Tài liệu Giải quyết các tranh chấp trong ngoại thương và thực tiễn giải quyết tranh chấp tại công ty dệt may hà nội

Lêi nãi ®Çu 1. tÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi Tõ xa x-a viÖc giao l-u bu«n b¸n gi÷a c¸c quèc gia, mµ sau nµy ®-îc gäi lµ ho¹t ®éng ngo¹i th-¬ng, ®· g¾n liÒn víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña loµi ng-êi. Ho¹t ®éng ngo¹i th-¬ng më réng kh¶ n¨ng tiªu dïng cña mét n-íc. Nã cho phÐp mét n-íc tiªu dïng tÊt c¶ c¸c mÆt hµng víi sè l-îng nhiÒu h¬n møc cã thÓ tiªu dïng víi ranh giíi cña kh¶ n¨ng s¶n xuÊt trong n-íc ®ã nÕu thùc hiÖn chÕ ®é tù cung tù cÊp kh«ng bu«n b¸n. H¬n thÕ n÷a, th«ng qua ngo¹i th-¬ng mét quèc gia cã thÓ tiªu dïng tÊt c¶ c¸c mÆt hµng m×nh mong muèn mµ kh«ng cÇn ph¶i s¶n xuÊt mÆt hµng ®ã. ChÝnh v× vËy, ngo¹i th-¬ng gi÷ vai trß ®Æc biÖt quan träng trong nÒn kinh tÕ. Nã thóc ®Èy sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña c¸c quèc gia nãi riªng vµ nÒn kinh tÕ thÕ giíi nãi chung. Cïng víi qu¸ tr×nh khu vùc ho¸, toµn cÇu ho¸ ®ang diÔn ra m¹nh mÏ trªn kh¾p thÕ giíi, ViÖt nam còng ®ang trªn ®µ héi nhËp kinh tÕ theo h-íng ®a d¹ng ho¸, ®a ph-¬ng ho¸ theo nguyªn t¾c b×nh ®¼ng, cïng cã lîi. Ho¹t ®éng ngo¹i th-¬ng cña n-íc ta còng v× thÕ mµ ngµy cµng ph¸t triÓn, ®em l¹i nh÷ng lîi Ých to lín cho nÒn kinh tÕ n-íc nhµ. Ho¹t ®éng bu«n b¸n quèc tÕ ®-îc tiÕn hµnh th«ng qua viÖc ký kÕt vµ thùc hiÖn c¸c hîp ®ång trong ngo¹i th-¬ng. Khi ®µm ph¸n ký kÕt hîp ®ång c¸c bªn ®Òu muèn tèt ®Ñp nh-ng do nh÷ng kh¸c biÖt vÒ ng«n ng÷, v¨n ho¸, luËt ph¸p…nªn tranh chÊp lµ khã tr¸nh khái. ViÖc gi¶i quyÕt cã hiÖu qu¶ c¸c tranh chÊp ph¸t sinh lu«n lµ vÊn ®Ò ®-îc c¸c nhµ kinh doanh xuÊt nhËp khÈu quan t©m. Víi mong muèn gióp cho c¸c nhµ kinh doanh xuÊt nhËp khÈu vµ b¹n ®äc quan t©m cã thªm tµi liÖu tham kh¶o vÒ c¸c ph-¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng c¶ trªn lý thuyÕt vµ thùc tÕ, t×m hiÓu mét sè biÖn ph¸p nh»m gióp cho viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng ®¹t 1 hiÖu qu¶ cao ®Ó tõ ®ã rót ra kinh nghiÖm cho riªng m×nh, t«i chän ®Ò tµi: “Gi°i quyÕt c²c tranh chÊp trong ngo³i th­¬ng v¯ thùc tiÔn gi°i quyÕt tranh chÊp t³i C«ng ty dÖt may H¯ néi” l¯m ®Ò t¯i nghiªn cøu cho kho² luËn tèt nghiÖp ®¹i häc cña m×nh. 2. Môc ®Ých nghiªn cøu - Kho¸ luËn tr-íc tiªn nh»m nghiªn cøu mét c¸ch t-¬ng ®èi bao qu¸t c¸c tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng vµ c¸c ph-¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp. - TiÕp ®ã, kho¸ luËn t×m hiÓu thùc tiÔn gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng t¹i mét doanh nghiÖp kinh doanh xuÊt nhËp khÈu, cô thÓ lµ C«ng ty dÖt may Hµ néi. - Sau khi nghiªn cøu lý thuyÕt vµ t×m hiÓu thùc tiÔn, kho¸ luËn ®Ò xuÊt mét sè kiÕn nghÞ nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng nãi chung vµ ë C«ng ty dÖt may Hµ néi nãi riªng. 3. §èi t-îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu §èi t-îng nghiªn cøu cña kho¸ luËn lµ c¸c ph-¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng vµ thùc tiÔn øng dông c¸c ph-¬ng ph¸p nµy t¹i mét doanh nghiÖp kinh doanh xuÊt nhËp khÈu. Cô thÓ, kho¸ luËn nghiªn cøu c¸ch thøc ¸p dông c¸c ph-¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng vµ viÖc ¸p dông nh- thÕ nµo ®Ó ®em l¹i hiÖu qu¶ cao, tõ ®ã rót ra ph-¬ng ph¸p gi¶i quyÕt phï hîp cho mçi mét tranh chÊp thùc tÕ x¶y ra. Ph¹m vi kho¸ luËn giíi h¹n chØ ë viÖc nghiªn cøu vµ ph©n tÝch c¸c tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng ph¸t sinh tõ hîp ®ång mua b¸n hµng ho¸ quèc tÕ cña C«ng ty dÖt may Hµ néi trong thêi gian võa qua. 2 4. Bè côc kho¸ luËn Kho¸ luËn ®-îc kÕt cÊu thµnh ba ch-¬ng nh- sau: Ch-¬ng I : Mét sè vÊn ®Ò chung vÒ gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng. Ch-¬ng II : Thùc tr¹ng gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng t¹i C«ng ty dÖt may Hµ néi. Ch-¬ng III : Mét sè kiÕn nghÞ nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng ë C«ng ty dÖt may Hµ néi trong thêi gian tíi. MÆc dï ®· ®-îc c¸c thÇy c« nhiÖt t×nh h-íng dÉn trong qu¸ tr×nh lµm kho¸ luËn, cïng víi sù cè g¾ng, nç lùc cña b¶n th©n vµ kiÕn thøc ®· ®-îc häc, nh-ng do h¹n chÕ vÒ thêi gian, tµi liÖu vµ kinh nghiÖm nªn kho¸ luËn khã tr¸nh khái nh÷ng khiÕm khuyÕt. RÊt mong nhËn ®-îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp tõ c¸c ®éc gi¶ cã quan t©m ®Ó gióp cho viÖc tiÕp tôc nghiªn cøu sau nµy ®-îc tèt h¬n. 3 Ch-¬ng i Mét sè vÊn ®Ò chung vÒ gi¶I quyÕt Tranh chÊp trong ngo¹I th-¬ng I/ tranh chÊp trong ngo¹I th-¬ng vµ ®Æc ®IÓm cña nã 1. NhËn xÐt chung vÒ tranh chÊp vµ tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng Tranh chÊp lµ nh÷ng xung ®ét ph¸t sinh tõ nh÷ng m©u thuÉn x¶y ra trong ®êi sèng x· héi. Trong cuéc sèng hµng ngµy tranh chÊp th-êng xuyªn x¶y ra, tõ nh÷ng m©u thuÉn nhá mµ c¸c bªn cã thÓ tù gi¶i quyÕt ®-îc víi nhau ®Õn nh÷ng m©u thuÉn lín ph¶i nhê ®Õn sù gi¶i quyÕt cña c¬ quan cã thÈm quyÒn. Tranh chÊp cã thÓ n¶y sinh tõ mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi, trong ®ã lÜnh vùc th-¬ng m¹i nãi chung hay lÜnh vùc ngo¹i th-¬ng nãi riªng lµ mét trong nh÷ng lÜnh vùc hay x¶y ra tranh chÊp nhÊt vµ viÖc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp nµy th-êng lµ khã kh¨n, phøc t¹p h¬n so víi c¸c lÜnh vùc kh¸c. Tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng lµ mäi tranh chÊp, xung ®ét ph¸t sinh gi÷a c¸c bªn trong qu¸ tr×nh ký kÕt, thùc hiÖn hîp ®ång trong ngo¹i th-¬ng. Tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng tr-íc hÕt ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh ®µm ph¸n, ký kÕt hîp ®ång ngo¹i th-¬ng. Trong qu¸ tr×nh nµy c¸c tranh chÊp ph¸t sinh chñ yÕu lµ do c¸c bªn cã c¸ch hiÓu, c¸ch quan niÖm kh¸c nhau vÒ khÝa c¹nh ph¸p lý cña viÖc h×nh thµnh mét hîp ®ång. Hîp ®ång trong ngo¹i th­¬ng mang “tÝnh chÊt quèc tÕ” nªn nã chÞu sù ®iÒu chØnh v¯ chi phèi cða rÊt nhiÒu nguån luËt: ®iÒu -íc quèc tÕ, luËt quèc gia, tËp qu¸n quèc tÕ,... C¸c 4 nguån luËt kh¸c nhau th-êng cã c¸c qui ®Þnh kh«ng gièng nhau vÒ chñ thÓ ký kÕt hîp ®ång, h×nh thøc cña hîp ®ång, tr×nh tù ký kÕt hîp ®ång, néi dung hîp ®ång,…dÉn ®Õn sù hiÓu lÇm, bÊt ®ång vµ tranh chÊp, lµm ph¸t sinh nh÷ng xung ®ét vÒ mÆt ph¸p lý. VÝ dô, LuËt Th-¬ng m¹i ViÖt nam 1997 §iÒu 49 qui ®Þnh h×nh thøc cña hîp ®ång mua b¸n hµng ho¸ mµ ph¸p luËt qui ®Þnh ph¶i ®-îc lËp thµnh v¨n b¶n th× ph¶i tu©n theo qui ®Þnh ®ã, trong khi ®ã luËt cña Ph¸p cho phÐp ký kÕt hîp ®ång b»ng miÖng. Hay nh- vÒ néi dung cña hîp ®ång th× LuËt Th-¬ng m¹i ViÖt nam 1997 qui ®Þnh c¸c ®iÒu kho¶n vÒ tªn hµng, sè l-îng, qui c¸ch chÊt l-îng, gi¸ c¶, ph-¬ng thøc thanh to¸n, ®Þa ®iÓm vµ thêi h¹n giao nhËn hµng lµ c¸c ®iÒu kho¶n chñ yÕu cña hîp ®ång mua b¸n hµng ho¸. Theo luËt Ph¸p th× ®iÒu kho¶n chñ yÕu chØ bao gåm tªn hµng, sè l-îng, qui c¸ch chÊt l-îng, gi¸ c¶ vµ ph-¬ng thøc thanh to¸n.v.v… Bªn c¹nh ®ã, tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng cßn ph¸t sinh trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång ngo¹i th-¬ng. Hîp ®ång sau khi ®-îc ký kÕt lµ c¬ së ph¸p lý qui ®Þnh quyÒn vµ nghÜa vô cña c¸c bªn. B¶n chÊt cña hîp ®ång lµ ®em l¹i lîi Ých cho tÊt c¶ c¸c chñ thÓ tham gia. Song quyÒn lîi cña c¸c bªn chØ ®-îc ®¶m b¶o trong chõng mùc mµ nghÜa vô cña c¸c bªn qui ®Þnh trong hîp ®ång ph¶i ®-îc thùc hiÖn ®Çy ®ñ vµ chÝnh x¸c. Tuy quan hÖ hîp ®ång lµ quan hÖ “hai bªn cïng cã lîi” nh­ng do quyÒn lîi cða c²c bªn l³i kh²c nhau nªn viÖc mét trong c¸c bªn kh«ng thùc hiÖn hoÆc thùc hiÖn kh«ng ®Çy ®ñ nghÜa vô cña m×nh tÊt yÕu lµm ¶nh h-ëng ®Õn quyÒn lîi cña bªn kia. Khi quyÒn lîi cña c¸c bªn kh«ng ®-îc ®¶m b¶o th× tranh chÊp ph¸t sinh lµ ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái. VÝ dô, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th-¬ng, khi ng-êi b¸n vi ph¹m nghÜa vô giao hµng hay ng-êi mua vi ph¹m nghÜa vô tr¶ tiÒn hµng th× ®Òu ¶nh h-ëng ®Õn quyÒn lîi cña bªn kia vµ dÉn ®Õn tranh chÊp x¶y ra. Nh- vËy, sù kh¸c nhau vÒ quyÒn lîi cña c¸c bªn trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång lµ nguyªn nh©n chñ yÕu dÉn ®Õn tranh chÊp. 5 2. §Æc ®iÓm cña tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng V× tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng còng lµ mét tranh chÊp nªn tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm cña mét tranh chÊp th«ng th-êng. Tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng còng cã Ýt nhÊt lµ hai bªn tranh chÊp, cã ®èi t-îng tranh chÊp, cã néi dung tranh chÊp, tranh chÊp cã thÓ ®-îc gi¶i quyÕt gi÷a c¸c bªn víi nhau hoÆc do mét c¬ quan cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt… Bªn c¹nh ®ã, tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng cßn mang mét sè ®Æc ®iÓm cña hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th-¬ng do chóng cïng liªn quan vµ cã ¶nh h-ëng quan träng ®Õn ho¹t ®éng ngo¹i th-¬ng. C¸c ®Æc ®iÓm ®ã nh- sau: Thø nhÊt, tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng cã yÕu tè quèc tÕ. YÕu tè quèc tÕ cña tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng thÓ hiÖn ë chç c¸c bªn tranh chÊp cã trô së th-¬ng m¹i ®Æt ë c¸c n-íc kh¸c nhau. Thø hai, tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng mang tÝnh th-¬ng m¹i. TÊt c¶ c¸c tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng ®Òu cã liªn quan trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp ®Õn ho¹t ®éng bu«n b¸n, cô thÓ lµ ho¹t ®éng bu«n b¸n víi n-íc ngoµi. Thø ba, c¬ quan gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng lµ toµ ¸n hay träng tµi cña mét n-íc nµo ®ã ®-îc coi lµ toµ ¸n hay träng tµi n-íc ngoµi. Thø t-, luËt ¸p dông ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng lµ luËt n-íc ngoµi ®èi víi Ýt nhÊt lµ mét trong c¸c bªn hoÆc víi tÊt c¶ c¸c bªn. Thø n¨m, luËt ¸p dông ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng rÊt ®a d¹ng vµ phøc t¹p: luËt quèc gia, luËt quèc tÕ, tËp qu¸n quèc tÕ vµ c¸c ¸n lÖ. C¸c bªn cã thÓ tho¶ thuËn lùa chän nguån luËt thÝch hîp ®Ó ¸p dông trong viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp trong hîp ®ång ngo¹i th-¬ng hoÆc tho¶ thuËn sau khi ký kÕt hîp ®ång. ViÖc ¸p dông nguån luËt nµo còng cã thÓ do ph¸p luËt qui ®Þnh. 6 ii/ gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹I th-¬ng 1. NhËn xÐt chung BÊt kú mét hîp ®ång nµo trong lÜnh vùc ngo¹i th-¬ng nÕu ®-îc c¸c bªn ®-¬ng sù thùc hiÖn ®óng th× kh«ng x¶y ra tranh chÊp vµ do ®ã còng kh«ng cÇn viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp. Nh-ng trong thùc tÕ sù tranh chÊp gÇn nh- lµ mét ng-êi b¹n ®ång hµnh víi ho¹t ®éng ngo¹i th-¬ng. Khi tham gia vµo hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th-¬ng c¸c bªn ®Òu kh«ng muèn tranh chÊp ph¸t sinh, nh-ng do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸ch quan còng nh- chñ quan mµ tiªu biÓu nhÊt lµ sù ®èi lËp quyÒn lîi gi÷a c¸c bªn, tranh chÊp vÉn th-êng x¶y ra. Cã tranh chÊp ph¸t sinh còng cã nghÜa lµ tranh chÊp ®ã ph¶i ®-îc gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng. Nh- vËy, gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp ph¸t sinh tõ hîp ®ång lµ kh©u cuèi cïng kh«ng thÓ thiÕu ®-îc cña c¶ mét qu¸ tr×nh ký kÕt vµ thùc hiÖn hîp ®ång trong ngo¹i th-¬ng. VÒ mÆt lý luËn còng nh- thùc tiÔn, viÖc gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp ph¸t sinh trong ngo¹i th-¬ng th-êng ®-îc tiÕn hµnh theo hai ph-¬ng ph¸p vµ còng lµ hai giai ®o¹n, ®ã lµ khiÕu n¹i vµ ®i kiÖn. KhiÕu n¹i lµ biÖn ph¸p th-êng ®-îc sö dông tr-íc tiªn ®em l¹i hiÖu qu¶ cao ®ång thêi t¹o thuËn lîi cho c¸c bªn trong viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp. Khi tranh chÊp kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®-îc b»ng khiÕu n¹i, bªn bÞ vi ph¹m míi nªn ®i kiÖn. ViÖc ®i kiÖn cã thÓ ®-a ra toµ ¸n hoÆc träng tµi tuú theo qui ®Þnh trong hîp ®ång, theo luËt ®Þnh hay theo sù tho¶ thuËn cña hai bªn. BiÖn ph¸p nµy cã hiÖu lùc thi hµnh cao h¬n nh-ng l¹i tèn kÐm thêi gian, tiÒn b¹c vµ dÔ lµm xÊu ®i mèi quan hÖ bu«n b¸n cña c¸c bªn. Tuy nhiªn, nhiÒu khi ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi cña m×nh, viÖc ®i kiÖn víi bªn bÞ vi ph¹m lµ cÇn thiÕt. 7 2. Gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng b»ng khiÕu n¹i vµ ®Æc ®iÓm 2.1. Kh¸i niÖm KhiÕu n¹i lµ viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¸t sinh gi÷a c¸c bªn cã liªn quan b»ng con ®-êng th-¬ng l-îng vµ ®µm ph¸n trùc tiÕp gi÷a hai bªn vµ nÕu th-¬ng l-îng cã kÕt qu¶ th× tranh chÊp ®-îc gi¶i quyÕt tèt ®Ñp. §èi víi tranh chÊp ph¸t sinh tõ hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th-¬ng, hîp ®ång b¶o hiÓm hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu, khiÕu n¹i lµ b¾t buéc nÕu ®iÒu ®ã ®-îc qui ®Þnh cô thÓ trong hîp ®ång hoÆc trong luËt ¸p dông cho hîp ®ång. Khi hîp ®ång hoÆc luËt ¸p dông cho hîp ®ång kh«ng cã qui ®Þnh g× vÒ khiÕu n¹i th× khiÕu n¹i kh«ng ph¶i lµ b¾t buéc, bªn cã quyÒn lîi bÞ vi ph¹m cã thÓ bá qua b-íc khiÕu n¹i mµ ®i kiÖn ngay. §èi víi tranh chÊp ph¸t sinh tõ hîp ®ång chuyªn chë hµng ho¸ b»ng ®-êng biÓn th× ®iÒu -íc quèc tÕ vµ luËt liªn quan cña c¸c n-íc kh«ng qui ®Þnh b¾t buéc ph¶i khiÕu n¹i råi míi ®i kiÖn, mµ cã thÓ ®i kiÖn ngay ra toµ ¸n hoÆc träng tµi th-¬ng m¹i. Tuy vËy, trong thùc tÕ c¸c bªn ®-¬ng sù th-êng tiÕn hµnh khiÕu n¹i nhau tr-íc, råi sau ®ã míi ®i kiÖn nÕu nh- khiÕu n¹i kh«ng ®-îc tho¶ m·n. Së dÜ tr-íc hÕt cÇn ph¶i tiÕn hµnh khiÕu n¹i chø ch-a ®i kiÖn ngay v× c¸c bªn ®-¬ng sù lµ nh÷ng ng-êi hiÓu râ tranh chÊp cho nªn dÔ dµng nh©n nh-îng víi nhau, rót ng¾n ®-îc thêi gian gi¶i quyÕt tranh chÊp, kh«ng bÞ ®äng vèn vµ lÖ phÝ gi¶i quyÕt tranh chÊp ®ì tèn kÐm. MÆc dï khiÕu n¹i cã thÓ lµ b¾t buéc hoÆc kh«ng b¾t buéc tuú theo qui ®Þnh trong hîp ®ång hoÆc trong luËt ¸p dông cho hîp ®ång vµ khi hîp ®ång hoÆc trong luËt ¸p dông cho hîp ®ång kh«ng cã qui ®Þnh g× vÒ khiÕu n¹i th× khiÕu n¹i kh«ng ph¶i lµ b¾t buéc, bªn cã quyÒn lîi bÞ vi ph¹m cã thÓ bá qua b-íc khiÕu n¹i mµ ®i kiÖn ngay, nh-ng tr-íc tiªn c¸c bªn tranh chÊp nªn gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¸t sinh trong ngo¹i th-¬ng b»ng khiÕu n¹i. LuËt ph¸p 8 nhiÒu n-íc qui ®Þnh khiÕu n¹i lµ ph-¬ng thøc b¾t buéc ®Çu tiªn ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp. Cô thÓ, kho¶n 1 ®iÒu 239 LuËt th-¬ng m¹i ViÖt nam 1997 ®· qui ®Þnh : “Tranh chÊp th­¬ng m³i tr­íc hÕt ph°i ®­îc gi°i quyÕt th«ng qua th­¬ng l­îng gi÷a c²c bªn”. Khi ®ã, khiÕu n³i l¯ c¬ së ph²p lý ®Ó gi°i quyÕt tranh chÊp ë c¸c møc cao h¬n lµ Toµ ¸n vµ Träng tµi. KhiÕu n¹i lµ mét kh©u rÊt quan träng trong ho¹t ®éng ngo¹i th-¬ng cho nªn ng-êi lµm c«ng t¸c xuÊt nhËp khÈu cÇn n¾m v÷ng kiÕn thøc vÒ nghiÖp vô ngo¹i th-¬ng còng nh- kiÕn thøc ph¸p lý vÒ khiÕu n¹i. Trong ho¹t ®éng th-¬ng m¹i vµ hµng h¶i quèc tÕ, khiÕu n¹i liªn quan ®Õn nhiÒu bªn nh- ng-êi b¸n, ng-êi mua, ng-êi chuyªn chë, ng-êi thuª chë, ng-êi göi hµng, ng-êi nhËn hµng, ng-êi uû th¸c, ng-êi nhËn uû th¸c, ng-êi b¶o hiÓm v.v… Song khiÕu n¹i ng-êi b¸n hµng, ng-êi chuyªn chë hµng ho¸ b»ng ®-êng biÓn, ng-êi b¶o hiÓm hµng ho¸ lµ nh÷ng tr-êng hîp hay x¶y ra nhÊt. 2.2. §Æc ®iÓm §Ó cã thÓ tiÕn hµnh gi¶i quyÕt thµnh c«ng tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng b»ng ph-¬ng ph¸p khiÕu n¹i c¸c bªn cÇn tu©n thñ chÆt chÏ thêi h¹n khiÕu n¹i vµ thñ tôc khiÕu n¹i. a) Thêi h¹n khiÕu n¹i Thêi h¹n khiÕu n¹i lµ mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh cho phÐp c¸c bªn tiÕn hµnh gi¶i quyÕt tranh chÊp víi nhau b»ng con ®-êng khiÕu n¹i. Thêi h¹n khiÕu n¹i ®-îc chia lµm hai lo¹i: thêi h¹n khiÕu n¹i theo luËt ®Þnh vµ thêi h¹n khiÕu n¹i qui -íc. Thêi h¹n khiÕu n¹i theo luËt ®Þnh lµ thêi h¹n khiÕu n¹i ®-îc qui ®Þnh trong luËt mµ c¸c bªn ®-¬ng sù ph¶i tu©n theo, kh«ng ®-îc lµm kh¸c ®i. Thêi h¹n khiÕu n¹i ®-îc qui ®Þnh trong ®iÒu -íc quèc tÕ vÒ hîp ®ång mua 9 b¸n ngo¹i th-¬ng lµ thêi h¹n khiÕu n¹i luËt ®Þnh. VÝ dô, §iÒu 49 C«ng -íc La Hay 1964 vÒ mua b¸n quèc tÕ nh÷ng ®éng s¶n h÷u h×nh qui ®Þnh thêi h¹n khiÕu n¹i vÒ phÈm chÊt hµng ho¸ lµ 1 n¨m kÓ tõ lóc ng-êi mua th«ng b¸o cho ng-êi b¸n biÕt vÒ hµng kh«ng phï hîp. Hay nh- §iÒu 39 C«ng -íc Viªn cña Liªn hîp quèc vÒ mua b¸n quèc tÕ hµng ho¸ thêi h¹n khiÕu n¹i vÒ hµng kh«ng phï hîp lµ 2 n¨m kÓ tõ ngµy hµng ®· thùc sù ®-îc giao cho ng-êi mua. Thêi h¹n khiÕu n¹i qui -íc lµ thêi h¹n khiÕu n¹i do c¸c bªn qui ®Þnh trong hîp ®ång. ViÖc qui ®Þnh thêi h¹n khiÕu n¹i ng¾n hay dµi do c¸c bªn tù tho¶ thuËn quyÕt ®Þnh. Th«ng th-êng, thêi h¹n khiÕu n¹i qui -íc ng¾n h¬n thêi h¹n khiÕu n¹i luËt ®Þnh, thËm chÝ lµ rÊt ng¾n. Ch¼ng h¹n, hîp ®ång mÉu cña tËp ®oµn mua b¸n gç th«ng B¾c ¢u qui ®Þnh thêi h¹n khiÕu n¹i chØ lµ 7 ngµy. LuËt Th-¬ng m¹i ViÖt nam 1997 ®Ò cËp ®Õn c¶ thêi h¹n khiÕu n¹i luËt ®Þnh vµ thêi h¹n khiÕu n¹i qui -íc. §iÒu 241 kho¶n 2 LuËt Th-¬ng m¹i ViÖt nam qui ®Þnh thêi h¹n khiÕu n¹i do c¸c bªn tho¶ thuËn trong hîp ®ång, trong tr-êng hîp kh«ng cã tho¶ thuËn th× thêi h¹n khiÕu n¹i ®-îc qui ®Þnh nh- sau: - Ba th¸ng kÓ tõ ngµy giao hµng ®èi víi khiÕu n¹i vÒ sè l-îng hµng ho¸; - S¸u th¸ng kÓ tõ ngµy giao hµng ®èi víi khiÕu n¹i vÒ qui c¸ch, chÊt l-îng hµng ho¸; trong tr-êng hîp hµng ho¸ cã b¶o hµnh th× thêi h¹n khiÕu n¹i lµ ba th¸ng kÓ tõ ngµy hÕt thêi h¹n b¶o hµnh; - Ba th¸ng kÓ tõ khi bªn vi ph¹m theo hîp ®ång ®èi víi khiÕu n¹i vÒ c¸c hµnh vi th-¬ng m¹i kh¸c. Khi qui ®Þnh thêi h¹n khiÕu n¹i cÇn x¸c ®Þnh vÞ trÝ cña m×nh, cã -u thÕ hay kh«ng; cÇn c¨n cø vµo tÝnh chÊt, ®Æc ®iÓm cña hµng ho¸, c¨n cø vµo kho¶ng c¸ch xa gÇn gi÷a ng-êi b¸n vµ ng-êi mua, møc ®é hiÖn ®¹i cña ph-¬ng tiÖn giao th«ng,…®Ó qui ®Þnh lµ dµi hay ng¾n. 10 Trong tr-êng hîp c¶ hîp ®ång lÉn luËt ¸p dông cho hîp ®ång ®Òu kh«ng qui ®Þnh g× vÒ thêi h¹n khiÕu n¹i th× th«ng th-êng ®ã lµ mét kho¶ng thêi gian hîp lý kÓ tõ ngµy bªn bÞ vi ph¹m biÕt ®-îc hoÆc ®¸ng lÏ ra ph¶i biÕt ®-îc quyÒn lîi cña m×nh bÞ vi ph¹m. Do vËy, trong tr-êng hîp nµy khi ph¸t hiÖn ra quyÒn lîi cña m×nh bÞ vi ph¹m, bªn bÞ vi ph¹m ph¶i nhanh chãng lËp bé hå s¬ khiÕu n¹i ®Ó göi ®i trong thêi gian nhanh nhÊt vµ hîp lý. C¸c bªn tranh chÊp cÇn ph¶i ®Æc biÖt chó ý tíi thêi h¹n khiÕu n¹i. NÕu bªn bÞ vi ph¹m bá lì thêi h¹n khiÕu n¹i th× sÏ mÊt quyÒn khiÕu n¹i vµ hoÆc mÊt quyÒn ®i kiÖn, quyÒn th¾ng kiÖn, cßn bªn vi ph¹m cã quyÒn b¸c khiÕu n¹i nÕu thÊy thêi h¹n khiÕu n¹i ®· hÕt. §Ó thÊy râ t¸c h¹i cña viÖc bá lì thêi h¹n khiÕu n¹i chóng ta xem xÐt vÝ dô sau: Mét c«ng ty cña ViÖt nam mua b«ng cña mét c«ng ty cña Xu®¨ng. Hîp ®ång qui ®Þnh mét sè néi dung chÝnh nh- sau: - Sè l-îng: 650 MT b«ng cÊp 4 vµ 3249 MT b«ng cÊp 6 - Thêi h¹n giao hµng: th¸ng 11 vµ 12 n¨m 1978 - Thêi h¹n khiÕu n¹i: 30 ngµy sau khi dì hµng ®èi víi khuyÕt tËt râ rÖt vµ 90 ngµy®èi víi khuyÕt tËt kh«ng râ rÖt. Qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ®ång diÔn ra nh- sau: + Ngµy 29/01/1979, tµu ®Õn c¶ng ViÖt nam. + Ngµy 05/02/1979, phÝa ViÖt nam yªu cÇu Vinacontrol gi¸m ®Þnh hµng. + Ngµy 24/02/1979, bªn ViÖt nam nhËn ®-îc biªn b¶n gi¸m ®Þnh cña Vinacontrol vµ göi th- nh¾c nhë phÝa Xu®¨ng vÒ phÈm chÊt hµng, ®Ò nghÞ tr¸nh lÆp l¹i chuyÕn sau. + Ngµy 01/03/1979, bªn ViÖt nam göi th- cho phÝa Xu®¨ng tiÕp tôc phµn nµn vÒ phÈm chÊt hµng. + Ngµy 12/03/1979, bªn ViÖt nam göi cho phÝa Xu®¨ng biªn b¶n gi¸m ®Þnh do Vinacontrol cÊp. 11 + Ngµy 08/05/1979, phÝa ViÖt nam khiÕu n¹i ®ßi gi¶m gi¸ víi sè tiÒn lµ 732.250 USD. KÕt qu¶: phÝa Xu®¨ng tõ chèi ®¬n khiÕu n¹i. Lý do lµ ®èi víi b«ng c¸c khuyÕt tËt vÒ mµu s¾c, t¹p chÊt, ®é Èm lµ khuyÕt tËt râ rÖt. Theo nh- qui ®Þnh vÒ thêi h¹n khiÕu n¹i ®èi víi khuyÕt tËt râ rÖt trong hîp ®ång th× trong vßng 30 ngµy sau khi dì hµng (07/02/1979) ng-êi mua ph¶i göi cho ng-êi b¸n bé hå s¬ khiÕu n¹i hîp lÖ. Nh-ng m·i ®Õn ngµy 08/05/1979, khi ®· hÕt thêi h¹n khiÕu n¹i, ng-êi mua míi göi ®¬n khiÕu n¹i. Do ®ã, yªu s¸ch cña ng-êi mua ®· bÞ tõ chèi. Qua vô viÖc trªn ta thÊy viÖc tu©n thñ thêi h¹n khiÕu n¹i lµ v« cïng quan träng. Bá lì thêi h¹n nµy, bªn ViÖt nam ®· ph¶i g¸nh chÞu thiÖt h¹i, mÆc dï bªn n-íc ngoµi vi ph¹m ®iÒu kiÖn vÒ chÊt l-îng hµng. b) Thñ tôc khiÕu n¹i ViÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng b»ng ph-¬ng ph¸p khiÕu n¹i muèn ®¹t ®-îc hiÖu qu¶ cao th× ng-êi khiÕu n¹i còng ph¶i tu©n thñ thñ tôc khiÕu n¹i.Thñ tôc khiÕu n¹i lµ bªn khiÕu n¹i ph¶i göi cho bªn bÞ khiÕu n¹i mét bé hå s¬ khiÕu n¹i ®Çy ®ñ vµ hîp lÖ. Bªn bÞ khiÕu n¹i sÏ xem xÐt, nghiªn cøu råi tr¶ lêi cã tho¶ m·n yªu cÇu cña bªn khiÕu n¹i kh«ng. Bé hå s¬ khiÕu n¹i mµ bªn khiÕu n¹i göi cho bªn bÞ khiÕu n¹i bao gåm: ®¬n khiÕu n¹i vµ c¸c chøng tõ kÌm theo. §¬n khiÕu n¹i ®-îc lËp bëi ng-êi khiÕu n¹i. §¬n khiÕu n¹i ph¶i hîp lÖ. TÝnh hîp lÖ ®-îc thÓ hiÖn ë nh÷ng ®iÓm sau: + VÒ h×nh thøc: §¬n khiÕu n¹i ph¶i ®-îc lµm thµnh v¨n b¶n, ghi râ tiªu ®Ò l¯ “§¬n khiÕu n³i” v¯ nªu râ tªn, ®Þa chØ ®Çy ®ð cða ng­êi khiÕu n³i vµ ng-êi bÞ khiÕu n¹i. + VÒ néi dung: §¬n khiÕu n¹i ph¶i nªu râ néi dung khiÕu n¹i, tøc lµ ng-êi khiÕu n¹i khiÕu n¹i ai (tªn, ®Þa chØ, sè tµi kho¶n,…), khiÕu n¹i vÒ vÊn ®Ò g×. Mét ®iÒu quan träng lµ trong ®¬n ng-êi khiÕu n¹i ph¶i nªu ra 12 yªu s¸ch cô thÓ ®èi víi ng-êi bÞ khiÕu n¹i. ë ®©y, ng-êi khiÕu n¹i tÝnh to¸n vµ ph¶i nªu râ c¸c chi phÝ, thiÖt h¹i…cÇn ®-îc båi th-êng. Néi dung nµy rÊt cÇn thiÕt v× nã lµ c¬ së ®Ó ng-êi bÞ khiÕu n¹i xem xÐt xem cã nªn tho¶ m·n yªu s¸ch cña ng-êi khiÕu n¹i hay kh«ng, vµ nã còng lµ c¬ së ®Ó ng-êi khiÕu n¹i cã thÓ ®ßi ®-îc c¸c chi phÝ, thiÖt h¹i…mµ m×nh ph¶i g¸nh chÞu. Ngoµi nh÷ng yªu cÇu nh- trªn, ®¬n khiÕu n¹i hîp lÖ còng cÇn ph¶i râ rµng, ng¾n gän, lÞch sù trong c¸ch sö dông ng«n ng÷ giao tiÕp, lêi lÏ trong ®¬n hîp t×nh, hîp lý vµ cã søc thuyÕt phôc cao th× viÖc khiÕu n¹i míi cã thÓ thµnh c«ng. C¸c chøng tõ kÌm theo cã vai trß rÊt quan träng trong qu¸ tr×nh khiÕu n¹i. C¸c chøng tõ nµy lµ toµn bé c¸c th- tõ, ®iÖn tÝn trao ®æi gi÷a c¸c bªn tõ khi kÝ kÕt, thùc hiÖn hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th-¬ng cho ®Õn khi ph¸t sinh vµ gi¶i quyÕt tranh chÊp ®Ó lµm b»ng chøng cho viÖc khiÕu n¹i. Trong mçi mét tr-êng hîp kh¸c nhau, bé hå s¬ khiÕu n¹i bao gåm c¸c chøng tõ kh¸c nhau, nh-ng th«ng th-êng bao giê còng cã: - Hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th-¬ng vµ c¸c v¨n b¶n söa ®æi, bæ xung hîp ®ång. Chøng tõ nµy lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh nghÜa vô, tr¸ch nhiÖm cña c¸c bªn, do ®ã còng lµ c¬ së ®Ó x¸c ®Þnh møc ®é vi ph¹m hîp ®ång cña c¸c bªn. - Th- tÝn dông L/C vµ c¸c v¨n b¶n söa ®æi, bæ xung L/C. Khi hîp ®ång qui ®Þnh thanh to¸n b»ng th- tÝn dông th× viÖc nép L/C trong bé hå s¬ khiÕu n¹i lµ cÇn thiÕt. NÕu ng-êi mua lµ ng-êi khiÕu n¹i, bé hå s¬ khiÕu n¹i cã L/C chøng tá ng-êi mua ®· s½n sµng thanh to¸n mµ ng-êi b¸n kh«ng thùc hiÖn nghÜa vô th× lçi lµ ë ng-êi b¸n. Cßn nÕu ng-êi mua më L/C kh«ng phï hîp víi hîp ®ång th× khi ng-êi b¸n khiÕu n¹i ng-êi b¸n sÏ nép L/C trong bé hå s¬ khiÕu n¹i ®Ó chøng minh viÖc më L/C sai víi hîp ®ång. 13 - VËn ®¬n. Cã thÓ lµ vËn ®¬n ®-êng biÓn (Bill of lading), vËn ®¬n ®-êng s¾t (Railway bill), vËn ®¬n hµng kh«ng (Airway bill)… tuú theo hµng ho¸ ®-îc chuyªn chë b»ng ph-¬ng tiÖn g×. VËn ®¬n ph¶n ¸nh t×nh tr¹ng bªn ngoµi cña hµng ho¸ khi ®-îc giao cho ng-êi chuyªn chë vµ sè, träng l-îng hµng ®-îc giao, ngµy giao hµng... Trªn vËn ®¬n cã ghi chi tiÕt vÒ viÖc giao hµng lµ c¬ së ®Ó so s¸nh vµ x¸c nhËn thùc tÕ giao hµng so víi hîp ®ång. C¸c bªn cã thÓ dïng vËn ®¬n ®Ó lµm c¨n cø khiÕu n¹i nh÷ng ng-êi cã liªn quan nÕu tranh chÊp cã liªn quan ®Õn viÖc giao hµng. - Biªn b¶n gi¸m ®Þnh phÈm chÊt vµ sè, träng l-îng. Biªn b¶n gi¸m ®Þnh lµ v¨n b¶n, chøng tõ do ng-êi mua lËp ra ë bÕn ®Õn. Biªn b¶n gi¸m ®Þnh phÈm chÊt vµ sè, träng l-îng cã ghi nh÷ng kÕt luËn cña c¬ quan gi¸m ®Þnh cã thÈm quyÒn vÒ chÊt l-îng, sè, träng l-îng hµng ho¸ thùc tÕ ®· giao. Trong tr-êng hîp kÕt qu¶ gi¸m ®Þnh kh«ng phï hîp víi hîp ®ång th× ng-êi mua cã quyÒn dùa vµo ®ã ®Ó khiÕu n¹i ng-êi b¸n vÒ viÖc giao hµng kh«ng phï hîp vÒ chÊt l-îng, sè, träng l-îng. Tuy nhiªn, c¸c bªn cÇn chó ý ®Õn gi¸ trÞ ph¸p lý cña biªn b¶n gi¸m ®Þnh. VÒ tÝnh chÊt ph¸p lý cã 2 lo¹i biªn b¶n gi¸m ®Þnh: biªn b¶n gi¸m ®Þnh cã tÝnh quyÕt ®Þnh vµ biªn b¶n gi¸m ®Þnh kh«ng cã tÝnh quyÕt ®Þnh. ChØ cã biªn b¶n gi¸m ®Þnh cã tÝnh quyÕt ®Þnh míi cã thÓ rµng buéc c¸c bªn mét c¸ch chÆt chÏ. C¸c biªn b¶n gi¸m ®Þnh kh¸c rÊt dÔ bÞ phÝa bªn kia b¸c bá. Ngoµi ra, trong bé hå s¬ khiÕu n¹i cßn cã thÓ bao gåm c¸c th- tõ giao dÞch qua l¹i gi÷a c¸c bªn mua vµ b¸n. Tuy nhiªn, c¸c tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng th-êng rÊt phøc t¹p vµ ®a d¹ng, do ®ã tuú tõng tr-êng hîp cô thÓ mµ c¸c bªn lùa cã thÓ thªm hay bít c¸c chøng tõ ®Ó lËp bé hå s¬ khiÕu n¹i phï hîp. 14 2.3. ¦u ®iÓm vµ cña gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng khiÕu n¹i Gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng con ®-êng khiÕu n¹i th-êng ®em l¹i hiÖu qu¶ rÊt cao vµ cã nhiÒu -u ®iÓm v× nh÷ng lý do sau: - Ph-¬ng ph¸p nµy thÓ hiÖn th¸i ®é t«n träng cña bªn bÞ vi ph¹m ®èi víi bªn vi ph¹m nªn bªn vi ph¹m còng sÏ ph¶i suy nghÜ vµ cè g¾ng gi¶i quyÕt tranh chÊp mét c¸ch hîp t×nh hîp lý nhÊt. - Hai bªn hiÓu râ néi dung sù viÖc, néi dung tranh chÊp nªn dÔ cã thÓ ®¹t ®-îc sù thèng nhÊt nÕu nh- c¶ hai bªn ®Òu thiÖn chÝ. - V× gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng khiÕu n¹i th× chØ cã c¸c bªn tranh chÊp víi nhau nªn nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt vµ bÝ mËt kh«ng bÞ lé ra bªn ngoµi vµ gi÷ ®-îc uy tÝn cña c¸c bªn trong ho¹t ®éng kinh doanh l©u dµi. - TiÕt kiÖm ®-îc thêi gian vµ chi phÝ. KhiÕu n¹i gi÷a hai bªn kh«ng b¾t buéc ph¶i tu©n theo thñ tôc tè tông nµo nªn tranh chÊp cã thÓ ®-îc gi¶i quyÕt nhanh chãng. H¬n n÷a, kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn c«ng cho hoµ gi¶i viªn, kh«ng mÊt phÝ träng tµi, ¸n phÝ cho nªn chi phÝ bá ra lµ Ýt nhÊt. - Sau khi tranh chÊp ®-îc gi¶i quyÕt æn tho¶ b»ng khiÕu n¹i, c¸c bªn th-êng vÉn gi÷ ®-îc mèi quan hÖ bu«n b¸n víi nhau cßn nÕu nh- ®· ®i kiÖn ra toµ ¸n hoÆc träng tµi th× mèi quan hÖ nµy th-êng lµ chÊm døt, c¸c bªn mÊt h¼n mét ®èi t¸c lµm ¨n. Nh×n chung, ph-¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng khiÕu n¹i lµ ph-¬ng ph¸p tèi -u th-êng ®-îc ¸p dông. Tuy nhiªn, dï bªn vi ph¹m chÊp nhËn khiÕu n¹i vµ chÊp nhËn nép ph¹t hoÆc båi th-êng thiÖt h¹i cho bªn bÞ vi ph¹m th× viÖc thùc hiÖn nghÜa vô cña bªn vi ph¹m lµ hoµn toµn trªn c¬ së tù nguyÖn kh«ng mang tÝnh c-ìng chÕ, bªn bÞ vi ph¹m kh«ng thÓ Ðp buéc ®-îc. NÕu bªn vi ph¹m kh«ng thùc hiÖn th× khiÕu n¹i lµ kh«ng thµnh c«ng. H¬n n÷a, trong thùc tÕ bu«n b¸n quèc tÕ kh«ng ph¶i lóc nµo c¸c bªn còng s½n 15 sµng nh©n nh-îng víi nhau ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng con ®-êng khiÕu n¹i v× b¶n chÊt cña tranh chÊp lµ sù vi ph¹m quyÒn lîi cña nhau. Do vËy, ®Ó gi¶i quyÕt tranh chÊp c¸c bªn cã khi ph¶i tiÕn hµnh viÖc tè tông. §èi víi c¸c tranh chÊp ph¸t sinh tõ hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th-¬ng c¸c bªn cã thÓ ®i kiÖn ra toµ ¸n hoÆc träng tµi. V× vËy, chóng ta sÏ tiÕp tôc tiÕn hµnh nghiªn cøu c¸c ph-¬ng ph¸p gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng lµ viÖc ®i kiÖn ra toµ ¸n hoÆc träng tµi. 3. Gi¶i quyÕt tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng b»ng Toµ ¸n vµ ®Æc ®iÓm 3.1. Kh¸i niÖm Gi¶i quyÕt tranh chÊp b»ng toµ ¸n lµ viÖc gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¸t sinh gi÷a c¸c bªn bëi mét c¬ quan t- ph¸p gäi lµ toµ ¸n. Toµ ¸n lµ c¬ quan t- ph¸p cña mét n-íc ®-îc thµnh lËp ra ®Ó xÐt xö c¸c tranh chÊp gi÷a c¸c c«ng d©n, ph¸p nh©n cña n-íc ®ã. Song toµ ¸n còng cã thÓ xÐt xö tranh chÊp ph¸t sinh trong ngo¹i th-¬ng. ë c¸c n-íc t- b¶n chñ nghÜa, toµ ¸n cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt tranh chÊp ph¸t sinh trong ngo¹i th-¬ng th-êng ®-îc gäi lµ toµ ¸n th-¬ng m¹i, cßn ë c¸c n-íc x· héi chñ nghÜa trong ®ã cã ViÖt nam, toµ ¸n kinh tÕ (n»m trong hÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n tèi cao) lµ c¬ quan cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng. Toµ ¸n kinh tÕ ViÖt nam ®-îc thµnh lËp ngµy 1/7/1994 sau khi k× häp thø t- Quèc héi kho¸ IX th«ng qua LuËt söa ®æi bæ xung LuËt tæ chøc Toµ ¸n nh©n d©n víi phÇn söa ®æi chñ yÕu lµ c¸c ®iÒu kiÖn cã liªn quan ®Õn viÖc thµnh lËp Toµ ¸n kinh tÕ, tæ chøc vµ thÈm quyÒn cña Toµ ¸n kinh tÕ nh©n d©n trong viÖc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ. Toµ ¸n kinh tÕ ®-îc tæ chøc thµnh 16 c¸c toµ chuyªn tr¸ch n»m trong hÖ thèng Toµ ¸n nh©n d©n cÊp tØnh trë lªn. Doanh nghiÖp ViÖt nam cã thÓ tho¶ thuËn víi bªn n-íc ngoµi ®-a tranh chÊp ra xÐt xö t¹i Toµ ¸n kinh tÕ ViÖt nam. 3.2. §Æc ®iÓm a) ThÈm quyÒn xÐt xö Toµ ¸n cña bÊt k× n-íc nµo còng kh«ng cã thÈm quyÒn ®-¬ng nhiªn ®èi víi c¸c tranh chÊp ph¸t sinh trong ngo¹i th-¬ng. Toµ ¸n chØ cã thÈm quyÒn xÐt xö khi c¸c bªn ®-¬ng sù tho¶ thuËn thèng nhÊt giao tranh chÊp cho xÐt xö. C¸c bªn ®-¬ng sù chØ ®-îc tho¶ thuËn giao tranh chÊp cho toµ ¸n xÐt xö b»ng mét ®iÒu kho¶n cña hîp ®ång (hoÆc b»ng mét v¨n b¶n riªng) khi trong ®iÒu -íc quèc tÕ cã liªn quan kh«ng qui ®Þnh giao tranh chÊp cho träng tµi gi¶i quyÕt. MÆt kh¸c, thÈm quyÒn xÐt xö cña toµ ¸n ®èi víi c¸c tranh chÊp trong ngo¹i th-¬ng còng cã thÓ ®-îc qui ®Þnh trong ®iÒu -íc quèc tÕ. Do vËy, muèn biÕt kiÖn tíi toµ ¸n cña n-íc nµo ph¶i c¨n cø vµo hîp ®ång, v¨n b¶n tho¶ thuËn gi÷a hai bªn, vµo ®iÒu -íc quèc tÕ ®ang cã hiÖu lùc trong quan hÖ gi÷a hai n-íc t-¬ng øng. Khi toµ ¸n nhËn ®-îc ®¬n kiÖn th× cÇn ph¶i dùa trªn ®¬n kiÖn xem xÐt m×nh cã thÈm quyÒn xÐt xö kh«ng. Trong c¸c tranh chÊp th-¬ng m¹i thuéc thÈm quyÒn xÐt xö cña toµ kinh tÕ, chØ cã toµ ¸n cÊp tØnh hoÆc thµnh phè trùc thuéc trung -¬ng míi cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt tranh chÊp cã nh©n tè n-íc ngoµi, nh-ng ph¶i ë n¬i bÞ ®¬n c- tró hoÆc n¬i cã bÊt ®éng s¶n (nÕu lµ tranh chÊp bÊt ®éng s¶n) hoÆc n¬i bÞ ®¬n cã tµi s¶n hoÆc ®ãng trô së chÝnh. ë ViÖt nam, theo §iÒu 12 Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ (16/3/1994), toµ ¸n cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ sau ®©y: - C¸c tranh chÊp vÒ hîp ®ång kinh tÕ gi÷a ph¸p nh©n víi ph¸p nh©n, gi÷a ph¸p nh©n víi c¸ nh©n cã ®¨ng ký kinh doanh; 17 - C¸c tranh chÊp gi÷a c«ng ty víi c¸c thµnh viªn cña c«ng ty, gi÷a c¸c thµnh viªn cña c«ng ty víi nhau liªn quan ®Õn thµnh lËp, ho¹t ®éng, gi¶i thÓ c«ng ty; - C¸c tranh chÊp liªn quan ®Õn viÖc mua b¸n cæ phiÕu, tr¸i phiÕu; - C¸c tranh chÊp kinh tÕ kh¸c theo qui ®Þnh cña ph¸p luËt. LuËt Th­¬ng m³i ViÖt nam qui ®Þnh ë §iÒu 240 r´ng: “§èi víi c²c tranh chÊp th-¬ng m¹i víi th-¬ng nh©n n-íc ngoµi, nÕu c¸c bªn kh«ng tho¶ thuËn hoÆc ®iÒu -íc quèc tÕ mµ Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt nam ký kÕt hoÆc tham gia kh«ng cã qui ®Þnh th× tranh chÊp ®-îc gi¶i quyÕt t¹i Toµ ¸n ViÖt nam”. Nh- vËy, toµ ¸n ViÖt nam cã thÈm quyÒn gi¶i quyÕt c¸c tranh chÊp ph¸t sinh trong ngo¹i th-¬ng khi ®iÒu nµy ®-îc qui ®Þnh trong hîp ®ång, trong v¨n b¶n tho¶ thuËn gi÷a c¸c bªn hoÆc trong ph¸p luËt cã liªn quan. b) Hå s¬ kiÖn ra toµ ¸n Toµ ¸n cña bÊt kú n-íc nµo còng chØ tu©n thñ luËt tè tông cña n-íc m×nh, nghÜa lµ nhËn ®¬n kiÖn, chuÈn bÞ xÐt xö, tiÕn hµnh xÐt xö theo ®óng luËt tè tông cña n-íc toµ ¸n. Cßn khi gi¶i quyÕt tranh chÊp toµ ¸n ph¶i ¸p dông luËt thùc chÊt ®iÒu chØnh hîp ®ång. Toµ ¸n ViÖt nam kh«ng ph¶i lµ tr-êng hîp ngo¹i lÖ. Ch¼ng h¹n, bªn ViÖt nam vµ bªn NhËt b¶n ký kÕt hîp ®ång mua b¸n ngo¹i th-¬ng cã ®iÒu kho¶n vÒ luËt ®iÒu chØnh lµ luËt NhËt b¶n. Khi tranh chÊp ph¸t sinh, hai bªn thèng nhÊt ®-a tranh chÊp ra xÐt xö t¹i Toµ ¸n ViÖt nam th× Toµ ¸n ViÖt nam sÏ tu©n thñ luËt tè tông cña ViÖt nam trong viÖc nhËn ®¬n kiÖn, chuÈn bÞ xÐt xö, tiÕn hµnh xÐt xö vµ Toµ ¸n ViÖt nam sÏ tu©n thñ luËt NhËt b¶n ®Ó thùc hiÖn viÖc xÐt xö, bëi v× ë ®©y luËt NhËt b¶n lµ thùc chÊt ®iÒu chØnh H§MBNT ký kÕt gi÷a bªn ViÖt nam vµ bªn NhËt b¶n. Hå s¬ kiÖn tíi toµ ¸n gåm ®¬n kiÖn vµ c¸c chøng tõ lµm b»ng chøng. 18 §¬n kiÖn ph¶i ®-îc lµm b»ng v¨n b¶n. Néi dung cña ®¬n kiÖn th-êng theo ®óng qui ®Þnh cña luËt tè tông n-íc toµ ¸n. Nh×n chung, ®¬n kiÖn ph¶i bao gåm: tªn, ®Þa chØ cña toµ ¸n, tªn, ®Þa chØ ®Çy ®ñ cña bªn ®i kiÖn vµ bªn bÞ kiÖn, tr×nh bµy néi dung kiÖn, c¨n cø ph¸p lý cña vô kiÖn, trÞ gi¸ vô kiÖn vµ yªu cÇu cña bªn ®i kiÖn ®Ò nghÞ gi¶i quyÕt. Ch¼ng h¹n, ®¬n yªu cÇu Toµ ¸n Träng tµi Quèc tÕ cña Phßng Th-¬ng m¹i Quèc tÕ gåm c¸c chi tiÕt: + Hä tªn ®Çy ®ñ, ®Þa chØ, nghÒ nghiÖp cña bªn nguyªn vµ bªn bÞ. Néi dung tranh chÊp. + Hîp ®ång vµ c¸c v¨n b¶n tho¶ thuËn gi÷a hai bªn, ®Æc biÖt lµ tho¶ thuËn vÒ träng tµi, c¸c tµi liÖu x¸c lËp râ rµng, chi tiÕt vô tranh chÊp. + Tµi liÖu liªn quan ®Õn sè l-îng träng tµi viªn vµ lùa chän träng tµi viªn. §¬n kiÖn ra toµ ¸n theo Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ ngµy 16/3/1994 (kho¶n 2 ®iÒu 31) ph¶i cã c¸c néi dung sau ®©y: + Ngµy, th¸ng, n¨m viÕt ®¬n; + Toµ ¸n ®-îc yªu cÇu gi¶i quyÕt vu ¸n; + Tªn cña nguyªn ®¬n, bÞ ®¬n; + §Þa chØ cña nguyªn ®¬n, bÞ ®¬n; trong tr-êng hîp kh«ng cã ®Þa chØ cña bÞ ®¬n th× ghi ®Þa chØ n¬i cã trô së hoÆc c- tró cuèi cïng cña bÞ ®¬n; + Tãm t¾t néi dung tranh chÊp, gi¸ trÞ tranh chÊp; + Qu¸ tr×nh th-¬ng l-îng cña c¸c bªn; + C¸c yªu cÇu ®Ò nghÞ toµ ¸n xem xÐt, gi¶i quyÕt. Ngoµi ®¬n kiÖn, bé hå s¬ kiÖn tíi toµ ¸n cßn cã c¸c chøng tõ lµm b»ng bÞ ®¬n chøng. C¸c chøng tõ lµm b»ng chøng kÌm theo ®¬n kiÖn bao gåm toµn bé c¸c chøng tõ cã trong bé hå s¬ khiÕu n¹i, ngoµi ra cßn cã thªm thtõ, ®iÖn tÝn trao ®æi gi÷a hai bªn trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt khiÕu n¹i gi÷a c¸c bªn nh-ng kh«ng ®¹t kÕt qu¶, c¸c b»ng chøng míi mµ lóc khiÕu n¹i ch-a t×m 19 ra…Khi thiÕu c¸c chøng tõ lµm b»ng chøng th× bé hå s¬ kiÖn vÉn cã thÓ hîp lÖ (toµ ¸n vÉn thô lý) nÕu ®¬n kiÖn hîp lÖ nh-ng ®¬n kiÖn sÏ bÞ b¸c toµn bé hoÆc mét phÇn do thiÕu c¸c chøng tõ lµm b»ng chøng. Do vËy, viÖc chuÈn bÞ vµ nép ®Çy ®ñ c¸c chøng tõ lµm b»ng chøng ®i kÌm theo ®¬n kiÖn khi ®i kiÖn lµ mét nh©n tè quan träng gióp cho viÖc ®i kiÖn thµnh c«ng. Ph¸p luËt qui ®Þnh ng-êi ®i kiÖn cã quyÒn bæ sung c¸c b»ng chøng vµ ng-êi bÞ kiÖn còng cã quyÒn cung cÊp c¸c b»ng chøng bæ sung ®Ó b¸c l¹i. Toµ ¸n kh«ng cã nghÜa vô ph¶i th«ng b¸o cho c¸c bªn nÕu thiÕu chøng tõ. Ngoµi ra, toµ ¸n cã quyÒn ®iÒu tra, x¸c minh c¸c chøng tõ trong qu¸ tr×nh xÐt xö. Muèn ®-îc thô lý ®¬n kiÖn ®Ó ®-a ra xÐt xö, nguyªn ®¬n ph¶i nép mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh gäi lµ chi phÝ hµnh chÝnh. Ch¼ng h¹n, Toµ ¸n träng tµi quèc tÕ cña Phßng th-¬ng m¹i quèc tÕ khi nhËn hå s¬ kiÖn thu 2000 USD tr¶ tr-íc chi phÝ hµnh chÝnh. c) Thêi hiÖu khëi kiÖn Ng-êi ®i kiÖn ph¶i tu©n thñ ®óng thêi hiÖu khëi kiÖn. Thêi hiÖu khëi kiÖn (hay cßn gäi lµ thêi hiÖu tè tông) lµ kho¶ng thêi gian do ph¸p luËt qui ®Þnh cho bªn cã quyÒn lîi bÞ vi ph¹m ®i kiÖn ra toµ ¸n, nÕu bá qua thêi hiÖu khëi kiÖn míi ®i kiÖn th× ®¬n kiÖn sÏ bÞ b¸c. Thêi hiÖu khëi kiÖn ®-îc qui ®Þnh trong ®iÒu -íc quèc tÕ. Ch¼ng h¹n, theo §iÒu 20 C«ng -íc Hamburg 1978, thêi hiÖu khëi kiÖn ng-êi chuyªn chë lµ 2 n¨m kÓ tõ ngµy ®· giao toµn bé hµng cho ng-êi nhËn hµng. Thêi hiÖu khëi kiÖn còng ®-îc qui ®Þnh trong luËt quèc gia cña c¸c n-íc. VÝ dô, LuËt hµng h¶i ViÖt nam 1990 qui ®Þnh thêi hiÖu khëi kiÖn ®èi víi C«ng ty b¶o hiÓm theo hîp ®ång b¶o hiÓm hµng ho¸ lµ 2 n¨m kÓ tõ ngµy ph¸t sinh vô viÖc (§iÒu 209), Ph¸p lÖnh thñ tôc gi¶i quyÕt c¸c vô ¸n kinh tÕ n¨m 1994 qui ®Þnh thêi hiÖu khëi kiÖn lµ 6 th¸ng kÓ tõ ngµy ph¸t sinh tranh chÊp, trõ tr-êng hîp cã qui ®Þnh kh¸c (§iÒu 31). 20