Tài liệu Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý, khai thác các công trình thủy lợi do công ty tnhh một thành viên thủy lợi can lộc

LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng số liệu và kết quả nghiên cứu trong khóa luận này là trung thực và chưa từng được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện khóa luận này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong bài khóa luận đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Sinh viên Mai Thùy Dung i LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện bài khóa luận tốt nghiệp này tôi đã nhận được sự giúp đỡ tận tình của rất nhiều thầy cô giáo, cá nhân, các cơ quan và các tổ chức. Tôi xin được bày tỏ lòng cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất tới tất cả các thầy cô giáo, các nhân, các cơ quan và tổ chức đã quan tâm giúp đỡ, tạo mọi điều kiện cho tôi hoàn thành khóa luận này. Trước hết tôi xin trân trọng cảm ơn ban Giám hiệu nhà trường, toàn thể các thầy cô giáo khoa Kinh tế và PTNT, bộ môn Kinh tế đã truyền đạt cho tôi những kiến thức cơ bản và tạo điều kiện giúp đỡ tôi hoàn thành khóa luận này. Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới thầy giáo TS. Nguyễn Tất Thắng, thầy đã dành nhiều thời gian trực tiếp hướng dẫn và tận tình giúp đỡ, động viên tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. Qua đây tôi cũng xin cảm ơn toàn thể cán bộ phòng NN huyện, phòng Thống kê huyện Can Lộc, chính quyền địa phương các xã trong huyện, cùng với bà con nông dân đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong quá trình điều tra thực tế. Đặc biệt, tôi xin chân thành cảm ơn các bác, các cô chú, anh chị là cán bộ thủy nông Công ty TNHH MTV thủy lợi Can Lộc đã hướng dẫn tận tình cho tôi những kiến thức về chuyên môn, giúp đỡ tôi trong việc khảo sát thực tế. Cuối cùng tôi xin chân thành cảm ơn gia đình và bạn bè đã chia sẻ cùng tôi những khó khăn, động viên và tạo mọi điều kiện tốt nhất cho tôi học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 04 tháng 06 năm 2012 Sinh viên Mai Thùy Dung i TÓM TẮT KHÓA LUẬN Công tác thủy lợi có vai trò cực kỳ quan trọng trong sản xuất nông nghiệp và đời sống kinh tế - xã hội. Đặc biệt là với nước nông nghiệp như Việt Nam. Can Lộc là huyện trọng điểm về nông nghiệp của tỉnh Hà Tĩnh vì vậy các công trình thủy lợi đã và đang được quan tâm đầu tư – xây dựng. Đơn vị được phân công quản lý các công trình thủy lợi vừa và lớn trên địa bàn huyện là Công ty TNHH một thành viên thủy lợi Can Lộc. Trong những năm qua, hệ thống các công trình thủy lợi đã góp phần không nhỏ trong việc nâng cao năng suất cây trồng, phục vụ dân sinh, cải thiện đời sống của nông dân cũng như góp phần tạo nên bộ mặt mới cho huyện Can Lộc về kinh tế - xã hội. Tuy nhiên hiện nay, công tác quản lý, khai thác các công trình thủy lợi còn tồn tại nhiều bất cập, hạn chế, hiệu quả mang lại chưa thực sự bền vững. Xuất phát từ những vấn đề nêu trên tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý, khai thác các công trình thủy lợi do Công ty TNHH một thành viên thủy lợi Can Lộc quản lý trên địa bàn huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh”. Mục tiêu chính của đề tài là: Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý, khai thác các công trình thủy lợi. Đánh giá thực trạng quản lý, khai thác các công trình thủy lợi do Công ty TNHH MTV thủy lợi Can Lộc quản lý trên địa bàn huyện Can Lộc trong thời kì 2009 - 2011. Phân tích nguyên nhân và các yếu tố ảnh hưởng tới hiệu quả quản lý, khai thác các công trình thủy lợi. Từ đó đề xuất định hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, khai thác các công trình thủy lợi do Công ty TNHH MTV thủy lợi Can Lộc quản lý trên địa bàn huyện trong thời gian tới. Để giải quyết vấn đề đặt ra, tôi tiến hành xem xét tổng quan lý luận và thực tiễn về quản lý, khai thác các công trình thủy lợi để làm cơ sở, nền tảng cho phân tích về sau. Các lý luận được hệ thống hóa là một số khái niệm cơ bản như: thủy lợi, công trình thủy lợi, hệ thống công trình thủy lợi, quản lý và khai thác. Ngoài ra còn có tổng quan về chức năng, ý nghĩa, nội dung, yêu cầu của quản lý, khai thác các công trình thủy lợi; hiệu quả và các nguyên nhân ảnh hưởng tới hiệu quả quản lý, khai thác các công trình thủy lợi. ii Đi kèm cơ sở lý luận là kinh nghiệm thực tiễn trên thế giới (Nhật Bản) và một số tỉnh trong nước (Thái Bình, Vĩnh Phúc) để từ đó rút ra bài học kinh nghiệm cho quản lý, khai thác các công trình thủy lợi trên địa bàn huyện Can Lộc. Trong quá trình nghiên cứu đề tài tôi có sử dụng một số phương pháp nghiên cứu nhằm hướng tới làm rõ, giải quyết các mục tiêu đã đề ra: Xây dựng tiêu thức chọn điểm nghiên cứu thể hiện rõ nét đặc điểm tự nhiên của địa hình, tình hình thủy lợi đa dạng phong phú và đại diện được cho toàn huyện. 3 điểm nghiên cứu được chọn là xã Phú Lộc, xã Thanh Lộc và xã Thuần Thiện; Phương pháp thu thập số liệu đã công bố và số liệu mới, điều tra 60 hộ dân được hưởng lợi từ công trình thủy lợi, cùng một số cán bộ thủy nông và cán bộ xã; Phân tích theo hai phương pháp là phương pháp thống kê mô tả và so sánh; Tham khảo ý kiến của các chuyên gia; Xác định các chỉ tiêu nghiên cứu. Qua quá trình nghiên cứu, phân tích tôi rút ra một số nét chính về thực trạng quản lý, khai thác các công trình thủy lợi do Công ty TNHH MTV thủy lợi quản lý như sau: Về quản lý công trình: Việc quản lý các công trình thủy lợi trên địa bàn 3 xã nghiên cứu cũng như trên toàn huyện được phân cấp dựa theo quy mô công trình. Công ty TNHH MTV thủy lợi Can Lộc quản lý những công trình vừa và lớn, liên huyện, liên xã, có kỹ thuật phức tạp. Còn các công trình nhỏ do UBND huyện tổ chức phân cấp. Các công trình thủy lợi khá đa dạng về chủng loại. Hằng năm Công ty đều tiến hành duy tu, bảo dưỡng, sửa chữa các công trình với kinh phí từ nguồn cấp bù thủy lợi phí và nguồn cấp sửa chữa lớn. Tuy nhiên hiện nay các công trình đang xuống cấp nhiều do số năm sử dụng lâu, do kỹ thuật vận hành và do cả ý thức của cộng đồng hưởng lợi. Về quản lý nước: Công tác tổ chức tưới của Công ty khá nhịp nhàng, tỷ lệ hoàn thành hợp đồng tưới khá cao. Tuy nhiên, thực trạng lãng phí nước, điện năng vượt định mức vẫn còn là vấn đề nhức nhối. Nguyên nhân chủ yếu là do trình độ của cán bộ thủy nông còn hạn chế và ý thức sử dụng nước bừa bãi của cộng đồng hưởng lợi. Về tổ chức và quản lý kinh tế: Việc bố trí lao động tại Công ty còn nhiều bất cập, chưa cân đối khiến hiệu quả làm việc không cao. Chi phí cho tiền lương là khá lớn trong khi đó chi cho sửa chữa, bảo dưỡng công trình thủy lợi lại chỉ chiếm tỷ lệ thấp. Hiệu quả quản lý, khai thác các công trình thủy lợi: Tuy còn nhiều bất cập hạn chế nhưng công tác quản lý, khai thác công trình thủy lợi cũng đã mang lại những iii hiệu quả nhất định: giảm lãng phí nước, tiêu hao điện năng; tiết kiệm được chi phí trong duy tu, bảo dưỡng công trình nhờ kiên cố hóa kênh mương; góp phần tăng diện tích sản xuất và năng suất cây trồng cho các hộ nông dân nhờ thực hiện tốt công tác tưới, tiêu nước; ngoài ra còn giúp cải thiện cảnh quan môi trường nông thôn. Qua quá trình tìm hiểu thực tế tôi cũng nhận thấy một số yếu tố ảnh hưởng tới hiệu quả quản lý, khai thác các công trình thủy lợi: Sự tham gia hạn chế của cộng đồng hưởng lợi ảnh hưởng tới ý thức của họ; Phân cấp quản lý, khai thác các công trình thủy lợi chưa triệt để, chưa tới cộng đồng hưởng lợi; Nguồn kinh phí hạn hẹp; Mối liên hệ lỏng lẻo giữa các tổ chức, và giữa các tổ chức với cộng đồng; Kỹ thuật còn thiếu và yếu dẫn tới chất lượng công trình chưa cao; Điều kiện tự nhiên, môi trường cũng ảnh hưởng tới hiệu quả quản lý, khai thác các công trình thủy lợi. Để nâng cao hiệu quả quản lý, khai thác các công trình thủy lợi tôi xin đề xuất một số giải pháp sau: Hoàn thiện về kỹ thuật phục vụ công tác quản lý công trình, nắm vững nguyên lý hoạt động của từng loại công trình; Tăng cường, đẩy mạnh công tác duy tu, bảo dưỡng, sửa chữa công trình nhằm tăng tuổi thọ công trình, đảm bảo công trình hoạt động hiệu quả; Tăng cường kiên cố hóa kênh mương; Nâng cao năng lực chuyên môn, trình độ quản lý của cán bộ thủy nông; sắp xếp, cơ cấu lại bộ máy tổ chức; Tăng cường phân cấp quản lý, khai thác các công trình thủy lợi tới địa phương, huy động tối đa sự tham gia trực tiếp của cộng đồng hưởng lợi. Để thực hiện tốt các giải pháp tôi xin có một số kiến nghị với các cấp như sau: Đối với UBND tỉnh Hà Tĩnh: Cần hoàn thiện các văn bản chính sách về quản lý, khai thác các công trình thủy lợi trên địa bàn tỉnh. Về kinh phí hoạt động cho Công ty thủy nông cần cấp đủ, kịp thời hơn; Đối với UBND huyện Can Lộc: Chỉ đạo tổ chức, hoàn thiện các tổ chức thủy nông cơ sở, phối hợp tổ chức tuyên truyền Pháp lệnh khai thác, bảo vệ công trình thủy lợi; Đối với Công ty TNHH MTV thủy lợi Can Lộc: Tổ chức lại bộ máy hoạt động của Công ty, giảm về số lượng, đào tạo nâng cao chất lượng lao động. Tăng cường mối quan hệ với các tổ chức thủy nông cơ sở, Đối với các tổ chức thủy nông cơ sở: Huy động, tạo điều kiện cho người dân tham gia vào quá trình quản lý, khai thác các công trình thủy lợi. Thực hiện tốt việc kiên cố hóa kênh mương nhằm đảm bảo tính đồng bộ cho hệ thống công trình thủy lợi. iv MỤC LỤC Lời cảm ơn ....................................................................................................... i Tóm tắt khoá luận ........................................................................................... ii Mục lục............................................................................................................ v Danh mục bảng ............................................................................................ viii Danh mục sơ đồ ............................................................................................. ix Danh mục hộp ................................................................................................ ix Danh mục các chữ viết tắt ............................................................................... x PHẦN I: MỞ ĐẦU ................................................................................................... 1 1.1 Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................ 1 1.2 Mục tiêu nghiên cứu.................................................................................. 2 1.2.1 Mục tiêu chung....................................................................................... 2 1.2.2 Mục tiêu cụ thể ....................................................................................... 3 1.3 Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ................................................................ 3 1.3.1 Đối tượng nghiên cứu ............................................................................ 3 1.3.2 Phạm vi nghiên cứu................................................................................ 3 PHẦN II: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN QUẢN LÝ, KHAI THÁC CÁC CÔNG TRÌNH THỦY LỢI ..................................................................................... 4 2.1 Cơ sở lý luận ............................................................................................. 4 2.1.1 Một số khái niệm cơ bản ........................................................................ 4 2.1.2 Một số đặc điểm của công trình thủy lợi có tác động tới hiệu quả quản lý, khai thác các công trình thủy lợi ................................................................ 5 2.1.3 Chức năng của quản lý, khai thác các công trình thủy lợi ..................... 6 2.1.4 Ý nghĩa của quản lý, khai thác công trình thủy lợi ................................ 6 2.1.5 Nội dung quản lý, khai thác công trình thủy lợi .................................... 7 2.1.6 Yêu cầu của quản lý, khai thác công trình thủy lợi................................ 8 2.1.7 Hiệu quả quản lý, khai thác các công trình thủy lợi .............................. 9 2.1.8 Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý, khai thác các công trình thủy lợi ............ 10 2.2 Cơ sở thực tiễn ........................................................................................ 11 v 2.2.1 Kinh nghiệm về quản lý, khai thác các công trình thủy lợi trên thế giới .............. 11 2.2.2 Thực tiễn quản lý, khai thác các công trình thủy lợi ở Việt Nam.......................... 13 2.2.3 Bài học kinh nghiệm rút ra từ thực tiễn thế giới và Việt Nam ............ 19 PHẦN III: ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............ 20 3.1 Đặc điểm địa bàn nghiên cứu .................................................................. 20 3.1.1 Điều kiện tự nhiên ................................................................................ 20 3.1.2 Điều kiện kinh tế - xã hội ..................................................................... 24 3.2 Phương pháp nghiên cứu......................................................................... 31 3.2.1 Phương pháp chọn điểm nghiên cứu .................................................... 31 3.2.2 Phương pháp thu thập số liệu, thông tin .............................................. 31 3.2.3 Phương pháp chuyên gia ...................................................................... 32 3.2.4 Phương pháp xử lý, phân tích số liệu, thông tin .................................. 33 3.2.5 Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ............................................................... 33 PHẦN IV: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ................................. 35 4.1 Thực trạng quản lý, khai thác các công trình thủy lợi do Công ty TNHH MTV thủy lợi Can Lộc quản lý trên địa bàn huyện Can Lộc ....................... 35 4.1.1 Thực trạng quản lý công trình thủy lợi ................................................ 35 4.1.2 Thực trạng quản lý nước ...................................................................... 51 4.1.3 Thực trạng tổ chức và quản lý kinh tế về thủy lợi ............................... 61 4.1.4 Hiệu quả quản lý, khai thác các công trình thủy lợi ............................ 70 4.1.5 Đánh giá chung về hiệu quả quản lý, khai thác các công trình thủy lợi do Công ty TNHH MTV thủy lợi Can Lộc quản lý trên địa bàn huyện Can Lộc........................ 75 4.1.6 Một số nguyên nhân ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý, khai thác các công trình thủy lợi trên địa bàn huyện .......................................................... 78 4.2 Định hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, khai thác các công trình thủy lợi trên địa bàn huyện trong thời gian tới ........................ 82 4.2.1 Định hướng về quản lý, khai thác các công trình thủy lợi trên địa bàn huyện ............................................................................................. 82 4.2.2 Một số giải pháp pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, khai thác các công trình thủy lợi trên địa bàn huyện ............................................ 83 vi PHẦN V: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .............................................................. 96 5.1 Kết luận ................................................................................................... 96 5.2 Kiến nghị ................................................................................................. 97 5.2.1 Đối với UBND tỉnh Hà Tĩnh ................................................................ 97 5.2.2 Đối với UBND huyện Can Lộc ............................................................ 98 5.2.2 Đối với Công ty TNHH MTV thủy lợi Can Lộc ................................. 98 5.2.3 Đối với các tổ chức thủy nông cơ sở.................................................... 98 TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................................... 99 PHỤ LỤC...............................................................................................................100 vii DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1 Tình hình sử dụng đất đai của huyện Can Lộc (2009 – 2011) ................. 23 Bảng 3.2 Tình hình dân số và lao động của huyện Can Lộc (2009 – 2011) ............ 26 Bảng 3.3 Kết quả sản xuất kinh doanh của huyện Can Lộc (2009 – 2011) ............. 29 Bảng 3.4 Tình hình phân bổ mẫu điều tra và phỏng vấn ......................................... 32 Bảng 4.1 Thực trạng các công trình thủy lợi trên toàn huyện Can Lộc năm 2011 ........... 37 Bảng 4.2 Thực trạng các công trình thủy lợi do Công ty TNHH MTV thủy lợi Can Lộc quản lý tại 3 xã nghiên cứu (2009 – 2011) ................................................ 44 Bảng 4.3 Tình hình duy tu, bảo dưỡng, sửa chữa công trình thủy lợi do Công ty TNHH MTV thủy lợi Can Lộc quản lý tại 3 xã nghiên cứu (2009 – 2011) ............................ 50 Bảng 4.4 Công tác hợp đồng và nghiệm thu tưới trên toàn huyện Can Lộc (2009 – 2011) ..................................................................................................................... 55 Bảng 4.5 Kết quả tưới nước tại 3 xã nghiên cứu (2009 – 2011) .............................. 57 Bảng 4.6 Tình hình tiêu hao điện năng tại trạm bơm Thanh Lộc (2009 – 2011) ........... 60 Bảng 4.7 Cơ cấu chi phí của Công ty TNHH MTV thủy lợi Can Lộc (2009 – 2011)............. 64 Bảng 4.8 Cân đối thu chi của Công ty TNHH MTV thủy lợi Can Lộc (2009 – 2011)............ 65 Bảng 4.9 Tổng thủy lợi phí được miễn tại 3 xã nghiên cứu (2009 – 2011) ............. 67 Bảng 4.10 Tình hình chi tài chính cho công tác duy tu, bảo dưỡng, sửa chữa công trình thủy lợi tại 3 xã nghiên cứu (2009 – 2011)............................................. 69 Bảng 4.11 Tác động của quản lý, khai thác công trình thủy lợi tới tình hình tiêu hao điện năng, nước tưới tại 3 xã nghiên cứu ................................................................. 71 Bảng 4.12 Hiệu quả của việc kiên cố hóa kênh mương trong nạo vét, tu bổ công trình thủy lợi ở 3 xã nghiên cứu ............................................................................... 72 Bảng 4.13 Tác động của quản lý, khai thác công trình thủy lợi tới diện tích, năng suất sản xuất nông nghiệp tại 3 xã nghiên cứu......................................................... 73 Bảng 4.14 Công tác tuyên truyền Pháp lệnh Khai thác và bảo vệ công trình thủy lợi tại 3 xã nghiên cứu ................................................................................................... 74 Bảng 4.15 Đánh giá của hộ nông dân về công tác quản lý, khai thác các công trình thủy lợi của Công ty TNHH MTV thủy lợi Can Lộc ............................................... 78 Bảng 4.16 Các giải pháp kiên cố hóa kênh mương .................................................. 88 viii DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 4.1 Nguyên nhân công trình thủy lợi xuống cấp ở 3 xã nghiên cứu .............. 47 Sơ đồ 4.2 Nguyên nhân cơ bản dẫn đến thiếu nước................................................. 59 Sơ đồ 4.3 Bộ máy quản lý, khai thác công trình thủy lợi huyện Can Lộc (2010-nay) ........... 61 Sơ đồ 4.4 Cơ cấu tổ chức Công ty TNHH MTV thủy lợi Can Lộc ......................... 62 Sơ đồ 4.5 Sơ đồ tổ chức quản lý, khai thác các công trình thủy lợi Huyện ............. 93 DANH MỤC HỘP Hộp 4.1 Ý thức bảo vệ công trình thủy lợi .............................................................. 74 Hộp 4.2 Khó khăn về kinh phí .................................................................................. 80 Hộp 4.3 Việc ai người ấy làm .................................................................................. 81 Hộp 4.4 Thiếu và yếu về công nghệ, hệ thống không đồng bộ ................................ 81 Hộp 4.5 Điều kiện tự nhiên ảnh hưởng tới quản lý, khai thác công trình thủy lợi .............. 82 ix DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CN Công nghiệp CNH – HĐH Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa CNV Công nhân viên CT Công trình DN Doanh nghiệp ĐVT Đơn vị tính HTX Hợp tác xã HTXDVNN Hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp KH – KT – CT Kế hoạch – Kỹ thuật – Công trình KT – XH Kinh tế - Xã hội NN & PTNT Nông nghiệp và phát triển nông thôn NTTS Nuôi trồng thủy sản TLP Thủy lợi phí TM – DV Thương mại – Dịch vụ TTCN Tiểu thủ công nghiệp TCHTDN Tổ chức hợp tác dùng nước TNHH MTV Trách nhiệm hữu hạn một thành viên UBND Ủy ban nhân dân XDCB Xây dựng cơ bản x PHẦN I: MỞ ĐẦU 1.1 Tính cấp thiết của đề tài Việt Nam từ lâu nay vẫn được biết đến là một quốc gia có nền sản xuất nông nghiệp là chủ yếu với một số sản phẩm nông nghiệp có chất lượng trên thị trường quốc tế. Nông nghiệp không đơn giản chỉ là phục vụ nhu cầu ăn uống của con người mà còn đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế quốc dân. Hội nhập quốc tế đã dẫn tới một xu hướng tất yếu là sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng tăng tỉ trọng công nghiệp, dịch vụ, giảm tỉ trọng nông nghiệp, đẩy mạnh quá trình công nghiệp hóa – hiện đại hóa đất nước. Để phù hợp với xu thế đó Đảng và Nhà nước đã có nhiều chủ trương, chính sách nhằm giảm tỉ trọng nông nghiệp theo hướng bền vững. Có nghĩa là chú trọng vào mặt chất lượng và nâng nông nghiệp lên một tầm cao mới, là điểm tựa vững chắc cho các ngành kinh tế khác phát triển. Trong các biện pháp được áp dụng thì thủy lợi là biện pháp có tầm quan trọng bậc nhất tạo điều kiện cho nông nghiệp phát triển. Hệ thống các công trình thủy lợi có nhiệm vụ cung cấp nước và tiêu úng khi cần thiết. Nước đối với nông nghiệp là vô cùng quan trọng. Trong dân gian đến nay vẫn còn lưu truyền câu nói: ''Nhất nước, nhì phân, tam cần, tứ giống''. Và chủ tịch Hồ Chí Minh cũng đã từng nói rằng: “Nước cũng có thể làm lợi, nhưng cũng có thể làm hại, nhiều nước quá thì úng lụt, ít nước quá thì hạn hán. Nhiệm vụ của chúng ta là làm cho đất với nước điều hoà với nhau để nâng cao đời sống nhân dân, xây dựng chủ nghĩa xã hội”. Do đó, trong phát triển nông nghiệp, thủy lợi cần đi trước một bước để tạo tiền đề vững chắc cho việc nâng cao năng suất, hiệu quả cây trồng. Can Lộc là một huyện trọng điểm về sản xuất nông nghiệp của tỉnh Hà Tĩnh vì vậy các công trình thủy lợi đã và đang được quan tâm đầu tư – xây dựng. Toàn huyện có 12 hồ đập chứa nước lớn nhỏ, 126 trạm bơm, hơn 700 km kênh mương và 920 cống các loại. Hệ thống công trình thủy lợi trên địa bàn huyện được phân cấp quản lý theo 2 cấp là Nhà nước và nhân dân. Đơn vị đại diện cho Nhà nước quản lý các công trình đầu mối, công trình trọng điểm của huyện là Công ty TNHH một thành viên thủy lợi Can Lộc. Trong những năm qua, hệ thống các công trình thủy 1 lợi đã góp phần to lớn trong việc nâng cao năng suất cây trồng, phục vụ dân sinh và các ngành kinh tế khác. Tuy nhiên hiện nay công tác quản lý, khai thác các công trình thủy lợi do Công ty TNHH MTV thủy lợi Can Lộc quản lý trên địa bàn huyện còn tồn tại những bất cập, hạn chế, chưa đạt hiệu quả cao, chưa đáp ứng được nhu cầu đặt ra. Nhiều công trình sau khi xây dựng đi vào phục vụ sản xuất thì hiệu quả khai thác không cao. Những bất cập đó có thể do nhiều nguyên nhân cả khách quan và chủ quan. Chính vì vậy, để có thể phát huy hết năng lực của các công trình thủy lợi thì vấn đề đặt ra là cần làm gì để nâng cao hiệu quả quản lý, khai thác các công trình thủy lợi. Để giải quyết vấn đề này cũng đã có một số nghiên cứu được tiến hành tại các điểm khác nhau trong cả nước và cũng có những nghiên cứu được tiến hành tại huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh. Tiêu biểu là nghiên cứu “Quản lý, khai thác các công trình thủy lợi ở huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh” của Võ Hữu Hào (2010), Đại học Nông nghiệp Hà Nội. Nghiên cứu đã chỉ ra được những nét cơ bản nhất về thực trạng cũng như những nguyên nhân của việc quản lý, khai thác các công trình thủy lợi chưa đạt hiệu quả cao. Ngoài ra nghiên cứu cũng đưa ra được một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, khai thác các công trình thủy lợi trên địa bàn huyện Can Lộc. Tuy nhiên bên cạnh đó nghiên cứu còn mặt hạn chế là chưa đi sâu phân tích các vấn đề, các nguyên nhân chưa được lý giải cụ thể… Xuất phát từ những vấn đề nêu trên tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý, khai thác các công trình thủy lợi do Công ty TNHH một thành viên thủy lợi Can Lộc quản lý trên địa bàn huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh”. 1.2 Mục tiêu nghiên cứu 1.2.1 Mục tiêu chung Trên cơ sở đánh giá thực trạng quản lý, khai thác các công trình thủy lợi do Công ty TNHH MTV thủy lợi Can Lộc quản lý trên địa bàn huyện Can Lộc, tỉnh Hà Tĩnh trong thời gian qua, từ đó đề xuất định hướng và một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, khai thác các công trình thủy lợi trên địa bàn huyện trong thời gian tới. 2 1.2.2 Mục tiêu cụ thể 1. Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý, khai thác các công trình thủy lợi. 2. Đánh giá thực trạng quản lý, khai thác các công trình thủy lợi do Công ty TNHH MTV thủy lợi Can Lộc quản lý trên địa bàn huyện Can Lộc trong thời kì 2009 - 2011. 3. Phân tích nguyên nhân và các yếu tố ảnh hưởng tới hiệu quả quản lý, khai thác các công trình thủy lợi do Công ty TNHH MTV thủy lợi Can Lộc quản lý trên địa bàn huyện. 4. Đề xuất định hướng và một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, khai thác các công trình thủy lợi do Công ty TNHH MTV thủy lợi Can Lộc quản lý trên địa bàn huyện trong thời gian tới. 1.3 Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 1.3.1 Đối tượng nghiên cứu Các vấn đề có liên quan tới hiệu quả quản lý, khai thác các công trình thủy lợi với chủ thể nghiên cứu là các tổ chức, cá nhân có liên quan đến công tác quản lý, khai thác các công trình thủy lợi do Công ty TNHH MTV thủy lợi Can Lộc quản lý trên địa bàn huyện Can Lộc – Hà Tĩnh. 1.3.2 Phạm vi nghiên cứu * Phạm vi về nội dung Đề tài nghiên cứu về hiệu quả quản lý, khai thác các công trình thủy lợi do Công ty TNHH MTV thủy lợi Can Lộc quản lý trên địa bàn huyện Can Lộc. * Phạm vi về không gian Đề tài nghiên cứu trong phạm vi huyện Can Lộc, trong đó các điểm nghiên cứu được tiến hành tại 3 xã Phú Lộc, Thanh Lộc và Thuần Thiện. * Phạm vi về thời gian Đề tài nghiên cứu dựa trên số liệu thu thập trong khoảng thời gian từ năm 2009 đến năm 2011. Thời gian thực hiện đề tài từ tháng 02 năm 2012 đến tháng 06 năm 2012. 3 PHẦN II: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN QUẢN LÝ, KHAI THÁC CÁC CÔNG TRÌNH THỦY LỢI 2.1 Cơ sở lý luận 2.1.1 Một số khái niệm cơ bản Thủy lợi theo nghĩa chung nhất là những biện pháp nhằm khai thác tài nguyên nước một cách hợp lý nhằm mang lại lợi ích cho cộng đồng. Những biện pháp khai thác nước bao gồm: khai thác nước mặt và nước ngầm thông qua các hệ thống bơm hoặc cung cấp nước tự chảy. Sử dụng tài nguyên nước một cách hợp lý có nghĩa là tận dụng những đặc tính hữu ích mà nó mang lại, mặt khác đấu tranh phòng chống và hạn chế những thiệt hại do nước gây ra đối với sản xuất và đời sống. Những lợi ích mà nguồn nước đem lại vô cùng to lớn và có ý nghĩa đặc biệt trong phát triển kinh tế, phục vụ đời sống dân sinh, bao gồm nước dùng cho phát triển nông nghiệp (trồng trọt, nuôi trồng thủy sản…), phát triển tiểu – thủ công nghiệp, phục vụ sinh hoạt, tạo cảnh quan phát triển du lịch, cải tạo môi trường sinh thái… Công trình thủy lợi là công trình thuộc kết cấu hạ tầng nhằm khai thác mặt lợi của nước; phòng, chống tác hại do nước gây ra, bảo vệ môi trường và cân bằng sinh thái, bao gồm: hồ chứa nước, đập, cống, trạm bơm, giếng, đường ống dẫn nước, kênh, công trình trên kênh và bờ bao các loại. Hệ thống công trình thủy lợi: Bao gồm các công trình thủy lợi có liên quan trực tiếp với nhau về mặt khai thác và bảo vệ trong một khu vực nhất định. Quản lý là một hoạt động mà mọi tổ chức (gia đình, doanh nghiệp, chính phủ) đều có, nó gồm 5 yếu tố tạo thành là: kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, điều chỉnh và kiểm soát. Quản lý chính là thực hiện kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo điều chỉnh và kiểm soát (Fayel). Quản lý là xây dựng và duy trì một môi trường tốt giúp con người hoàn thành một cách hiệu quả mục tiêu đã định (Hard Koont). Quản lý là sự tác động có ý thức của chủ thể quản lý lên đối tượng quản lý nhằm chỉ huy, điều hành, hướng dẫn các đối tượng hướng đến mục đích hoạt động chung và phù hợp với quy luật khách quan. 4 Khai thác là tổng hợp những hoạt động để những sản vật có sẵn trong tự nhiên, những đối tượng nhân tạo được sử dụng một cách hợp lý nhằm tận dụng hết khả năng tiềm tàng vào phục vụ mục đích của con người. 2.1.2 Một số đặc điểm của công trình thủy lợi có tác động tới hiệu quả quản lý, khai thác các công trình thủy lợi Phải thường xuyên đối mặt trực tiếp với sự tàn phá của thiên nhiên, trong đó có sự phá hoại thường xuyên và sự phá hoại bất thường. Là kết quả tổng hợp và có mối quan hệ mật thiết hữu cơ về lao động của rất nhiều người trong nhiều lĩnh vực, bao gồm từ công tác quy hoạch, nghiên cứu khoa học, khảo sát, thiết kế, chế tạo, thi công, đến quản lý khai thác. Đầu tư vốn xây dựng lớn theo cụ thể của từng vùng, có sự đóng góp của dân. Thi công kéo dài, phát huy hiệu quả chậm, nhưng hiệu quả lớn. Công trình thủy lợi phải được xây dựng đồng bộ, khép kín từ đầu mối, kênh chính, kênh nhánh các cấp đến mặt ruộng mới phát huy hiệu quả cao. Công trình thủy lợi nằm rải rác trên diện rộng, qua làng mạc, khu dân cư, nên ngoài những hư hỏng do thiên nhiên tác động còn do con người (chính những người hưởng lợi) gây ra nhất là khi họ không được giao quản lý. Công trình thủy lợi được xây dựng chỉ phục vụ cho một phạm vi của một vùng đã được quy hoạch xác định, không thể di chuyển từ vùng đang thừa nước đến vùng thiếu nước theo yêu cầu thời vụ, phải đều có một tổ chức Nhà nước, tập thể hay cá nhân trực tiếp quản lý, vận hành theo yêu cầu của các hộ sử dụng. Các công trình thủy lợi phục vụ đa mục tiêu (ít nhất 2 mục tiêu trở lên), trong đó có tưới tiêu phục vụ sản xuất nông nghiệp, cấp nước sinh hoạt, nuôi trong thủy sản, thủy điện… Dù đầu tư bất kỳ nguồn vốn nào, nhưng khi xây dựng xong hầu hết giao cho địa phương quản lý. Mỗi công trình thủy lợi dù lớn hay nhỏ đều phải có một tổ chức quản lý. Nhiều nông dân được hưởng lợi từ một công trình thủy lợi, họ là người hiểu biết rõ địa bàn, khi được hướng dẫn, giao quyền thì họ quản lý tốt công trình trên địa bàn của họ và khi công trình thủy lợi bị hư hỏng thì họ là người lo lắng đầu tiên. 5 Do vậy, để quản lý, khai thác hiệu quả các công trình thủy lợi cần phát huy hình thức cộng đồng tham gia. Chứa đựng rất nhiều lĩnh vực khoa học kỹ thuật xây dựng khác nhau. Ngoài công tác quản lý, khai thác, các công trình thủy lợi còn mang tính chất quần chúng. Đơn vị quản lý phải dựa vào dân, vào chính quyền địa phương để làm tốt việc điều hành tưới tiêu, thu thủy lợi phí, tu sửa bảo dưỡng công trình và bảo vệ công trình… Do đó, đơn vị quản lý, khai thác các công trình thủy lợi không những phải làm tốt công tác chuyên môn mà còn phải làm tốt công tác vận động quần chúng nhân dân tham gia bảo vệ công trình trong hệ thống. Hiệu quả của công trình thủy lợi hết sức lớn lao và đa dạng, có loại có thể xác định được bằng tiền hoặc bằng khối lượng vật chất cụ thể, nhưng có loại không xác định được. Việc quản lý và sử dụng các công trình thủy lợi của cộng đồng này có ảnh hưởng tới việc quản lý, khai thác các công trình thủy lợi của cộng đồng khác. Các công trình thủy lợi không được mua bán như các công trình khác. Do đó hình thức tốt nhất để quản lý, khai thác là cộng đồng tham gia. 2.1.3 Chức năng của quản lý, khai thác các công trình thủy lợi Lập kế hoạch: Là một hoạt động của quá trình quản lý mà con người cần hướng vào mục tiêu để đạt được mục đích chung của công trình thủy lợi. Tổ chức: Là quá tình hoạt động liên quan đến mục tiêu, kế hoạch và xác định trao trách nhiệm quyền quản lý cho các tổ chức cá nhân để có hiệu quả nhất. Điều hành: Là những hoạt động để xác định phạm vi, quyền hạn ra quyết định, phân bổ và sử dụng các nguồn lực hợp lý, tăng cường quản lý có sự tham gia của cộng đồng và đảm bảo đúng mức độ, mục đích phục vụ của các công trình thủy lợi. Động cơ thúc đẩy: Nhằm tìm ra được những mặt lợi để thúc đẩy cộng đồng tham gia quản lý sử dụng các công trình thủy lợi có hiệu quả nhất. Kiểm soát và theo dõi: Là một quá trình theo dõi và đánh giá các kết quả đạt được từ các công trình thủy lợi. 2.1.4 Ý nghĩa của quản lý, khai thác công trình thủy lợi Quản lý, khai thác công trình thủy lợi có ý nghĩa quan trọng không chỉ đối với nội bộ ngành mà còn đối với cả cuộc sống, sản xuất của cộng đồng. 6 Là biện pháp kỹ thuật quan trọng để phát huy năng lực thiết kế của công trình, đảm bảo cho công trình phục vụ được trong mọi trường hợp. Quản lý, khai thác công trình tốt sẽ kéo dài thêm thời gian phục vụ của công trình, nâng cao hiệu ích sử dụng công trình và sử dụng nước. Kiểm tra mức độ chính xác trong các khâu quy hoạch, khảo sát, thiết kế và thi công trước đây. Làm cơ sở khoa học cho việc hiện đại hóa hệ thống. Cải tạo thiên nhiên, khai thác các mặt lợi và khắc phục các mặt hại để phục vụ cho nhu cầu của con người. Quản lý, khai thác công trình thủy lợi nhằm tận dụng, khai thác các nguồn lực sẵn có (nước), các nguồn lực do con người xây dựng (công trình thủy lợi, vốn) giúp thúc đẩy sản xuất nông nghiệp phát triển, từ đó góp phần phát triển kinh tế xã hội, nâng cao chất lượng đời sống cho người sản xuất. 2.1.5 Nội dung quản lý, khai thác công trình thủy lợi Công tác quản lý, khai thác công trình thủy lợi bao gồm ba nội dung chính sau: Quản lý nước: Điều hòa phân phối nước, tiêu nước công bằng, hợp lý trong hệ thống công trình thủy lợi, đáp ứng yêu cầu phục vụ sản xuất nông nghiệp, đời sống dân sinh, môi trường và các ngành kinh tế quốc dân khác. Cần có một kế hoạch dùng nước cụ thể để đảm bảo công trình làm việc đúng theo chỉ tiêu thiết kế, an toàn và kéo dài thời gian phục vụ, đồng thời gắn việc sử dụng nước với công tác quản lý hệ thống công trình vào nề nếp, tạo dựng tác phong làm việc kiểu công nghiệp. Bên cạnh xây dựng kế hoạch dùng nước còn cần phải thực hiện ký kết hợp đồng giữa đơn vị cấp nước và đơn vị, cá nhân nhận nước, sử dụng hợp lý, tiết kiệm và bảo vệ môi trường nước. Quản lý công trình: Kiểm tra, theo dõi, phát hiện và xử lý kịp thời các sự cố trong hệ thống công trình thủy lợi, đồng thời thực hiện tốt việc duy tu, bảo dưỡng, sửa chữa nâng cấp công trình, máy móc, thiết bị; bảo vệ và vận hành công trình theo đúng quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật, đảm bảo công trình vận hành an toàn, hiệu quả và sử dụng lâu dài. Cụ thể: Sử dụng công trình: Dựa vào tình hình và đặc điểm công 7 trình, điều kiện dự báo khí tượng thủy văn và nhu cầu nước trong hệ thống bộ phận quản lý phải xây dựng kế hoạch lợi dụng nguồn nước. Trong quá trình lợi dụng tổng hợp cần phải có tài liệu dự báo khí tượng thủy văn chính xác để nắm vững tình hình và xử lý linh hoạt nhằm đảm bảo công trình làm việc an toàn; Công tác quan trắc: Cần tiến hành quan trắc thường xuyên, toàn diện. Nắm vững quy luật làm việc và những diễn biến của công trình đồng thời dự kiến các khả năng có thể xảy ra. Kết quả quan trắc phải thường xuyên đối chiếu với tài liệu thiết kế công trình để nghiên cứu và xử lý; Công tác bảo dưỡng: Cần thực hiện chế độ bảo dưỡng thường xuyên và định kỳ thật tốt để công trình luôn làm việc trong trạng thái an toàn và tốt nhất. Hạn chế mức độ hư hỏng các bộ phân công trình; Công tác sửa chữa: Phải sửa chữa kịp thời các bộ phận công trình hư hỏng, không để hư hỏng mở rộng, đồng thời sửa chữa thường xuyên, định kỳ; Công tác phòng chống lũ lụt, hạn hán: Trong mùa mưa, bão hay mùa hè cần tổ chức phòng chống, chuẩn bị đầy đủ các nguyên vật liệu cần thiết và chuẩn bị các phương án ứng cứu đối phó kịp thời với các sự cố xảy ra. Tổ chức và quản lý kinh tế: Xây dựng mô hình tổ chức hợp lý để quản lý, sử dụng có hiệu quả nguồn vốn, tài sản và mọi nguồn lực được giao nhằm thực hiện và hoàn thành tốt nhiệm vụ khai thác, bảo vệ công trình thủy lợi, kinh doanh tổng hợp theo quy định của pháp luật. Mô hình tổ chức quản lý, khai thác công trình thủy lợi bao gồm hai khối: Nhà nước và Nhân dân được phân chia thành ba cấp: Nhà nước (Công ty TNHH MTV nhà nước sở hữu 100% vốn, các công ty khác), tập thể (tổ chức hợp tác dùng nước), các hộ nông dân. 2.1.6 Yêu cầu của quản lý, khai thác công trình thủy lợi Để quản lý, khai thác công trình thủy lợi đạt hiệu quả cao thì quá trình thực hiện các nội dung quản lý, khai thác phải đảm bảo các yêu cầu sau: Quản lý, vận hành, duy tu, bảo dưỡng công trình tưới tiêu nước, cấp nước theo đúng quy chuẩn, tiêu chuẩn kỹ thuật, đảm bảo an toàn công trình, phục vụ sản xuất, xã hội, dân sinh kịp thời và hiệu quả. Thực hiện cung cấp sản phẩm, dịch vụ công ích tưới tiêu, cấp nước phục vụ sản xuất nông nghiệp và các ngành kinh tế khác trên cơ sở hợp đồng đặt hàng với cơ quan có thẩm quyền hoặc kế hoạch được giao. 8 Sử dụng vốn, tài sản và mọi nguồn lực được giao để hoàn thành tốt nhiệm vụ quản lý, khai thác công trình thuỷ lợi. Tận dụng công trình, máy móc thiết bị, lao động, kỹ thuật, đất đai, cảnh quan và huy động vốn để thực hiện các hoạt động kinh doanh khác, với điều kiện không ảnh hưởng đến nhiệm vụ quản lý, khai thác công trình thuỷ lợi được giao và tuân theo các quy định của pháp luật. 2.1.7 Hiệu quả quản lý, khai thác các công trình thủy lợi 2.1.7.1 Hiệu quả quản lý, khai thác các công trình thủy lợi Hiệu quả phân phối nước: Lượng cấp nước tưới tương đối, sự công bằng trong phân phối nước giữa vùng đầu và cuối nguồn. Hiệu quả duy tu, bảo dưỡng: Được thể hiện ở chất lượng công trình thủy lợi, ở mức tiết kiệm chi phí duy tu, bảo dưỡng; và tỷ lệ công trình thủy lợi được duy tu, bảo dưỡng. Hiệu quả quản lý tài chính: Được thể hiện ở sự hợp lý trong sử dụng nguồn tài chính được cấp để quản lý, khai thác, bảo vệ công trình thủy lợi. Hiệu quả trong sử dụng các công trình thủy lợi: Mức tăng năng suất cây trồng, vật nuôi do tưới tiêu mang lại; mức độ phát triển của các ngành nghề khác do được hưởng lợi từ các công trình thủy lợi; mức tăng GDP của người dân do công trình thủy lợi mang lại. Tính bền vững của công trình thủy lợi: Sau khi công trình thủy lợi hoàn thành, cơ quan quản lý, cộng đồng có khả năng để quản lý, khai thác và bảo vệ công trình được lâu dài. Mức độ đóng góp của cộng đồng về vốn, công lao động trong xây dựng các công trình thủy lợi phục vụ cho lợi ích của họ, ý thức làm chủ của người dân đối với các công trình thủy lợi. Hiệu quả về môi trường sinh thái: Sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên nước và đất, tác động của công trình thủy lợi đến việc thay đổi cảnh quan, bảo vệ môi trường, cân bằng sinh thái. 9