Tài liệu Giải pháp phát triển công nghiệp của tỉnh tuyên quang

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN QUỐC TÍNH GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP CỦA TỈNH TUYÊN QUANG LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHUYÊN NGÀNH: QUẢN LÝ KINH TẾ THAI NGUYÊN - 2014 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH NGUYỄN QUỐC TÍNH GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP CỦA TỈNH TUYÊN QUANG Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60.34.04.10 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. TRẦN MINH TUẤN THAI NGUYÊN - 2014 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin đảm bảo nội dung nghiên cứu do bản thân thực hiện, dƣới sự hƣớng dẫn khoa học của TS. Trần Minh Tuấn, các số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chƣa sử dụng để bảo vệ công trình khoa học khác. Tác giả xin chịu trách nhiệm về các kết quả nghiên cứu trong luận văn! Thái Nguyên, tháng năm 2014 Tác giả Nguyễn Quốc Tính Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc đến TS. Trần Minh Tuấn, ngƣời đã hƣớng dẫn và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, phòng Quản lý Đào tạo sau đại học trƣờng Đại học Kinh tế và Quản trị kinh doanh Thái Nguyên đã tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp tôi hoàn thành khóa học. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Phòng Đăng ký kinh doanh - Sở Kế hoạch và Đầu tƣ, phòng Tổng hợp - Cục Thống kê tỉnh Tuyên Quang đã tạo điều kiện cho tôi trong việc thu thập số liệu phục vụ cho đề tài. Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến những ngƣời thân trong gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã giúp đỡ và cung cấp cho tôi những kinh nghiệm quý báu để tôi có thể hoàn thành luận văn trong thời gian quy định. Tôi xin chân thành cảm ơn ! Thái Nguyên, tháng năm 2014 Học viên Nguyễn Quốc Tính Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ....................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii MỤC LỤC ................................................................................................................. iii DANH MỤC CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT ................................................................ vi DANH MỤC CÁC BẢNG....................................................................................... vii MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 1. Tính cấp thiết của đề tài ..........................................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài ...............................................................................2 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ...........................................................................2 4. Ý nghĩa khoa học của đề tài ....................................................................................2 5. Kết cấu luận văn ......................................................................................................3 Chƣơng 1: VÀ PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP ........................................................................................................4 và phát triển công nghiệp ........................4 1.1.1. Khái niệm về công nghiệp.................................................................................4 1.1.2. Vai trò của ngành công nghiệp .........................................................................5 1.1.3. Phân loại công nghiệp .......................................................................................7 1.1.4. Quan điểm phát triển công nghiệp theo hƣớng công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở Việt Nam ...........................................................................................................8 1.2. Phát triển công nghiệp của một địa phƣơng cấp tỉnh .........................................14 1.2.1.Nguyên tắc phát triển công nghiệp của một địa phƣơng cấp tỉnh ....................14 1.2.2. Các yếu tố tác động tới phát triển công nghiệp của một địa phƣơng cấp tỉnh .....................................................................................................................15 1.3. Cơ sở thực tiễn về phát triển công nghiệp .........................................................19 1.3.1. Kinh nghiệm phát triển công nghiệp ở nƣớc ngoài .........................................19 1.3.2. Kinh nghiệm phát triển công nghiệp trong nƣớc ............................................20 1.3.3. Bài học kinh nghiệm cho Tỉnh Tuyên Quang .................................................25 Chƣơng 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .......................................................26 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ iv 2.1. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................26 2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu....................................................................................26 2.2.1. Phƣơng pháp thu thập thông tin/số liệu/tài liệu ..............................................26 2.2.2. Phƣơng pháp tổng hợp thông tin .....................................................................26 2.2.3. Phƣơng pháp phân tích thông tin .....................................................................27 2.3. Các chỉ tiêu nghiên cứu ......................................................................................27 Chƣơng 3: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP TỈNH TUYÊN QUANG ....................................................................................................29 3.1. Đánh giá các yếu tố tác động đến phát triển công nghiệp tỉnh Tuyên Quang ...38 3.1.1. Đánh giá các yếu tố điều kiện phát triển công nghiệp tỉnh Tuyên Quang ......38 3.1.2. Nhóm nhân tố về quản lý nhà nƣớc của chính quyền địa phƣơng ..................48 3.1.3. Nhóm nhân tố về doanh nghiệp công nghiệp ..................................................68 3.2. Thực trạng phát triển công nghiệp tỉnh Tuyên Quang .......................................29 3.2.1. Giá trị sản xuất công nghiệp............................................................................29 3.2.2. Kết quả thực hiện giá trị sản xuất công nghiệp theo thành phần ....................32 3.2.3. Kết quả thực hiện các mục tiêu phát triển công nghiệp tỉnh ...........................34 3.2.4. Hiện trạng các khu, cụm công nghiệp trên địa bàn tỉnh..................................36 3.3. Đánh giá về thực trạng phát triển công nghiệp của tỉnh Tuyên Quang .............38 3.3.1. Những kết quả đạt đƣợc ..................................................................................79 3.3.2. Những tồn tại ...................................................................................................80 3.3.3. Nguyên nhân của những tồn tại ......................................................................81 Chƣơng 4: ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP CỦA TỈNH TUYÊN QUANG ...............................................................83 4.1. Phân tích mô hình SWOT về hiện trạng phát triển công nghiệp tỉnh Tuyên Quang ............................................................................................................83 4.1.1. Điểm mạnh .....................................................................................................83 4.1.2. Điểm yếu ........................................................................................................83 4.1.3. Cơ hội ..............................................................................................................84 4.1.4. Thách thức .......................................................................................................84 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ v 4.2. Định hƣớng phát triển công nghiệp tỉnh Tuyên Quang đến năm 2020 ..............85 4.2.1. Ngành chế biến nông, lâm sản, thực phẩm .....................................................85 4.2.2. Ngành sản xuất vật liệu xây dựng ...................................................................85 4.2.3. Ngành công nghiệp cơ khí, luyện kim ............................................................85 4.2.4. Ngành công nghiệp sản xuất điện, nƣớc .........................................................85 4.2.5. Ngành công nghiệp khai thác, chế biến khoáng sản .......................................86 4.2.6. Ngành công nghiệp dệt may – da giày ............................................................86 4.2.7. Ngành công nghiệp thiết bị điện, điện tử ........................................................86 4.2.8. Ngành công nghiệp hóa chất ...........................................................................87 4.2.9. Quy hoạch khu, cụm công nghiệp ...................................................................87 4.2.10. Nhu cầu vốn đầu tƣ đến năm 2015................................................................88 4.3. Giải pháp phát triển công nghiệp tỉnh Tuyên Quang .........................................88 4.3.1. Giải pháp về vốn và thu hút đầu tƣ .................................................................88 4.3.2. Giải pháp về hoàn thiện chính sách ................................................................90 4.3.3. Giải pháp về xây dựng kết cấu hạ tầng phát triển công nghiệp ......................91 4.3.4. Giải pháp về nguồn nhân lực ..........................................................................92 4.3.5. Giải pháp về phát triển kỹ thuật - công nghệ ..................................................93 4.3.6. Giải pháp về thị trƣờng ...................................................................................94 4.3.7. Giải pháp hoàn thiện nội dung quản lý Nhà nƣớc và tổ chức thực thi của các cơ quan quản lý nhà nƣớc cấp Tỉnh ....................................................................94 4.3.8. Giải pháp về môi trƣờng .................................................................................96 4.4. Kiến nghị ............................................................................................................97 4.4.1. Kiến nghị đối với Nhà nƣớc ............................................................................97 4.4.2. Kiến nghị đối với Tỉnh ....................................................................................97 KẾT LUẬN ..............................................................................................................98 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................99 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ vi DANH MỤC CÁC CỤM TỪ VIẾT TẮT STT DẠNG VIẾT TẮT DẠNG ĐẦY ĐỦ 1 CNH Công nghiệp hóa 2 CN-XD Công nghiệp xây dựng 3 DNCN Doanh nghiệp công nghiệp 4 HĐH Hiện đại hóa 5 TNHH Trách nhiệm hữu hạn 6 TNHH1TV Trách nhiệm hữu hạn một thành viên 7 TMDV Thƣơng mại dịch vụ 8 UBND Ủy ban nhân dân 9 XHCN Xã hội chủ nghĩa 10 UNIDO Liên Hợp Quốc 11 KCN Khu công nghiệp Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế tỉnh Tuyên Quang giai đoạn 2006- 2010 .....43 Bảng 3.2. Số lƣợng doanh nghiệp hiện có thuộc các loại hình phân theo ngành kinh tế ......................................................................................................69 Bảng 3.3. Số lƣợng doanh nghiệp từ năm 2008 – 2012 ............................................70 Bảng 3.4. Nguồn vốn của các doanh nghiệp công nghiệp Tuyên Quang .................72 Bảng 3.5. Số doanh nghiệp ứng dụng công nghệ thông tin phân ra ngành kinh tế ..73 Bảng 3.6. Trình độ chuyên môn của lao động các doanh nghiệp công nghiệp phân theo ngành kinh tế ...........................................................................74 Bảng 3.7. Trình độ chuyên môn đƣợc đào tạo của ngƣời đứng đầu của các doanh nghiệp công nghiệp phân theo ngành kinh tế ...............................75 Bảng 3.8. Số lao động của DNCN Tuyên Quang .....................................................76 Bảng 3.9. Cơ cấu lao động theo ngành kinh tế .........................................................77 Bảng 3.10. Trị giá xuất khẩu hàng hóa năm 2012 ....................................................78 Bảng 3.11. Giá trị sản xuất công nghiệp phân theo thành phần kinh tế ....................33 Bảng 3.12. Giá trị sản xuất công nghiệp phân theo địa bàn ......................................34 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nghị quyết Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XI đã khẳng định, một trong những nhiệm vụ chủ yếu của chiến lƣợc phát triển kinh tế - xã hội từ nay đến năm 2020 là: “Phát triển mạnh khoa học và công nghệ, giáo dục và đào tạo, nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nƣớc và phát triển kinh tế tri thức”. Để làm đƣợc việc đó đòi hỏi sự đóng góp không ngừng của các tỉnh, thành phố trong phát triển kinh tế, trƣớc hết là công nghiệp. Tuy nhiên, thực trạng ngành công nghiệp ở Việt Nam nói chung chƣa tƣơng xứng với yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, cũng nhƣ yêu cầu công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nƣớc đặc biệt trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. Việc chuyển sang nền kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa, mà giai đoạn đầu là thực hiện quá trình công nghiệp hóa - hiện đại hóa đã và đang đặt ra cho đất nƣớc ta những thách thức nhất định, trong đó việc xây dựng doanh nghiệp công nghiệp có chất lƣợng cao đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế - xã hội của đất nƣớc đang đặt ra những đòi hỏi bức thiết. Tuyên Quang là một tỉnh thuộc vùng Trung du miền núi phía Bắc với 7 đơn vị hành chính bao gồm: Thành phố Tuyên Quang và 6 huyện: Lâm Bình, Chiêm Hoá, Hàm Yên, Na Hang, Sơn Dƣơng và Yên Sơn với 141 phƣờng, xã và thị trấn. Trong những năm qua, tốc độ tăng trƣởng kinh tế - xã hội của tỉnh phát triển không ngừng trên khắp các lĩnh vực. Tốc độ tăng trƣởng GDP bình quân giai đoạn 2006- 2010 đạt 13,53%; trong đó công nghiệp - xây dựng tăng bình quân 16,19%/năm, dịch vụ tăng 17,57%/năm, nông nghiệp, lâm nghiệp và thuỷ sản tăng 6,74%/năm. Tỷ trọng nông nghiệp, lâm nghiệp và thuỷ sản khoảng 26,7%, công nghiệp và xây dựng 27,4%, dịch vụ 45,9%. GDP bình quân đầu ngƣời đạt 15,36 triệu đồng, tƣơng đƣơng 1.300USD (giá thực tế). Cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hƣớng tăng dần tỷ trọng công nghiệp và dịch vụ, giảm dần tỷ trọng nông lâm nghiệp trong GDP. Tuy nhiên, thực trạng phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh nói chung và ngành công nghiệp nói riêng hiện nay còn rất nhiều khó khăn, thách thức, chƣa tƣơng xứng với tiềm năng. Vì vậy, tập trung nghiên cứu, xây dựng các giải pháp giúp Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 2 ngành công nghiệp tỉnh Tuyên Quang đạt tốc độ tăng trƣởng nhanh và bền vững, đẩy mạnh quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế, thực hiện công nghiệp hóa, hiện đại hóa là nội dung cần đƣợc quan tâm nghiên cứu. Từ thực tiễn nêu trên, tôi mạnh dạn lựa chọn chủ đề “Giải pháp phát triển công nghiệp của tỉnh Tuyên Quang” làm đề tài luận văn thạc sĩ của mình, với hy vọng góp một tiếng nói chung, thúc đẩy sự phát triển công nghiệp của Tỉnh. 2. Mục tiêu nghiên cứu của đề tài 2.1. Mục tiêu chung Phân tích thực trạng phát triển công nghiệp tỉnh Tuyên Quang, chỉ ra những điểm mạnh, điểm yếu và từ đó đƣa ra những quan điểm và giải pháp nhằm phát triển công nghiệp tỉnh Tuyên Quang trong thời gian tới. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luận về công nghiệp và phát triển công nghiệp. - Phân tích thực trạng phát triển của ngành công nghiệp tỉnh Tuyên Quang, chỉ ra những thành công và hạn chế chủ yếu trong vấn đề này. - Xác định phƣơng hƣớng và luận chứng hệ thống các giải pháp phát triển ngành công nghiệp tỉnh Tuyên Quang đến năm 2020. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tƣợng nghiên cứu: thực trạng và giải pháp phát triển ngành công nghiệp tỉnh Tuyên Quang. - Phạm vi nghiên cứu: + Về thời gian: Nghiên cứu quá trình phát triển ngành công nghiệp, các nhân tố trong tỉnh tác động đến phát triển công nghiệp tỉnh Tuyên Quang từ năm 2007 đến năm 2013 và biện pháp phát triển đến năm 2020. + Về không gian nghiên cứu: Nghiên cứu tại địa bàn tỉnh Tuyên Quang. 4. Ý nghĩa khoa học của đề tài - Ý nghĩa lý luận: Góp phần hệ thống hoá những vấn đề lý luận chung về công nghiệp, làm rõ vai trò của công nghiệp trong quá trình phát triển công nghiệp Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 3 hoá - hiện đại hoá, để từ đó đƣa ra các giải pháp phát triển ngành công nghiệp phù hợp với tình hình phát triển kinh tế - xã hội. - Ý nghĩa thực tiễn: Luận văn góp phần đánh giá thực trạng hoạt động của công nghiệp tỉnh Tuyên Quang; nghiên cứu tiềm năng, lợi thế, giải pháp phát triển công nghiệp của tỉnh trong thời kỳ tới. 5. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn gồm 4 chƣơng : Chƣơng 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về công nghiệp và phát triển công nghiệp Chƣơng 2: Phƣơng pháp nghiên cứu Chƣơng 3: Thực trạng ngành công nghiệp tỉnh Tuyên Quang giai đoạn 2008-2013 Chƣơng 4: Định hƣớng và giải pháp phát triển công nghiệp tỉnh Tuyên Quang đến năm 2020. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 4 Chƣơng 1 VÀ PHÁT TRIỂN CÔNG NGHIỆP và phát triển công nghiệp 1.1.1. Khái niệm về công nghiệp Theo Từ điển tiếng Việt, Công nghiệp (hoặc kỹ nghệ) là toàn thể những hoạt động kinh tế nhằm khai thác các tài nguyên và các nguồn năng lượng, và chuyển biến các nguyên liệu - gốc động vật, thực vật hay khoáng vật thành sản phẩm. Theo quan niệm của Liên Hợp Quốc: "Công nghiệp là một tập hợp các hoạt động sản xuất với những đặc điểm nhất định thông qua các qui trình công nghệ để tạo ra sản phẩm. Hoạt động công nghiệp gồm cả 3 loại hình: công nghiệp khai thác tài nguyên, công nghiệp chế biến và các dịch vụ sản xuất theo nó (dịch vụ sửa chữa, dịch vụ quảng cáo, dịch vụ thông tin)." Theo từ điển Bách khoa Việt Nam: "Công nghiệp là một bộ phận của nền kinh tế, là lĩnh vực sản xuất hàng hóa vật chất mà sản phẩm được "chế tạo, chế biến" cho nhu cầu tiêu dùng hoặc phục vụ hoạt động kinh doanh tiếp theo. Đây là hoạt động kinh tế, sản xuất quy mô lớn, được sự hỗ trợ thúc đẩy mạnh mẽ của các tiến bộ công nghệ, khoa học và kỹ thuật." Theo PGS - TS Nguyễn Đình Phan: "Công nghiệp là ngành kinh tế thuộc lĩnh vực sản xuất vật chất, một bộ phận cấu thành nền sản xuất vật chất của xã hội'' [10, Tr.5]. Nhƣ vậy, có nhiều định nghĩa khác nhau về công nghiệp, nhƣng cách hiểu phổ biến và thông dụng hơn cả là theo quan niệm của Liên Hợp Quốc. Khái niệm đó cho thấy, công nghiệp là một bộ phận quan trọng của nền kinh tế quốc dân, bao gồm 3 loại hình có quan hệ chặt chẽ với nhau: công nghiệp khai thác, công nghiệp chế biến và các dịch vụ sản xuất đi cùng. Trong đó: Công nghiệp khai thác: gồm khai khoáng, khai thác nhiên liệu, khai thác tài nguyên nƣớc, khai thác rừng, khai thác các sinh vật tự nhiên, ; Công nghiệp chế biến: chế biến các vật chất tự nhiên thành dạng vật chất có tính năng đáp ứng nhu cầu sản xuất của đời sống con ngƣời, biến vật chất thành của cải và tƣ liệu sản xuất cho các ngành khác; Dịch vụ sản xuất đi cùng: gồm các dịch vụ cung ứng vật tƣ, nguyên vật liệu, thiết kế mẫu mã, tƣ vấn phiết triển và tiêu thụ, sửa chữa các sản phẩm công nghiệp Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 5 1.1.2. Vai trò của ngành công nghiệp Từ thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội của các nƣớc trên thế giới cho thấy: Công nghiệp là ngành kinh tế quan trọng và không thể thiếu đƣợc đối với bất kỳ quốc gia nào. Trình độ phát triển công nghiệp nói lên trình độ phát triển kinh tế của quốc gia đó. Sản xuất công nghiệp phát triển sẽ kéo theo sự phát triển của tất cả các ngành kinh tế và góp phần nâng cao trình độ văn minh của toàn xã hội. Theo E.F.SCHUMACHER: "Một lần nữa, về công nghiệp và chắc chắn công nghiệp là nhân tố quyết định bƣớc đi của cuộc sống hiện đại". * Công nghiệp có vai trò chủ đạo đối với sự phát triển của nền kinh tế: Công nghiệp có vai trò chủ đạo trong nền kinh tế quốc dân, đóng góp vào sự tăng trƣởng kinh tế, sản xuất ra khối lƣợng sản phẩm rất lớn cho xã hội. Công nghiệp sản xuất ra máy móc, thiết bị, tƣ liệu sản xuất cho các ngành kinh tế mà không ngành nào có thể thay thế đƣợc, góp phần thúc đẩy nhịp độ tăng trƣởng chung của cả nền kinh tế. Theo Mac - Ăng ghen: "Sự phân công lao động, việc sử dụng sức nƣớc, nhất là sức của hơi nƣớc, và việc ứng dụng máy móc, đó là ba đòn bẩy lớn nhờ đó nền công nghiệp từ giữa thế kỷ 18 đã làm lay chuyển nền tảng của thế giới". * Công nghiệp quyết định sự thành công của quá trình công nghiệp hoá - hiện đại hoá: Trong quá trình công nghiệp hoá, hiện đại hóa đất nƣớc, công nghiệp ngày càng chiếm tỷ trọng lớn trong GDP của nền kinh tế và có vai trò quyết định đối với quá trình tăng trƣởng kinh tế. Công nghiệp giữ vai trò chủ đạo trong việc đảm bảo tăng trƣởng kinh tế ổn định và bền vững, giúp giải quyết các mục tiêu kinh tế - xã hội, tạo tiền đề và môi trƣờng đẩy nhanh công cuộc công nghiệp hoá nền kinh tế theo hƣớng hiện đại. * Công nghiệp thúc đẩy sản xuất nông nghiệp, dịch vụ phát triển theo hướng công nghiệp hoá - hiện đại hoá: Công nghiệp có vai trò không thể thiếu đối với phát triển nông nghiệp bởi nó cung cấp cho sản xuất nông nghiệp những yếu tố đầu vào quan trọng nhƣ: phân bón, thuốc trừ sâu, máy móc để cơ giới hóa, nâng cao trình độ công nghệ trong sản xuất, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 6 nhờ đó nâng cao năng suất và chất lƣợng sản phẩm. Công nghiệp còn có vai trò quan trọng trong xây dựng cơ sở hạ tầng cho phát triển nông nghiệp cũng nhƣ xây dựng nông thôn mới, phát triển công nghiệp nông thôn, đƣa nông nghiệp lên sản xuất hàng hóa. * Công nghiệp cung cấp hàng tiêu dùng phục vụ cho đời sống nhân dân Sản xuất nông nghiệp cung cấp cho con ngƣời những sản phẩm tiêu dùng thiết yếu, đáp ứng những nhu cầu cơ bản của con ngƣời, còn công nghiệp cung cấp cho chúng ta hầu hết các sản phẩm tiêu dùng, đáp ứng nhu cầu ngày càng đa dạng và phong phú, nhƣ cung cấp các sản phẩm dùng trong sinh hoạt phục vụ cho ăn uống, đi lại, tiêu khiển và giải trí, ... Ngoài ra, công nghiệp phát triển còn nảy sinh chức năng hƣớng dẫn tiêu dùng cho con ngƣời. Bởi vì, công nghiệp ngày càng tạo ra nhiều sản phẩm mới, nảy sinh nhu cầu tiêu dùng và xuất hiện những trào lƣu mới trong tiêu dùng. Đây là hệ quả tích cực mà công nghiệp mang lại cho văn minh nhân loại. * Công nghiệp thu hút lao động nông nghiệp, góp phần giải quyết việc làm cho xã hội, nâng cao chất lượng cuộc sống người dân. Theo "mô hình hai khu vực" trong "Tăng trưởng kinh tế ở các nước Châu Á gió mùa" của nhà kinh tế ngƣời Nhật Bản Harry T.Oshima, "nhờ sự đầu tƣ các máy móc, thiết bị và áp dụng công nghệ sinh học mà nông nghiệp phát triển theo chiều sâu. Vì vậy, một bộ phận lao động nhàn rỗi đã chuyển sang hoạt động công nghiệp nhƣng vẫn không làm giảm sản lƣợng nông nghiệp". Nhƣ vậy, công nghiệp làm tiết kiệm rất nhiều thời gian và sức lao động của ngƣời nông dân nhờ nâng cao năng suất lao động. Điều đó đã làm nông dân có nhiều thời gian nhàn rỗi hơn, có thể tham gia vào các hoạt động kinh tế khác để nâng cao thu nhập. Theo Mác - Ăng ghen: "Công nghiệp, nhờ có những phát minh về sau mỗi năm một hoàn thiện ấy, lao động bằng máy móc đã thắng lao động bằng chân tay trong các ngành công nghiệp". Điều đó cho thấy, không chỉ thu hút lao động trong nông nghiệp mà công nghiệp còn có vai trò quan trọng, giải quyết những vấn đề có tính chiến lƣợc của nền kinh tế, xã hội nhƣ: tăng thu nhập dân cƣ và ổn định xã hội, giải quyết việc làm, xóa bỏ sự cách biệt giữa miền xuôi với miền núi. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 7 * Công nghiệp tạo ra hình mẫu ngày càng hoàn thiện về tổ chức sản xuất Công nghiệp góp phần đắc lực vào việc thay đổi phƣơng pháp tổ chức, quản lý sản xuất của xã hội, vì công nghiệp không chỉ sử dụng trang thiết bị hiện đại mà còn cần có phƣơng pháp tổ chức, quản lý sản xuất tiên tiến nhằm tạo ra sản phẩm có chất lƣợng cao, giá thành hạ thông qua sản xuất dây chuyền. Từ đó, bản thân ngƣời lao động sẽ đƣợc rèn luyện tác phong công nghiệp, tính tổ chức kỷ luật trong lao động. Do đó, công nghiệp là thƣớc đo trình độ phát triển, biểu thị sự vững mạnh của nền kinh tế quốc dân. Trong qui trình hội nhập và cạnh tranh của nền kinh tế toàn cầu hiện nay công nghiệp hóa là con đƣờng tất yếu mà tất cả các quốc gia đều phải trải qua nếu muốn hƣớng tới sự phát triển. Đặc biệt, đối với quốc gia đang phát triển nhƣ Việt Nam, đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa là con đƣờng ngắn nhất để đẩy lùi đói nghèo, giảm sự chênh lệch so với các nƣớc phát triển trên thế giới. * Góp phần phát triển lực lượng sản xuất: Công nghiệp là ngành có lực lƣợng sản xuất phát triển ở trình độ cao hơn các ngành khác; đội ngũ lao động có tính kỷ luật cao, trình độ tiên tiến và với phẩm chất sáng tạo không ngừng của mình lực lƣợng này luôn tiếp cận với những tiến bộ khoa học - công nghệ hiện đại, chế tạo ra các công cụ lao động mới làm cho quá trình sản xuất công nghiệp - sản xuất của cải vật chất xã hội không ngừng phát triển. * Đảm bảo tăng cường tiềm lực quốc phòng: Với đặc điểm kỹ thuật của mình, công nghiệp trực tiếp sản xuất ra các khí tài, phƣơng tiện phục vụ công tác đảm bảo an ninh quốc phòng. Công nghiệp với tƣ cách là một bộ phận quan trọng của nền kinh tế sẽ tạo ra tăng trƣởng và phát triển kinh tế, giúp mỗi quốc gia có thêm nguồn lực để tăng cƣờng tiềm lực quốc phòng. Công nghiệp cũng góp phần đẩy nhanh tiến trình hiện đại hoá lĩnh vực an ninh quốc phòng. 1.1.3. Phân loại công nghiệp Hiện nay, trong nền kinh tế quốc dân, ngƣời ta chia phát triển kinh tế thành 3 ngành khác nhau: ngành công nghiệp (bao gồm cả xây dựng); ngành nông, lâm nghiệp, thuỷ sản và ngành dịch vụ. Đối với công nghiệp, dựa trên các tiêu chí khác nhau mà có các cách phân chia khác nhau. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 8 1.1.3.1.Dựa vào công dụng kinh tế của sản phẩm: Ngƣời ta có thể chia công nghiệp thành công nghiệp sản xuất tƣ liệu tiêu dùng và công nghiệp sản xuất tƣ liệu sản xuất; và theo đó có 2 nhóm ngành tƣơng ứng là công nghiệp nặng và công nghiệp nhẹ. Đối với các nƣớc đang phát triển, việc phân chia này rất có ý nghĩa đối với việc tính tỷ trọng nhập khẩu tƣ liệu sản xuất so với tƣ liệu tiêu dùng và tỷ trọng xuất khẩu so với nhập khẩu, đặc biệt đối với các nền kinh tế theo đuổi chiến lƣợc thay thế hàng nhập khẩu hay sản xuất hàng xuất khẩu. 1.1.3.2. Dựa vào tính biến đổi của đối tượng lao động: ngƣời ta chia công nghiệp thành công nghiệp khai thác và công nghiệp chế biến. Việc phân loại này có ý nghĩa đối với việc phân bổ các ngành công nghiệp; trong điều kiện nguồn tài nguyên thiên nhiên hạn chế thì việc giảm tỷ trọng công nghiệp khai thác, ƣu tiên phát triển công nghiệp chế biến là điều cần thiết, đảm bảo cho sự phát triển bền vững. 1.1.3.3. Dựa vào các đặc điểm kỹ thuật - công nghệ sản xuất: ngƣời ta chia công nghiệp thành những ngành có cùng đặc trƣng kỹ thuật - công nghệ, hoặc cùng phƣơng pháp công nghệ, hoặc sản phẩm có cùng công dụng cụ thể tƣơng tự nhau. Cách phân chia này có ý nghĩa đối với việc quy hoạch các ngành công nghiệp dựa trên cân đối liên ngành. 1.1.3.4. Dựa vào quan hệ sở hữu và hình thức tổ chức sản xuất: ngƣời ta chia công nghiệp thành công nghiệp quốc doanh, công nghiệp ngoài quốc doanh, công nghiệp có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài. Việc phân chia này có ý nghĩa đối với việc xây dựng chính sách để phát triển các thành phần kinh tế phù hợp với chiến lƣợc chung của mỗi quốc gia. 1.1.3.5. Dựa vào quy mô doanh nghiệp: ngƣời ta chia công nghiệp thành công nghiệp lớn, công nghiệp vừa và công nghiệp nhỏ. Việc phân chia này là cơ sở cho việc hoạch định chính sách và có hình thức quản lý phù hợp nhằm hỗ trợ phát triển công nghiệp vừa và nhỏ. 1.1.4. Quan điểm phát triển công nghiệp theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá ở Việt Nam 1.1.4.1. Quan niệm về công nghiệp hoá. Mazlish: "CNH là một qui trình được đánh dấu bằng một sự chuyển động từ nền kinh tế chủ yếu là nông nghiệp sang một nền kinh tế được gọi là công nghiệp". Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 9 Ladriere cho rằng: "CNH là một quá trình mà các xã hội ngày nay chuyển từ một kiểu kinh tế dựa trên nông nghiệp với đặc điểm năng suất thấp và tăng trưởng cực kỳ thấp hay bằng không sang một kiểu kinh tế về cơ bản dựa trên công nghiệp với các đặc điểm năng suất cao và tăng trưởng tương đối cao". Theo Tổ chức phát triển công nghiệp của Liên Hợp Quốc (UNIDO): "CNH là một quá trình phát triển kinh tế, trong quá trình này một bộ phận ngày càng tăng các nguồn của cải quốc dân được động viên để phát triển cơ cấu kinh tế nhiều ngành ở trong nước với kỹ thuật hiện đại. Đặc điểm cơ cấu kinh tế này có một bộ phận luôn thay đổi để sản xuất ra những tư liệu sản xuất và hàng tiêu dùng có khả năng đảm bảo cho toàn bộ nền kinh tế phát triển với nhịp độ cao, đảm bảo đạt tới sự tiến bộ về kinh tế - xã hội". Nhƣ vậy, khái niệm của UNIDO đƣa ra mang tính sâu sắc hơn vì đã chú trọng tới nội dung cơ bản của quá trình CNH là quá trình phát triển kinh tế - xã hội. Quan niệm đó cho thấy: - Mục tiêu của quá trình công nghiệp hóa: đảm bảo nền kinh tế phát triển với nhịp độ cao, đạt đƣợc tiến bộ cả về mặt kinh tế và xã hội. - Nội dung của công nghiệp hóa: bao trùm toàn bộ quá trình phát triển kinh tế, xây dựng cơ cấu kinh tế đa ngành. Vấn đề nâng cao trình độ kỹ thuật, áp dụng công nghệ hiện đại là nội dung cơ bản của quá trình công nghiệp hóa. Tại Việt Nam, công nghiệp hóa đƣợc xem là nhiệm vụ trung tâm của chiến lƣợc phát triển kinh tế - xã hội xuyên suốt các kỳ đại hội Đảng. Từ Đại hội III đến Đại hội XI, Đảng ta luôn xác định CNH là nhiệm vụ trung tâm, then chốt, xuyên suốt thời kỳ quá độ. Tuy nhiên, qua các thời kỳ phát triển kinh tế, quan điểm về CNH có những thay đổi cơ bản. Trƣớc Đại hội VII, quan niệm phổ biến về CNH ở nƣớc ta là quá trình thực hiện cách mạng kỹ thuật, thực hiện sự phân công mới về lao động xã hội và là quá trình tích lũy XHCN để không ngừng thực hiện tái sản xuất mở rộng; đƣờng lối cnh đƣợc xác định là ƣu tiên phát triển công nghiệp nặng một cách hợp lý trên cơ sở phát triển nông nghiệp và công nghiệp nhẹ. Tuy nhiên, từ Đại hội giữa nhiệm kỳ khóa VII, Đảng ta đã có quan niệm mới về CNH, gắn với HĐH. CNH thực chất là xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật của xã hội XHCN, là quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế gắn với đổi mới cơ bản về công Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 10 nghệ, tạo nền tảng cho sự tăng trƣởng nhanh, hiệu quả và lâu bền của toàn bộ nền kinh tế quốc dân. Nghị quyết IX của Đảng nêu rõ: “Đẩy mạnh CNH – HĐH, xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ, đƣa nƣớc ta trở thành một nƣớc công nghiệp; ƣu tiến phát triển lực lƣợng sản xuất, đồng thời xây dựng quan hệ sản xuất phù hợp theo định hƣớng XHCN”. Từ những định hƣớng trên, có thể hiểu CNH hiện nay là một quá trình chuyển nền sản xuất từ sử dụng lao động thủ công là chính sang sử dụng lao động có kỹ thuật cùng với công nghệ tiên tiến, hiện đại, tạo ra năng suất lao động xã hội ngày càng cao; là quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế từ nông nghiệp và khai thác tài nguyên là chủ yếu sang cơ cấu mới có công ngheiepj đóng vai trò chủ đạo, tỷ trọng công nghiệp trong GDP ngày càng tăng, tỷ trọng nông nghiệp ngày càng giảm, thu hẹp khoảng cách về trình độ phát triển giữa thành thị và nông thôn trên cơ sở khai thác hợp lý nguồn tài nguyên thiên nhiên và lợi thế các mặt của quốc gia cũng nhƣ của từng vùng, miền của quốc gia. Ở đây, cần nhận thức rằng, CNH không đồng nhất với quá trình phát triển công nghiệp. CNH là quá trình rộng lớn và phức tạp, không chỉ là quá trình trang bị và trang bị lại công nghệ hiện đại cho tất cả các ngành kinh tế quốc dân mà còn là quá trình xây dựng xã hội văn minh công nghiệp và cải biến các ngành kinh tế, tác động làm cho nhịp độ tăng trƣởng kinh tế - xã hội đạt mức nhanh và ổn định, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của các tầng lớp dân cƣ, thu hẹp dần chênh lệch trình độ kinh tế - xã hội của đất nƣớc với các nƣớc phát triển. 1.1.4.2. Quan điểm phát triển công nghiệp theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá Từ những kinh nghiệm thực tiễn của quá trình xây dựng và phát triển đất nƣớc và những bài học kinh nghiệm của các nƣớc trong khu vực và trên thế giới, đƣờng lối, quan điểm, chủ trƣơng phát triển công nghiệp theo hƣớng công nghiệp hoá - hiện đại hoá, đƣợc Đảng ta quan tâm và ngày càng sáng tỏ hơn, phù hợp với mục tiêu chiến lƣợc kinh tế - xã hội của đất nƣớc trong giai đoạn mới. Đại hội IX của Đảng đã thông qua Chiến lƣợc phát triển kinh tế - xã hội 10 năm đầu thế kỷ XXI "Chiến lƣợc đẩy mạnh công nghiệp hoá - hiện đại hoá theo định hƣớng XHCN, xây dựng nền tảng để đến năm 2020 nƣớc ta cơ bản trở thành một nƣớc công nghiệp". Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 11 Mục tiêu tổng quát của Chiến lƣợc 10 năm là: "Đƣa đất nƣớc ta khỏi tình trạng kém phát triển; nâng cao rõ rệt đời sống vật chất, văn hoá, tinh thần nhân dân, tạo nền tảng để đến năm 2020 nƣớc ta cơ bản trở thành một nƣớc công nghiệp theo hƣớng hiện đại" (Phạm Xuân Nam, 1994). Nhƣ vậy, đến năm 2020, đƣợc chia thành 2 chặng: - Từ năm 2000-2010: đẩy nhanh quá trình công nghiệp hoá, đƣa đất nƣớc vƣợt qua giai đoạn trung bình của quá trình công nghiệp hoá; là giai đoạn chuẩn bị cất cánh. GDP bình quân đầu ngƣời đạt khoảng 1000 USD vào năm 2010 (theo giá 1990). Hoàn chỉnh đồng bộ một bƣớc cơ bản các kết cấu hạ tầng kinh tế và xã hội để đáp ứng yêu cầu phát triển trƣớc mắt và chuẩn bị tiền đề cho bƣớc sau - xây dựng nền tảng cho một nƣớc công nghiệp. Hình thành một số ngành, lĩnh vực trọng điểm, mũi nhọn. Cơ cấu kinh tế theo ngành và lĩnh vực tạo đƣợc hiệu quả cao và bền vững; cơ cấu kinh tế theo vùng tạo đƣợc sự hài hoà giữa vùng phát triển động lực và các vùng khác. Tiếp tục thực hiện bƣớc quan trọng trong việc hình thành thể chế kinh tế thị trƣờng định hƣớng XHCN. - Từ năm 2010 - 2020: đẩy nhanh hiện đại hoá, là giai đoạn đủ điều kiện mang tính tiền đề về kết cấu hạ tầng, khung thể chế, nguồn nhân lực, năng lực nội sinh, sức cạnh tranh và khả năng hội nhập quốc tế... để đảy mạnh công nghiệp hoá - hiện đại hoá, xây dựng nƣớc ta cơ bản thành một nƣớc công nghiệp theo hƣớng hiện đại. Việc phát triển công nghiệp cần quán triệt những quan điểm sau: - Tăng tốc độ phát triển công nghiệp với tốc độ cao, nâng cao tỷ trọng công nghiệp trong nền kinh tế. Phát triển nhanh các ngành công nghiệp có lợi thế cạnh tranh, phát triển mạnh các ngành công nghiệp công nghệ cao, nhất là công nghệ thông tin, viễn thông, điện tử, tự động hóa, đồng thời phát triển rộng khắp các cơ sở sản xuất công nghiệp nhỏ và vừa với ngành nghề đa dạng, vừa phát triển các ngành sử dụng nhiều lao động, vừa đi nhanh vào một số ngành, lĩnh vực có công nghệ hiện đại, công nghệ cao, chuyển dịch cơ cấu các ngành kinh tế nội bộ công nghiệp theo hƣớng ƣu tiên phát triển công nghiệp chế tạo, chủ yếu là các ngành chế biến, sản xuất hàng tiêu dùng, hàng xuất khẩu. - Về cơ cấu thành phần, các thành phần sở hữu trong công nghiệp đƣợc khuyến khích phát triển bình đẳng. Các loại hình doanh nghiệp ngoài quốc doanh, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/