Tài liệu Giải pháp xây dựng và phát triển nông thôn mới của huyện chợ mới tỉnh bắc kạn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH –––––––––––––––––––––––––– PHẠM KHẮC DŨNG GIẢI PHÁP XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN MỚI CỦA HUYỆN CHỢ MỚI TỈNH BẮC KẠN LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ THÁI NGUYÊN - 2012 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH –––––––––––––––––––––––––– PHẠM KHẮC DŨNG GIẢI PHÁP XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN MỚI CỦA HUYỆN CHỢ MỚI TỈNH BẮC KẠN Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60.34.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. ĐOÀN QUANG THIỆU THÁI NGUYÊN - 2012 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực và hoàn toàn chua được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Tôi cam đoan rằng, mọi sự giúp đỡ để thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin chích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc. Tác giả luận văn Phạm Khắc Dũng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn ii LỜI CẢM ƠN Trước hết với tình cảm chân thành và lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin gửi lời cảm ơn đến TS. Đoàn Quang Thiệu - Người trực tiếp hướng dẫn và giúp đỡ tôi hoàn thành Luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy cô giáo khoa kinh tế, phòng QL đào tạo sau đại học, các thầy cô giáo trong và ngoài Trường Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh Thái Nguyên, đã trực tiếp giảng dạy và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Tôi xin cảm ơn Chi cục Thống kê huyện Chợ Mới, phòng nông nghiệp, UBND huyện chợ mới, UBND, các tổ chức chính trị, xã hội thị trấn và các xã trong huyện chợ mới đã cung cấp số liệu thực tế và thông tin cần thiết để tôi hoàn thành Luận văn này. Tôi xin trân thành cảm ơn Trường Đại học Kinh tế & QTKD - ĐHTN đã tạo điều kiện tốt nhất cho tôi theo học và hoàn thiện khóa học này. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn đồng nghiệp, bạn bè, cùng toàn thể gia đình, người thân đã động viên tôi trong thời gian học tập và nghiên cứu đề tài. Thái Nguyên, ngày …. tháng … năm 2012 Tác giả luận văn Phạm Khắc Dũng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................ii MỤC LỤC ....................................................................................................... iii DANH MỤC VIẾT TẮT.................................................................................vi DANH MỤC CÁC BẢNG .............................................................................vii DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ .........................................................................ix MỞ ĐẦU ......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................. 1 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài ...................................................................... 3 3. Phạm vi nghiên cứu ........................................................................................ 3 4. Đóng góp mới của đề tài ................................................................................ 3 5. Kết cấu của luận văn ...................................................................................... 4 Chƣơng 1: CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............................... 5 1.1. Cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng nông thôn mới .............................. 5 1.1.1. Cơ sở lý luận về xây dựng nông thôn mới................................................ 5 1.1.2. Kinh nghiệm xây dựng và phát triển nông thôn ở một số nước trên thế giới và ở Việt Nam ..................................................................... 13 1.2. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................... 30 1.2.1. Câu hỏi nghiên cứu ................................................................................ 30 1.2.2. Các phương pháp nghiên cứu ................................................................ 30 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN Ở HUYỆN CHỢ MỚI TỈNH BẮC KẠN ...................................... 34 2.1. Đặc điểm của huyện Chợ Mới tỉnh Bắc Kạn ............................................ 34 2.1.1. Đặc điểm tự nhiên ................................................................................. 34 2.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội huyện Chợ Mới ............................................. 37 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn iv 2.1.3. Những thuận lợi và khó khăn trong xây dựng nông thôn mới của huyện Chợ Mới ........................................................................................ 44 2.2. Thực trạng nông thôn của huyện Chợ Mới ............................................... 46 2.2.1. Kết quả phát triển nông thôn của huyện giai đoạn 2008 - 2010 ........... 46 2.2.2. Thực trạng nông thôn huyện Chợ Mới so với bộ tiêu chí Quốc gia nông thôn mới ......................................................................................... 49 2.2.3. Một số kết luận về xây dựng và phát triển nông thôn mới của huyện Chợ mới ........................................................................................ 69 2.2.4. Thực trạng nông thôn ở một số xã tiêu biểu ở các vùng........................ 74 Chƣơng 3: GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NHẰM XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN MỚI Ở HUYỆN CHỢ MỚI, TỈNH BẮC KẠN ....................................................................... 123 3.1 Quan điểm về xây dựng và phát triển nông thôn mới .............................. 123 3.1.1. Xây dựng nông thôn mới phải phù hợp với chủ trương đường lối của Đảng và nhà nước .......................................................................... 123 3.1.2. Xây dựng nông thôn mới phải đảm bảo phát triển nông thôn bền vững ............................................................................................... 123 3.1.3. Xây dựng nông thôn mới trên quan điểm kế thừa những thành tựu đã đạt được ........................................................................................... 124 3.1.4. Xây dựng nông thôn mới phải vừa hiện đại nhưng vẫn giữ gìn bản sắc dân tộc ..................................................................................... 124 3.1.5. Xây dựng nông thôn mới trên quan điểm phát huy mọi nguồn lực để xây dựng với tốc độ nhanh ............................................................... 125 3.2. Phương hướng và mục tiêu xây dựng nông thôn mới ở huyện Chợ Mới................................................................................................ 125 3.2.1. Phương hướng ...................................................................................... 125 3.2.2. Mục tiêu ................................................................................................ 126 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn v 3.3. Những giải pháp nhằm xây dựng nông thôn mới ở huyện Chợ Mới ...... 126 3.3.1. Giải pháp chung các vùnh trong huyện ............................................... 126 3.3.2. Giải pháp riêng cho từng vùng ............................................................ 135 3.3.3. Kiến nghị .............................................................................................. 139 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..................................................................... 141 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................... 143 PHỤ LỤC ..................................................................................................... 145 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn vi DANH MỤC VIẾT TẮT ANTQ An ninh toàn quốc CN - XD Công nghiệp - xây dựng CNH - HDH Công nghiệp hóa - hiện đại hóa CN - TTCN Công nghiệp - Tiêu thủ công nghiệp ĐBSCL Đồng bằng sông cửu long GD - YT - VHTT Giáo dục - Y tế - Văn hóa thể thao GTVT Giao thông vận tải HTX Hợp tác xã NTM Nông thôn mới N-L-T Nông lâm thủy sản TM - DV Thương mại - Dịch vụ MTQG Môi trường quốc gia UBND Ủy ban nhân dân VH - TT - DL Văn hóa thể thao du lịch Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 01: Tình hình sử dụng đất đai của huyện năm 2010 ............................. 35 Bảng 02: Tình hình dân số huyện Chợ Mới.................................................... 37 Bảng 03: Tình hình lao động huyện Chợ Mới ................................................ 38 Bảng 04: Thống kê đường giao thông huyện Chợ Mới .................................. 39 Bảng 05: Tình hình cơ sở Giáo dục ở huyện Chợ Mới................................... 40 Bảng 06: Hệ thống cơ sở y tế ở huyện Chợ Mới ............................................ 40 Bảng 07: Thu nhập cơ cấu tự nhiên của huyện Chợ Mới qua 3 năm ............. 41 Bảng 08: Phát triển xã hội của huyện qua 3 năm ........................................... 43 Bảng 09: Kết quả phát triển kinh tế nông thôn của huyện qua 3 năm ............ 46 Bảng 10: Kết quả hoạt động sản xuất nông nghiệp của huyện ....................... 47 Bảng 11: Tình hình phát triển xã hội nông thôn của huyện ........................... 48 Bảng 12: Tiêu chí quy hoạch và phát triển quy hoạch ................................... 50 Bảng 13: Thực trạng tiêu chí hạ tầng kinh tế - xã hội .................................... 52 Bảng 14: Các nhân tố kinh tế và tổ chức sản xuất .......................................... 60 Bảng 15: Nhóm nhân tố văn hóa - xã hội ....................................................... 63 Bảng 16: Nhân tố hệ thống chí nh trị - an ninh xã hội..................................... 68 Bảng 17: Tổng hợp kết quả thực hiện theo chỉ tiêu nông thôn mới của huyện Chợ Mới................................................................................. 69 Bảng 18: Diện tích đất đai xã Thanh Bình...................................................... 74 Bảng 19: Thực trạng quy hoạch và thực hiện quy hoạch của xã Thanh Bình so với bộ tiêu chí ..................................................................... 75 Bảng 20: Thực trạng hạ tầng kinh tế - xã hội so với bộ tiêu chí.................... 77 Bảng 21: Thực trạng kinh tế và tổ chức sản xuất của xã so với bộ tiêu chí ............................................................................................. 83 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn viii Bảng 22: Thực trạng Văn hóa - Xã hội - Môi trường của xã so với bộ tiêu chí .............................................................................................. 85 Bảng 23: Thực trạng hệ thống chính trị của xã so với bộ tiêu chí ................. 88 Bảng số 24: Diện tích đất đai xã Cao Kỳ ........................................................ 90 Bảng 25: Thực trạng quy hoạch và thực hiện quy hoạch của xã so với bộ tiêu chí ......................................................................................... 91 Bảng 26: Thực trạng hạ tầng kinh tế xã hội của xã so với bộ tiêu chí ........... 93 Bảng 27: Thực trạng kinh tế và tổ chức sản xuất xã so với bộ tiêu chí ........ 100 Bảng 28: Thực trạng Văn hóa - Xã hội - Môi trường xã so với bộ tiêu chí ........................................................................................... 102 Bảng 28: Thực trạng hệ thống chính trị của xã so với bộ tiêu chí ................ 105 Bảng 29: Diện tích đất đai xã Mai Lạp ......................................................... 107 Bảng 30: Thực trạng quy hoạch và thực hiện quy hoạch của xã so với bộ tiêu chí ....................................................................................... 108 Bảng 31: Thực trạng hạ tầng kinh tế xã hội của xã so với bộ tiêu chí ......... 109 Bảng 32: Thực trạng kinh tế và tổ chức sản xuất của xã so với bộ tiêu chí ........................................................................................... 115 Bảng 33: Thực trạng văn hóa - xã hội - môi trường của xã so với bộ tiêu chí ............................................................................................ 117 Bảng 34: Thực trạng hệ thống chính trị của xã so với bộ tiêu chí ............... 121 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn ix DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 01: Tình hình dân số huyện Chợ Mới................................................ 38 Biểu đồ 02: Tình hình thu nhập của các ngành của huyện Chợ Mới .............. 42 Biểu đồ 03: Thu nhập bình quân đầu người và hộ nghèo của huyện.............. 43 Biểu đồ 04: Kết quả phát triển kinh tế nông thôn của huyện trong 3 năm ..... 47 Biểu đồ 05: Kết quả hoạt động sản xuất nông nghiệp của nông thôn huyện .. 48 Biểu đồ 06: Tình hình phát triển xã hội nông thôn của địa phương ............... 49 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nông nghiệp, nông thôn có vai trò rất quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia. Việt Nam là nước nông nghiệp, dân số sống ở khu vực nông thôn chiếm gần 70% dân số cả nước. Vì vậy, phát triển nông nghiệp, nông thôn có ý nghĩa rất quan trọng trong quá trình phát triển kinh tế xã hội, Đảng và Nhà nước ta đã rất quan tâm đến phát triển nông nghiệp nông thôn. Ngày 05/08/2008 Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam đã ban hành Nghị quyết số 26 - NQ/TW về nông nghiệp, nông dân nông thôn. Mục tiêu của Nghị quyết, đến năm 2020: “… Giải quyết cơ bản việc làm, nâng cao thu nhập của dân cư nông thôn gấp trên 2,5 lần so với hiện nay. Lao động nông nghiệp còn khoảng 30% lao động xã hội, tỉ lệ lao động nông thôn thông qua đào tạo đạt trên 50%; số xã đạt tiêu chuẩn nông thôn mới khoảng 50%; phát triển đồng bộ kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội nông thôn…” Để triển khai Nghị quyết số 26 - NQ/TW, với chủ trương đưa nông thôn tiến kịp với thành thị, xây dựng mục tiêu hiện đại hóa nông thôn Việt Nam vào cuối năm 2020, ngày 16 tháng 4 năm 2009, Thủ tướng Chính phủ đã ra Quyết định số 491/QĐ-TTg về việc ban hành bộ tiêu trí quốc gia về xây dựng nông thôn mới. Trên cơ sở bộ tiêu chí nông thôn mới này, các địa phương căn cứ để xây dựng, phát triển nông thôn. Ngày 2 tháng 2 năm 2010, Thủ tướng Chính phủ ra quyết định số 193/QĐ-TTg phê duyệt chương trình rà soát quy hoạch xây dựng nông thôn mới. Ngày 4 tháng 6 năm 2010 Chính phủ ra Quyết định số 800/QĐ-TTg về phê duyệt chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 - 2020, với mục tiêu đến năm 2015: 20% số xã đạt tiêu chuẩn Nông thôn mới, đến năm 2020: 50% số xã đạt tiêu chuẩn nông thôn mới. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng ban hành Thông tư số 54/2009/BNNPTNT ngày 21 tháng 8 năm 2009 về việc Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 2 hướng dẫn thực hiện Bộ tiêu trí quốc gia về nông thôn mới… Xây dựng nông thôn mới được tất cả các tỉnh trên phạm vi toàn quốc quan tâm, là chủ đề của nhiều hội thảo, hội nghị, theo báo cáo vấn đề nhằm thực hiện thắng lợi nghị quyết của Đảng và Chính phủ. Trên cơ sở các quyết định của Chính phủ, của Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, các địa phương sẽ tiến hành rà soát và xây dựng chương trình hành động để thực hiện thắng lợi xây dựng nông thôn theo bộ tiêu chí mới. Cũng như các địa phương vùng núi phía Bắc khác, Bắc Kạn là một tỉnh miền núi, còn nhiều khó khăn. Là một trong số những tỉnh nghèo nhất cả nước, đặc biệt là khu vực nông nghiệp, nông thôn. Bắc Kạn nằm ở vị trí trung tâm của các tỉnh thuộc khu Việt Bắc, gồm có 8 đơn vị hành chính, gồm 7 huyện và một thị xã. Để xây dựng nông thôn Bắc Kạn theo tiêu chí mới, đòi hỏi phải có sự đánh giá một cách tổng quát, bên cạnh sự nỗ lực của toàn Đảng, toàn dân và huy động các nguồn lực trong xã hội cùng tham gia vào phát triển nông thôn. Chợ Mới là một huyện vùng núi cao của tỉnh Bắc Kạn, kinh tế chủ yếu dựa vào nông - lâm nghiệp. Nằm trên trục quốc lộ 3 nối Hà Nội - Thái Nguyên - Bắc Kạn - Cao Bằng, Chợ Mới vẫn là một huyện phát triển dựa chủ yếu vào nông nghiệp, nhưng đồng thời cũng có những thuận lợi nhất định để phát triển và có cơ hội thực hiện thành công xây dựng nông thôn mới. Tuy vậy huyện Chợ Mới chưa có nghiên cứu nào đánh giá thực trạng và đề ra những giải pháp khoa học nhằm xây dựng nông thôn mới góp phần phát triển kinh tế xã hội địa phương đồng thời thực hiện thắng lợi nghị quyết của tỉnh Đảng bộ Bắc Kạn. xuất phát từ thực tế khách quan đó đề tài “Giải pháp xây dựng và phát triển nông thôn mới của huyện Chợ Mới tỉnh Bắc Kạn” là yêu cầu đặt ra mang tính cấp thiết. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 3 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài 2.1. Mục tiêu chung Từ việc nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng nông thôn mới, đánh giá và phân tích thực trạng tình hình nông thôn ở huyện Chợ Mới tỉnh Bắc Kạn sẽ phát hiện những mặt mạnh, những tồn tại và những tiềm năng từ đó đề ra những giải pháp có tính khoa học và khả thi nhằm xây dựng nông thôn mới ở huyện Chợ Mới tỉnh Bắc Kạn góp phần thực hiện thắng lợi nghị quyết Đảng bộ tỉnh Bắc Kạn về xây dựng nông thôn mới. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng nông thôn mới; - Đánh giá và phân tích thực trạng tình hình nông thôn ở huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn; - Đề xuất giải pháp chủ yếu nhằm xây dựng thành công nông thôn mới ở huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn. 3. Phạm vi nghiên cứu * Phạm vi không gian Đề tài được nghiên cứu trên địa bàn huyện Chợ Mới tỉnh Bắc Kạn. * Phạm vi về thời gian Số liệu đánh giá thực trạng tình hình nông thôn ở huyện Chợ Mới được thu thập chủ yếu trong 3 năm từ 2008 - 2010. * Phạm vi về nội dung Nội dung đề tài đặt trọng tâm vào những vấn đề chính những chỉ tiêu chủ yếu về xây dựng nông thôn mới theo tiêu chí Quốc gia về xây dựng nông thôn mới. Do đề tài quá rộng nên tác giả chỉ tập trung vào phần giải pháp xây dựng nông thôn mới. 4. Đóng góp mới của đề tài Một là, hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn về xây dựng nông thôn mới. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 4 Hai là, đánh giá thực trạng nông thôn trong điều kiện để triển hai xây dựng nông thôn mới, đặc biệt đối với huyện miền núi, điều kiện còn nhiều khó khăn. Ba là, Đề tài đưa ra các giải pháp khoa học có tính khả thi nhằm xây dựng nông thôn mới, là tài liệu có giá trị cho các nhà quản lý địa phương huyện Chợ Mới tỉnh Bắc Kạn nói riêng và các huyện miền núi nói chung. Đề tài là tài liệu tham khảo có giá trị cho những người học tập nghiên cứu và những người quan tâm đến xây dựng nông thôn mới. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn bao gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở khoa học về xây dựng nông thôn mới và phương pháp nghiên cứu Chương 2: Thực trạng phát triển nông thôn ở huyện Chợ Mới tỉnh Bắc Kạn. Chương 3: Giải pháp chủ yếu nhằm xây dựng và phát triển nông thôn mới ở huyện Chợ Mới, tỉnh Bắc Kạn. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 5 Chƣơng 1 CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ XÂY DỰNG NÔNG THÔN MỚI VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 1.1. Cơ sở lý luận và thực tiễn về xây dựng nông thôn mới 1.1.1. Cơ sở lý luận về xây dựng nông thôn mới 1.1.1.1. Nông thôn và vai trò của nông thôn trong sự nghiệp phát triển đất nước * Khái niệm về nông thôn Theo từ điển tiếng Việt: Nông thôn là danh từ chỉ khu vực dân cư tập trung chủ yếu làm nghề nông; phân biệt với thành thị. Bách khoa toàn thư mở Wikipedia cho rằng: Nông thôn Việt Nam là danh từ để chỉ những vùng đất trên lãnh thổ Việt Nam, ở đó, người dân sinh sống chủ yếu bằng nông nghiệp. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tại Thông tư số: 54/2009/TT BNNPTNT thì nông thôn được khái niệm: Nông thôn là phần lãnh thổ không thuộc nội thành, nội thị các thành phố, thị xã, thị trấn được quản lý bởi cấp hành chính cơ sở là Ủy ban nhân dân xã. Như vậy Nông thôn là vùng sinh sống của tập hợp dân cư, trong đó tập chung chủ yếu là nông dân, nghề nghiệp chủ yếu là sản xuất nông nghiệp. Tập hợp này tham gia vào các hoạt động kinh tế, văn hóa, xã hội và môi trường trong một thể chế chính trị nhất định và chịu ảnh sự quản lý hành chính cơ sở là UBND xã; * Đặc điểm của nông thôn Việt Nam trong giai đoạn đổi mới - Ở vùng nông thôn, các cư dân chủ yếu là nông dân, lao động và GDP nông nghiệp chiếm tỷ cao trong kinh tế nông thôn. Nông thôn Việt Nam sau những năm đổi mới đến nay đã có nhiều biến đổi theo xu hướng tích cực. Tuy nhiên, lực lượng dân cư chủ yếu vẫn là nông dân, ngành nghề và nguồn thu của hộ vẫn chủ yếu là nông nghiệp. Công nghiệp và dịch vụ đã có sự phát Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 6 triển, nhưng còn chiếm tỷ lệ nhỏ, và chủ yếu phát triển dựa trên sự phát triển của nông thôn và phục vụ cho sự phát triển nông nghiệp và đời sống người nông dân là chính. - Nông thôn có điều kiện tự nhiên, môi trường sinh thái đa dạng bao gồm các tài nguyên đất, nước, khí hậu, rừng,sông suối, ao hồ, khoáng sản, hệ động thực vật. Đây là điều kiện thuận để phát triển nông nghiệp, nông thôn, nhưng đồng thời cũng là thách thức trong quá trình phát triển bền vững của khu vực nông thôn nói riêng và cả nước nói chung. - Dân cư nông thôn có mối quan hệ họ tộc và gia đình khá chặt chẽ với những quy định cụ thể của từng họ tộc và gia đình. Những người ngoài họ tộc cùng chung sống luôn có tinh thần đòan kết giúp đỡ nhau tạo nên tình làng, nghĩa xóm lâu bền. - Nông thôn lưu giữ và bảo tồn nhiều di sản văn hóa quốc gia như phong tục tập quán cổ truyền về đời sống, lễ hội, sản xuất nông nghiệp và ngành nghề truyền thống, các di tích lịch sử, văn hóa, các danh lam thắng cảnh… Đây chính là nơi chứa đựng kho tàng văn hóa dân tộc, đồng thời là khu vực giải trí và du lịch sinh thái phong phú và hấp dẫn đối với mọi người. * Vai trò của nông thôn trong phát triển kinh tế xã hội - Nông thôn là nơi cung cấp lương thực, thực phẩm cho đời sống nhân dân. - Cung cấp nguyên vật liệu cho công nghiệp - Cung cấp hàng hóa cho xuất khẩu - Cung cấp lao động cho công nghiệp và thành thị - Là thị trường rộng lớn tiêu thụ những sản phẩm công nghiệp vả dịch vụ. - Phát triển nông thôn tạo điều kiện phát triển ổn định về kinh tế- chính trị - xã hội. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 7 1.1.1.2. Xây dựng nông thôn mới Xây dựng nông thôn mới là nông thôn được xây dựng đạt được những tiêu chí quy định và được công nhận của cấp có thẩm quyền. Trong Nghị quyết số 26-NQ/TW của Ban chấp hành Trung ương Đảng cộng sản Việt Nam đưa ra mục tiêu: “Xây dựng nông thôn mới có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội hiện đại, cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp, dịch vụ, đô thị theo quy hoạch; xã hội nông thôn ổn định, giàu bản sắc văn hoá dân tộc; dân trí được nâng cao, môi trường sinh thái được bảo vệ; hệ thống chính trị ở nông thôn dưới sự lãnh đạo của Đảng được tăng cường”; Như vậy, Xây dựng nông thôn mới phải đạt những nội dung cơ bản sau: làng xã văn minh, sạch đẹp, hạ tầng hiện đại; sản xuất phải phát triển bền vững theo hướng kinh tế hàng hoá; đời sống về vật chất và tinh thần của dân nông thôn ngày càng được nâng cao; bản sắc văn hoá dân tộc được giữ gìn và phát triển; xã hội nông thôn an ninh tốt, quản lý dân chủ. Thực tế hiện nay trong quá trình chỉ đạo xã điểm triển khai xây dựng nông thôn mới ở nước ta đang gặp phải 3 khó khăn lớn nhất: Đầu tiên là tăng nhanh, bền vững thu nhập cho nông dân, mục tiêu đến 2020 thu nhập tăng gấp 2,5 lần hiện nay. Khó khăn tiếp theo là xây dựng hạ tầng nông thôn hiện đại, trong điều kiện thực tế hạ tầng nông thôn quá lạc hậu nhất là miền núi, vùng ĐBSCL, trong khi nguồn vốn đầu tư của Chính phủ rất hạn chế. Cuối cùng là vấn đề chuyển dịch cơ cấu lao động trong nông thôn, sao cho đến năm 2020 lao động nông nghiệp chiếm 30% lao động của xã hội (hiện nay gần 60%). * Sự cần thiết phải xây dựng nông thôn mới trong giai đoạn hiện nay Việt Nam là một nước nông nghiệp, tiến lên xây dưng nhà nước xã hội chủ nghĩa, sự ổn định về chính trị - xã hội là nền tảng cơ bản để thực hiện thành công mục tiêu này. Việt Nam, với dân số lao động nông nghiệp tính đến Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 8 năm 2010 là khoảng 27 triệu người, chiếm 60% tổng lao động xã hội, khu vực nông thôn có vai trò rất lớn trong sự ổn định và phát triển về mặt kinh tế chính trị - xã hội. Bên cạnh đó, nông thôn có vai trò rất lớn trong sự phát triển kinh tế nông nghiêp của Việt Nam; tốc độ tăng trưởng bình quân từ năm 2006 - 2010 đạt 3,36% . Giá trị sản xuất toàn ngành từ ước tăng 4,69% trong năm 2010 bình quân 5 năm đạt 4,93% (mục tiêu kế hoạch là 4,5%); Tổng kim ngạch xuất khẩu toàn ngành nông nghiệp chiếm tỷ trọng lớn tính của năm 2010 (giá trị đạt 19,15 tỷ USD; tăng 22.3% so vơi kế hoạch đề ra đầu năm). Xuất khẩu nông sản góp phần cân bằng cán cân thương mại, đồng thời là tích lũy nguồn vốn cho phát triển các mục tiêu khác của đất nước. Với vai trò quan trọng như vậy, nhưng so với thành thị, nông thôn găp phải rất nhiều khó khăn. Tỷ lệ người nghèo lớn, và tập trung chủ yếu ở khu vực này. Do đó, đòi hỏi phải có sự quan tâm và đầu tư thích đáng cho khu vực nông nghiệp - nông thôn. Trong nhưng năm qua, nguồn vốn đầu tư cho khu vực nông nghiệp, nông thôn rất lớn, tuy nhiên đầu tư mang tính dàn trải và hiệu quả không cao. Một trong những lý do dẫn đến tình trạng này là thiếu mục tiêu cụ thể trong phát triển nông nghiệp - nông thôn. Từ những vai trò, đóng góp, và hiện trạng đầu tư vào khu vực nông thôn, đòi hỏi Việt Nam phải đẩy mạnh phát triển khu vực này. Chúng ta có thể rút ra một số vấn đề sau: Một là, phải tập trung đẩy mạnh phát triển nông nghiệp - nông thôn làm cơ sở cho thực hiện thắng lợi mục tiêu phát triển đất nước, xây dựng thành công nhà nước xã hội chủ nghĩa do dân và vì dân; Hai là, phải đặt ra mục tiêu cụ thể cho phát triển khu vực nông nghiệp, nông thôn làm bàn đạp, làm kim chỉ nam cho quá trình đầu tư và phát triển. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn 9 Ba là, nhanh chóng đưa khu vực nông thôn phát triển, theo kịp với sự phát triển của khu vực thành thị. Từ những nhận thức đó, đòi hỏi phải xây dựng được bộ tiêu chí về nông thôn mới, làm kim chỉ nam cho quá đầu tư và phát triển nông thôn là rấ cần thiết. Vì vậy, Chính phủ đã ra Quyết định số 800/QĐ-TTg ngày 4 tháng 6 năm 2010 về phê duyệt chương trình mục tiêu Quốc gia về xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 - 2020, mục tiêu về xây dựng nông thôn mới: Xây dựng nông thôn mới có kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội từng bước hiện đại; cơ cấu kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất hợp lý, gắn nông nghiệp với phát triển nhanh công nghiệp , dịch vụ; gắn phát triển nông thôn với đô thị theo quy hoạch; xã hội nông thôn dân chủ, ổn định giàu bản sắc văn hóa dân tộc; môi trường sinh thái được bảo vệ; an ninh trật tự được giữ vững; đời sống vật chất và tinh thần của người dân ngày càng được nâng cao; theo định hướng của xã hội chủ nghĩa. * Lịch sử ra đời của mô hình nông thôn mới Trong 20 năm thực hiện công cuộc đổi mới, sản xuất nông nghiệp và kinh tế - xã hội nông thôn đã đạt được nhiều thành tựu nổi bật, nông nghiệp có tốc độ phát triển cao (4,25% năm), liên tục và ổn định, đã góp phần đưa đất nước vượt qua cơn khủng hoảng, ổn định trính trị, tạo tiền đề phát triển và thực hiện quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa nông nghiệp, nông thôn. Những thành tựu trong những năm đổi mới đã đưa nước ta từ một nước thiếu lương thực trở thành nước xuất gạo đứng thứ 2 trên thế giới. Trên cơ phát huy lợi thế của các vùng sinh thái, thực hiện chuyển đổi cơ cấu kinh tế nông nghiệp và nông thôn theo hướng sản xuất hàng hóa gắn liền với quá trình công nghiệp hóa hiện đại hóa…, Dựa trên những thành công và kinh nghiệm trong lĩnh vực phát triển nông nghiệp của nhiều nước phát triển trên thế giới, dựa trên những tình hình, điều kiện phù hợp của nước ta. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên http://www.lrc-tnu.edu.vn