Tài liệu Giải pháp nâng cao năng lực cho đội ngũ khuyến nông viên cơ sở trên địa bàn tỉnh hải dương

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM NGUYỄN VĂN HIẾU GIẢI PHÁP NÂNG CAO NĂNG LỰC CHO ĐỘI NGŨ KHUYẾN NÔNG VIÊN CƠ SỞ TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH HẢI DƯƠNG Ngành: Phát triển nông thôn Mã số: 60 62 01 16 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Thị Minh Hiền NHÀ XUẤT BẢN HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP - 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực, khách quan và chưa từng dùng để bảo vệ lấy bất kỳ học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã được cám ơn, các thông tin trích dẫn trong luận văn này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày ..... tháng ..... năm 2017 Tác giả luận văn Nguyễn Văn Hiếu i LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn tốt nghiệp này ngoài sự cố gắng nỗ lực của bản thân còn có sự chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo cũng như sự động viên, giúp đỡ của gia đình, bạn bè và đồng nghiệp. Lời đầu tiên, tôi xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới PGS.TS Nguyễn Thị Minh Hiền - Phó Trưởng Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn, Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã tận tình hướng dẫn, đóng góp ý kiến quý báu, dành nhiều công sức, thời gian và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn tới các thầy, cô giáo trong khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn cũng như các thầy cô giáo trong Học viện Nông nghiệp Việt Nam đã trang bị cho tôi rất nhiều kiến thức, kỹ năng để tôi có thể hoàn thành luận văn tốt nghiệp này. Tôi xin chân thành cảm ơn ban lãnh đạo Trung tâm Khuyến nông Hải Dương; các phòng Ban thuộc Sở Nông nghiệp và PTNT; các cán bộ khuyến nông, khuyến nông viên cơ sở cùng các hộ nông dân trên địa bàn các huyện chọn điểm đã tiếp nhận và nhiệt tình giúp đỡ, cung cấp các thông tin, số liệu cần thiết phục vụ cho quá trình nghiên cứu và hoàn thiện đề tài này. Xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi về mọi mặt, động viên khuyến khích tôi trong suốt quá trình hoạc tập và nghiên cứu. Trong quá trình làm nghiên cứu, mặc dù tham khảo nhiều tài liệu và trao đổi, tiếp thu ý kiến của Thầy, Cô và bạn bè. Song, do điều kiện về thời gian và trình độ nghiên cứu của bản thân còn nhiều hạn chế nên nghiên cứu khó tránh khỏi những thiếu sót. Vì vậy, tôi rất mong thầy cô thông cảm và nhận thêm đóng góp ý kiến của Thầy Cô và các bạn để luận văn được hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn./. Hà Nội, ngày ..... tháng ..... năm 2017 Tác giả luận văn Nguyễn Văn Hiếu ii MỤC LỤC Lời cam đoan ..................................................................................................................... I Lời cảm ơn ........................................................................................................................ II Mục lục .......................................................................................................................... III Danh mục chữ viết tắt ..................................................................................................... VI Danh mục bảng .............................................................................................................. VII Danh mục hình, sơ đồ, biểu đồ ....................................................................................... IX Trích yếu luận văn ........................................................................................................... X Thesis abstract................................................................................................................ XII Phần 1. Mở đầu ............................................................................................................... 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài ...................................................................................... 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................... 3 1.2.1. Mục tiêu chung ................................................................................................... 3 1.2.2. Mục tiêu cụ thể ................................................................................................... 3 1.3. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................. 3 1.4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 3 1.4.1. Đối tượng nghiên cứu ......................................................................................... 3 1.4.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................ 4 1.5. Ý nghĩa của đề tài ............................................................................................... 4 Phần 2. Cơ sở lý luận và thực tiễn ................................................................................. 5 2.1. Cơ sở lý luận ....................................................................................................... 5 2.1.1. Một số khái niệm cơ bản .................................................................................... 5 2.1.2. Vai trò của đội ngũ Khuyến nông viên cơ sở ..................................................... 6 2.1.3. Các yêu cầu về năng lực của Khuyến nông viên cơ sở ...................................... 8 2.1.4. Các phương pháp đánh giá năng lực Khuyến nông viên cơ sở ........................ 12 2.1.5. Những yếu tố ảnh hưởng đến năng lực Khuyến nông viên cơ sở..................... 14 2.2. Cơ sở thực tiễn .................................................................................................. 16 2.2.1. Hệ thống khuyến nông Việt Nam ..................................................................... 16 2.2.2. Kinh nghiệm nâng cao năng lực cho đội ngũ Khuyến nông viên cơ sở ở một số địa phương trong nước và thế giới ........................................................ 19 2.2.3. Các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về khuyến nông .............. 25 iii 2.2.4. Bài học kinh nghiệm ......................................................................................... 26 Phần 3. Đặc điểm địa bàn và phương pháp nghiên cứu ........................................... 27 3.1. Đặc điểm của địa bàn nghiên cứu ..................................................................... 27 3.1.1. Đặc điểm tự nhiên ............................................................................................. 27 3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ................................................................................. 31 3.1.3. Những thuận lợi và khó khăn từ phân tích địa bàn ........................................... 40 3.2. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................. 41 3.2.1. Chọn điểm nghiên cứu ...................................................................................... 41 3.2.2. Thu thập thông tin............................................................................................. 41 3.2.3. Phương pháp xử lý và phân tích số liệu............................................................ 43 3.2.4. Hệ thống chỉ tiêu phân tích ............................................................................... 44 Phần 4. Kết quả nghiên cứu và thảo luận .................................................................. 45 4.1. Khái quát về hệ thống khuyến nông tỉnh Hải Dương ....................................... 45 4.1.1. Cơ cấu tổ chức .................................................................................................. 45 4.1.2. Chức năng, nhiệm vụ ........................................................................................ 46 4.1.3. Cơ chế hoạt động và quản lý phối hợp ............................................................. 47 4.1.4. Một số kết quả hoạt động ................................................................................. 47 4.1.5. Đánh giá chung hoạt động hệ thống khuyến nông tỉnh Hải Dương ................. 50 4.2. Thực trạng năng lực của đội ngũ khuyến nông viên cơ sở trên địa bàn tỉnh Hải Dương ................................................................................................. 51 4.2.1. Năng lực về chuyên môn, đào tạo .................................................................... 51 4.2.2. Kỹ năng khuyến nông của đội ngũ khuyến nông viên cơ sở trên địa bàn tỉnh Hải Dương ................................................................................................. 56 4.2.3. Phẩm chất đạo đức của đội ngũ khuyến nông viên cơ sở ................................. 63 4.2.4. Đánh giá của cán bộ Khuyến nông và nông dân về năng lực trong hoạt động khuyến nông của khuyến nông viên cơ sở ............................................... 65 4.2.5. Kết quả và hiệu quả trong hoạt động khuyến nông của khuyến nông viên cơ sở trên địa bàn tỉnh Hải Dương.................................................................... 68 4.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến năng lực đội ngũ khuyến nông viên cơ sở trên địa bàn tỉnh Hải Dương .................................................................................... 76 4.3.1. Bản thân khuyến nông viên cơ sở ..................................................................... 76 4.3.2. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội ................................................................. 78 iv 4.3.3. Cơ sở vật chất, điều kiện làm việc .................................................................... 78 4.3.4. Chế độ chính sách ............................................................................................. 80 4.3.5. Nhu cầu thị trường và yêu cầu sản xuất............................................................ 81 4.3.6. Sự quan tâm, tạo điều kiện của chính quyền địa phương ................................. 81 4.3.7. Công tác đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ cho khuyến nông viên cơ sở .......................................................................................................... 81 4.3.8. Công tác quy hoạch, tuyển chọn và hoàn thiện hệ thống khuyến nông viên và cộng tác viên cơ sở ............................................................................... 82 4.4. Định hướng và một số giải pháp nâng cao năng lực cho đội ngũ khuyến nông viên cơ sở tỉnh Hải Dương....................................................................... 82 4.4.1. Các căn cứ đề xuất định hướng và giải pháp nâng cao năng lực cho đội ngũ khuyến nông viên cơ sở ............................................................................. 82 4.4.2. Định hướng ....................................................................................................... 84 4.4.3. Các giải pháp chủ yếu nâng cao năng lực khuyến nông viên cơ sở tỉnh Hải Dương ........................................................................................................ 85 Phần 5. Kết luận và khuyến nghị ................................................................................ 98 5.1. Kết luận............................................................................................................. 98 5.2. Khuyến nghị ..................................................................................................... 99 5.2.1. Đối với nhà nước .............................................................................................. 99 5.2.2. Đối với tỉnh Hải Dương .................................................................................. 100 5.2.3. Đối với cấp huyện ........................................................................................... 101 5.2.4. Đối với cấp xã ................................................................................................. 101 5.2.5. Đối với KNVCS ............................................................................................. 101 Tài liệu tham khảo ........................................................................................................ 102 v DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Nghĩa tiếng Việt ATSH An toàn sinh học BVTV Bảo vệ thực vật CBKN Cán bộ khuyến nông CC Cơ cấu CNH Công nghiệp hóa CLBKN Câu lạc bộ Khuyến nông CN-XD Công nghiệp – Xây dựng CTV Cộng tác viên KHCN Khoa học công nghệ KHKT Khoa học kỹ thuật KNV Khuyến nông viên KNVCS Khuyến nông viên cơ sở HĐH Hiện đại hóa HTX DVNN Hợp tác xã Dịch vụ nông nghiệp MHTD Mô hình trình diễn NĐ-CP Nghị định – Chính phủ NN-PTNT Nông nghiệp và Phát triển nông thôn SL Số lượng TBKT Tiến bộ kỹ thuật TM-DV Thương mại – Dịch vụ TTKN Trung tâm Khuyến nông UBND Ủy ban nhân dân vi DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1. Hiện trạng đất đai của tỉnh Hải Dương giai đoạn (2014 – 2016) ................. 29 Bảng 3.2. Tình hình nhân khẩu và lao động của tỉnh Hải Dương trong 3 năm (2014 – 2016) ............................................................................................... 32 Bảng 3.3. Kết quả sản xuất một số cây trồng chính của tỉnh Hải Dương .................... 35 Bảng 3.4. Tình hình chăn nuôi trên địa bàn tỉnh Hải Dương trong 3 năm (2014 – 2016) ............................................................................................................ 36 Bảng 3.5. Kết quả sản xuất kinh doanh của tỉnh Hải Dương 3 năm (2014 - 2016) ..... 39 Bảng 3.6. Đối tượng, số mẫu, phương pháp và nội dung khảo sát............................... 42 Bảng 4.1. Một số kết quả hoạt động chủ yếu của hệ thống khuyến nông Hải Dương .......................................................................................................... 48 Bảng 4.2. Trình độ đào tạo của đội ngũ KNVCS tỉnh Hải Dương............................... 51 Bảng 4.3. Chuyên ngành đào tạo của đội ngũ KNVCS tỉnh Hải Dương ..................... 51 Bảng 4.4. Phân loại KNVCS theo kinh nghiệm công tác............................................. 52 Bảng 4.5. Tình hình nắm bắt thông tin chính sách nông nghiệp của KNVCS ............. 52 Bảng 4.6. Đào tạo về tin học ........................................................................................ 53 Bảng 4.7. Tần suất sử dụng máy vi tính để làm việc ................................................... 53 Bảng 4.8. Đào tạo về nghiệp vụ khuyến nông.............................................................. 54 Bảng 4.9. Việc nắm bắt và sử dụng phương pháp giáo dục người lớn tuổi ................. 54 Bảng 4.10. Hoạt động tổ chức và lập kế hoạch của KNVCS ......................................... 57 Bảng 4.11. Tự đánh giá kỹ năng tổ chức và lập kế hoạch của KNVCS ......................... 57 Bảng 4.12. Hoạt động truyền đạt thông tin, nói trước đám đông ................................... 58 Bảng 4.13. Cảm nhận của KNVCS về hoạt động thuyết trình ....................................... 58 Bảng 4.14. Tự đánh giá kỹ năng truyền đạt thông tin của KNVCS ............................... 59 Bảng 4.15. Đào tạo kỹ năng phân tích đánh giá cho KNVCS ....................................... 59 Bảng 4.16. Tự đánh giá kỹ năng phân tích đánh giá của KNVCS ................................. 60 Bảng 4.17. Tần suất viết báo cáo của KNVCS .............................................................. 60 Bảng 4.18. Tự đánh giá kỹ năng viết báo cáo của KNVCS ........................................... 61 Bảng 4.19. Đánh giá kết quả hoạt động của cán bộ Khuyến nông cấp trên ................... 65 Bảng 4.20. Cán bộ Khuyến nông đánh giá về năng lực của KNVCS ............................ 66 Bảng 4.21. Nhu cầu về các hoạt động khuyến nông của hộ ........................................... 66 vii Bảng 4.22. Đánh giá của nông dân về năng lực KNVCS............................................... 67 Bảng 4.23. Kết quả xây dựng mô hình trình diễn của KNVCS ..................................... 69 Bảng 4.24. Công tác xây dựng mô hình trình diễn của KNVCS.................................... 70 Bảng 4.25. Công tác tập huấn nông dân của KNVCS .................................................... 71 Bảng 4.26. Công tác thông tin – tuyên truyền của KNVCS ........................................... 74 Bảng 4.27. Công tác tư vấn, dịch vụ cho nông dân của KNVCS................................... 75 Bảng 4.28. Giới tính của khuyến nông viên ................................................................... 77 Bảng 4.29. Cơ cấu và độ tuổi bình quân của KNVCS ................................................... 77 Bảng 4.30. Đánh giá của KNVCS về cơ sở vật chất, điều kiện làm việc....................... 79 Bảng 4.31. Đánh giá về sự phù hợp của yếu tố chế độ chính sách ................................ 80 Bảng 4.32. Bảng phân tích SWOT về năng lực KNVCS tỉnh Hải Dương..................... 83 Bảng 4.33. Kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng cho đội ngũ KNVCS ..................................... 88 viii DANH MỤC HÌNH, SƠ ĐỒ, BIỂU ĐỒ Hình 3.1. Bản đồ vị trí tỉnh Hải Dương................................................................... 27 Sơ đồ 4.1. Cơ cấu tổ chức của Trung tâm Khuyến nông Hải Dương ....................... 46 Biểu đồ 4.1. Năng lực kiến thức, chuyên môn của KNVCS ....................................... 55 Biểu đồ 4.2. Yêu cầu và năng lực chuyên môn thực tế của KNVCS .......................... 56 Biểu đồ 4.3. KNVCS phối hợp với các bên liên đới ................................................... 61 Biểu đồ 4.4. Đánh giá năng lực KNVCS qua các kỹ năng khuyến nông .................... 62 Biểu đồ 4.5. Yêu cầu và kỹ năng khuyến nông thực tế của KNVCS .......................... 63 Biểu đồ 4.6. Mức độ bằng lòng với công việc của KNVCS ........................................ 64 Biểu đồ 4.7. Tỷ lệ KNVCS tham gia xây dựng các loại MHTD ................................. 68 Biểu đồ 4.8. Các mức năng lực xây dựng MHTD của KNVCS .................................. 70 Biểu đồ 4.9. Các mức năng lực tập huấn của KNVCS ................................................ 73 Biểu đồ 4.10. Các mức năng lực truyền thông của KNVCS ......................................... 74 Biểu đồ 4.11. Các mức năng lực tư vấn, dịch vụ của KNVCS ...................................... 76 ix TRÍCH YẾU LUẬN VĂN Tên tác giả: Nguyễn Văn Hiếu Tên luận văn: Giải pháp nâng cao năng lực cho đội ngũ Khuyến nông viên cơ sở trên địa bàn tỉnh Hải Dương Chuyên ngành: Phát triển nông thôn Mã số: 24 17 06 87 Tên cơ sở đào tạo: Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam Nội dung bản trích yếu - Mục đích nghiên cứu của luận văn: Nhằm đánh giá thực trạng năng lực, các giải pháp nâng cao năng lực cho đội ngũ Khuyến nông viên cơ sở trên địa bàn tỉnh Hải Dương những năm qua, nghiên cứu đề xuất định hướng và một số giải pháp phù hợp nhằm nâng cao năng lực làm việc cho đội ngũ Khuyến nông viên cơ sở trên địa bàn tỉnh Hải Dương trong những năm tiếp theo. - Các phương pháp nghiên cứu đã sử dụng: + Phương pháp chọn mẫu khảo sát: Chọn cán bộ Khuyến nông tỉnh (20 mẫu), Khuyến nông huyện (11 mẫu) và khuyến nông viên cơ sở (30 mẫu), chọn huyện đại diện (3 huyện), chọn hộ đại diện (60 mẫu). Trên các kết quả thu thập được từ cán bộ khuyến nông và hộ nông dân, nghiên cứu tiến hành phân tích và xử lý số liệu đưa ra nhận định và đánh giá về thực trạng năng lực của khuyến nông viên cơ sở, đề xuất một số giải pháp nâng cao năng lực cho đội ngũ khuyến nông viên cơ sở trên địa bàn tỉnh Hải Dương. + Phương pháp thu thập số liệu: Dữ liệu thứ thứ cấp phục vụ nghiên cứu này gồm: Các thông tin về điều kiện tự nhiên kinh tế xã hội, cũng như tình hình dân số lao động; Kết quả sản xuất nông nghiệp; Kết quả tổ chức các hoạt động khuyến nông của KNVCS được lấy từ báo cáo các năm; Các chủ trương, chính sách của Nhà nước và tỉnh Hải Dương về hoạt động khuyến nông, được lấy từ các báo cáo tổng kết hoạt động khuyến nông qua các năm của Trung tâm Khuyến nông tỉnh, Trạm Khuyến nông huyện, Niên giám thống kê, Internet, sách,… Dữ liệu sơ cấp phục vụ cho quá trình nghiên cứu gồm: Số liệu mới được tiến hành thu thập qua điều tra, phỏng vấn đội ngũ cán bộ khuyến nông các cấp và hộ nông dân ở các huyện đã được chọn làm điểm nghiên cứu. Các hình thức thu thập sử dụng trong nghiên cứu bao gồm: phỏng vấn trực tiếp bằng phiếu điều tra, thảo luận nhóm và hội thảo có sự tham gia của các nhóm đối tượng khác nhau. + Phương pháp phân tích thông tin: Phương pháp thống kê mô tả, phương pháp x so sánh, phương pháp chuyên khảo, phương pháp phân tích SWOT. - Các kết quả nghiên cứu đã đạt được: + Nghiên cứu đã hệ thống hóa được một số vấn đề lý luận và thực tiễn chung nhất về giải pháp nâng cao năng lực cho KNVCS: Một số khái niệm cơ bản về khuyến nông, KNVCS, năng lực KNVCS. Làm rõ vai trò của KNVCS, sự cần thiết phải nâng cao năng lực cho KNVCS. Nêu ra những kinh nghiệm nâng cao năng lực cho đội ngũ KNVCS của một số nước trên thế giới và Việt Nam. Các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về công tác khuyến nông. + Thực trạng khuyến nông viên cơ sở tỉnh Hải Dương trong thời gian qua: KNVCS đã tổ chức được nhiều hoạt động, cung cấp được nhiều dịch vụ cho nông dân, góp phần thúc đẩy sản xuất nông nghiệp của tỉnh Hải Dương phát triển, giúp nông dân xoá đói giảm nghèo. Kiến thức chuyên môn của KNVCS tương đối tốt, tuy nhiên các kỹ năng cá nhân như: tổ chức và lập kế hoạch; kỹ năng thuyết trình; kỹ năng viết báo cáo, tin bài; kỹ năng tiếp cận và làm việc với lãnh đạo địa phương còn chưa đạt tiêu chuẩn, không đồng đều giữa các vùng. Đa phần KNVCS tỉnh Hải Dương có phẩm chất đạo đức tốt. KNVCS được lựa chọn một cách kỹ càng theo các tiêu chí quy định. KNVCS có lối sống giản dị, hòa đồng, hòa nhã với mọi người xung quanh. + Phân tích các yếu tố ảnh hưởng tới năng lực KNVCS: Các yếu tố tích cực như: Độ tuổi, sức khỏe và kinh nghiệm; sự quan tâm của chính quyền địa phương; cơ chế đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ của Trung tâm Khuyến nông tỉnh. Tuy nhiên cũng nhiều yếu tố ảnh hưởng tiêu cực như: Yếu tố về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội tỉnh Hải Dương tương đối khó khăn; Cơ sở vật chất, điều kiện làm việc của KNVCS chưa được đầu tư thuận lợi; Công tác quy hoạch, tuyển dụng KNVCS của đơn vị quản lý; Cơ chế chính sách, chế độ đãi ngộ dành cho KNVCS. + Từ những kết quả, phân tích điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội và thách thức về năng lực của KNVCS, các yếu tố ảnh hưởng, nghiên cứu đã đề xuất định hướng và một số giải pháp nâng cao năng lực cho đội ngũ KNVCS trên địa bàn tỉnh Hải Dương. Trong thời gian tới Trung tâm Khuyến nông Hải Dương, Trạm Khuyến nông huyện và các đơn vị liên quan cần tập trung vào các nội dung chủ yếu sau: Chuẩn hóa cán bộ, hoàn thiện hệ thống KNVCS; Tăng cường bồi dưỡng, tập huấn và đào tạo; Đầu tư trang thiết bị phục vụ hoạt động khuyến nông; Tăng cường hoạt động khuyến nông cộng đồng và xã hội hóa công tác khuyến nông; Hoàn thiện thể chế chính sách dành cho hoạt động khuyến nông và KNVCS. xi THESIS ABSTRACT Author Name: Nguyen Van Hieu Thesis title: Measures for enhancing the capability of agricultural extention workers at grassroot level in Hai Duong province Major: Rural Development Code: 24 17 06 87 Training facility name: Vietnam National University Of Agricultural Contents of the thesis - Research purpose of the thesis: Aims to assess the real situation the capacity of extension staff on the basis of Hai Duong Province in the past year, research oriented to suggest some suitable solution in order to enhance the capacity to work for agricultural extension personnel team Department of Hai Duong Province in the following year. - The research methods were used: + Survey sampling method: Selected provincial agricultural extension officers (20 samples), district agricultural extension (11 samples) and agricultural extension staff basis (61 samples), select district representatives (3 district), chosen households represented (60 samples). On the results gathered from agricultural extension officers and farmers, conducted research and analysis data processing given identification and evaluation on status of agricultural extension staff capacity basis, Proposed some advanced solutions for agricultural extension personnel team Department of Hai Duong Province. + Method collection data: Secondary data for research include: Information on natural conditions, as well as the economic and social situation of the population of labour; results of agricultural production; The result of the organized agricultural extension activities of agriculture member base is taken from the report of the year; The advocates, the policy of the State and province of Hai Duong on agricultural extension activities, are taken from the report of the agricultural extension activity through the year of the agricultural extension Center, agricultural extension Station district, statistical Almanac, The Internet, books,... Primary data for research include: new data are collected through the conduct of the investigation, interviewing the agricultural extension staff and farmers in the District have been selected as the point of the study. These forms collect used in the study include: direct interviews using survey, discussion groups and workshops have the participation of the different target groups. + Information-analytical methods: Method of descriptive statistics, comparative method, monographic approach, method of SWOT analysis. xii - The research results were achieved: + The study has codified some of the most common theoretical and practical issues of capacity building solutions for grassroots extension workers. Some basic concepts of extension, extension, basic farmer, capacity agricultural extension worker. To clarify the role of grassroots extensionist, the need to improve the capacity of grassroots extensionists. List the experiences of capacity building for the grassroots extension staff of some countries in the world and in Vietnam. Guidelines and policies of the Party and the State on agricultural extension. + Situation of extension staff in Hai Duong province in recent years: grassroots extensionists have organized many activities, provided many services to farmers, contributing to promote agricultural production of Hai Duong province. Develop, help farmers reduce poverty. The professional knowledge of grassroots extension workers is relatively good, but individual skills such as organization and planning; presentation skills; Report writing skills, stories; The skills of approaching and working with local leaders are not up to standard yet uneven across regions. Most of Hai Duong extension workers have good moral qualities. Extension agents are carefully selected according to regulatory criteria. Basic agricultural extension staff have a simple lifestyle, harmony, gentle with people around. + Analyzing the factors that affect the capacity of grassroots extension workers: Positive factors such as age, health and experience; the concern of the local government; The training and professional training mechanism of the Provincial Agricultural Extension Center. However, many negative factors such as: factors of natural, socioeconomic conditions in Hai Duong province are difficult; The material facilities and working conditions of grassroots extensionists are not well invested; The planning and recruitment of basic agricultural extension staff of the management unit; Policy mechanism, preferential treatment for grassroots extensionists. + From the results, to analyze the strengths, weaknesses, opportunities and challenges of the capacity of grassroots extensionists, influencing factors, and research. Power for grassroots extension staff in Hai Duong province. In the coming time Hai Duong Agricultural Extension Center, District Extension Station and related units should focus on the following main contents: Standardization of staff, improvement of the system of agricultural extension staff base; Enhance training, retraining and training; Investment in equipment for agricultural extension; Strengthening of community extension and socialization of agricultural extension; Complete the policy institutions for grassroots extension and extension workers. xiii PHẦN 1. MỞ ĐẦU 1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Khuyến nông được hình thành và phát triển gắn liền với sự phát triển của sản xuất nông nghiệp. Việt Nam là một nước nông nghiệp có nền văn minh lúa nước phát triển tương đối sớm, trải qua các thời kỳ lịch sử của các triều đại. Nhà nước Việt Nam đều có những chủ trương, chính sách về phát triển nông lâm nghiệp, cải thiện đời sống nhân dân. Những chủ trương, chính sách và biện pháp đó chính là các hoạt động công tác khuyến nông (Nguyễn Thị Mai Lan, 2016). “Hoạt động khuyến nông bám sát vào mục tiêu định hướng của Trung ương, của tỉnh góp phần thúc đẩy quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nông thôn, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất, tăng giá trị trên một đơn vị diện tích canh tác, tạo khối lượng hàng hoá phục vụ chế biến và xuất khẩu giải quyết việc làm, tăng thu nhập, nâng cao đời sống nông dân, phát triển hộ nông dân sản xuất giỏi” (Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, 2014). Sau nhiều năm hoạt động công tác khuyến nông ngày càng phát triển cả về tổ chức và nội dung, khuyến nông đã góp phần đáng kể vào thành tựu sản xuất nông lâm ngư nghiệp. Nhiều tiến bộ khoa học kỹ thuật, công nghệ mới đã được áp dụng vào sản xuất làm tăng năng suất cây trồng, vật nuôi và chuyển đổi cơ cấu sản xuất theo hướng hàng hóa và có chất lượng cao, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước và xuất khẩu, tăng thu nhập cho người lao động góp phần xóa đói giảm nghèo ở nông thôn. Khuyến nông đã trở thành địa chỉ đáng tin cậy của nhà nông (Nguyễn Thị Mai Lan, 2016). Hiện nay Việt Nam là một trong những nước xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới, nông sản của Việt Nam đang ngày càng khẳng định vị thế của mình. Đời sống của đại bộ phận nông dân ngày càng được cải thiện. Có được những thành tựu này là nhờ sự lãnh đạo của Đảng và Chính phủ, sự nỗ lực của hàng chục triệu hộ nông dân và đóng góp to lớn của tất cả các ban, ngành từ Trung ương đến địa phương, trong đó có hệ thống Khuyến nông Việt Nam nói chung, Khuyến nông Hải Dương nói riêng. Khuyến nông Hải Dương đã trở thành địa chỉ đáng tin cậy của nhà nông, là người thầy, người bạn thân thiết với nông dân, giúp nguời nông dân phát triển sản xuất, tăng năng suất, chất lượng cây trồng, vật nuôi. Không chỉ nâng cao hiệu quả sản xuất, cải thiện đời sống kinh tế của người nông dân cùng 1 gặp gỡ, chia sẻ kiến thức và hỗ trợ lẫn nhau trong phát triển cộng đồng, góp phần tạo nên một diện mạo mới cho phát triển nông nghiệp (Trần Văn Hạnh, 2005). Đóng góp vào sự thành công của hệ thống khuyến nông không thể thiếu đội ngũ KNVCS. KNVCS là một bộ phận của hệ thống khuyến nông, bao gồm người làm công tác khuyến nông ở các xã, thôn bản và các cộng tác viên khuyến nông. Đây là đội ngũ cán bộ khuyến nông có vai trò, nhiệm vụ chính là chuyển giao TBKT trực tiếp cho bà con nông dân, người sản xuất, thực hiện các hoạt động từ nghiên cứu địa bàn, đánh giá nhu cầu, cho đến tổ chức các hoạt động, cung cấp dịch vụ, hỗ trợ kỹ thuật giúp bà con nông dân sản xuất hiệu quả (Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, 2013). Đã có nhiều nghiên cứu về hoạt động khuyến nông như: Hệ thống tổ chức, dịch vụ khuyến nông, các hoạt động khuyến nông cho người nghèo, phương pháp tiếp cận, các phương pháp đào tạo, tập huấn, hỗ trợ kỹ thuật cho nông dân,… do các tổ chức trong nước và quốc tế thực hiện. Qua đó các cơ quan, tổ chức đã có những đề xuất, kiến nghị nhằm giúp cho hoạt động khuyến nông hiệu quả, thiết thực hơn đối với bà con nông dân. Tuy nhiên đến nay chưa có một nghiên cứu nào đề cập, xem xét một cách có hệ thống về nâng cao năng lực cho KNVCS trên địa bàn tỉnh Hải Dương (Trung tâm Khuyến nông Hải Dương, 2017). Tỉnh Hải Dương có 265 xã, phường, thị trấn, trong đó có 257 xã, phường, thị trấn có sản xuất nông nghiệp. Hệ thống tổ chức khuyến nông tỉnh Hải Dương được hình thành từ năm 1993 và đang trong quá trình phát triển. Toàn tỉnh có 294 cán bộ khuyến nông, trong đó KNVCS là 232 người (chiếm 78,91%) trình độ từ Trung cấp trở lên. KNVCS tỉnh Hải Dương nhiệt tình, tận tâm với công việc, tuy nhiên còn yếu về nghiệp vụ, kỹ năng, điều kiện làm việc còn nhiều khó khăn, do đó chất lượng và hiệu quả hoạt động chưa cao, chưa đáp ứng được yêu cầu của sản xuất (Trung tâm Khuyến nông Hải Dương, 2017). Để nâng cao chất lượng và hiệu quả hoạt động của KNVCS trên địa bàn tỉnh Hải Dương, yêu cầu đặt ra là phải tiến hành nghiên cứu, đánh giá đúng thực trạng năng lực KNVCS, phân tích những điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức, các yếu tố ảnh hưởng, từ đó xây dựng những giải pháp phù hợp để nâng cao năng lực hệ thống KNVCS. Nhằm góp phần giải quyết vấn đề này, tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Giải pháp nâng cao năng lực cho đội ngũ Khuyến nông viên cơ sở trên địa bàn tỉnh Hải Dương”. 2 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU 1.2.1. Mục tiêu chung Trên cơ sở đánh giá thực trạng năng lực của Khuyến nông viên cơ sở trên địa bàn tỉnh Hải Dương những năm qua, nghiên cứu định hướng, đề xuất một số giải pháp phù hợp nhằm nâng cao năng lực làm việc cho đội ngũ Khuyến nông viên cơ sở trên địa bàn tỉnh Hải Dương trong những năm tiếp theo. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể - Góp phần hệ thống hoá cơ sở lý luận và thực tiễn về năng lực của đội ngũ KNVCS trong tổ chức và quản lý các hoạt động khuyến nông; - Đánh giá thực trạng năng lực của đội ngũ KNVCS trên địa bàn tỉnh Hải Dương trong những năm qua; - Phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến năng lực của đội ngũ KNVCS trong hoạt động khuyến nông ở Hải Dương; - Định hướng, đề xuất một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao năng lực của đội ngũ KNVCS trên địa bàn tỉnh Hải Dương. 1.3. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU Để thực hiện đề tài “Giải pháp nâng cao năng lực cho đội ngũ Khuyến nông viên cơ sở trên địa bàn tỉnh Hải Dương” chúng tôi đặt ra một số câu hỏi định hướng nghiên cứu như sau: (1) Năng lực KNVCS bao gồm những nội dung gì? (2) Chính phủ có những chính sách gì để khuyến khích nâng cao năng lực đội ngũ KNVCS? (3) Thực trạng năng lực làm việc của đội ngũ KNVCS trên địa bàn tỉnh Hải Dương hiện nay như thế nào? (4) Những yếu tố ảnh hưởng đến năng lực đội ngũ KNVCS tỉnh Hải Dương trong quá trình hoạt động khuyến nông? (5) Giải pháp nào để nâng cao năng lực cho đội ngũ KNVCS trên địa bàn tỉnh Hải Dương? 1.4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 1.4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Các vấn đề liên quan đến việc đánh giá năng lực KNVCS và các giải pháp nâng cao năng lực cho đội ngũ KNVCS trên địa bàn 3 tỉnh Hải Dương; điều kiện làm việc của KNVCS; các hoạt động khuyến nông có sự tham gia của KNVCS; các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước về nâng cao năng lực KNVCS. Đối tượng khảo sát: Cán bộ khuyến nông cấp tỉnh, huyện, KNVCS xã, phường, thị trấn, đối tượng hưởng lợi các hoạt động, các chương trình khuyến nông (hộ nông dân, nhóm hộ). 1.4.2. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung nghiên cứu: Đề tài tập trung chủ yếu đánh giá năng lực KNVCS trong triển khai các hoạt động khuyến nông và hỗ trợ cán bộ khuyến nông các cấp về quản lý, giám sát các hoạt động khuyến nông. Đánh giá các giải pháp nâng cao năng lực cho đội ngũ KNVCS. Nghiên cứu một số giải pháp khả thi nhằm nâng cao năng lực cho đội ngũ KNVCS trên địa bàn tỉnh Hải Dương trong những năm tới. Về không gian: Đề tài tiến hành nghiên cứu trên địa bàn tỉnh Hải Dương. Một số nội dung chuyên sâu khảo sát tại ba huyện, thị xã: huyện Kinh Môn; huyện Kim Thành và thị xã Chí Linh tỉnh Hải Dương. Về thời gian: Đề tài thực hiện từ tháng 10/2016 đến tháng 10/2017. Đề tài tập trung nghiên cứu giải pháp nâng cao năng lực cho đội ngũ KNVCS trên địa bàn tỉnh trong khoảng thời gian từ năm 2014 đến năm 2016 và một số thông tin từ các năm trước để phục vụ cho việc so sánh, đánh giá. 1.5. Ý NGHĨA CỦA ĐỀ TÀI Nâng cao năng lực cho đội ngũ Khuyến nông viên cơ sở là vấn đề được Trung tâm Khuyến nông, Sở Nông nghiệp & PTNT Hải Dương đặt lên hàng đầu. Khi ngành nông nghiệp ngày càng ảnh hưởng sâu sắc bởi tiến trình hội nhập, nâng cao năng lực cho đội ngũ Khuyến nông viên cơ sở trên địa bàn tỉnh là con đường dẫn tới thành công của hoạt động khuyến nông nói riêng và ngành nông nghiệp của tỉnh nói chung. Chính vì vậy, đề tài “Giải pháp nâng cao năng lực cho đội ngũ Khuyến nông viên cơ sở trên địa bàn tỉnh Hải Dương” được thực hiện có ý nghĩa lý luận và thực tiễn cao. 4 PHẦN 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN 2.1.1. Một số khái niệm cơ bản 2.1.1.1. Khuyến nông Khuyến nông là một thuật ngữ khó định nghĩa một cách chính xác bởi khuyến nông được tổ chức bằng nhiều cách khác nhau, phục vụ nhiều mục đích rộng rãi, do đó có nhiều quan niệm và định nghĩa về khuyến nông, mỗi cán bộ khuyến nông đều có những ý niệm riêng dựa trên kinh nghiệm và tính chất công việc của mình. Dưới đây là một số định nghĩa có tính chính xác về khuyến nông. “Khuyến nông là một sự giao tiếp thông tin tỉnh táo nhằm giúp nông dân hình thành các ý kiến hợp lý và tạo ra các quyết định đúng đắn” (A.W.Van Den Ban and H.S Hawkins, 1988). “Khuyến nông được xem như một tiến trình của việc hoà nhập các kiến thức khoa học kỹ thuật hiện đại, các quan điểm, kỹ năng để quyết định cái gì cần làm, cách thức làm trên cơ sở cộng đồng địa phương sử dụng các nguồn tài nguyên tại chỗ với sự trợ giúp từ bên ngoài để có khả năng vượt qua các trở ngại gặp phải” (D.Sim and H.A.Hilmi, 1987). “Khuyến nông là làm việc với nông dân, lắng nghe những khó khăn, các nhu cầu và giúp họ tự quyết định giải quyết vấn đề chính của họ” (Jackson.W.J et al., 1996). Ở Việt Nam, khuyến nông được định nghĩa là một hệ thống các biện pháp giáo dục cho nông dân nhằm đẩy mạnh phát triển sản xuất nông nghiệp, nâng cao đời sống vật chất tinh thần cho nông dân, xây dựng và phát triển nông thôn mới. Hiểu theo nghĩa hẹp, khuyến nông là một tiến trình giáo dục người nông dân một cách không chính thức. Nó đem đến cho người nông dân những thông tin và lời khuyên để giải quyết những vấn đề trong cuộc sống. Khuyến nông là sử dụng các cơ quan, các trung tâm khoa học nông nghiệp để phổ biến, mở rộng các kết quả nghiên cứu tới người nông dân bằng các phương pháp thích hợp để họ áp dụng nhằm thu được hiệu quả tốt hơn (Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, 2007). Hiểu theo nghĩa rộng, khuyến nông là khái niệm chung để chỉ tất cả những hoạt động hỗ trợ phát triển nông nghiệp nông thôn như hướng dẫn tiến bộ kĩ thuật, định hướng sản xuất, tiêu thụ sản phẩm giúp người nông dân hiểu biết 5 chính sách, pháp luật nhà nước, phát triển khả năng tự quản lý, điều hành và tổ chức các hoạt động xã hội, tăng cường liên kết cộng đồng nông thôn (Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, 2007). Tóm lại, khuyến nông là cách đào tạo và rèn luyện tay nghề cho nông dân, đồng thời giúp họ hiểu được chủ trương, chính sách về nông nghiêp, những kiến thức về kỹ thuật, kinh nghiệm quản lý, những thông tin thị trường, để họ có đủ khả năng tự giải quyết được các vấn đề của gia đình và cộng đồng nhằm đẩy mạnh sản xuất, cải thiện đời sống, nâng cao dân trí, góp phần xây dựng và phát triển nông thôn. 2.1.1.2. Khuyến nông viên cơ sở KNVCS là những người trực tiếp làm công tác khuyến nông ở địa bàn cơ sở (xã, thôn, bản, ấp). Đây là những người trực tiếp tiếp cận với nông dân và tổ chức triển khai các hoạt động khuyến nông cho nông dân (Phạm Thị Anh, 2014). Ở nước ta, KNVCS bao gồm: Khuyến nông viên cấp xã; thôn, bản gọi cộng tác viên khuyến nông. Hệ thống KNVCS rất đa dạng, tuỳ thuộc vào điều kiện đặc thù của từng địa phương mà có cách tổ chức khác nhau (Phạm Thị Anh, 2014). Trong nghiên cứu này KNVCS được hiểu là những người giúp nông dân tiếp cận với khoa học kỹ thuật mới, những người này làm việc tại xã. 2.1.1.3. Năng lực Khuyến nông viên cơ sở a. Khái niệm năng lực Năng lực được định nghĩa là tập hợp của kiến thức, kỹ năng, phẩm chất của một cá nhân được thể hiện thông qua những hành vi cụ thể nhằm đạt được hiệu quả cao trong công việc mà cá nhân đó đảm nhiệm, phụ trách (Lê Quân, Hồ Như Hải, Tạ Huy Hùng, 2016). b. Năng lực của KNVCS Năng lực của KNVCS là tập hợp những kiến thức, kỹ năng, hành vi và thái độ mà KNVCS tích lũy được, có được thông qua quá trình học tập, rèn luyện, hoạt động khuyến nông thực tế tại cơ sở và biết vận dụng nó vào công việc để hoàn thành tốt nhiệm vụ được giao (Phạm Văn Long, 2006). 2.1.2. Vai trò của đội ngũ Khuyến nông viên cơ sở Khuyến nông là cầu nối giữa khoa học và sản xuất, là nhân tố quan trọng để tạo ra mối quan hệ liên kết giữa 4 nhà (nhà quản lý, nhà khoa học, doanh nghiệp và nhà nông), qua đó góp phần thúc đẩy sản xuất, lưu thông và tiêu dùng. 6