LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan Luận án này là công trình nghiên cứu của riêng tôi,
các số liệu và kết quả nghiên cứu nêu trong Luận án này là trung thực và có
nguồn gốc rõ ràng.
Tác giả luận án
ĐỖ THỊ ÁNH TUYẾT
1
DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT
AFROSAI
ARABOSAI
ASOSAI
EUROSAI
INCOSAI
INTOSAI
§TM
KTMT
KTNN
KTTC
NSNN
OECD
OLACEFS
UNFCCCỦy
Tổ chức các cơ quan KTTC châu Phi
Tổ chức các cơ quan KTTC Ả-rập
Tổ chức các cơ quan KTTC châu Á
Tổ chức các cơ quan KTTC châu Âu
Đại hội đồng các cơ quan Kiểm toán Tối cao
Tổ chức Quốc tế các cơ quan Kiểm toán Tối cao
Bản cam kết bảo vệ môi trường
Kiểm toán môi trường
Kiểm toán nhà nước
Kiểm toán tối cao
Ngân sách Nhà nước
Tổ chức Hợp tác và Phát triển kinh tế
Tổ chức các cơ quan KTTC châu Mỹ La-tinh
Công ước khung của Liên Hiệp Quốc về biến đổi môi trường
ban Phát triển
bền vững của
Liên Hiệp
Quốc
UNCSD
WB
WGEA
Ngân hàng thế giới
Nhóm làm việc về kiểm toán môi trường
2
MỤC LỤC
DANH MỤC NHỮNG TỪ VIẾT TẮT...............................................................1
MỤC LỤC.........................................................................................................3
MỞ ĐẦU...........................................................................................................8
CHƯƠNG 1- TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI...................12
1.1.TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU TRONG NƯỚC CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI..12
1.1.1.Các bài viết đăng tải trên các tạp chí chuyên ngành............................12
1.1.2. Các công trình khoa học.......................................................................13
1.2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU Ở NƯỚC NGOÀI CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI. . .14
1.2.1. Nhóm các công trình nghiên cứu về kiểm toán môi trường................14
1.2.2.Nhóm các quy trình hướng dẫn nghiệp vụ...........................................16
CHƯƠNG 2 - TỔNG QUAN VỀ KIỂM TOÁN VÀ TỔ CHỨC KIỂM TOÁN
MÔI TRƯỜNG................................................................................................19
2.1. NHỮNG VẤN ĐỀ CHUNG VỀ KIỂM TOÁN VÀ KIỂM TOÁN NHÀ
NƯỚC.............................................................................................................19
2.1.1. Kiểm toán..............................................................................................19
2.1.2. Kiểm toán Nhà nước.............................................................................21
2.2. CÁC VẤN ĐỀ VỀ TỔ CHỨC KIỂM TOÁN MÔI TRƯỜNG...............30
2.2.1. Bối cảnh ra đời và quá trình phát triển của kiểm toán môi trường
trong lĩnh vực công.........................................................................................30
2.2.2. Sự cần thiết phải kiểm toán môi trường..............................................35
2.2.2.1. Kiểm toán môi trường là một thành tố quan trọng của hoạt động
kiểm toán........................................................................................................38
2.2.2.2. Kiểm toán môi trường đóng vai trò quan trọng trong việc xác nhận tổng
sản lượng thực tế của quốc gia và chi phí thực tế của doanh nghiệp.................38
2.2.2.3. Kiểm toán môi trường cần thiết đối với phát triển bền vững của nền kinh
tế......................................................................................................................39
2.2.3. Khái niệm, bản chất của Kiểm toán môi trường.................................40
2.2.3.1. Khái niệm “Kiểm toán môi trường”.....................................................40
2.2.3.2. Phân loại kiểm toán môi trường..........................................................42
2.2.3.3. Mục tiêu kiểm toán môi trường............................................................43
2.2.3.4. Đối tượng/Nội dung kiểm toán môi trường...........................................44
3
2.2.3.5.Quy trình kiểm toán môi trường............................................................44
2.2.3.6. Phương pháp và kỹ thuật kiểm toán môi trường..................................46
2.2.3.6.Hình thức tổ chức kiểm toán môi trường..............................................46
2.2.4. Vai trò của của các cơ quan Kiểm toán tối cao trong kiểm toán
môi trường.....................................................................................................48
2.2.4.1. Kiểm toán môi trường hỗ trợ việc tạo lập và thực thi Chiến lược phát
triển bền vững của quốc gia.............................................................................48
2.2.4.2. Kiểm toán môi trường cung cấp các điều kiện cần thiết cho việc đạt được
các mục tiêu phát triển bền vững......................................................................49
2.2.4.3. Kiểm toán môi trường giúp đảm bảo cho việc lập kế hoạch và
thực hiện các chương trình phù hợp với các yêu cầu phát triển bền
vững................................................................................................................50
2.2.5. Chức năng của cơ quan KTTC trong kiểm toán môi trường.............51
2.2.5.1. Chức năng kiểm tra, xác nhận.............................................................51
2.2.5.2. Chức năng tư vấn................................................................................51
2.2.6. Những khó khăn, hạn chế trong tổ chức kiểm toán môi trường............52
2.2.6.1. Địa vị pháp lý......................................................................................52
2.2.6.2.Thiếu kinh nghiệm và các kỹ năng cần thiết..........................................53
2.2.6.3. Thiếu các chuẩn mực và thông số môi trường chuẩn...........................53
2.2.6.4. Thiếu các số liệu môi trường chính thống............................................54
2.2.6.5. Các hệ thống giám sát và báo cáo về môi trường hoạt động không hiệu
quả...................................................................................................................54
2.2.7. Xu hướng phát triển của kiểm toán môi trường.................................55
2.2.7.1. Những yếu tố tác động đến mục tiêu và phương thức hoạt động của cơ
quan Kiểm toán tối cao trong kiểm toán môi trường.........................................55
2.2.7.2. Xu hướng phát triển trong kiểm toán môi trường của các cơ quan Kiểm
toán tối cao.......................................................................................................57
CHƯƠNG 3 -THỰC TRẠNG VỀ TỔ CHỨC KIỂM TOÁN MÔI TRƯỜNG. .63
3.1. THỰC TRẠNG TỔ CHỨC KIỂM TOÁN MÔI TRƯỜNG TẠI VIỆT
NAM................................................................................................................63
3.1.1. Các văn bản pháp luật về môi trường và hệ thống các cơ quan bảo vệ
môi trường của Việt Nam...............................................................................63
3.1.1.1. Hệ thống luật pháp về bảo vệ môi trường của Việt Nam.......................63
4
3.1.1.2. Hệ thống các cơ quan quản lý về môi trường.......................................65
3.1.2. Thực trạng tổ chức kiểm toán môi trường của KTNN.......................66
3.1.2.1. Tổ chức bộ máy và hoạt động của Kiểm toán Nhà nước.......................66
3.1.2.2. Một số thành tựu của Kiểm toán Nhà nước trong kiểm toán môi trường
trong thời gian qua...........................................................................................69
3.1.2.3. Một số tồn tại và hạn chế trong tổ chức kiểm toán môi trường của Kiểm
toán Nhà nước.................................................................................................81
3.2. THỰC TRẠNG VỀ TỔ CHỨC KIỂM TOÁN MÔI TRƯỜNG CỦA
CÁC CƠ QUAN KIỂM TOÁN TỐI CAO TRÊN THẾ GIỚI.......................85
3.2.1. Một số kết quả đạt được trong kiểm toán môi trường........................85
3.2.2. Một số tồn tại và khó khăn trong tổ chức kiểm toán môi trường.....101
3.2.2.1. Nhận thức về kiểm toán môi trường chưa đúng và thiếu nhất quán...102
3.2.2.2. Địa vị pháp lý của cơ quan KTTC chưa tương xứng..........................103
3.2.2.3. Các hướng dẫn, chuẩn mực và tiêu chí kiểm toán môi trường còn thiếu
và không tương xứng.....................................................................................106
3.2.2.4. Các kinh nghiệm và nguồn lực kiểm toán môi trường còn thiếu và
còn yếu..........................................................................................................108
3.2.2.5. Một số khó khăn khách quan.............................................................110
3.2.3. Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam...................................................112
CHƯƠNG 4 – ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP TỔ CHỨC KIỂM TOÁN MÔI
TRƯỜNG Ở VIỆT NAM................................................................................117
4.1. NHỮNG ĐỊNH HƯỚNG TRONG HOẠT ĐỘNG KIỂM TOÁN VÀ
QUAN ĐIỂM CHỈ ĐẠO TỔ CHỨC KIỂM TOÁN MÔI TRƯỜNG Ở VIỆT
NAM..............................................................................................................117
4.1.1. Những định hướng trong hoạt động kiểm toán của KTNN..........117
4.1.1.1. Phát triển Kiểm toán Nhà nước trở thành công cụ mạnh trong Nhà
nước pháp quyền............................................................................................117
4.1.1.2. Phát triển Kiểm toán Nhà nước phải phù hợp với quá trình xây dựng
Nhà nước pháp quyền....................................................................................118
4.1.1.3. Phát triển Kiểm toán Nhà nước phải phù hợp với thông lệ quốc tế và
điều kiện thực tế của Việt Nam.......................................................................119
4.1.2. Quan điểm chỉ đạo tổ chức kiểm toán môi trường của KTNN.........119
5
4.2. NHỮNG GIẢI PHÁP NHẰM TỔ CHỨC KIỂM TOÁN MÔI TRƯỜNG
Ở VIỆT NAM................................................................................................121
4.2.1. Nhóm giải pháp về vấn đề nhận thức về kiểm toán môi trường.......121
4.2.1.1. Tiếp thu và triển khai kinh nghiệm quốc tế về kiểm toán môi trường. .121
4.2.1.2. Tăng cường và đa dạng hóa các hình thức tuyên truyền.....................122
4.2.1.3. Đẩy mạnh hoạt động công khai kết quả kiểm toán.............................122
4.2.2. Nhóm giải pháp về hoàn thiện các quy định môi trường pháp lý......122
4.2.2.1. Nâng cao địa vị pháp lý của KTNN....................................................123
4.2.2.2. Sửa đổi, bổ sung Luật Kiểm toán Nhà nước và các luật có liên quan..123
4.2.2.3. Hoàn thiện hệ thống văn bản hướng dẫn...........................................123
4.2.3. Nhóm giải pháp về xây dựng và hoàn thiện nội dung, quy trình,
phương pháp/kỹ thuật, tiêu chí đánh giá kiểm toán môi trường...............124
4.2.3.1. Giải pháp về nội dung kiểm toán........................................................124
4.2.3.2. Nhóm giải pháp về quy trình kiểm toán môi trường............................135
4.2.3.3. Nhóm giải pháp về các kỹ thuật/phương pháp kiểm toán....................139
4.2.3.4. Giải pháp xây dựng hệ thống tiêu chí kiểm toán.................................143
4.2.4. Nhóm giải pháp về tổ chức bộ máy và nhân sự................................146
4.2.4.1. Thành lập đầu mối thực hiện chức năng kiểm toán môi trường.......146
4.2.4.2. Phát triển và xây dựng đội ngũ cán bộ, kiểm toán viên theo hướng đầy
đủ về số lượng và đa dạng hóa về chuyên môn, nghiệp vụ với cơ cấu chuyên
môn hợp lý.....................................................................................................147
4.2.4.3. Nâng cao chất lượng công tác bồi dưỡng cán bộ, kiểm toán viên..148
4.2.5. Nhóm giải pháp về tổ chức các cuộc kiểm toán môi trường.............149
4.2.5.1. Xây dựng chiến lược kiểm toán trong đó chú trọng tổ chức kiểm toán
môi trường.....................................................................................................149
4.2.5.2. Đa dạng hóa nội dung/mục tiêu kiểm toán.........................................150
4.2.5.3. Đa dạng hóa các dạng kiểm toán liên quan đến các yếu tố môi trường
.......................................................................................................................152
4.2.5.4. Đổi mới cách thức tổ chức đoàn kiểm toán.........................................152
4.2.5.5. Xây dựng hệ thống dữ liệu phục vụ cho kiểm toán môi trường...........153
4.3. NHỮNG KIẾN NGHỊ NHẰM TỔ CHỨC TRIỂN KHAI KIỂM TOÁN
MÔI TRƯỜNG Ở VIỆT NAM.....................................................................154
4.3.1. Những kiến nghị đối với Nhà nước....................................................154
6
4.3.2. Những kiến nghị đối với Kiểm toán Nhà nước..................................155
4.3.3. Các kiến nghị đối với đơn vị kiểm toán..............................................156
PHỤ LỤC SỐ 1...............................................................................................160
PHỤ LỤC SỐ 2...............................................................................................172
PHỤ LỤC SỐ 3...............................................................................................175
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.........................................................192
7
MỞ ĐẦU
1. Sự cần thiết nghiên cứu đề tài
Những vấn đề về môi trường đang ngày càng trở nên quan trọng và đòi
hỏi sự quan tâm đúng tầm của mọi tầng lớp trong xã hội từ Chính phủ, công
chúng, các phương tiện thông tin đại chúng đến các tổ chức phi chính phủ. Cơ
quan Kiểm toán Tối cao (KTTC) với chức năng tăng cường và đảm bảo việc
sử dụng một cách hữu hiệu các nguồn lực của quốc gia, trong đó có nguồn tài
nguyên thiên nhiên và môi trường, cần nhanh chóng và tích cực tham gia vào
công cuộc bảo vệ môi trường bởi những vấn đề về môi trường hoặc sự yếu
kém trong việc bảo vệ môi trường nếu không được xử lý một cách nhanh
chóng và triệt để sẽ tác động xấu đến lòng tin của xã hội đối với các cơ quan
chức năng. Bên cạnh đó, sự phát triển bền vững của môi trường còn là yếu tố
sống còn đối với toàn thể nhân loại hôm nay và cả những thế hệ mai sau.
Chính phủ và chính quyền các cấp đã, đang và còn sẽ phải chi rất nhiều
tiền để giải quyết các vấn đề về môi trường, đồng thời ngăn ngừa những nguy
cơ ô nhiễm môi trường nhưng những vấn đề như việc thiếu hụt nguồn nhân
lực hay thiếu các chế tài xử phạt và thiếu các cơ chế giám sát sẽ đặt ra câu hỏi
liệu những cố gắng nhằm ngăn ngừa và xử lý môi trường có thật sự hữu hiệu
hay không. Từ góc độ của cơ quan KTTC, các kiểm toán viên có nghĩa vụ
đưa ra các ý kiến đánh giá về những khoản chi cho các dự án môi trường có
được chi đúng mục đích, đúng định mức và các kết quả của những dự án đó
có đáp ứng được những mục tiêu cũng như mong muốn đề ra hay không. Và
như vậy, kiểm toán môi trường (KTMT) là một trọng tâm kiểm toán mang
tầm chiến lược đối với các cơ quan KTTC nói chung và cơ quan KTNN Việt
Nam nói riêng.
8
Hơn 20 năm qua kể từ khi kiểm toán môi trường được triển khai một
cách chính thống đã có hơn 2000 cuộc kiểm toán môi trường được thực hiện
với nhiều chủ đề khác nhau từ việc quản lý lưu vực sông ngòi, quản lý thuốc
bảo vệ thực vật đến việc báo cáo các vấn đề về phát triển bền vững, bảo vệ hệ
sinh vật, thay đổi khí hậu, xử lý rác thải và các hiệp định quốc tế về môi
trường. Tuy nhiên, thể chế chính trị của các quốc gia cũng như cơ cấu tổ
chức, địa vị pháp lý của các cơ quan KTTC tại các quốc gia có sự khác biệt.
Vì vậy mà INTOSAI đã thành lập Nhóm làm việc về kiểm toán môi trường
(WGEA) với mục đích tạo điều kiện để các cơ quan KTTC hiểu biết tốt hơn
về các vấn đề của kiểm toán môi trường; thúc đẩy việc trao đổi thông tin và
kinh nghiệm trong kiểm toán môi trường giữa các cơ quan KTTC; và Ban
hành các tài liệu hướng dẫn về kiểm toán môi trường và những thông tin khác
có liên quan. WGEA đã xây dựng và ban hành một số tài liệu về kiểm toán
môi trường như Kế toán Tài nguyên thiên nhiên, Hướng dẫn về kiểm toán các
hoạt động dươi góc độ kiểm toán môi trường, Sự phát triển và Xu hướng phát
triển của kiểm toán môi trường... Những tài liệu này đã khái quát được một số
vấn đề lý luận về kiểm toán môi trường cũng như cho thấy được thực trạng
phát triển của nội dung kiểm toán này trong thời gian qua tại một số quốc gia
trên thế giới. Tuy nhiên, cho đến nay vẫn chưa có một tài liệu nghiên cứu nào
được thực hiện nhằm hệ thống hoá những vấn đề lý luận về kiểm toán môi
trường một cách đầy đủ theo các tiêu thức như chủ thể, đối tượng, phạm vi,
căn cứ, nội dung và các phương pháp kiểm toán môi trường. Do vậy, việc
nghiên cứu về kiểm toán môi trường một cách có hệ thống và cụ thể hơn
nhằm giúp các cơ quan KTTC giải quyết những vấn đề trên cả về lý luận lẫn
thực tiễn nhằm trả lời các câu hỏi:
- Làm thế nào để xây dựng năng lực, kiến thức và các kỹ năng cần thiết
để tiến hành kiểm toán môi trường một cách hữu hiệu?
9
- Làm thế nào để phối, kết hợp nội dung kiểm toán môi trường vào trong
hoạt động kiểm toán của cơ quan KTTC?
- Làm thế nào để cơ quan KTTC có thể gia tăng giá trị, tác động của
kiểm toán môi trường một cách đầy đủ và khả thi?
Việc làm trên được coi là hết sức cần thiết, xét trên bình diện quốc tế
nói chung và Việt Nam nói riêng.
Ở Việt Nam, kiểm toán môi trường là một vấn đề còn rất mới mẻ cả về
lý luận và thực tiễn. KTNN mới chỉ thành lập Nhóm làm việc để học tập, tìm
hiểu và nghiên cứu về kiểm toán môi trường (KTMT). Thực tế từ năm 2010
đến nay KTNN mới chỉ tổ chức thực hiện được một vài cuộc kiểm toán có
những nội dung nhất định liên quan đến môi trường. Trong khi đó giá trị, lợi
ích, tầm quan trọng của KTNN ngày càng được khẳng định và phát triển mở
rộng, sự khuyến cáo của INTOSAI càng ngày càng mạnh mẽ; đồng thời đòi
hỏi của thực tiễn về vấn đề liên quan đến môi trường đặc biệt được Chính phủ
và công chúng quan tâm. Điều đó khẳng định tất yếu ở Việt Nam KTMT cần
sớm được thực hiện nhiều hơn, toàn diện hơn và đầy đủ hơn về mục tiêu, nội
dung kiểm toán, với phương pháp và cách thức tổ chức kiểm toán phù hợp,
hiệu quả hơn.
Từ những nguyên nhân trên, các vấn đề về lý luận, cơ sở khoa học và
thực tiễn KTMT cần được nghiên cứu. Trong đó, các vấn đề về mục tiêu, nội
dung, quy trìn, phương pháp và các vấn đề về tổ chức KTMT thu hút được sự
quan tâm đặc biệt của các nhà nghiên cứu và giới chuyên môn trong lĩnh vực
kiểm toán nói chung và kiểm toán chính phủ nói riêng. Chính vì vậy mà việc
nghiên cứu đề tài “Giải pháp tổ chức kiểm toán môi trường ở Việt Nam”
có ý nghĩa cả về lý luận khoa học và thực tiễn.
2. Mục đích nghiên cứu của đề tài
- Hệ thống hoá những vấn đề lý luận về kiểm toán môi trường
10
- Phân tích, đánh giá thực tiễn kiểm toán môi trường tại một số quốc gia
trên thế giới, trong đó bao gồm cả công tác kiểm toán môi trường do
KTNN thực hiện, đồng thời dự đoán về những xu thế phát triển của
kiểm toán môi trường
- Đề xuất các giải pháp tổ chức kiểm toán môi trường ở Việt Nam
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Đề tài tập trung vào việc phân tích, đánh giá thực tiễn kiểm toán môi
trường do các cơ quan KTTC trên thế giới thực hiện trong vòng 20 năm qua;
đồng thời đánh giá địa vị pháp lý, chức năng và mô hình tổ chức của cơ quan
KTNN Việt Nam để triển khai kiểm toán môi trường ở Việt Nam.
4. Phương pháp nghiên cứu
Đồng thời với áp dụng các phương pháp truyền thống như phương pháp
duy vật biện chứng, duy vật lịch sử, Đề tài còn sử dụng một số phương pháp
như: phương pháp thống kê, phương pháp điều tra phân tích kết hợp với
phương pháp suy luận, diễn giải, phương pháp tổng hợp, phương pháp hệ
thống...
5. Kết cấu đề tài
Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, Đề tài gồm 4 chương:
Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu đề tài
Ch¬ng 2: Tổng quan về kiểm toán và kiểm toán môi trường
Chương 3: Thực trạng về kiểm toán môi trường
Chương 4: Định hướng và giải pháp tổ chức kiểm toán môi trường ở
Việt Nam
11
CHƯƠNG 1- TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI
1.1. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU TRONG NƯỚC CÓ LIÊN QUAN
ĐẾN ĐỀ TÀI
Kiểm toán các yếu tố có liên quan đến môi trường là một nội dung
kiểm toán được thực hiện bằng cả ba loại hình kiểm toán là kiểm toán tuân
thủ, kiểm toán tài chính và kiểm toán hoạt động. Kiểm toán môi trường là một
vấn đề còn khá mới mẻ đối với Việt Nam nói chung và KTNN nói riêng. Bởi
vậy số lượng các công trình nghiên cứu về kiểm toán môi trường còn rất hạn
chế. Cho tới thời điểm hiện tại mới chỉ có một số rất ít công trình nghiên cứu
có liên quan đến đề tài được công bố dưới các hình thức như các bài viết đăng
tải trên các tạp chí chuyên ngành và đề tài nghiên cứu khoa học.
1.1.1. Các bài viết đăng tải trên các tạp chí chuyên ngành
Các bài viết trong lĩnh vực này còn hạn chế về cả số lượng bài viết lẫn
nội hàm nghiên cứu. Các bài này chỉ mới nêu được khái niệm, các thức phân
loại các cuộc kiểm toán môi trường. Dưới đây là một số bài tiêu biểu:
Kiểm toán môi trường và những thách thức đặt ra đối với Kiểm toán
Nhà nước Việt Nam của Nguyễn Tuấn Trung (Tạp chí nghiên cứu khoa học
kiểm toán số tháng 04/2008) giới thiệu khái quát về mối quan hệ giữa môi
trường và phát triển bền vững và nêu ra một số dạng ô nhiễm môi trường và
tác động của chúng đối với hệ sinh thái, qua đó làm toát lên sự cần thiết phải
thực hiện kiểm toán môi trường. Với cách tiếp cận kiểm toán môi trường
được thực hiện bằng cả 3 loại hình kiểm toán, tác giả cũng đã liệt kê được
một số nguyên nhân khiến cho kiểm toán môi trường chưa được triển khai tại
Việt Nam, đó là: tính pháp lý chưa cao, chưa có ngân hàng dữ liệu về môi
trường của quốc gia, chưa có quy trình kiểm toán riêng áp dụng cho kiểm
toán môi trường.
12
Kiểm toán môi trường của Anh Quốc và bài học kinh nghiệm cho kiểm
toán môi trường ở Việt Nam của TS. Phạm Đức Hiếu và TS. Đặng Thị Hòa
(Tạp chí Kiểm toán Nghiên cứu Khoa học Kiểm toán.) đã đưa ra một số vấn
đề có tính chất khái quát về kiểm toán môi trường. Tuy nhiên các tác giả này
chỉ mới nêu ra quan điểm tiếp cận về kiểm toán môi trường trong khu vực tư
nhân như khái niệm, phân loại, quy trình và nội dung kiểm toán, đồng thời
cũng đưa ra kinh nghiệm kiểm toán môi trường của Anh Quốc theo những
tiêu chí nêu trên.
Trao đổi ý kiến về kiểm toán môi trường của TS. Giang Thị Xuyến
(Tạp chí Kiểm toán số 4(125) tháng 4/2011) đề cập đến một số vấn đề như:
Kiểm toán môi trường là gì? Tại sao cần kiểm toán môi trường? Ai kiểm toán
môi trường?. Theo quan điểm của tác giả, kiểm toán môi trường là một loại
hình kiểm toán tổng hợp cả 3 loại hình kiểm toán; đơn vị được kiểm toán
không chỉ là một tổ chức, cá nhân kinh doanh mà còn có thể bao gồm cả đơn
vị, tổ chức quản lý hành chính tùy theo mục đích và phạm vi của cuộc kiểm
toán; Kiểm toán môi trường được thực hiện nhằm góp phần năng lực quản lý
và bảo vệ môi trường của các cơ quan quản lý chức năng, và giúp tăng cường
nhận thức và hành động về bảo vệ môi trường của lãnh đạo và nhân viên
trong đơn vị, thúc đẩy đơn vị phát triển bền vững và bảo vệ môi trường chung
theo hướng “sản xuất sạch hơn”.
1.1.2. Các công trình khoa học
13
Có thể nói cho đến tại thời điểm hiện tại ở Việt Nam mới chỉ có một đề
tài nghiên cứu khoa học đề cập đến vấn đề kiểm toán môi trường, đó là đề tài
NCKH cấp Bộ “Cơ sở lý luận và thực tiễn triển khai thực hiện kiểm toán môi
trường ở Việt Nam” do TS. Lê Quang Bính là chủ nhiệm. Công trình khoa
học này có mục tiêu muốn làm rõ các khái niệm, tiêu chí, và nội dung kiểm
toán môi trường nói chung và trong phạm vi hoạt động của Kiểm toán nhà
nước nói riêng; Phân tích thực trạng kiểm toán môi trường ở một số quốc gia
và Việt Nam làm căn cứ xác lập vai trò của kiểm toán môi trường đối với
KTNN, xác lập các định hướng, quan điểm chỉ đạo và đề xuất những nội dung
để khai kiểm toán môi trường ở Việt Nam.
Tuy nhiên, tác giả chưa làm rõ được sự khác biệt giữa kiểm toán môi
trường trong khu vực nhà nước và khu vực tư nhân dẫn đến việc phân tích,
đánh giá thực trạng kiểm toán môi trường cũng như việc đề xuất quy trình,
nội dung và phương pháp kiểm toán đối với các yếu tố liên quan đến môi
trường chưa có tính thuyết phục. Những giải pháp đó vẫn chỉ là mô phỏng
quy trình, nội dung và phương pháp kiểm toán áp dụng cho kiểm toán tài
chính, không làm toát nên được tính đặc thù của hoạt động kiểm toán các yếu
tố có liên quan đến môi trường .
1.2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU Ở NƯỚC NGOÀI CÓ LIÊN QUAN
ĐẾN ĐỀ TÀI
1.2.1. Nhóm các công trình nghiên cứu về kiểm toán môi trường
14
Kiểm toán môi trường đã xuất hiện từ cuối thập kỷ 80 của thế kỷ trước
và ngày càng thu hút được sự quan tâm của nhiều quốc gia trên thế giới. Việc
nghiên cứu về môi trường và phát triển bền vững đã được đặt ra từ lâu và phát
triển mạnh về cả lý luận và thực tiễn. Đã có nhiều công trình nghiên cứu về
kiểm toán môi trường được thực hiện để phổ biến kiến thức, kinh nghiệm và
hướng dẫn thực hành cho cộng đồng các cơ quan kiểm toán tối cao và những
người quan tâm. Có thể nó gần như toàn bộ các công trình nghiên cứu này là
tác phẩm tập thể của Nhóm là việc về kiểm toán môi trường của INTOSAI.
Dưới đây là một số nghiên cứu đáng được quan tâm:
Environment Audit của Giáo sư A.K.Shivastava, Ấn Độ. Công trình
này được sử dụng làm tài liệu giảng dạy cho các kiểm toán viên tại Trung tâm
đào tạo quốc tế tại New Dehli, Ấn Độ. Nội dung của công trình bao gồm
những vấn đề: (1) Giới thiệu về Kiểm toán môi trường theo các chủ đề như
kiểm toán thiên nhiên, kiểm toán năng lượng, vận tải, kế hoạch sử dụng đất,
kiểm soát ô nhiễm, rác thải và tái chế, quá trình mua sắm...; (2) Phân tích thực
trạng kiểm toán môi trường theo những nội dung như Lập kế hoạch kiểm toán
chiến lược, quản lý quá trình đánh giá tác động đối với môi trường; và (3)
Thực trạng kiểm toán môi trường của Ấn Độ.
Building the Environment Audit Process applied for Vietnam's
Industrial Parks của TS. Lê Doãn Hoài, Việt Nam tại Trường quản trị kinh
doanh- Đại học Quốc gia Kangwon, Hàn Quốc. Trên cơ sở đánh giá những
tác động không tích cực do các khu công nghiệp ở Việt Nam gây ra đối với
môi trường, sự cần thiết phải tiến hành kiểm toán môi trường cùng với việc
nghiên cứu, tìm hiểu các mô hình kiểm toán môi trường trên thế giới tác giả
đã đề xuất một quy trình kiểm toán môi trường bao gồm 3 giai đoạn là:
- Các hoạt động trước khi kiểm toán (Giai đoạn chuẩn bị kiểm toán);
- Các hoạt động được tiến hành tại đơn vị được kiểm toán (Giai đoạn
thực hiện kiểm toán);
15
- Các hoạt động được thực hiện tại cơ quan KTTC (Giai đoạn lập báo
cáo kiểm toán và lập kế hoạch kiểm tra việc thực hiện kiến nghị kiểm toán).
Đối tượng nghiên cứu trong công trình này là rác thải tại các khu công
nghiệp ở Việt Nam và quy trình kiểm toán mà tác giả đề xuất chỉ được áp
dụng cho loại hình kiểm toán tuân thủ.
16
Environmental Audit & Regularity Auditing (tài liệu của Nhóm làm
việc của INTOSAI về Kiểm toán môi trường) đưa ra khái niệm về kiểm toán
môi trường, cho thấy tác động (ảnh hưởng) của các vấn đề liên quan đến môi
trường đến báo cáo tài chính của đơn vị được kiểm toán; đồng thời đưa ra
những hướng dẫn thực hành đối với kiểm toán viên về thực hiện và báo cáo
kiểm toán.
Sustainable Development: The Role of Supreme Audit Institutions (tài
liệu của Nhóm làm việc của INTOSAI về Kiểm toán môi trường). Với cách
tiếp cận phát triển kinh tế đi liền với bảo vệ môi trường (phát triển bền vững),
công trình này đã làm sáng tỏ mối liên hệ giữa Chính phủ và phát triển bền
vững và cách thức phát triển bền vững tác động đến cơ quan kiểm toán tối
cao; Phát triển bền vững ở các cấp độ quốc gia và khu vực; Kiểm toán phát
triển bền vững và Xây dựng năng lực của cơ quan Kiểm toán tối cao nhằm
thích ứng với hoạt động kiểm toán phát triển bền vững.
Environmental Accounting: Current Status and Options for SAIs 2010
(Kế toán môi trường: Thực trạng và sự lựa chọn cho các cơ quan KTTC,
2010) do cơ quan KTTC Hoa Kỳ soạn thảo. Cùng với việc đưa ra những khái
niệm, cách thức phân chia và những lợi ích mà kế toán môi trường đem lại
cho các quốc gia, tài liệu này còn cho thấy những nỗ lực của cộng đồng thế
giới trong việc xây dựng các chuẩn mực kế toán môi trường cũng như thành
tựu của một số quốc gia trong việc sử dụng các báo cáo kế toán môi trường để
ứng phó với biến đổi khí hậu. Giá trị của tài liệu này còn được gia tăng với
việc đề xuất những phương án lựa chọn trong việc áp dụng kế toán môi
trường phù hợp theo hai nhóm là nhóm các quốc gia đã sử dụng kế toán môi
trường và nhóm các quốc gia chưa áp dụng kế toán môi trường.
1.2.2. Nhóm các quy trình hướng dẫn nghiệp vụ
17
Ngoài những công trình nói trên, Nhóm làm việc về Kiểm toán môi
trường của INTOSAI đã cho công bố một số công trình nghiên cứu khoa học
khác về kiểm toán môi trường dưới dạng quy trình hướng dẫn cho từng chủ
đề kiểm toán cụ thể:
-
Auditing Forests: Guidance for Supreme Audit Institutions 2010
(Kiểm toán các khu rừng: Cẩm nang cho các cơ quan KTTC, 2010)
-
Auditing Mining: Guidance for Supreme Audit Institutions 2010
(Kiểm toán mỏ: Cẩm nang cho các cơ quan KTTC, 2010);
-
Auditing Sustainable Energy: Guidance for Supreme Audit
Institutions 2010 (Kiểm toán năng lượng bền vững: Cẩm nang cho các cơ
quan KTTC , 2010);
-
Auditing Sustainable Fisheries
Management: Guidance for
Supreme Audit Institutions 2010 (Kiểm toán Quản lý Nghề cá bền vững,
2010);
-
Auditing the Implementation of Multilateral Environmental
Agreements (MEAs): A Primer for Auditors (Kiểm toán việc thực hiện các
nghị định quốc tế về môi trường: Hướng dẫn căn bản cho kiểm toán viên)
-
Auditing the Government Response to Climate Change: Guidance
for Supreme Audit Institutions (Kiểm toán các hoạt động của Chính phủ trong
việc thích ứng với biến đổi khí hậu: Tài liệu hướng dẫn cho các cơ quan
KTTC, 2010)
18
Cũng như các công trình nghiên cứu trong nước, các công trình nghiên
cứu ở nước ngoài đã công bố cho thấy chưa có một công trình nào nghiên cứu
hoàn chỉnh và có hệ thống về kiểm toán môi trường cũng như vai trò, chức
năng của kiểm toán môi trường và nhiệm vụ của cơ quan Kiểm toán tối cao
đối với kiểm toán môi trường ở Việt Nam. Vì vậy, luận án này tập trung
nghiên cứu, giải quyết những vấn đề lý luận cơ bản, đánh giá và làm rõ
nguyên nhân của thực trạng, từ đó đề xuất hệ thống giải pháp nhằm tổ chức
kiểm toán môi trường ở Việt Nam. Các công trình nghiên cứu trong nước và
ngoài nước đã công bố kể trên có giá trị tham khảo và kế thừa có chọn lọc
trong quá trình nghiên cứu luận án.
KẾT LUẬN CHƯƠNG 1
Các công trình nghiên cứu về kiểm toán môi trường được phân chia
thành 2 nhóm là nhóm các công trình nghiên cứu trong nước và nhóm các
công trình nghiên cứu nước ngoài.
19
Về các công trình nghiên cứu trong nước, luận án đã trích lược những
thông tin cơ bản của 03 bài viết đăng trên các tạp chí có uy tín và 01 đề tài
nghiên cứu khoa học cấp bộ. Nhìn chung, đây là một vấn đề khá mới mẻ đối
với Việt Nam nói chung và KTNN nói riêng nên số lượng và quy mô của các
công trình nghiên cứu trong nước về kiểm toán môi trường còn khiêm tốn.
Về tình nghiên cứu ở nước ngoài, luận án đã giới thiệu một số tài liệu
nghiên cứu của các nhà khoa học Ấn Độ, Việt Nam, các chuyên gia của
INTOSAI và nhiều quy trình kiểm toán môi trường theo các lĩnh vực như
khoáng sản, nước, rừng, năng lượng, thích ứng với biến đổi khí hậu... được
ban hành và sử dụng rộng rãi trong cộng đồng các cơ quan KTTC trong khu
vực và thế giới. Đa phần các công trình này là những nghiên cứu ứng dụng, là
tài liệu hướng dẫn để thực hiện các nội dung của kiểm toán môi trường trong
lĩnh vực công.
20
- Xem thêm -