo kĩ năng sống cho học sinh. Cụ thể là giáo dục kĩ năng sống đã được xác định là một trong những nội dung cơ bản của phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực giai đoạn 2008 - 2013 “. Tuy nhiên bên cạnh những thành quả đã đạt được của ngành thì gần đây chúng ta đều thấy thực trạng của học sinh phổ thông có xu hướng gia tăng về bạo lực học đường, về sự liều lĩnh, ứng phó không lành mạnh, dễ mắc các tệ nạn xã hội, sống ích kỉ, vô tâm, khép mình…đồng thời kĩ năng thực hành giao tiếp, kĩ năng phục vụ bản thân…giảm. Hơn nữa đứng trước thềm hội nhập quốc tế đòi hỏi thế hệ trẻ phải tự tin, nắm bắt kịp thời các cơ hội . Với lí do đó chúng ta lại càng thấy sự cần thiết phải giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trung học phổ thông. Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh đã được tích hợp, lồng ghép vào nhiều môn học ở các nội dung: giáo dục môi trường, phòng chống ma tuý, giáo dục giới tính…Song vẫn là chưa đủ bởi lượng kiến thức nhiều, áp lực của thi cử, áp lực thành tích đòi hỏi giáo viên và học sinh phải tập trung thời gian vào việc học kiến thức thi hơn là giáo dục kĩ năng sống. Hơn nữa trong quá trình công tác tôi nhận thấy vai trò của giáo viên chủ nhiệm lớp đối với sự hình thành nhân cách, đạo đức của học sinh là vô cùng quan trọng: là tấm gương, là người mẹ, người bạn, nhà tâm lí, luật sư… GVCN lớp là cầu nối giữa hiệu trưởng nhà trường với học sinh, với cha mẹ học sinh và các đoàn thể mà các em sinh hoạt. Trước thực tế trên tôi mạnh dạn đưa ra đề tài : “Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trung học phổ thông thông qua công tác chủ nhiệm lớp”. II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 1 1.Cơ sở lí luận Thực chất cho đến nay vẫn chưa có một định nghĩa rõ ràng và đầy đủ về kĩ năng sống( mặc dù đã có các định nghĩa của WHO, UNICEF, UNESCO…) nhưng nếu hiểu đơn giản thì kĩ năng sống là năng lực của mỗi người giúp giải quyết những nhu cầu và thách thức của cuộc sống một cách có hiệu quả. Về bản chất thì giáo dục kĩ năng sống cho học sinh là đưa nhận thức thành hành động ( hành vi tích cực). 2.Thực trạng của vấn đề Việc rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh là việc làm không mới vì từ xưa cha ông ta đã có câu “ Tiên học lễ, hậu học văn” nhưng do sức ép lớn về chương trình, điểm số hoặc nhiều nguyên nhân khác mà nó bị sao nhãng. Đứng trước thực tế đó lại càng thấy tính cấp bách của giáo dục kĩ năng sống cho học sinh đặc biệt là học sinh trung học phổ thông trước ngưỡng cửa bước vào đời. Vì ở lứa tuổi này: - Các em thích tìm tòi, học hỏi cái mới, điều lạ và không phân biệt được là nó tốt hay xấu dẫn đến giảm sút về học tập cũng như đạo đức. - Đã phát triển tình yêu nam nữ dẫn đến các quan hệ không đúng mực trong quan hệ khác giới. - Không kìm chế được cảm xúc dẫn đến cãi lộn, bất hoà thậm chí đánh nhau với bạn mình. - Thích bộc lộ cái tôi của mình… Với học sinh trung học phổ thông cần rèn luyện những kĩ năng gì? Theo tôi cần rèn luyện những kĩ năng sau đây trong công tác chủ nhiệm lớp. 1. Kĩ năng xác lập mục tiêu cuộc đời. 2. Kĩ năng điều chỉnh và quản lí cảm xúc. 3. Kĩ năng hợp tác, chia sẻ và rèn luyện sức khoẻ. 4. Kĩ năng thể hiện sự tự tin trước đám đông. 2 5. Kỹ năng nhận thức, đánh giá bản thân và đánh giá người khác. 3.Giải pháp và tổ chức thực hiện Việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh giáo viên chủ nhiệm lớp là người khởi sướng và cũng là người thấy được rõ nhất sự chuyển biến hành vi theo hướng tích cực của học sinh. Kĩ năng sống thường gắn với một bối cảnh để học sinh có thể hiểu và thực hiện một cách cụ thể, đi liền với một tình huống sư phạm mà giáo viên chủ nhiệm lớp là người tham gia cùng với học sinh giải quyết vấn đề để từ đó học sinh hình thành được kĩ năng sống cho mình. Các bước thực hiện: Khám phá - kết nối - thực hành - vận dụng. Các Mục đích Mô tả quá Vai trò của GV - HS bước trình thực hiện 1.Khám - GV phân công - GVCN đóng vai trò phá nhiệm vụ phù hợp khởi động, đưa ra các - Kích với năng lực học tình huống, nêu vấn đề, thích sinhHS lập kế ghi nhận, cầu nối… học hoạch sinh nhiệm vụ. tìm - HS trình bày ý tin, ghi chép. hiểu tưởng, kế họạch và Biện pháp chính: cách biện pháp thực hiện + Tư vấn tâm lí. giải nhiệm vụ được giao +Xử lí những cảm xúc quyết  GV giúp HS gây cản trở việc học. thực hiện -HS hưởng ứng, chia sẻ, trao đổi, xử lí thông một chỉnh sửa bằng các + Sử dụng kĩ năng mời vấn đề, trải nghiệm  Đưa gọi trẻ hợp tác. một tình ra được kế hoạch và + Cùng nhau giải quyết biện pháp thực hiện vấn đề. huống nhiệm vụ của học phát sinh tối ưu. 3 sinh trong nhiệm vụ mới của học sinh: hoạt động hội trại, chào mừng ngày 20/11, 26/3, cán bộ lớp, lao động , thi học sinh giỏi, thi học kì… 2.Kết - GVCN đóng vai nối trò là người chỉ đạo - Giới hoặc quan toà, luật thiệu kế sư… hoạch, - HS là người phản quy hồi, trình bày ý 4 định kiến, quan điểm, mới giải thích về hành của nhà vi của mình… trường, của các tổ chức đoàn thể trong nhà trường thông qua việc tạo cầu nối liên kết giữa cái đã biết về nội quy trường học, thi cử.. với cái mới. - Xử lí các tình huống phát 5 sinh như đánh nhau, mất đoàn kết, học tập giảm sút nghiêm trọng… - GV triển khai kế hoạch mới của nhà trường  lấy ý kiến về việc thực hiện kế hoạch mới của học sinh hướn 6 g dẫn học sinh thực hiện. - Kiểm tra việc thực hiện của học sinh phân tích ưu, nhược điểm hướn g học sinh thực hiện theo hướng tích cực. 3.Thực - Tạo cơ hội cho HS - GV phân công nhiệm - GV đóng vai trò là người hành vận dụng vốn hiểu vụ, chuẩn bị hoạt động chỉ đạo, hướng dẫn, hỗ biết của mình, kĩ mà theo đó HS phải sử trợ. năng vốn có để giải dụng kĩ năng, hành vi - HS là người thực hiện. quyết tình huống . đúng để thực hiện. Phương pháp thực hiện: 7 - Hướng dẫn học - HS làm theo nhóm +Thảo luận nhóm. sinh thực hiện đúng hoặc cá nhân để hoàn +Hoạt động độc lập của cách, tích cực, có ý thành nhiệm vụ. nghĩa. HS. - GV giám sát mọi +Vấn đáp - gợi mở. - Điều chỉnh những hoạt động, điều chỉnh hành vi còn sai khi cần. lệch, chưa chuẩn - Khuyến khích HS thể mực. hiện những điều mà các em suy nghĩ và mới học được. - Tạo cơ hội cho - GV cùng với học sinh - GV đóng vai trò là người 4.Vận học sinh được thể lập kế hoạch để giải hướng dẫn, giám sát. dụng hiện kĩ năng của quyết các tình huống - HS là người thực hiện kế mình học được phát sinh trong quá hoạch, người sáng tạo, trong tình huống trình thực hiện nhiệm giải quyết vấn đề và là mới. vụ của lớp, trong việc người đánh giá. ổn định nền nếp học Phương pháp: đường và phong trào + Hoạt động nhóm. học tập của học sinh. + Hợp tác. +Trình bày cá nhân. Sau đây tôi xin giới thiệu một số kĩ năng sống mà học sinh học được thông qua việc giáo dục trong các tình huống sư phạm cụ thể mà cá nhân tôi đã thực hiện trong thời gian qua. 3.1.Hình thành kĩ năng xác lập mục tiêu cuộc đời Mục đích Quá trình thực hiện Vai trò của GV - HS - HS xác định - GV: đóng vai trò là người tổ chức, giám sát. được mục -HS:là người thực hiện 8 tiêu cuộc Phươngpháp: đời, mục tiêu +Hoạt động nhóm. phấn đấu +Hợp tác. trong từng +Trình bày cá nhân. giai đoạn của bản thân: mình sẽ là ai? làm gì? đạt được gì trong tương lai  lập kế hoạch thực hiện mục tiêu của mình. - GV: khi nhận lớp 10, GV có bản điều tra thông tin về mọi mặt của học sinh +Học lực, hạnh kiểm của cấp THCS. +Những môn học có thế mạnh (sở trường), 9 yếu(sở đoản). +Năng khiếu. +Dự định khối thi. + Dự định ngành nghề, trường thi đại học… +Mục tiêu phấn đấu ở lớp 10, 11,12. +Kế họach thực hiện mục tiêu của bản thân. - HS: hoàn thành bảng thông tin. - GV: dựa vào điểm thi vào 10, kết quả kì thi khảo sát kết quả đầu năm, học bạ THCS..sơ lược đã nắm bắt được trình độ học 10 sinh đầu vào của lớp mình và đánh giá được bước đầu: + HS nào là xác định đúng( vd HS có sở trường toán, lí, hoá dự thi khối A, toán, lí vẽ dự thi khối V…) giúp HS chuẩn hoá kế hoạch và biện pháp thực hiện mục tiêu từng giai đoạn( vd giúp HS tìm hiểu những kiến thức, thông tin mà em lựa chọn như thông tin về ngành, trường, điểm đầu vào của 11 các năm gần đây, sách tham kháo, kĩ năng cần thiết như giỏi tiếng anh, nhanh nhẹn…) + Đối những với HS xác định mục tiêu chưa hợp lí yêu cầu HS tìm hiểu những thông tin mà mình lựa chọn … từ đó các em nhận ra lựa chọn của mình chưa đúng lựa chon đúng và lập kế hoạch thực hiện nó. * Trong các hoạt động giáo dục cụ thể GVCN 12 tạo cơ hội cho HS được thể hiện khả năng, sở trường của các em để các em khẳng định việc lựa chọn của mình. Vd: trường Đoàn phát động làm tập san chào mừng 80 năm thành lập trường. GVCN phân công nhiệm vụ như sau: . Biên soạn nội dung, viết lời dẫn, sưu tập tư liệu … cho nhóm học sinh có dự định thi khối C, D lập kế hoạch, 13 biện pháp thực hiện..--> GV thẩm định, đánh giá và quyết định giao nhiệm vụ thực hiện. . Trang trí, bố cục, lồng ghép hình ảnh… giao nhiệm vụ cho nhóm HS có dự định thi môn vẽ như kiến thúc, mĩ thuật… 3.2. Hình thành kĩ năng điều chỉnh và quản lí cảm xúc Mục đích Quá trình thực hiện Hoạt động - HS kiểm soát * Trong mọi tình huống GVCN cần: GV - HS - GV là người lắng được cảm xúc tức nghe, định hướng là nhận thức rõ 1.Hãy lắng nghe cảm xúc và nhu cầu quá được cảm xúc của của học sinh. mình trong trình điều chỉnh cảm xúc của một 2.Tóm tắt những quan điểm của học học sinh. tình huống nào đó sinh. và hiểu được sự 3.Bày tỏ cảm xúc và nhu cầu của mình. - HS thực hiện quá 14 ảnh hưởng của cảm 4.Mời gọi cả lớp cùng suy nghĩ để tìm trình điều chỉnh xúc với bản thân và ra giải pháp. cảm xúc theo sự người khác như thế 5.Viết tất cả các ý kiến ra – không đánh định hướng của nào. giá. học sinh. - HS biết cách điều 6.Cùng nhau quyết định xem sẽ dùng ý Phương pháp chỉnh sự thể hiện kiến nào và sẽ lập kế hoạch thực hiện ý + GVCN với vai cảm xúc một cách kiến đó ra sao. trò là “nhà tâm lí”, phù hợp. “quan toà”, “luật sư”…  Tình huống cụ thể Đoàn trường có kế hoạch tổ chức hội thi cắm trại chào mừng 80 năm thành lập trường đến các chi đoàn ở các lớp. Cả lớp xôn xao, ồn ào khi nghe bí thư chi đoàn phổ biến kế hoạch : ban đầu là bàn kế hoạch để thực hiện nhiệm vụ nhưng do không kìm chế được cảm xúc dẫn đến chỉ trích, gièm pha và không em nào chịu nhận nhiệm vụ. Trước tình huống đó tôi đã làm như sau: Bước 1: Lắng nghe cảm xúc và nhu cầu của học sinh Cô thấy khi bàn kế hoạch thực hiện nhiệm vụ của đoàn trường giao các em hay ngắt lời và chỉ trích nhau.Cô muốn biết tại sao các em lại làm như thế? + Học sinh 1: Cô ơi, em ngắt lời bạn vì sợ mình sẽ quên ý muốn nói. + Học sinh 2: nhưng như vậy là không công bằng, cậu ngắt lời tớ nên tớ cũng quên ý đang nói. + Học sinh 3: em rất ghét khi đang nói ý kiến của mình bị chê là “vớ vẩn”. 15 + Học sinh 4: đúng rồi cô ơi! bọn em cụt cả hứng, chẳng muốn nói muốn bàn luận gì nữa thậm chí có ý kiến hay cũng chẳng muốn nói nữa vì sợ người khác cười cợt. Bước 2: Tóm tắt những quan điểm của học sinh: tóm lại khi đang nói mà bị ngắt lời hoặc bị gièm pha thì các em: 1.Quên mất mình đang định nói gì. 2.Cảm thấy nản lòng và chẳng muốn tham gia gì nữa. Bước 3: Bày tỏ cảm xúc và nhu cầu của mình. Cô không hề vui mỗi khi nghe thấy bất cứ em nào bị châm biếm hoặc bị người khác ngắt lời. Mọi người nên lắng nghe nhau với thái độ tôn trọng cho dù có đồng ý với ý kiến đó hay không. Bước 4: Mời gọi cả lớp tìm giải pháp Cô muốn biết các em có cách gì để chúng ta thôi không ngắt lời nhau và chê bai nhau nữa. GV viết tất cả các ý kiến đó ra và không đánh giá Những giải pháp dự kiến 1. Đưa ra quy định “ không được ngắt lời ”. 2. Nếu sợ quên mất ý kiến của mình thì ghi ra giấy. 3. Ai ngắt lời bạn thì bị hạ hạnh kiểm trong tháng. 4. Đưa ra quy định “ không được gièm pha ”. 5. Mỗi người được trình bày ý kiến của mình trong 5 phút. 6. Cả lớp mỗi người một ý tưởng liệt kê những điều có thể nói thay cho lời gièm pha và chê bai. 16 Bước 5: Cùng nhau quyết định xem chúng ta thích ý kiến (ý tưởng ) nào, lập kế hoạch thực hiện nó ra sao? Học sinh 1: ý kiến 1,2, 4,6 thì được còn 3 thì không nên. Học sinh 2: Theo em ý kiến 4. 6 hay ta nên theo. Học sinh 3: em thích ý kiến 6  chúng ta lấy biểu quyết và thực hiện ý kiến 6 đó là : “ Thay những lời châm chích, gièm pha bằng dùng lời nói tôn trọng”. Châm chích Đồ ngu Không đúng Bạn nói thiếu rồi Ý kiến mà dở thấy ớn “ Sai bét “, dễ bị “khê “ Thay bằng → → → → → lắm. lời nói tôn trọng Tớ không nghĩ như vậy Sao bạn lại nghĩ như thế nhỉ Tớ muốn bổ sung thêm Ý kiến đó thế nào Có cách khác, cậu thử nghe xem có được không nhé. Giải quyết vấn đề như thế đã dẫn đến sự thay đổi quan trọng. Số các lần các em ngắt lời nhau giảm, sự gièm pha chỉ trích nhau không còn nữa. Sau thảo luận các em biểu quyết thông qua ý tưởng trại của Lan Hương và thống nhất để bạn làm đội trưởng đội làm trại của lớp. Kết quả là trại của lớp 10B11 do tôi làm GVCN đã đạt giải ba và được đánh giá là trại ấn tượng được nhiều cựu học sinh vào tham quan, chụp ảnh lưu niệm. 3.3 Kĩ năng hợp tác, chia sẻ và rèn luyện sức khoẻ a. Mục đích - Hợp tác là cùng chung sức làm việc, giúp đỡ, hỗ trợ lẫn nhau trong công việc hoặc một lĩnh vực nào đó vì mục đích chung. - Cá nhân học sinh biết chia sẻ trách nhiệm, cùng làm việc có hiệu quả với các thành viên khác trong tổ nhóm của mình.  Từ đó lợi ích của mỗi cá nhân và tập thể được đáp ứng giúp cá nhân học sinh sống hài hoà với tập thể, tránh xung đột với người khác. b.Quá trình thực hiện: 17 * Tình huống cụ thể 3.3.1 Khám phá: GVCN phổ biến kế hoạch của nhà trường yêu cầu các lớp tổ chức dọn vệ sinh, bảo dưỡng cơ sở vật chất cuối năm để bàn giao cho nhà trường trước kì nghỉ hè. Nội dung công việc: làm sạch sàn nhà, hành lang, trần nhà, hệ thống cửa kính, cửa chớp phía bắc, phía nam, lau chùi bàn ghế… 3.3.2 Kết nối: GV phân công công việc cho 4 tổ nhóm như sau: Tổ 1: làm sạch trần nhà, sàn nhà và hành lang. Tổ 2: làm sạch bàn ghế. Tổ 3: làm sạch hệ thống cửa chớp, cửa kính phía bắc của phòng học. Tổ 4: làm sạch hệ thống cửa chớp, cửa kính phía nam của phòng học. Yêu cầu các tổ thảo luận theo yêu cầu: + Kế hoạch phân công nhiệm vụ cho các thành viên của tổ theo năng lực. + Biện pháp để thực hiện nhiệm vụ được giao: chuẩn bị dụng cụ( xô, chậu, chổi…), trình tự công việc… Học sinh thảo luận và thống nhất cử đại diện nhóm trình bày kế hoạch phân công nhiệm vụ và biện pháp thực hiện  Giáo viên chủ nhiệm điều chỉnh và đi đến kết luận cụ thể như sau: Tổ 1: làm sạch trần nhà, sàn nhà và hành lang Người Dụng cụ Công việc đảm nhiệm Hiếu, Kiên, Đạt chổi Đức, thế Anh khăn lau Dao cùn lau quạt trần Dựng bàn, nạo bã chổi lau kẹo cao su ở sàn. Quét sàn nhà, chổi lau nhà hành lang. Lau sàn nhà và Huyền, P.Linh N.Quỳnh, Trang lông Điểm gà, Quét trần nhà, hành lang. 18 Thứ tự công việc Lau trần nhà, quạt  dựng bàn, nạo bã kẹo quét nhà, hành lang  lau nền nhà( sau khi các tổ khác hoàn thành nhiệm vụ ra về). Tổ 2: làm sạch bàn ghế Người đảm nhiệm Cường,T.Anh, Tùng Hương, Dụng cụ Xô đựng nước Hạnh, Khăn lau Linh, Thuý… Trình tự Công việc Điểm Lấy nước Lau sạch mặt bàn, ghế, chân bàn, chân ghế… công Bắt đầu làm sau khi tổ 1 quét xong nền nhà và hoàn việc thành trước khi tổ 1 bắt đầu lau nhà. Tổ 3: Làm sạch hệ thống cửa phía bắc của phòng học. Người đảm Dụng cụ Công việc Điểm nhiệm Khánh, Huy, chổi nhựa, khăn Đánh bụi ở khe Lộc, Trung, Đức lau, chậu đựng cửa chớp, ôvăng nước. lau sạch. Mai, Linh, Thuỳ, Nước phun kính, Lau cửa kính Hạnh… Trình tự khăn sạch, báo. công Đánh bụi cửa chớp tổ 1 quét sạch sàn nhà  lau sạch việc cửa trước khi tổ 1 lau sàn nhà. Tổ 4: Làm sạch hệ thống cửa phía nam của phòng học Người đảm Dụng cụ Công việc nhiệm Nam,Q.Huy, chổi nhựa, khăn Đánh bụi ở khe Lộc, Trung, Đức lau, chậu đựng cửa chớp, ôvăng Điểm 19