Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
phÇn më ®Çu
Trong qu¸ tr×nh häc tËp cña sinh viªn, ®Ò ¸n m«n häc lµ mét trong nh÷ng
phÇn cã vai trß vµ ý nghÜa quan träng. Lµm ®Ò ¸n m«n häc sinh viªn sÏ hiÓu s©u
h¬n vÒ m«n häc ®ång thêi t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sinh viªn t×m hiÓu, më
réng kiÕn thøc lÝ thuyÕt vµ thùc tÕ, gióp cho viÖc häc tËp tèt h¬n. Trong ch¬ng
tr×nh m«n häc "kinh tÕ th¬ng m¹i" phÇn lµm ®Ò ¸n cña sinh viªn gióp sinh viªn
®¹t kÕt qu¶ tèt vÒ m«n häc.
§Ò tµi: “Bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i ë ViÖt Nam. Thùc tr¹ng vµ gi¶i
ph¸p chèng bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i" lµ ®Ò tµi mµ em chän lµm trong
phÇn lµm ®Ò ¸n nµy.
Bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i lµ mét trong nh÷ng mÆt tr¸i cña kinh tÕ thÞ
trêng, t¸c ®éng vµ ¶nh hëng lín ®Õn kinh tÕ -x· héi. Nã lµ vÊn ®Ò nãng báng,
bøc xóc vµ diÔn biÕn ngµy cµng phøc t¹p ë níc ta hiÖn nay, g©y ra khã kh¨n cho
s¶n xuÊt trong níc, lµm thÊt thu ng©n s¸ch Nhµ níc lµm mÊt kØ c¬ng ho¹t ®éng
th¬ng m¹i, t¨ng thªm t×nh tr¹ng vi ph¹m ph¸p luËt, g©y ra nhiÒu tiªu cùc trong x·
héi. V× vËy cÇn ph¶i tÝch cùc phßng chèng t×nh tr¹ng nµy b»ng sù ®oµn kÕt phèi
hîp chÆt chÏ gi÷a c¸c ngµnh, c¸c cÊp, gi÷a Nhµ níc vµ nh©n d©n. Trong khu«n
khæ bµi viÕt nµy em xin tr×nh bµy mét sè vÊn ®Ò vÒ thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p chèng
bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i ë ViÖt Nam.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy §Æng §×nh §µo - PGS. TS ®· híng dÉn vµ
gióp ®ì em hoµn thµnh ®Ò ¸n nµy.
phÇn néi dung
Ch¬ng I
nh÷ng vÊn ®Ò chung vÒ bu«n lËu
vµ gian lËn th¬ng m¹i
1
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
I-/
kinh tÕ thÞ trêng vµ vÊn ®Ò bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i.
Kinh tÕ thÞ trêng lµ mét kiÓu tæ chøc kinh tÕ -x· héi trong ®ã s¶n xuÊt, ph©n
phèi, trao ®æi, tiªu dïng ®Òu g¾n chÆt víi thÞ trêng. S¶n xuÊt ra hµng ho¸- dÞch vô
g×, khèi lîng bao nhiªu? s¶n xuÊt b»ng c¸ch nµo? Ai sÏ nhËn hµng ho¸- dÞch vô
sau khi s¶n xuÊt ra? TÊt c¶ ®Òu xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu cña thÞ trêng vµ th«ng qua
thÞ trêng. ThÞ trêng lµ trung t©m cña toµn bé qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ t¸i s¶n xuÊt ra
c¸c s¶n phÈm hµng ho¸ dÞch vô cho x· héi. ThÞ trêng lµ tËp hîp c¸c tho¶ thuËn
th«ng qua ®ã ngêi b¸n vµ ngêi mua tiÕp xóc víi nhau ®Ó trao ®æi hµng ho¸- dÞch
vô. Trong thÞ trêng, ngêi mua vµ ngêi b¸n hµng ho¸- dÞch vô t¸c ®éng víi nhau
h×nh thµnh cung cÇu hµng ho¸- dÞch vô. Sù t¬ng t¸c gi÷a cung- cÇu hµng ho¸dÞch vô trªn thÞ trêng h×nh thµnh gi¸ c¶ thÞ trêng. ThÞ trêng thõa nhËn hµng ho¸
dÞch vô do ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸- dÞch vô cung øng cã phï hîp víi nhu cÇu cña
x· héi hay kh«ng. ThÞ trêng ®iÒu tiÕt cung- cÇu hµng ho¸-dÞch vô, thÞ trêng còng
kÝch thÝch k×m h·m cung cÇu hµng ho¸ vµ dÞch vô l¹i mèi quan hÖ kinh tÕ gi÷a
ngêi mua, ngêi b¸n, gi÷a nhµ s¶n xuÊt kinh doanh víi kh¸ch hµng th«ng qua
mua b¸n b»ng tiÒn trªn thÞ trêng. Trong kinh tÕ thÞ trêng c¸c mèi quan hÖ kinh tÕ
®Òu tiÒn tÖ ho¸, khi tiÒn tÖ tham gia vµo qu¸ tr×nh lu th«ng hµng ho¸ th× trao ®æi
hiÖn vËt trùc tiÕp còng kh«ng tån t¹i. TiÒn tÖ cã mÆt trong lu th«ng, lµm cho qu¸
tr×nh trao ®æi nhanh h¬n, thóc ®Èy quy m« s¶n xuÊt t¨ng lªn vµ ®êi sèng nh©n
d©n ®îc n©ng cao.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng ho¹t ®éng th¬ng m¹i rÊt ph¸t triÓn vµ nã cã vÞ trÝ
rÊt quan träng. Th¬ng m¹i lµ mét bé phËn hîp thµnh cña t¸i s¶n xuÊt. Th¬ng m¹i
nèi liÒn gi÷a s¶n xuÊt víi tiªu dïng. Dßng vËn ®éng cña s¶n phÈm hµng ho¸ qua
kh©u th¬ng m¹i hoÆc ®Ó tiÕp tôc cho s¶n xuÊt hoÆc ®i vµo tiªu dïng c¸ nh©n. ë vÞ
trÝ cÊu thµnh cña t¸i s¶n xuÊt, th¬ng m¹i ®îc coi nh hÖ thèng dÉn lu t¹o ra sù liªn
tôc cña qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt. Kh©u nµy bÞ ¸ch t¾c sÏ dÉn tíi sù khñng ho¶ng cña
s¶n xuÊt vµ tiªu dïng. Th¬ng m¹i hîp phÇn cña s¶n xuÊt hµng ho¸. S¶n xuÊt hµng
ho¸ cã môc ®Ých tõ tríc lµ ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu cña ngêi kh¸c, ®Ó trao ®æi mua
b¸n hµng ho¸. Kh«ng thÓ nãi ®Õn s¶n xuÊt hµng ho¸ mµ kh«ng nãi ®Õn th¬ng
m¹i. Th¬ng m¹i lµ lÜnh vùc kinh doanh còng thu hót trÝ lùc vµ tiÒn vèn cña c¸c
nhµ ®Çu t ®Ó thu hót lîi nhuËn, thËm chÝ siªu lîi nhuËn. Kinh doanh th¬ng m¹i
trë thµnh ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt thø hai.
Th¬ng m¹i cã vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Th¬ng m¹i
thóc ®Èy s¶n xuÊt hµng ho¸ ph¸t triÓn, chÊn hng c¸c quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ.
Qua ho¹t ®éng mua b¸n t¹o ra ®éng lùc kÝch thÝch ®èi víi ngêi s¶n xuÊt, thóc
®Èy ph©n c«ng lao ®éng x· héi, tæ chøc l¹i s¶n xuÊt, thóc ®Èy ph©n c«ng x· héi,
tæ chøc l¹i s¶n xuÊt, h×nh thµnh nªn c¸c vïng chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt. Th¬ng
m¹i kÝch thÝch sù ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt. Lîi nhuËn lµ môc ®Ých cña ho¹t
®éng th¬ng m¹i. Ngêi s¶n xuÊt sÏ t×m mäi c¸ch ®Ó c¶i tiÕn c«ng t¸c, ¸p dông
khoa häc vµ c«ng nghÖ míi, h¹ chi phÝ ®Ó thu nhiÒu lîi nhuËn. §ång thêi c¹nh
tranh trong th¬ng m¹i b¾t buéc ngêi s¶n xuÊt ph¶i n¨ng ®éng, kh«ng ngõng n©ng
cao tay nghÒ, chuyªn m«n vµ tÝnh to¸n thùc chÊt ho¹t ®éng kinh doanh, tiÕt kiÖm
c¸c nguån lùc n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. §ã lµ nh÷ng nh©n tè t¸c ®éng lµm
cho lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Th¬ng m¹i kÝch thÝch nhu cÇu vµ lu«n t¹o ra
2
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
nhu cÇu míi. Ngêi tiªu dïng mua b¸n kh«ng xuÊt ph¸t tõ t×nh c¶m mµ b»ng lÝ
trÝ. Lîi Ých cña s¶n phÈm hay møc ®é tho¶ m·n nhu cÇu cña s¶n phÈm sÏ t¹o ra
kh¶ n¨ng t¸i t¹o nhu cÇu. Th¬ng m¹i mét mÆt, lµm cho nhu cÇu trªn thÞ trêng
trung thùc víi nhu cÇu, mÆt kh¸c nã lµm béc lé tÝnh ®a d¹ng, phong phó cña nhu
cÇu. Th¬ng m¹i buéc c¸c nhµ s¶n xuÊt ph¶i ®a d¹ng vÒ lo¹i h×nh, kiÓu d¸ng, mÉu
m· chÊt lîng s¶n phÈm. §iÒu nµy t¸c ®éng ngîc l¹i víi ngêi tiªu dïng, lµm bËt
dËy c¸c nhu cÇu tiÒm n¨ng. Tãm l¹i th¬ng m¹i lµm t¨ng trëng nhu cÇu vµ lµ
nguån gèc rÔ cho sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt kinh doanh.
Th¬ng m¹i gãp phÇn më réng quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ, lµm cho quan hÖ th¬ng m¹i gi÷a níc ta víi c¸c níc kh¸c kh«ng ngõng ph¸t triÓn. §iÒu ®ã gióp
chóng ta tËn dông ®îc u thÕ cña thêi ®¹i, ph¸t huy ®îc lîi thÕ so s¸nh, tõng bíc
®a thÞ trêng níc ta héi nhËp víi thÞ trêng thÕ giíi, biÕn níc ta thµnh bé phËn cña
ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ.
Ngµy nay thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi cña §¶ng vµ Nhµ níc lµ xo¸ bá c¬ chÕ
qu¶n lý kinh tÕ tËp trung chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ trêng, chÕ ®é cung cÊp ®îc thay
b»ng th¬ng m¹i. Th¬ng m¹i thÓ hiÖn sù tù do mua b¸n theo gi¸ c¶ thÞ trêng, ngêi
mua vµ ngêi b¸n ®îc tù do lùa chän b¹n hµng. G¾n gi÷a s¶n xuÊt víi th¬ng m¹i, th¬ng m¹i còng lµ mét chøc n¨ng cña s¶n xuÊt hµng ho¸, gi÷a c¸c doanh nghiÖp, c¸c
vïng vµ quèc gia thùc hiÖn c¬ chÕ më trong mua b¸n hµng ho¸.
Ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ
trêng, th¬ng m¹i ph¸t triÓn cã nh÷ng mÆt tÝch cùc nhng bªn c¹nh nã cã nh÷ng mÆt
tiªu cùc. Trong kinh tÕ thÞ trêng, ®ång tiÒn trë thµnh ph¬ng tiÖn cã gi¸ trÞ, lµm
ph¸t sinh t tëng sïng b¸i ®ång tiÒn, ch¹y theo cuéc sèng giµu cã kh«ng b»ng kh¶
n¨ng cña m×nh, kh«ng t«n träng ph¸p luËt, lµm giµu bÊt chÝnh ®ã lµ bu«n lËu vµ
gian lËn th¬ng m¹i. Lîi dông c¬ chÕ tù do bu«n b¸n lu th«ng hµng ho¸ mét sè ngêi ®· kinh doanh tr¸i ph¸p luËt, gian lËn ®Ó kiÕm lêi. Bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng
m¹i lµ mét nhîc ®iÓm rÊt lín trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Nã bãp mÐo vai trß cña
th¬ng m¹i ®i ngîi l¹i víi b¶n chÊt cña th¬ng m¹i. Vai trß cña th¬ng m¹i t¸c ®éng
tÝch cùc ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc d©n, ngîc l¹i bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i l¹i
t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn nÒn kinh tÕ quèc d©n.
ViÖc thÊy tríc nh÷ng nhîc ®iÓm, khuyÕt tËt ®Ó cã biÖn ph¸p, gi¶i ph¸p kh¾c phôc, ®Ó
h¹n chÕ bít lµ rÊt cÇn thiÕt. §Ó ®Êu tranh chèng bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i ®em l¹i
hiÖu qu¶ th× ph¶i cã nhËn thøc ®Çy ®ñ vÒ téi bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i.
§Ó hiÓu bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i lµ g×, chóng ta sÏ lÇn lît ®i s©u
nghiªn cøu tõng néi dung cña kh¸i niÖm.
1-/ Kh¸i niÖm vÒ bu«n lËu.
ThuËt ng÷ bu«n lËu ®îc sö dông víi nh÷ng ý nghÜa rÊt kh¸c nhau. Tõ gãc
®é cña khoa häc vÒ ng«n ng÷, côm tõ "bu«n lËu" cã ý nghÜa lµ bu«n b¸n nh÷ng
hµng ho¸ trèn thuÕ vµ hµng cÊm. §©y lµ mét kh¸i niÖm kÕ thõa nh÷ng hiÓu biÕt
xa nay cña côm tõ nµy vµ kh¸ phï hîp víi quan niÖm phæ th«ng hiÖn nay.
Tõ gãc ®é khoa häc ph¸p lý th× thuËt ng÷ "bu«n lËu" ®îc hiÓu r¾c rèi h¬n.
Khi nãi ®Õn côm tõ bu«n lËu, b¶n th©n nã vÒ mÆt ph¸p lý cha ph¶n ¸nh mét
3
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
th«ng tin rµnh m¹ch nµo. Muèn hiÓu ®îc ph¶i ®Æt trong ng÷ c¶nh cô thÓ. ThÝ dô:
khi nãi "khëi tè bÞ can bu«n lËu "cã nghÜa lµ ®èi tîng tham gian bu«n lËu vµ
thuËt ng÷ ®îc hiÓu nh mét hµnh vi. Cßn khi nãi "®Êu tranh chèng bu«n lËu" th×
thuËt ng÷ ®îc hiÒu lµ mét hiÖn tîng tiªu cùc cña x· héi. Cho nªn lóc nµy thuËt
ng÷ "bu«n lËu bao gåm nhiÒu hµnh vi, nhiÒu téi danh kh¸c nhau nh: vËn chuyÓn
tr¸i phÐp hµng ho¸, tiÒn tÖ qua biªn giíi, bu«n b¸n ma tuý, bu«n b¸n vò khÝ, chÊt
®éc, v¨n ho¸ phÈm ®åi trôy, ®å cæ, ®éng vËt quý hiÕm..."
Trong "Quèc triÒu H×nh luËt" cña triÒu Lª (1428- 1788) ®îc xem lµ bé luËt
h×nh sù hoµn chØnh nhÊt cña thÓ chÕ phong kiÕn ViÖt Nam, téi danh bu«n lËu
kh«ng ®îc quy ®Þnh. MÆc dï vËy "Quèc triÒu H×nh luËt" ®· quy ®Þnh "nh÷ng
trang tr¹i ven bê biÓn mµ ®ãn tiÕp thuyÒn bu«n, ngÇm dì hé hµng ho¸ lªn bê th×
bÞ xö biÕm (c¸ch chøc), ph¹t gÊp 3 tang vËt ®Ó sung c«ng... "Nh÷ng ngêi b¸n
ruéng ®Êt ë bê câi, binh khÝ; c¸c thø chÊt næ cã thÓ chÕ ho¶ tiÔn, ho¶ ph¸o cho
ngêi níc ngoµi ®Òu ph¶i téi chÐm", " b¸n m¾m muèi ra níc ngoµi... th× bÞ xö ®i
Ch©u Xa". C¸c mÆt hµng cÊm xuÊt khÈu lóc ®ã ®îc quy ®Þnh gån: ruéng ®Êt,
thuèc næ, vò khÝ, s¾t, ®ång, vµng da tr©u, gç lim, vá quÕ, tr©n ch©u, ngµ voi...
Nh÷ng hµnh vi cô thÓ, t¸ch biÖt nãi trªn trong tiÒm thøc x· héi ®Òu ®îc gép
chung l¹i lµ hiÖn tîng bu«n lËu chø kh«ng cã téi danh bu«n lËu.
Tríc n¨m 1985, thuËt ng÷ "téi bu«n lËu" ®· ®îc ®Ò cËp trong mét sè v¨n
b¶n ph¸p luËt níc ta nh Ph¸p lÖnh vÒ nhiÖm vô, quyÒn h¹n cña lùc lîng c¶nh s¸t
nh©n d©n (20/7/1962); Ph¸p lÖnh trõng trÞ c¸c téi ®Çu c¬, bu«n lËu, lµm hµng gi¶,
kinh doanh tr¸i phÐp (10/6/1982). Song vÒ c¬ b¶n téi danh "bu«n lËu" lóc ®ã cha
®îc híng dÉn nhËn diÖn ®Çy ®ñ víi c¸c yÕu tè cÊu thµnh vµ dÊu hiÖu ph¸p lý ®Æc
trng. PhÇn lín ngêi ta vÉn chÞu ¶nh hëng cña c¸c quan niÖm truyÒn thèng, cho
r»ng bu«n lËu bao gåm c¸c hµnh vi kinh doanh tr¸i phÐp, trèn thuÕ, ®Çu c¬ tÝch
tr÷, bu«n b¸n hµng cÊm.
Tõ n¨m 1985 Bé luËt H×nh sù cña níc CHXHCN ViÖt Nam ra ®êi ®· chÝnh
thøc ghi nhËn téi danh bu«n lËu: "Ngêi nµo bu«n b¸n tr¸i phÐp hoÆc vËn chuyÓn tr¸i
phÐp qua biªn giíi hµng ho¸, tiÒn ViÖt Nam, ngo¹i tÖ, kim khÝ quý, ®¸ quý hoÆc vËt
phÈm thuéc di tÝch lÞch sö, v¨n ho¸ th× bÞ ph¹t...". B¾t ®Çu tõ ®©y, téi danh bu«n lËu
®· ®îc x¸c ®Þnh víi 4 yÕu tè cÊu thµnh téi ph¹m vµ nh÷ng dÊu hiÖu ph¸p lý ®Æc trng, nªn ®· cã t¸c dông híng dÉn nhËn thøc còng nh chØ ®¹o thùc thi ph¸p luËt.
2-/ Kh¸i niÖm vÒ gian lËn th¬ng m¹i.
Mét thuËt ng÷ n÷a lu«n g¾n liÒn víi bu«n lËu lµ "gian lËn th¬ng m¹i ". Gian
lËn th¬ng m¹i theo Tõ ®iÓn tiÕng ViÖt lµ "dèi tr¸, lõa läc" trong ho¹t ®éng th¬ng
m¹i. Ngêi cã hµnh vi gian lËn th¬ng m¹i gäi lµ "gian th¬ng" tøc lµ "ngêi cã
nhiÒu mu m« lõa läc"'; "kÎ bu«n b¸n gian lËn vµ tr¸i phÐp". Gian lËn ®îc coi lµ
hµnh vi cña con ngêi cô thÓ cã lêi nãi nãi hoÆc cö chØ, hµnh ®éng kh«ng ®óng
víi b¶n chÊt cña sù vËt hiÖn tîng nh»m môc ®Ých ®¸nh lõa ngêi kh¸c. Trong d©n
gian gian lËn th¬ng m¹i g¾n liÒn víi thµnh ng÷ "Bu«n gian, b¸n lËn" vµ dïng ®Ó
chØ nh÷ng thñ ®o¹n m¸nh khoÐ lõa läc kh¸ch hµng hoÆc ngêi kh¸c ®Ó thu lêi bÊt
chÝnh. Hµnh vi "bu«n gian, b¸n lËn" trong d©n gian ®îc hiÓu bao gåm mét sè thñ
®o¹n ®¬n gi¶n nh: hµng xÊu nãi tèt, Ýt nãi nhiÒu, rÎ nãi ®¾t, c©n ®o ®iªu, bu«n
4
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
b¸n hµng cÊm, lÐn lót, giÊu giÕm, lËu thuÕ... Hµnh vi gian lËn th¬ng m¹i tríc hÕt
ph¶i lµ hµnh vi gian lËn nãi chung, nhng hµnh vi gian lËn nµy ph¶i ®îc thÓ hiÖn
trong lÜnh vùc th¬ng m¹i th«ng qua ®èi tîng thÓ hiÖn lµ hµng ho¸, dÞch vô. Chñ
thÓ cña hµnh vi gian lËn th¬ng m¹i lµ c¸c chñ hµng, cã thÓ lµ ngêi mua, ngêi b¸n
còng cã khi lµ c¶ ngêi mua vµ ngêi b¸n. Môc ®Ých cña hµnh vi gian lËn th¬ng
m¹i lµ nh»m thu lîi bÊt chÝnh do thùc hiÖn trãt lät hµnh vi lõa ®¶o, dèi tr¸.
* Gian lËn th¬ng m¹i trong lÜnh vùc H¶i Quan.
Gian lËn th¬ng m¹i trong lÜnh vùc H¶i quan lµ nh÷ng hµnh vi gian lËn th¬ng
m¹i cña chñ hµng x¶y ra trong ho¹t ®éng xuÊt khÈu ®Ó trèn tr¸nh viÖc kiÓm so¸t vµ
qu¶n lý cña H¶i Quan. VÊn ®Ò nµy ®· ®îc Héi ®ång Hîp t¸c H¶i quan (Nay lµ tæ
chøc H¶i Quan thÕ giíi- WCO) chó ý tõ nh÷ng ngµy míi thµnh lËp. Trong B¶n
khuyÕn nghÞ vÒ gióp ®ì hµnh chÝnh lÉn nhau do Héi ®ång Hîp t¸c H¶i Quan quèc
tÕ ®a ra ngµy 5/12/1953 còng ®· ®Ò cËp vÊn ®Ò gióp ®ì hµnh chÝnh lÉn nhau vÒ
chèng gian lËn th¬ng m¹i. Qua nhiÒu lÇn bæ xung, th¶o luËn, m·i ®Õn 9/6/1977 ®Þnh
nghÜa vÒ gian lËn th¬ng m¹i trong lÜnh vùc H¶i Quan míi ®îc Héi ®ång Hîp t¸c
H¶i Quan quèc tÕ ®a ra trong c«ng íc quèc tÕ vÒ gióp ®ì hµnh chÝnh lÉn nhau nh»m
ng¨n ®iÒu tra vµ trÊn ¸p vi ph¹m H¶i Quan, ®îc c¸c níc thµnh viªn th«ng qua kÝ kÕt
t¹i Nairobi, Céng hoµ Kenia. §Þnh nghÜa vÒ gian lËn th¬ng m¹i trong lÜnh vùc H¶i
Quan ®îc c«ng íc Nairobi nªu ra nh sau:
"Gian lËn th¬ng m¹i trong lÜnh vùc H¶i Quan lµ hµnh vi ph¹m ph¸p luËt.
H¶i Quan trong ®ã 1 c¸ nh©n lõa dèi H¶i Quan ®Ó nh»m lÈn tr¸nh 1 phÇn hoÆc
toµn bé viÖc nép thuÕ xuÊt nhËp khÈu, viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p cÊm hoÆc h¹n
chÕ do luËt ph¸p H¶i Quan quy ®Þnh, hoÆc thu ®îc 1 kho¶n lîi nhuËn nµo ®ã qua
viÖc vi ph¹m ph¸p luËt nµy".
Trong ®Þnh nghÜa nµy, vÒ c¬ b¶n ®· kh¸i qu¸ ®îc hµnh vi gian lËn th¬ng m¹i
trong lÜnh vùc H¶i Quan. Hµnh vi ®ã ®îc thÓ hiÖn b»ng sù lõa dèi th«ng qua hµnh
®éng lÈn tr¸nh viÖc nép thuÕ vµ viÖc tu©n thñ ph¸p luËt H¶i Quan nh»m môc ®Ých
thu ®îc mét kho¶n lîi nµo ®ã. Tuy nhiªn ®Þnh nghÜa trªn cha nªu ®îc mét c¸ch
®Çy ®ñ, chÝnh x¸c hµnh vi gian lËn th¬ng m¹i trong lÜnh vùc H¶i Quan, khi bèi
c¶nh ho¹t ®éng th¬ng m¹i ThÕ giíi ngµy nay ®· cã nh÷ng thay ®æi lín. V× vËy t¹i
Héi nghÞ quèc tÕ lÇn thø 5 vÒ chèng gian lËn th¬ng m¹i trong lÜnh vùc H¶i Quan
do tæ chøc H¶i Quan thÕ giíi triÖu tËp t¹i Brussels (BØ) tõ ngµy 9/10/1995 ®Õn
ngµy 13/10/1995 ®· xem xÐt l¹i ®Þnh nghÜa vÒ gian lËn th¬ng m¹i trong lÜnh vùc
H¶i Quan vµ thèng nhÊt ®a ra mét ®Þnh nghÜa míi nh sau:
"Gian lËn th¬ng m¹i trong lÜnh vùc H¶i Quan lµ hµnh vi vi ph¹m c¸c ®iÒu
kho¶n ph¸p quy hoÆc Ph¸p luËt H¶i quan nh»m:
- Trèn tr¸nh hoÆc cè ý trèn tr¸nh viÖc nép thuÔ H¶i Quan, phÝ vµ c¸c kho¶n
thu kh¸c ®èi víi viÖc di chuyÓn hµng ho¸ th¬ng m¹i vµ /hoÆc:
- NhËn vµ cã ý ®Þnh nhËn viÖc hoµn tr¶ trî cÊp hoÆc phô cÊp cho hµng ho¸
kh«ng thuéc ®èi tîng ®ã vµ/hoÆc:
- §¹t ®îc hoÆc cè ý ®¹t ®îc lîi thÕ th¬ng m¹i bÊt hîp ph¸p g©y h¹i cho c¸c
nguyªn t¾c vµ tËp tôc, c¹nh tranh th¬ng m¹i ch©n chÝnh".
5
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
T¹i Héi nghÞ cña tæ chøc H¶i quan quèc tÕ vÒ chèng gian lËn th¬ng m¹i ®îc
tæ chøc tõ ngµy 9 ®Õn 13/10/1995 ë Brócxen (BØ) còng ®· thèng nhÊt ph©n chia
c¸c h×nh thøc gian lËn th¬ng m¹i thµnh 16 lo¹i.
1. Bu«n b¸n hµng cÊm qua biªn giíi hoÆc ra khái sù kiÓm so¸t cña H¶i quan
(thÝ dô: Bu«n b¸n ®éng vËt quý hiÕm, s¶n phÈm v¨n ho¸...).
2. Khai b¸o sai chñng lo¹i hµng ho¸.
3. Khai t¨ng, gi¶m gi¸ trÞ hµng ho¸.
4. Lîi dung chÕ ®é u ®·i xuÊt xø hµng ho¸ (thÝ dô: Nhµ níc ta cã chÝnh s¸ch
u ®·i vÒ thuÕ ®èi víi hµng ho¸ cña c¸c níc ASEAN).
5. Lîi dông chÕ ®é u ®·i ®èi víi hµng ho¸ gia c«ng.
6. Lîi dông chÕ ®é t¹m nhËp t¸i xuÊt, t¹m xuÊt t¸i nhËp (®©y lµ hµng ho¸ ®îc miÔn thuÕ XNK nhng ®· sö dông sai môc ®Ých).
7. Lîi dông c¸c yªu cÇu vÒ giÊy phÐp XNK (thÝ dô c¸c lo¹i giÊy phÐp theo nhu
cÇu chuyªn ngµnh nh hµng cho an ninh, quèc phßng, cho y tÕ, v¨n ho¸, x· héi...).
8. Lîi dông chÕ ®é qu¸ c¶nh ®em dïng trong níc (thÝ dô: hµng cña Lµo,
Trung Quèc vËn chuyÓn qua l·nh thæ ViÖt Nam).
9. Khai b¸o sai vÒ sè lîng, chÊt lîng hµng ho¸.
10. Lîi dông chÕ ®é môc ®Ých sö dông, bu«n b¸n tr¸i phÐp hµng ho¸ ®îc sö
dông nhÊt ®Þnh (thÝ dô: Hµng cho ®ång bµo bÞ b·o lôt, cho c¸c d©n téc miÒn nói
®Ó xãa ®ãi gi¶m nghÌo, hµng cho c¸c c¬ quan ngo¹i giao...).
11. Vi ph¹m ®¹o luËt vÒ diÔn gi¶i th¬ng m¹i hoÆc quy ®Þnh b¶o vÖ ngêi tiªu dïng.
12. Bu«n b¸n hµng gi¶, hµng ¨n c¾p mÉu m·.
13. Bu«n b¸n hµng kh«ng cã sæ s¸ch.
14. Lµm gi¶, lµm khèng viÖc hoµn hay truy hoµn thuÕ H¶i quan (thÝ dô: lµm
gi¶ chøng tõ vÒ hµng ®· xuÊt...).
15. Kinh doanh "ma" ®Ó hëng tÝn dông thuÕ tr¸i phÐp.
16. Thanh lý ph¸ s¶n cã chñ ®Ých ®Ó trèn tr¸nh nghÜa vô nép thuÕ (thÝ dô:
C«ng ty ®¨ng kÝ kinh doanh mét thêi gian ng¾n, nî thuÕ råi tuyªn bè ph¸ s¶n).
* Th¸i ®é cña c¸c níc trªn thÕ giíi ®èi víi 16 lo¹i hµnh vi nãi trªn ®Òu
thèng nhÊt ë hai cung bËc, tuú thuéc vµo møc ®é t¸c h¹i cña hµnh vi ®ã mang l¹i
cho x· héi mµ bÞ xö lÝ hµnh chÝnh hay xö lÝ h×nh sù. §èi víi nhiÒu níc nh Mü,
NhËt, Ph¸p bªn c¹nh viÖc ¸p dông c¸c c«ng íc quèc tÕ xö lý 16 hµnh vi nµy theo
luËt H¶i quan, cßn quy ®Þnh trong luËt h×nh sù c¸c téi danh cô thÓ t¬ng øng víi
nh÷ng hµnh vi ®ã. §èi víi níc ta, t×nh h×nh diÔn ra theo 3 trêng hîp.
1. Trêng hîp thø nhÊt: Hµnh vi cã tÝnh chÊt kh«ng nghiªm träng, gi¸ trÞ tµi
s¶n bu«n b¸n sai ph¹m kh«ng lín th× xö lý hµnh chÝnh theo ph¸p lÖnh H¶i quan
vµ c¸c nghÞ ®Þnh cña ChÝnh phñ vÒ qu¶n lý XNK.
2. Trêng hîp thø hai: Mét sè hµnh vi trong sè ®ã cha ®îc quy ®Þnh hoÆc
6
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
kh«ng bÞ xö lý. Nh hµnh vi vi ph¹m ®¹o luËt vÒ diÔn gi¶i th¬ng m¹i, quy ®Þnh
b¶o vÖ ngêi tiªu dïng, chÕ ®é tÝn dông thuÕ.
3. Trêng hîp thø ba: TÊt c¶ hµnh vi cã tÝnh chÊt nghiªm träng hËu qu¶ lín
®Òu bÞ xö lý díi mét téi danh chung cña ®iÒu 97 lµ bu«n lËu.
* Mét vÊn ®Ò míi trong gian lËn th¬ng m¹i mµ tæ chøc H¶i Quan thÕ giíi còng
®ang rÊt quan t©m ®ã lµ gian lËn th¬ng m¹i trong chuyÓn t¶i hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu.
ChuyÓn t¶i lµ mét kh©u tù nhiªn cÇn thiÕt trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ho¹t ®éng
th¬ng m¹i, nh»m ®a hµng ho¸ tõ n¬i nµy ®Õn n¬i kh¸c nhng ph¶i ®i qu mét sè ®Þa
®iÓm nhÊt ®Þnh nµo ®ã. Tuy nhiªn, ®«i khi chñ hµng sö dông chuyÓn t¶i ®Ó che dÊu
xuÊt xø thùc sù cña hµng ho¸ vµ ®ã lµ gian lËn th¬ng m¹i trong chuyÓn t¶i.
Gian lËn th¬ng m¹i trong chuyÓn t¶i ®îc ®Þnh nghÜa nh sau: Gian lËn trong
chuyÓn t¶i lµ viÖc sö dông mét níc thø 3 ®Ó dÊu nguån gèc thùc sù cña hµng ho¸,
che m¾t H¶i quan cña níc nhËp khÈu.
T¹i níc thø 3, ngêi ta cung cÊp c¸c tµi liÖu gi¶ hoÆc cã ho¹t ®éng gian tr¸
nh»m thay ®æi nguån gèc hµng tõ xuÊt khÈu sang níc qu¸ c¶nh (hay níc thø 3).
Nh vËy ®Õn khi nhËp vµo, hä tr¸nh ®îc h¹n chÕ ®Æt ra cña níc nhËp nh: h¹n
ng¹ch, li x¨ng, chÕ ®é u ®·i.
Mét sè d¹ng gian lËn th¬ng m¹i qua chuyÓn t¶i.
- Hµng ho¸ ®a vµo mét c¶ng hoÆc mét kho ë níc chuyÓn t¶i ë ®©y chóng ta
cã thÓ thay thÕ ®îc nh·n råi l¹i bèc lªn tµu vµ xem nh s¶n phÈm cña níc chuyÓn
t¶i hoÆc mét sè níc nµo ®ã.
- Hµng ®a vµo níc chuyÓn t¶i lµ hµng hoµn chØnh hoÆc b¸n s¶n phÈm nhng
®îc khai lµ nguyªn nhiªn phô kiÖn ®îc coi lµ nguyªn liÖu ®Ó s¶n xuÊt hoÆc ®Ó
chÕ biÕn vµ nghiÔm nhiªn trë thµnh s¶n phÈm cña níc chuyÓn t¶i.
- Hµng mang giÊy tê gi¶ ®Ó chøng minh lµ hµng cña níc thø 3 trªn ®êng ®i
tõ níc xuÊt hµng ®Õn níc nhËp hµng.
3-/ Mèi quan hÖ gi÷a bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i.
Gian lËn th¬ng m¹i dï kh«ng ph¶i lµ mét téi danh trong luËt h×nh sù, nhng
c¸c dÊu hiÖu ®Æc trng cña nã l¹i trïng hîp víi téi bu«n lËu vµ bu«n lËu còng bao
gåm gian lËn th¬ng m¹i.
Héi nghÞ Quèc tÕ lÇn thø V vÒ chèng gian lËn th¬ng m¹i cña tæ chøc H¶i
Quan thÕ giíi ®· xÕp bu«n lËu vµo trong c¸c h×nh thøc gian lËn th¬ng m¹i, nhng
coi ®ã lµ lo¹i h×nh gian lËn th¬ng m¹i nguy hiÓm, ®Æc biÖt.
C«ng íc quèc tÕ Nairobi còng ®· ®a ra kh¸i niÖm bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i nh»m che dÊu sù kiÓm tra, kiÓm so¸t cña H¶i Quan b»ng mäi thñ ®o¹n,
mäi ph¬ng tiÖn trong viÖc ®a hµng ho¸ lÐn lót qua biªn giíi.
Trong bé luËt h×nh sù cña níc ta ®· ghi nhËn téi bu«n lËu "bu«n b¸n tr¸i
phÐp, vËn chuyÓn tr¸i phÐp hµng ho¸ qua biÕn giíi" cßn trong c«ng íc quèc tÕ xö
lý 16 lo¹i gian lËn th¬ng m¹i cã "Bu«n b¸n hµng cÊm qua biªn giíi hoÆc ra khái
sù kiÓm so¸t cña H¶i quan", "khai b¸o chñng lo¹i hµng ho¸". " khai t¨ng gi¶m
7
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
gi¸ trÞ hµng ho¸ ". §©y lµ nh÷ng hµnh vi bu«n b¸n gian lËn tr¸i ph¸p luËt, mang
tÝnh chÊt gièng nh bu«n lËu. "Bu«n lËu" tõ tríc ®Õn nay ®îc nhiÒu ngêi biÕt ®Õn
h¬n lµ "gian lËn th¬ng m¹i ". Gian lËn th¬ng m¹i lµ thuËt ng÷ míi xuÊt hiÖn, bao
gåm nhiÒu hµnh vi gian lËn, tr¸i ph¸p luËt h¬n bu«n lËu hay nãi c¸ch kh¸c néi
hµm cña nã réng h¬n néi hµm cña bu«n lËu. §iÒu nµy lµ do ngµy cµng cã nhiÒu
hiÖn tîng míi, tiªu cùc x¶y ra trong x· héi. V× vËy hai thuËt ng÷ nµy thêng ®i
kÌm víi nhau "Bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i ".
II-/ nguyªn nh©n xuÊt hiÖn bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i.
Bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i lµ hiÖn tîng kinh tÕ - x· héi xuÊt hiÖn trong ho¹t
®éng lu th«ng hµng ho¸ cïng víi sù ra ®êi cña hµng rµo thuÕ quan. NÕu nh ho¹t ®éng
lu th«ng hµng ho¸ gãp phÇn c©n b»ng quan hÖ cung- cÇu trªn thÞ trêng th× mét trong
nh÷ng nguyªn nh©n tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña t×nh tr¹ng bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng
m¹i lµ sù chªnh lÖch gi¸ c¶, nhu cÇu sö dông hµng ho¸ ë c¸c vïng ®Þa lý kh¸c nhau,
do hµnh vi kiÕm lêi bÊt chÝnh, c¹nh tranh tr¸i ph¸p luËt, kh«ng lµnh m¹nh.
Doanh sè b¸n lÎ trªn thÞ trêng x· héi lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh nhu cÇu tiªu dïng
thùc ®· ®îc thùc hiÖn cña toµn x· héi. Cßn chØ sè gi¸ c¶, vµ theo ®ã lµ sù biÕn
®éng cña nã lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh t¬ng quan gi÷a hai ®¹i lîng hµng ho¸ vµ søc
mua. Nãi c¸ch kh¸ch ®ã lµ chØ tiªu ph¶n ¸nh mèi quan hÖ cung cÇu vÒ hµng ho¸.
HiÓu ®îc b¶n chÊt kinh tÕ cña vÊn ®Ò nµy, c¸c nhµ s¶n xuÊt t×m c¸ch tiÕt kiÖm chi
phÝ, h¹ gi¸ thµnh trªn c¬ së c¶i tiÕn mÉu m· hÊp dÉn, hîp thÞ hiÕu, n©ng cao chÊt
lîng s¶n phÈm, ®ñ søc c¹nh tranh, doanh thu th¬ng m¹i t×m c¸ch mua ®îc hµng
ho¸ rÎ, b¸n ra víi gi¸ thÞ trêng chÊp nhËn, nh»m quay vßng vèn nhanh, thu lîi
nhuËn cao. §Ó lµm ®îc nh÷ng ®iÒu nµy kh«ng ph¶i lµ viÖc dÔ dµng vµ l¹i nhÊt lµ
trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh gay g¾t hiÖn nay. Mét trong nh÷ng hiÖn tîng c¹nh
tranh, kinh doanh ®Ó kiÕm lîi nhuËn lín nhng tr¸i ph¸p luËt lµ lao vµo "bu«n lËu
vµ gian lËn th¬ng m¹i ". Mét sè nhµ kinh doanh thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ,
dï ë møc ®é kh¸c nhau ®· t×m ®ñ mäi c¸ch luån l¸ch ®Ó th¾ng trong cuéc ch¹y
®ua "mét vèn bèn lêi". Cho ch¹y theo lèi sèng giµu sang vµ qu¸ sïng b¸i ®ång
tiÒn nhng l¹i kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng lµm giµu hîp ph¸p mµ gian th¬ng ®· kinh doanh
mét c¸ch bÊt hîp ph¸p ®Ó kiÕm lêi nhanh vµ dÔ dµng. Lîi Ých c¸ nh©n cña hä ®Æt
lªn qu¸ cao mµ kh«ng nghÜ ®Ôn lîi Ých tËp thÓ, lîi Ých quèc gia mµ trong ®ã hä
cã phÇn. Tõ ®ã mµ bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i ngµy cµng n¶y sinh vµ ph¸t
triÓn. Hµnh vi bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i ngµy cµng tinh vi, diÔn biÕn ngµy
cµng phøc t¹p lµ ®iÒu bøc xóc ®èi víi x· héi hiÖn nay.
Nhu cÇu sö dông hµng ho¸ ë c¸c vïng ®Þa lý kh¸c nhau vµ hµng ho¸ cã chÊt
lîng cao, gi¸ thÊp h¬n ë n¬i nµy sÏ cã xu híng chuyÓn sang n¬i kh¸c cã hµng
ho¸ víi chÊt lîng thÊp h¬n, gi¸ cao h¬n. §©y còng lµ quy luËt c¹nh tranh trong lu
th«ng hµng ho¸. Tuy nhiªn trong mét sè trêng hîp ®Ó b¶o vÖ s¶n xuÊt néi ®Þa
Nhµ níc ph¶i dïng ®Õn hµng rµo thuÕ quan. Trong ®iÒu kiÖn ®ã gian th¬ng t×m
mäi thñ ®o¹n ®Ó tµng tr÷ bu«n b¸n, vËn chuyÓn hµng ho¸ qua biªn giíi, còng nh
lîi dông mäi khe hë ®Ó gian lËn sè lîng, chñng lo¹i, ®¸nh lÉn hµng ho¸ ... ®Ó
trèn thuÕ kiÕm lêi bÊt chÝnh. Mét sè hµng ho¸ Nhµ níc cÊm bu«n b¸n v× nh÷ng lÝ
do kh«ng b¶o vÖ an ninh quèc phßng, trËt tù an toµn x· héi... vµ nh÷ng hµng ho¸
bu«n b¸n ph¶i cã giÊy phÐp vÉn bÞ gian th¬ng t×m mäi c¸ch ®Ó bu«n b¸n kiÕm
lêi. Lµ nh÷ng hµng cÊm nhng nhu cÇu vÉn cã nªn gi¸ cña chóng rÊt cao, lîi
nhuËn tõ viÖc bu«n b¸n tr¸i phÐp nh÷ng hµng ho¸ nµy mang l¹i rÊt cao l¹i cµng
8
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
thóc ®Èy gian th¬ng bu«n b¸n ®Ó kiÕm lêi bÊt chÝnh. MÆt kh¸c v× ©m mu ph¶n
®éng ph¸ ho¹i chÝnh trÞ bän bu«n lËu hµng cÊm còng xuÊt hiÖn.
§èi víi mçi quèc gia tuú thuéc vµo chÕ ®é chÝnh trÞ, chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i,
chÝnh s¸ch kinh tÕ, yªu cÇu b¶o hé nÒn s¶n xuÊt néi ®Þa, quy ®Þnh cña ph¸p luËt
vµ kh¶ n¨ng qu¶n lý kh¸c nhau th× quy m«, tÝnh chÊt, møc ®é bu«n lËu vµ gian
lËn th¬ng m¹i còng kh¸c nhau. Bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i xuÊt hiÖn lµ
nh÷ng tÖ n¹n x· héi. Trong c¬ chÕ thÞ trêng nh÷ng tÖ n¹n nµy kh«ng ngõng gia
t¨ng vµ diÔn biÕn ngµy cµng phøc t¹p. NhiÒu vÊn ®Ò míi n¶y sinh xuÊt hiÖn lµm
cho téi danh bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i ngµy cµng phøc t¹p.
9
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Ch¬ng II
bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i ë viÖt nam hiÖn nay
I-/
thùc tr¹ng vÒ bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i ë viÖt nam.
Níc ta míi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng
tõ mét nÒn kinh tÕ s¶n xuÊt nhá, n¨ng suÊt lao ®éng cha cao, tr×nh ®é qu¶n lý
cßn h¹n chÕ nªn hµng ho¸ cã chÊt lîng thÊp, chi phÝ vµ gi¸ c¶ cao, kh¶ n¨ng c¹nh
tranh cña hµng ho¸ cßn thÊp kÐm trong khi hµng ho¸ níc ngoµi cã chÊt lîng cao
h¬n, gi¸ c¶ l¹i thÊp h¬n so víi hµng ho¸ cña níc ta. Do vËy chóng ta ph¶i dïng
hµng rµo thuÕ quan ®Ó b¶o vÖ s¶n xuÊt trong níc. Trong ®iÒu kiÖn ®ã môc tiªu lîi
nhuËn ®· thóc ®Èy gian th¬ng t×m mäi thñ ®o¹n ®Ó tµng tr÷ bu«n b¸n vËn chuyÓn
hµng ho¸ qua biªn giíi, còng nh lîi dông mäi khe hë ®Ó gian lËn sè lîng, chñng
lo¹i, ®¸nh lÉn hµng kh«ng ®¨ng kÝ kinh doanh, ®¸nh lÉn hµng cÊm nhËp, t¹m
nhËp víi hµng ®îc phÐp nhËp khi bÞ kiÓm tra, kiÓm so¸t, lîi dông quy ®Þnh cho
phÐp tr¶ l¹i hµng göi nhÇm, hµng kh«ng ®Þa chØ ngêi nhËn ®Ó gi¶i tho¸t hµng gian
lËn khi bÞ ph¸t hiÖn.
Nh×n l¹i t×nh h×nh ho¹t ®éng bu«n lËu, gian lËn th¬ng m¹i, vËn chuyÓn tr¸i
phÐp hµng cÊm t¹i kh¾p n¬i: cöa khÈu, c¸c tuyÕn biªn giíi, trªn biÓn nh÷ng n¨m
gÇn ®©y, côc ®iÒu tra chèng bu«n lËu. Tæng côc H¶i quan nhËn ®Þnh: T×nh tr¹ng
nµy "vÉn diÔn biÕn phøc t¹p, hµng ho¸ ngo¹i nhËp lËu vÉn bµy b¸n c«ng khai trªn
thÞ trêng, ®èi tîng bu«n lËu lîi dông s¬ hë t¹m ngõng ho¹t ®éng råi ho¹t ®éng
trë l¹i hoÆc thay ®æi ph¬ng thøc thñ ®o¹n lµm ¨n phi ph¸p". §¸ng chó ý lµ ®·
xuÊt hiÖn mét sè vô bu«n lËu, gian lËn th¬ng m¹i quy m« lín, cã tæ chøc xuyªn
quèc gia, liªn quan ®Õn bu«n b¸n hµng ho¸, vËt liÖu næ, ma tóy ngo¹i tÖ vµ c¸c
chÊt g©y nghiÖn míi kh¸c. T×nh h×nh trªn cho thÊy "TiÕng sóng chèng "quèc
n¹n" v« cïng nguy hiÓm nµy vÉn cha ®Õn håi ngng nghØ, trËn chiÕn nµy ngµy
cµng gay go, phøc t¹p. Theo nhËn ®Þnh cña Côc ®iÒu tra chèng bu«n lËu (Tæng
côc H¶i quan): Ho¹t ®éng bu«n lËu trªn c¸c tuyÕn biªn giíi lÉn tuyÕn trªn biÓn
®· xuÊt hiÖn nhiÒu thñ ®o¹n míi, tinh qu¸i h¬n rÊt khã n¾m b¾t. NÕu t×nh tr¹ng
vi ph¹m ph¸p luËt vÒ h¶i quan qua tuyÕn hµng kh«ng vÉn chñ yÕu lµ: vËn chuyÓn
tµi liÖu ph¶n ®éng v¨n ho¸ ®åi trôy, xuÊt vµ nhËp khÈu ngo¹i tÖ cã gi¸ trÞ lín nhng kh«ng khai b¸o hoÆc khai b¸o kh«ng trung thùc th× t×nh tr¹ng nµy ë tuyÕn ®êng bé diÔn ra ®a d¹ng vµ phøc t¹p gÊp nhiÒu lÇn, tËp trung ë nh÷ng ®iÓm nãng
lµ Qu¶ng Ninh, L¹ng S¬n. Ngoµi viÖc xuÊt lËu ®éng vËt hoang d·, n«ng l©m s¶n,
®å cæ, nhËp lËu hµng tiªu dïng cña Trung Quèc nh ®· tõng x¶y ra. Thêi gian gÇn
®©y t¹i khu vùc nµy næi lªn viÖc nhËp lËu ®êng, v¶i, trøng, gia cÇm, g¹ch men,
thÞt lîn v.v..".
- Khu vùc biªn giíi phÝa B¾c (Biªn giíi ViÖt - Trung), khu vùc ®êng biÓn vµ
tØnh Qu¶ng Ninh, L¹ng S¬n, Cao B»ng lîi dông ®Þa h×nh hiÓm trë, bän ®Çu n©u
thêng sö dông ph¬ng thøc xÐ lÎ hµng sau ®ã tæ chøc cho ®éi ngò cöu v¹n vËn
chuyÓn qua biªn giíi vµo ban ®ªm, ®ång thêi thuª bän ®Çu gÊu, bän nghiÖn hót
¸p t¶i b¶o vÖ. Khu vùc biªn giíi phÝa T©y MiÒn Trung (biªn giíi ViÖt- Lµo) ho¹t
®éng bu«n lËu tËp trung t¹i c¸c khu vùc Lao B¶o- Qu¶ng TrÞ, CÇu treo- Hµ TÜnh.
10
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
MÆt hµng chñ yÕu nhËp lËu qua c¸c khu vùc nµy lµ thuèc l¸ ngo¹i, mü phÈm, vËt
liÖu x©y dùng, n«i c¬m ®iÖn. Theo b¸o c¸o cua ®Þa ph¬ng vµ qua n¾m t×nh h×nh
cho thÊy lîng hµng rÊt lín tËp kÕt trªn ®Êt Laß t¹i c¸c kho réng hang ngh×n m2,
n»m trªn s«ng SªP«n c¸ch cöa khÈu Lao B¶o 11km hoÆc trªn däc ®êng 8, s¸t cöa
khÈu cÇu treo chê thêi c¬ lµ xuÊt hµng lËu sang ViÖt Nam. Ph¬ng thøc vËn
chuyÓn hµng lËu ë ®©y lµ sö dông lùc lîng cöu v¹n ®«ng ®¶o lµ ngêi ®Þa ph¬ng
cì 200- 300 ngêi mçi cöa khÈu. T¹i cöa khÈu cña tØnh NghÖ An vµ Lai Ch©u c¸c
vô bu«n lËu qua biªn giíi bÞ b¾t gi÷ chñ yÕu lµ c¸c chÊt ma tuý.
- Khu vùc biªn giíi T©y Nam (biªn giíi ViÖt Nam- Campuchia ) cã 4 tr¹m
kiÓm so¸t liªn hîp, ®Òu do lùc lîng H¶i quan lµ nßng cèt thuéc 3 tØnh T©y Ninh,
Long An vµ An Giang ho¹t ®éng ®· cã hiÖu qu¶. Hµng nhËp lËu ë ®©y bÞ b¾t gi÷
chñ yÕu lµ thuèc l¸ ngo¹i, xe g¾n m¸y, g¹o, ®êng ¨n Th¸i Lan... xuÊt lËu chñ yÕu
lµ ngo¹i tÖ, vµng ®Æc biÖt cã nh÷ng vô xuÊt lËu vµng víi khèi lîng lín. Ph¬ng
thøc thñ ®o¹n cña c¸c ®èi tîng bu«n lËu nµy lµ: sö dông vÉn lµ ®éi v¸c, dïng xe
®¹p, xe m¸y vËn chuyÓn qua ®êng mßn hoÆc dïng tµu thuyÒn vËn chuyÓn trªn
s«ng.
- TuyÕn biÓn còng lµ trËn tuyÕn mµ cuéc chiÕn chèng bu«n lËu diÔn ra
kh«ng kÐm phÇn quyÕt liÖt. §Þa bµn träng ®iÓm vÉn lµ vïng biÓn §«ng B¾c vµ
MiÒn Trung (Hµ Cèi- Qu¶ng Ninh, Cöa Lß, Quúnh Lu- NghÖ An). Hµng ho¸
nhËp lËu qua tuyÕn nµy chñ yÕu lµ g¹ch èp l¸t, kÝnh x©y dùng, hµng ®iÖn tö ®·
qua sö dông, xe m¸y, phô tïng « t«... Tõ c¸c c¶ng ven biÓn Nam Trung Quèc ®a
vÒ b»ng c¸c thuyÒn võa vµ nhá.
- T¹i cöa khÈu s©n bay, lu lîng hµnh kh¸ch xuÊt nhËp c¶nh qua s©n bay
quèc tÕ Néi Bµi, T©n S¬n NhÊt, §µ N½ng ®Òu cao vµ nhiÒu tuyÕn quèc tÕ míi më
cöa. Hµnh kh¸ch xuÊt nhËp c¶nh ®a d¹ng vµ phøc t¹p, trªn nhiÒu tuyÕn ®êng vµ
c¸c h·ng hµng kh«ng kh¸c nhau. Hµng hãa tr¸i phÐp thu gi÷ vµ xö lý qua tuyÕn
biªn giíi nµy chñ yÕu lµ tµi liÖu ph¶n ®éng, v¨n ho¸ phÈm ®åi truþ, ngo¹i tÖ.
- Trong ®Êt liÒn, ë c¸c tØnh thµnh phè hai kªnh vËn chuyÓn hµng lËu ®îc bän
bu«n lËu thêng sö dông lµ vËn chuyÓn b»ng ®êng s¾t vµ ®êng bé:
+ T×nh h×nh vËn chuyªn hµng lËu trªn tuyÕn ®êng s¾t diÔn ra rÊt nghiªm
träng. Hµng lËu ®îc vËn chuyÓn víi khèi lîng lín vµ gi¸ trÞ lín. TËp trung chñ
yÕu trªn c¸c chuyÕn tµu hµng, ®îc xÕp tËp kÕt lªn vµ xuèng tµu mét c¸ch c«ng
khai, coi thêng d luËn vµ ph¸p luËt. Chñ hµng vµ cöu v¹n cßn th«ng ®ång víi
nh©n viªn nhµ ga vµ trªn tµu ®Ó thùc hiÖn trèn thuÕ, trèn cíc vµ vËn chuyÓn hµng
cÊm. C¸c lùc lîng chèng bu«n lËu ®· ph¸t hiÖn vµ xö lý ®îc mét sè vô hµng lËu
cã gi¸ trÞ hµng tû ®ång. NhiÒu ®èi tîng bu«n lËu vµ vËn chuyÓn hµng lËu, thËm
chÝ c¶ nh©n viªn ngµnh ®êng s¾t vi ph¹m bÞ b¾t gi÷.
+ Trªn tuyÕn ®êng bé hµng lËu ®îc vËn chuyÓn trªn c¸c xe kh¸ch liªn tØnh,
gian th¬ng thêng thuª xe kh¸ch vËn chuyÓn hµng ho¸, hang lËu trªn xe cïng víi
hµnh kh¸ch nh»m qua m¾t c¬ quan qu¶n lý thÞ trêng vµ c¶nh s¸t giao th«ng. Cã
nhiÒu trêng hîp l¸i xe vµ chñ hµng lËu t×m c¸ch mua chuéc c¶nh s¸t giao th«ng.
Hµng lËu ngang nhiªn, lÐn lót ®îc vËn chuyÓn ®i c¸c tØnh ®Ó tiªu thô.
T×nh h×nh gian lËn th¬ng m¹i ë ViÖt Nam thêi gian qua theo ®¸nh gi¸ cña
11
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
Tæng côc H¶i quan lµ hÕt søc nghiªm träng. Hµng ngo¹i th«ng qua bu«n lal¹u vµ
gian lËn th¬ng m¹i trµn ngËp thÞ trêng néi ®Þa ViÖt Nam, bao gåm ®ñ lo¹i tõ
hµng cao cÊp ®¾t tiÒn ®Õn hµng tiªu dïng b×nh d©n, hµng gi¶. Tõ xe h¬i du lÞch,
xe m¸y, ti vi, ®Çu video, tñ l¹nh, ®å ®iÖn tö gia dông ®Õn mü phÈm, ho¸ chÊt, rîu
bia, thuèc l¸, quÇn ¸o... vµ nghiªm träng h¬n lµ v¨n ho¸ phÈm ®éc h¹i. Bu«n lËu
vµ gian lËn th¬ng m¹i xuÊt hiÖn ë kh¨p mäi n¬i, H¶i quan nµo, cöa khÈu nµo
còng ph¸t hiÖn thÊy bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i. Gian lËn th¬ng m¹i khi t¨ng
khi gi¶m næi cém ë khu vùc nµy, khi l¹i s«i ®éng ë cöa khÈu kia.
1-/ Nh÷ng m¸nh khoÐ vµ thñ ®o¹n trong bu«n lËu.
Thñ ®o¹n cña bän bu«n lËu ngµy cµng tinh vi, x¶o quyÖt h¬n nh quay vßng
ho¸ ®¬n chøng tõ, quay vßng tem hµng XK, tê khai h¶i quan, chuyÓn ®æi ph¬ng
thøc tõ thuª "cöu v¹n " sang cho "cöu v¹n" vay vèn råi thu mua l¹i hµng nhËp
lËu ®Ó rµng buéc "cöu v¹n" víi hµng. MÆt kh¸c nÕu hµng ho¸ qua biªn giíi bÞ thu
gi÷ th× hµng ho¸ cña d©n "cöu v¹n" bÞ mÊt. Mµ nh÷ng ngêi tham gia ®éi qu©n
"cöu v¹n" chñ yÕu l¹i lµ nh÷ng ngêi nghÌo, thÊt nghiÖp, nh÷ng ngêi thuéc diÖn
chÝnh s¸ch, ngêi giµ, trÎ em, ngêi tµn tËt.
Bän bu«n lËu cßn lîi dông vËn chuyÓn hµng ho¸ vµo thêi gian lùc lîng tuÇn
tra, kiÓm tra Ýt ho¹t ®éng. Tõ ho¹t ®éng theo ®oµn nhãm, bän bu«n lËu l¹i
chuyÓn sang ban ngµy nhá lÎ nªn rÊt khã cho lùc lîng chãng bu«n lËu. Bän bu«n
lËu cßn lîi dông nh÷ng h«m trêi cã giã m¹nh, ®ªm tèi hoÆc ma to, ddeer r¸o riÕt
ho¹t ®éng. Hµng nhÑ, Ýt tiÒn vËn chuyÓn vµo chËp tèi, gi÷a ®ªm lµ hµng kång
kÒnh, nhiÒu tiÒn.
Bän bu«n lËu cßn dïng nhiÒu h×nh thøc chÎ nhá hµng ho¸ tõ xa ®Ó vËn
chuyÓn s©u vµo néi ®Þa b¨ng mäi ph¬ng tiÖn, sö dông c¸c th«ng tin liªn l¹c hiÖn
®¹i ®Ó chØ ®¹o, ®iÒu hµnh c¸c ho¹t ®éng bu«n b¸n vµ vËn chuyÓn hµng nhËp lËu.
Hµng lËu ®îc chuyÓn vÒ thµnh phè còng b»ng sæ s¸ch. NÕu nh c¸n bé kiÓm tra
hµng ë c¸c bÕn xe, tr¹m ga th× nh÷ng tay bu«n lËu lín ®· cã h¼n mét "®êng d©y".
Hä göi hµng tríc ë nh÷ng ®iÓm ven tuyÕn ®êng nµy, sau khi ®îc tr¹m kiÓm tra,
l¸i xe nh ®îc "chuÈn bÞ tríc", ®ç l¹i ë mét ®Þa ®iÓm nµo ®ã, thÕ lµ hµng lËu ®îc
khu©n lªn xe chuyÓn vÒ xu«i kh«ng mÊy khã kh¨n. Hµng lËu ®îc ngôy trang
b»ng nhiÒu kiÓu ®Ó vËn chuyÓn.
Trªn tuyÕn biÓn, bu«n lËu vÉn diÔn ra s«i ®éng, bän bu«n lËu sang m¹n
hµng, dïng tµu ®¸nh c¶ ®Ó tuån s©u hµng. Chóng cßn dïng tµu gç nhá trùc tiÕp
sang c¶ng níc ngoµi nhËn hµng hoÆc sang m¹n tõ c¸c tµu lín ë ngoµi kh¬i ®Ó
vËn chuyÓn hµng lËu. Sau ®ã theo c¸c luång l¹ch, b·i ngang vµ lîi dông ®a hµng
lªn bê vµ vËn chuyÓn s©u vµo néi ®Þa.
Trªn tuyÕn hµng kh«ng, t×nh h×nh bu«n lËu còng rÊt phøc t¹p. Ph¬ng thøc
cña bän bu«n lËu vÉn lµ cÊt giÊu, mua chuéc c¸n bé, lîi dông chÕ ®é hµnh lý
miÔn thuÕ, ®i l¹i nhiÒu lÇn ®Ó bu«n b¸n kiÕm lêi.
Bu«n lËu díi h×nh thøc "XK uû th¸c" lµ hiÖn tîng kh¸ phæ biÕn. Theo h×nh
thøc nµy, gian th¬ng t×m c¸ch "nhê" c¸c doanh nghiÖp XNK cña Nhµ níc uû th¸c
mét sè mÆt hµng. Sau khi lµm xong thñ tôc h¶i quan trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn
hµng ®Õn c¶ng c¸c ®èi tîng bu«n lËu tiÕn hµnh ph¸ kÑp ch×, lµm gi¶ ch× h¶i quan,
12
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
thay vµo container, gia cè èc vÝt b¾t t¹i c¸c chèt liªn kÕt, cã trêng hîp cßn th¸o
c¶ côm kho¸ cã kÑp ch× ra, thay hµng lËu vµ l¾p l¹i nh cò. Víi thñ ®o¹n nµy mÆt
hµng hîp ®ång uû th¸c ®· bÞ thay thÕ b»ng c¸c mÆt hµng kh¸c. C¬ quan chøc
n¨ng ngµnh H¶i Quan vµ c«ng an ®· ph¸t hiÖn, tiÕn hµnh ®iÒu tra lµm râ hai vô
bu«n lËu díi h×nh thøc nµy x¶y ra trªn ®Þa bµn Hµ Néi vµ H¶i Phßng.
Ngoµi ra con cã rÊt nhiÒu thñ ®o¹n bu«n lËu tinh vi phøc t¹p, b»ng nhiÒu
c¸ch thiªn biÕn v¹n ho¸ mµ gian th¬ng sö dông ®Ó bu«n b¸n, vËn chuyÓn hµng
lËu. T×nh h×nh diÔn biÕn ngµy cµng phøc t¹p g©y khã kh¨n cho lùc lîng chèng
bu«n lËu.
2-/ Mét sè h×nh thøc gian lËn th¬ng m¹i phæ biÕn ë ViÖt Nam hiÖn nay.
- Gian lËn th¬ng m¹i qua lîi dông chÝnh s¸ch thuÕ cña Nhµ níc. Trong c¸c
ho¹t ®éng gian lËn th¬ng m¹i cã lÏ gian lËn th¬ng m¹i qua lîi dông chÝnh s¸ch
thuÕ xuÊt nhËp khÈu lµ lo¹i h×nh gian lËn ®Æc thï nhÊt ë ViÖt Nam. V× thuÕ xuÊt
nhËp khÈu ë ViÖt Nam bao gåm nhiÒu s¾c thuÕ gép l¹i lµ thuÕ quan, thuÕ doanh
thu, thuÕ phô thu, thuÕ thu ®iÒu chØnh b×nh æn gi¸ (thuÕ tiªu thô ®Æc biÖt võa míi
bãc t¸ch ra khái thuÕ xuÊt nhËp khÈu tõ 1/1/1996), nªn thuÕ xuÊt nhËp khÈu cña
ta thêng cao, nhiÒu mÆt hµng xuÊt khÈu cã thuÕ suÊt cao nh: « t« du lÞch, rîu bia,
hµng ®iÖn tö... do thuÕ suÊt cao nªn sù chªnh lÖch gi÷a gi¸ ph¶i tr¶ cho viÖc khai
b¸o ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c vµ xuÊt tr×nh trung thùc cho c¸c c¬ quan kiÓm tra, kiÓm
so¸t Nhµ níc víi lîi nhuËn kiÕm ®îc do gian lËn th¬ng m¹i lµ rÊt lín. ThuÕ suÊt
lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n hÊp dÉn gian th¬ng, bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng
m¹i. §iÓn h×nh lµ trong thêi gian gÇn ®©y lµ viÖc khai th¸c sù s¬ hë cña luËt thuÕ
xuÊt nhËp khÈu, c¸c gian th¬ng ®· t×m mäi c¸ch ®Ó biÕn tíng, ®Ó nhÇm lÉn trong khai
b¸o m· hµng ®Ó gian lËn th¬ng m¹i trèn thuÕ. VÝ dô:
N¨m 1998 mÊy chôc doanh nghiÖp nhËp xe t¶i lo¹i díi 5 tÊn. Sau ®ã ®a vµo
xëng "ho¸n c¶i" thµnh xe du lÞch 4 hoÆc 12 chç ngåi. V× xe «t« du lÞch 12 chç
ngåi cã thuÕ suÊt 160% nhng vÉn chiÕc xe ®ã, nÕu thay ®æi ®i mét vµi chi tiÕt
phô nh th¸o hÕt ghÕ thµnh xe t¶i nhÑ th× thuÕ suÊt lóc nµy chØ cßn 60% nh vËy lµ
gi¶m ®îc 100% thuÕ. Cßn ®èi víi c¸c lo¹i xe thiÕt kÕ chuyªn dông nh xe ®«ng
l¹nh kh«ng quy ®Þnh trong QuyÕt ®Þnh sè 254 /1998/Q§-TTg vÒ viÖc ®iÒu hµnh
XNK hµng ho¸ n¨m 1999 th× ®îc coi nh nhËp khÈu kh«ng h¹n chÕ, thuÕ suÊt
10%. Ph¸t hiÖn ra c¸i "khe' hë chªnh lÖch tíi 50% thuÕ nhËp khÈu, nhiÒu doanh
nghiÖp, mµ phÇn lín lµ c¸c C«ng ty TNHH, c¸c DN t nh©n ®· mãc nèi, th«ng
®ång víi phÝa b¸n hµng ë níc ngoµi "ho¸n c¶i" lo¹i xe t¶i díi 5 tÊn thµnh xe
chuyªn dông ®«ng l¹nh ®Ó nhËp khÈu vµo ViÖt Nam víi thuÕ suÊt 10% thay v×
nhËp khÈu còng lo¹i xe nµy kh«ng "ho¸n c¶i", ph¶i xin phÐp Bé Th¬ng m¹i vµ
ph¶i chÞu thuÕ suÊt 60%. Xe ®¹p ®ua cã thuÕ suÊt nhËp khÈu lµ 5% trong khi c¸c
lo¹i xe kh¸c cã thuÕ nhËp khÈu lµ 60%. ViÖc chªnh lÖch 55% thuÕ suÊt tõ xe ®¹p
thêng sang xe ®¹p ®ua lµ bµi to¸n ®Ó c¸c gian th¬ng nghiªn cøu "vËn dông linh
ho¹t" thÕ lµ hµng chôc ngh×n xe ®¹p kiÓu d¸ng xe ®ua ®îc s¶n xuÊt ë níc ngoµi
theo ®¬n ®Æt hµng ë trong níc nh tay l¸i ph¶i uèn cong, ®Üa lÝp ph¶i cã nhiÒu
13
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
tÇng, lèp ®Æc... ®· trµn vµo ViÖt Nam víi gi¸ nhËp khÈu kho¶ng tõ 50 ®Õn
100USD/chiÕc. Nh÷ng chiÕc xe nµy ®îc khai lµ xe ®¹p ®ua vµ ®îc tÝnh thuÕ lµ
5% nhng thùc chÊt ®©y hoµn toµn kh«ng ph¶i la xe ®¹p ®ua.
Xe «t« cã träng t¶i thÊp khai träng t¶i cao ®Ó hëng thuÕ suÊt thÊp h¬n. Nh xe cã
träng t¶i 5 tÊn thuÕ suÊt lµ 60% nhng xe cã träng t¶i lµ 5,5 tÊn l¹i chØ cã thuÕ lµ 40%.
Hµng nguyªn chiÕc ®îc th¸o dêi ®Ó hëng thuÕ suÊt cña nhËp linh kiÖn th×
theo quy ®Þnh cña hµng nhËp theo d¹ng CJD, SKD, IKD ®îc hëng møc thÊp h¬n
lµ hµng nguyªn chiÕc vµ ë tõng d¹ng CKD hay SKD... th× ph¶i cã bo nhiªu chi
tiÕt ph¶i th¸o rêi. Lîi dông s¬ hë nµy nhiÒu doanh nghiÖp ®· nhËp hµng nguyªn
chiÕc. Xe m¸y cã thuÕ suÊt lµ 60% nhng khi khai nhËp ë d¹ng CKD2 th× thuÕ
suÊt chØ lµ 50%. N¨m 1997, C«ng ty liªn doanh GMNVJ.V ®· ®a vµo ViÖt Nam
30.000 bé linh kiÖn xe g¾n m¸y CKD chø kh«ng ph¶i ë d¹ng JKD nh trong giÊy
phÐp h¶i quan tØnh Qu¶ng TrÞ. N¨m 1998 GMNJ.V l¹i tiÕp tôc nhËp qua cöa
khÈu Hµ TÜnh 2000 bé linh kiÖn xe m¸y n»m trong sè 40.00 bé linh kiÖn mµ
GMNJ.V ®îc phÐp nhËp.
- Gian lËn th¬ng m¹i qua gi¸ hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu. Theo tÝnh to¸n cña
chÝnh phñ thÊt thu thuÕ qua gi¸ lµ rÊt lín, íc tÝnh thÊt thu thuÕ theo gi¸ vµo kho¶ng
25% trong tæng sè thu thuÕ xuÊt nhËp khÈu. Chèng gian lËn th¬ng m¹i qua gi¸ ë níc ta còng nh trªn thÕ giíi ®ang lµ vÊn ®Ò ®îc H¶i quan c¸c níc ®Æc biÖt quan t©m,
v× ®©y lµ ho¹t ®éng gian lËn th¬ng m¹i tinh vi nhÊt, khã ph¸t hiÖn nhÊt.
- Gian lËn th¬ng m¹i th«ng qua viÖc khai b¸o sai sè lîng träng lîng, phÈm
cÊp hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu. §©y còng lµ h×nh thøc gian lËn th¬ng m¹i kh¸ phæ
biÕn ë ViÖt Nam. C¸c chñ hµng thêng lîi dông chÝnh s¸ch th«ng tho¸ng, më cöa
cña Nhµ níc ta th«ng qua viÖc c¶i c¸h thñ tôc hµnh chÝnh trong ngµnh H¶i quan
b»ng c¸c biÖn ph¸p ®¬n gi¶n ho¸ thñ tôc H¶i quan, t¹o ®iÒu kiÖn cho ho¹t ®éng
xuÊt nhËp khÈu, giai phãng hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu t¹i cöa khÈu H¶i quan thùc
hiÖn c¸c hµnh vi gian lËn th¬ng m¹i. C¸c cöa khÈu h¶i quan víi biªn chÕ cã h¹n,
tr×nh ®é c¸n bé kh«ng ®ång ®Òu trong lóc ®ã lîng hµng xuÊt khÈu qua cöa khÈu
hµng ngµy lín. H¶i quan kh«ng thÓ c©n ®ong, ®o ®Õm chi li tõng kiÖn hµng, còng
nh kh«ng thÓ kiÓm tra chi tiÕt tÊt c¶ c¸c l« hµng mµ chØ cã thÓ kiÓm tra x¸c suÊt.
Tõ nguyªn nh©n nµy bon gian lËn th¬ng m¹i ®· lîi dông sù s¬ hë trong qu¶n lý,
gi¸m s¸t vµ kiÓm tra H¶i quan ®Ó gian lËn th¬ng m¹i b»ng c¸c thñ ®o¹n nh hµng
nhiÒu nhng chØ khai mét phÇn, hµng cã gi¸ trÞ cao khai hµng cã phÈm cÊp thÊp.
- Gian lËn th¬ng m¹i qua viÖc cè ý x¸c ®Þnh sai xuÊt xø hµng ho¸. X¸c ®inh
xuÊt xø hµng ho¸ lµ vÊn ®Ò kü thuËt phøc t¹p, rÊt quan träng. liªn quan ®Õn lîi
Ých chñ quyÒn quèc gia. §©y lµ vÊn ®Ò rÊt míi mÎ ®èi víi ViÖt Nam ta. XuÊt xø
hµng ho¸ liªn quan ®Õn hai vÊn ®Ò chÝnh lµ: ThuÕ xuÊt nhËp khÈu vµ chÝnh s¸ch u
®·i thuÕ gi÷a c¸c níc thµnh viªn cã quan hÖ giµnh cho nhau hëng quy chÕ tèi
huÖ quèc. Tõ mèi liªn quan gi÷a x¸c ®Þnh xuÊt xø hoÆc xuÊt tr×nh giÊy chøng
nhËn xuÊt xø gi¶, khai kh«ng ®óng xuÊt xø hµng ho¸ XNK ®Ó trèn thuÕ.
- Gian lËn th¬ng m¹i th«ng qua h¶i quan cho hµng chuyÓn tiÕp. NghÞ ®Þnh sè
171/H§BT ngµy 27/05/1991 cña Héi §ång Bé Trëng (nay lµ ChÝnh phñ) ban hµnh
b¶ng quy ho¹ch cô thÓ thñ tôc h¶i quan rÊt râ lµ ®èi víi hµng ho¸ kinh doanh
14
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
XNK cã thÓ lµm thñ tôc h¶i quan t¹i n¬i nµo chñ hµng thÊy tiÖn nhÊt. Tæng côc h¶i
quan còng ®· cã nhiÒu v¨n b¶n, quy chÕ quy ®Þnh vÒ ®Þa ®iÓm kiÓm tra ngoµi khu
vùc cöa khÈu, thñ tôc h¶i quan ®èi víi hµng ho¸ nhËp khÈu ®îc phÐp chuyÓn tiÕp.
§iÒu nµy cã nghÜa lµ H¶i quan chÊp nhËn ®Ó c¸c doanh nghiÖp ®a hµng ho¸ nhËp
khÈu tõ níc ngoµi vÒ khu vùc kho b·i cña doanh nghiÖp lµm thñ tôc kiÓm tra,
kiÓm ho¸ vµ hoµn tÊt thñ tôc H¶i quan t¹i doanh nghiÖp mµ kh«ng cÇn ph¶i kiÓm
tra l¹i c¸c cöa khÈu. Thùc tÕ vÊn ®Ò nµy cßn cã nhiÒu s¬ hë nªn gian lËn th¬ng m¹i
cßn cã nhiÒu m«i trêng ho¹t ®éng. Ho¹t ®éng gian lËn th¬ng m¹i qua hµng
chuyÓn tiÕp lµ mét ®Æc thï cña ViÖt Nam. TrÞ gi¸ hµng ho¸ gian lËn th¬ng m¹i qua
h×nh thøc nµy lµ rÊt lín. V× vËy Tæng côc H¶i quan coi ®©y lµ vÊn ®Ò nhøc nhèi
hiÖn nay trong c«ng cuéc ®Êu tranh chèng gian lËn th¬ng m¹i.
- Gian lËn th¬ng m¹i trong lÜnh vùc liªn doanh ®Çu t.
Theo quy ®Þnh cña luËt ®Çu t níc ngoµi t¹i ViÖt Nam va NghÞ ®Þnh sè 18/CP
ngµy 14/04/1993 cña ChÝnh phñ quy ®Þnh chi tiÕt viÖc thi hµnh luËt ®Çu t níc
ngoµi t¹i ViÖt Nam th× c¸c xÝ nghiÖp cã vèn ®Çu t níc ngoµi ®îc miÔn thuÕ nhËp
khÈu ®èi víi thiÕt bÞ, m¸y mãc phô tïng vµ c¸c ph¬ng tiÖn s¶n xuÊt kinh doanh
vµ c¸c vËt t nhËp khÈu vµo ViÖt Nam ®Ó ®Çu t x©y dùng c¬ b¶n h×nh thµnh xÝ
nghiÖp hoÆc ®Ó t¹o tµi s¶n cè ®Þnh thùc hiÖn hîp ®ång hîp t¸c kinh doanh. §iÒu
®ã cã nghÜa lµ víi nh÷ng hµng ho¸ thuéc lo¹i trªn H¶i Quan kh«ng cÇn quan t©m
®Õn gi¸ trÞ hµng ho¸ (tøc lµ gi¸ ®Ó tÝnh thuÕ) v× ®»ng nµo hµng ho¸ ®ã còng ®îc
miÔn thuÕ theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Tõ quan niÖm nµy nªn khi lµm thñ tôc
h¶i quan, H¶i Quan dÔ dµng cho qua c¸c lo¹i hµng thuéc ®èi tîng, nh vËy ®· v«
h×nh ®Ó gian lËn th¬ng m¹i trong lÜnh vùc liªn doanh ®Çu t níc ngoµi lät líi.
Thùc tÕ, trong c¸c xÝ nghiÖp liªn doanh ®Çu t hiÖn nay diÔn ra kh¸ phæ biÕn t×nh
tr¹ng: C¸c ®èi t¸c níc ngoµi lîi dông sù thiÕu hiÓu biÕt vµ yÕu kÐm vÒ n¨ng lùc
vµ phÈm chÊt mét sè c¸n bé qu¶n lý ViÖt Nam, ®· t×m c¸ch gãp vèn b»ng m¸y
mãc thiÕt bÞ cò, l¹c hËu vÒ c«ng nghÖ, khai t¨ng gi¸ lªn mét c¸ch qu¸ ®¸ng c¸c
thiÕt bÞ, m¸y mãc mµ hä gãp vèn. ViÖc n©ng gi¸ m¸y mãc thiÕt bÞ lªn so víi gi¸
c¶ thÞ trêng quèc tÕ ®Ó gãp vèn cña c¸c chñ ®Çu t, liªn doanh níc ngoµi ®· lµm
gia t¨ng gi¶ t¹o tû lÖ gãp vèn vµ lîi nhuËn cho phÝa níc ngoµi ®Ó thu lîi nhuËn
cao qua phÇn thu håi khÊu hao thiÕt bÞ, m¸y mãc cao h¬n gi¸ trÞ thùc vèn cña nã
lµm gi¶m gãp vèn vµ ph©n chia cho phÝa ViÖt Nam, ®ång thêi cßn lµm gi¶m sót
phÇn thuÕ lîi tøc ph¶i nép cho Nhµ níc ta. §¬n cö viÖc gian lËn nµy. Qua tiÕn
hµnh gi¸m ®Þnh viÖc khai gi¸ nhËp khÈu thiÕt bÞ vËt t gãp vèn cña 12 xÝ nghiÖp
liªn doanh ®Çu t, th× ®· cã 6 xÝ nghiÖp cã hiÖn tîng n©ng gi¸ thiÕt bÞ nhËp khÈu
víi gi¸ trÞ cao h¬n so víi thùc tÕ lµ 14 triÖu USD. Trong ®ã ë liªn doanh bia BGI
TiÒn Giang møc chªnh lÖch gi÷a gi¸ do liªn doanh ®a ra víi gi¸ gi¸m ®Þnh cña
C«ng ty SGS Thôy SÜ ®· chªnh lÖch tíi 9,1 triÖu USD. C¸c xÝ nghiÖp liªn doanh
®Çu t níc ngoµi, mét mÆt khai t¨ng gi¸ nhËp khÈu thiÕt bÞ vËt t thuéc phÇn gãp
vèn ®îc miÔn thuÕ, mÆt kh¸c hä t×m c¸ch khai gi¶m gi¸ nhËp khÈu nguyªn liÖu
vµ gi¸ s¶n phÈm kinh doanh xuÊt nhËp khÈu.
- Gian lËn th¬ng m¹i trong lÜnh vùc s¶n xuÊt hµng gia c«ng xuÊt khÈu. Hµng
lµ vËt t, nguyªn liÖu nhËp khÈu ®Ó gia c«ng cho níc ngoµi råi xuÊt khÈu theo hîp
®ång ®· kÝ kÕt theo quy ®Þnh cña luËt thuÕ xuÊt nhËp khÈu, hµng thuéc diÖn nµy
15
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
®îc miÔn thuÕ xuÊt khÈu, thuÕ nhËp khÈu. Trªn c¬ së c¸c hîp ®éng gia c«ng vµ
v¨n b¶n cho phÐp cña Bé th¬ng m¹i cÊp cho c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt hµng gia c«ng
xuÊt khÈu. H¶i Quan kiÓm tra ®Þnh møc tiªu dïng nguyªn phô liÖu cho tõng ®¬n
vÞ s¶n phÈm th× thanh kho¶n trõ lïi vµo phÇn nguyªn phô liÖu ®· nhËp cho ®Õn
khi kÕt thóc hîp ®ång, phÇn thõa kh«ng xuÊt hÕt míi ph¶i nép thuÕ. Song trong
thùc tÕ cã nh÷ng hîp ®ång gia c«ng kÐo dµi tõ 5 ®Õn 10 n¨m, nguyªn phô liÖu
nép vµo vµ s¶n phÈm gia c«ng hoµn chØnh ®îc xuÊt ra khái ViÖt Nam ph¶i thùc
hiÖn trong mét thêi gian dµi, b»ng nhiÒu chuyÕn hµng, qua nhiÒu bé tê khai h¶i
quan. H¬n n÷a, theo NghÞ ®Þnh sè 171/H§BT, chñ hµng cã thÓ lµm thñ tôc H¶i
Quan n¬i nµo c¶m thÊy thuËn tiÖn cho m×nh nhÊt, nªn cïng mét hîp ®ång cïng
mét giÊy phÐp nhng khi chñ hµng lµm thñ tôc t¹i h¶i quan ®Þa ph¬ng nµy, khi th×
chñ hµng lµm ë ®Þa ph¬ng kh¸c. Do ®ã, viÖc theo dâi c¸c thanh kho¶n c¸c hîp
®ång gia c«ng lµ hÕt søc phøc t¹p khã kh¨n, ®ã lµ cha kÓ ®Õn quan niÖm mét sè
c¸c bé H¶i Quan cho r»ng hµng gia c«ng ®îc miÔn thuÕ. §©y lµ nh÷ng s¬ hë mµ
c¸c chñ hµng gia c«ng triÖt ®Ó lîi dông. Thñ ®o¹n cña hä lµ nhËp nguyªn phô
liÖu nhiÒu nhng khi s¶n xuÊt ra thµnh phÈm kh«ng hÕt mµ mét phÇn ®îc tiªu thô
trong néi ®Þa ®Ó trèn thuÕ nhËp khÈu. HoÆc b»ng c¸ch khi ký hîp ®ång gia c«ng,
bªn gia vµ c«ng nhËn gia c«ng ®· th«ng ®ång víi nhau ®Ó x¸c ®Þnh sai ®Þnh møc
tiªu hao nguyªn phô liÖu, sè d«i thõa do x¸c ®Þnh sai nµy hä sÏ ®em b¸n trong níc mét c¸ch c«ng khai mµ vÉn trèn ®îc thuÕ nhËp khÈu.
- Gian lËn th¬ng m¹i qua lîi dông hµng ho¸ göi kho ngo¹i quan. Theo quy
®Þnh cña quy chÕ kho ngo¹i quan ban hµnh kÌm theo QuyÕt ®Þnh sè 104-TTg
ngµy 16/03/1994 cña Thñ tíng ChÝnh phñ: "TÊt c¶ c¸c lo¹i hµng ho¸ chê xuÊt
hoÆc chê nhËp khÈu ®Òu ®îc chÊp nhËn ®a vµo lu gi÷ trong kho ngo¹i quan trõ trêng hîp hµng ho¸ mang nh·n hiÖu gi¶ m¹o xuÊt xø ViÖt Nam, cÊm nhËp ®èi víi
níc nhËp hµng tõ kho ngo¹i quan". Còng theo quy chÕ kho ngo¹i quan, hµng ho¸
tõ níc ngoµi ®a vµo kho ngo¹i quan cha nép thuÕ nhËp khÈu... Tõ quy ®Þnh trªn
chñ hµng lîi dông ®Ó ®a vµo kho ngo¹i quan nh÷ng l« hµng "cã vÊn ®Ò" nh chñ
hµng nhËp mét l« hµng cÊm sau khi ®· mãc ngoÆc ®îc víi mét sè c¸n bé Nhµ níc cã chøc n¨ng qu¶n lý, kiÓm hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu nhng khi hµng ®Õn ViÖt
Nam, v× mét lý do nµo ®ã ®· bÞ trôc trÆc kh«ng lµm thñ tôc nhËn hµng ®îc. NÕu
cø cè t×nh lµm thñ tôc nhËn hµng sÏ bÞ ph¸t hiÖn vµ xö lý ph¹t tÞch thu hµng cã
khi cßn ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm h×nh sù tríc luËt ph¸p. §Ó gi¶i quyÕt víng m¾c
nan gi¶i nµy, chñ hµng chØ cÇn ký hîp ®ång göi hµng vµo kho ngo¹i quan ®Ó t×m
thñ ®o¹n míi mét c¸ch an toµn vµ l« hµng tõ chç bÊt hîp ph¸p trë thµnh hîp
ph¸p.
- Gian lËn th¬ng m¹i qua lîi dông hµng kinh doanh chuyÓn khÈu hµng t¹m
nhËp t¸i xuÊt. Hµng chuyÓn khÈu, hµng t¹m nhËp t¸i xuÊt lµ nhøng hµng ho¸ ®îc
hoµn l¹i thuÕ sau khi ®· cã chøng nhËn cña H¶i Quan cöa khÈu chøng nhËn hµng
ho¸ thùc xuÊt. Lîi dông sù u ®·i nµy, nhÒu chñ hµng ®· th«ng ®ång víi H¶i Quan
mét cöa khÈu xuÊt, x¸c nhËn khèng hµng thùc xuÊt vµo bé hå s¬ gi¶ thùc xuÊt mµ
®îc ®em tiªu thô trong néi ®Þa. Còng cã trêng hîp chñ hµng lµm hå s¬ gi¶ thùc
xuÊt ®Ó trèn thuÕ thu lîi bÊt chÝnh. VÝ dô x¨ng dÇu nÕu nhËp khÈu ®Ó tiªu thô
trong níc th× ph¶i nép thuÕ nhËp khÈu lµ 70%, nhng nÕu t¸i chÕ xuÊt sang mét níc
kh¸c nh Campuchia vµ Lµo ch¼ng h¹n th× sè x¨ng dÇu nµy ®îc hoµn l¹i thuÕ nhËp
16
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
khÈu tríc ®ã ®· nép v× vËy chñ hµng lµm thñ tôc t¸i xuÊt x¨ng dÇu sang
Campuchia vµ Lµo nhng kh«ng xuÊt sang Campuchia vµ Lµo mµ trªn ®êng ®i b¸n
sè x¨ng dÇu nµy víi gi¸ rÎ h¬n gi¸ trÞ thÞ trêng néi ®Þa nhiÒu lÇn vÉn thu ®îc l·i
lín. Trong n¨m 1999 võa qua cã trêng hîp lµ nhiÒu doanh nghiÖp ®· cho t th¬ng
"mîn t c¸ch ph¸p nh©n t¹m nhËp trªn 2 ngµn chiÕc xe du lÞch ®Ó t¸i xuÊt, nhng khi
phÝa Trung Quèc kh«ng cho nhËp lo¹i xe nµy n÷a, nhiÒu t th¬ng ®· t×m c¸ch "t¸i
xuÊt" ngay t¹i ViÖt Nam. Lùc lîng CSKT c¶ níc ®· ®iÒu tra, thu gi÷ 491 chiÕc xe
« t« du lÞch "t¸i xuÊt" theo kiÓu nµy.
- Gian lËn th¬ng m¹i do lîi dông chñ tr¬ng hµng ®æi hµng cña Nhµ níc.
Theo c¸c nhµ qu¶n lý th× thñ ®o¹n gian lËn th¬ng m¹i trong viÖc xuÊt khÈu theo
ph¬ng thøc "hµng ®æi hµng" víi níc ngoµi (chñ yÕu víi Lµo) ®a mét sè doanh
nghiÖp ViÖt Nam ¸p dông trong thêi gian gÇn ®©y ®Õn møc b¸o ®éng. Nh÷ng
doanh nghiÖp nµy ®· sö dông thñ ®o¹n tinh vi ®Õn thñ ®o¹n tr¾ng trîn nh»m t¹o
ra cµng nhiÒu kim "ng¹ch xuÊt khÈu" cµng tèt ®Ó nhËp vÒ nhiÒu xe m¸y ®em b¸n
®Ó thu lîi nhuËn. Thñ ®o¹n ®îc ¸p dông phæ biÕn lµ khai t¨ng hµng xuÊt khÈu.
Trªn ho¸ ®¬n, trÞ gi¸ hµng thêng cao gÊp 3, gÊp 5 lÇn, thËm chÝ gÊp 10 lÇn so víi
gi¸ trÞ thùc tÕ. TiÕp ®Õn lµ khai t¨ng sè lîng hµng ho¸ xuÊt khÈu. Cã c«ng ty khai
xuÊt khÈu 10 ngµn ®¬n vÞ hµng, song ®Õn khi kiÓm tra th× chØ cã 1/10 sè lîng
khai b¸o. Tr¾ng trîn h¬n c«ng ty XNK N«ng s¶n vµ TTCN tØnh Bµ RÞa Vòng Tµu
®· khai b¸o xuÊt 22 ngµn lÝt tinh dÇu x¶, trÞ gi¸ h¬n 300 ngµn USD song thùc tÕ
kiÓm tra l¹i lµ níc l·. Gian th¬ng cßn ¸p dông thñ ®o¹n "quay vßng hµng ho¸ "
nh hµng ®· xuÊt khÈu qua Lµo l¹i nhËp l¹i ViÖt Nam, lµm thñ tôc lÇn n÷a... lµm
cho nh÷ng con sè thèng kª kim ng¹ch xuÊt khÈu hµng ho¸ trë thµnh nh÷ng con
sè ¶o.
Ngoµi ra cßn nhiÒu d¹ng gian lËn th¬ng m¹i kh¸c nh lîi dông chÝnh s¸ch vµ
c¬ chÕ ho¹t ®éng cña cöa hµng miÔn thuÕ, gian lËn th¬ng m¹i qua ho¹t ®éng cña
v¨n phßng ®¹i diÖn tæ chøc kinh tÕ níc ngoµi t¹i ViÖt Nam, gian lËn qua lîi dông
tiªu chuÈn hµnh lý miÔn, gian lËn th¬ng m¹i qua lîi dông chÕ ®é hµng lµ tµi s¶n
di chuyÓn.
Tãm l¹i, gian lËn th¬ng m¹i ë ViÖt Nam lµ hÕt søc ®Æc thï vµ ®a d¹ng, cã
nh÷ng h×nh thøc rÊt ®¬n gi¶n nhng còng cã nhiÒu h×nh thøc phøc t¹p, tinh vi,
kh«n khÐo, biÕt t¹o vá bäc rÊt hîp lÖ hîp ph¸p. T×nh tr¹ng nµy ph¸t triÓn lªn ®Õn
møc b¸o ®éng hiÖn nay vµ nã ®· trë thµnh mét nghÒ mµ theo giíi b¸o chÝ gäi lµ
nghÒ "l¸ch". Kh«ng Ýt nh÷ng doanh nghiÖp lµm ¨n "khÊm kh¸" thËm chÝ "phÊt
lªn" rÊt nhanh, "th¾ng" nhiÒu "qu¶" ®Ëm lµ nhê "khÐo" sö dông mÑo "l¸ch". Mçi
khi Nhµ níc ban hµnh mét chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch míi nhÊt lµ chÝnh s¸ch XNK,
nh÷ng thî "l¸ch" l¹i chau mµy t×m c¸ch "l¸ch" sao cho viÖc kinh doanh cña hä
mang l¹i lîi nhuËn lín nhÊt.
3-/ Tæng kÕt vÒ nh÷ng vô bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i n¨m 1998-1999
T×nh h×nh bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i diÔn ra víi quy m« rÊt lín. Theo
con sè thèng kª cña lùc lîng chèng bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i n¨m 1998
c¸c lùc lîng chøc n¨ng ®· ph¸t hiÖn vµ b¾t gi÷ kho¶ng 87.000 vô bu«n lËu, gian
lËn th¬ng m¹i víi gi¸ trÞ trªn 1.000 tû ®ång. Trong ®ã lùc lîng c«ng an ph¸t hiÖn
17
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
b¾t gi÷ trªn 1.600 vô trÞ gi¸ 570 tû ®ång, lùc lîng h¶i quan 11.600 vô trÞ gi¸ 260
tû ®ång vµ 2 triÖu USD, lùc lîng biªn phßng b¾t gi÷ 1.700 vô trÞ gi¸ 90 tû ®ång,
lùc lîng qu¶n lý thÞ trêng b¾t 58.000 vô trÞ gi¸ 150 tû ®ång. C¸c ®Þa ph¬ng ®·
gãp nhiÒu thµnh tÝch ho¹t ®éng chèng bu«n lËu nh L¹ng S¬n xö lý trªn 4.800 vô
trÞ gi¸ gÇn 40 tû ®ång, Qu¶ng Ninh 6.000 vô trÞ gi¸ 50 tû ®ång, Qu¶ng TrÞ trªn
3.600 vô trÞ gi¸ 26 tû ®ång, T©y Ninh 4.300 vô trÞ gi¸ 10 tû ®ång, An Giang
4.200 vô víi 26 tû ®ång, Long An 3.100 vô víi 15 tû ®ång.
N¨m 1999 lùc lîng c¶nh s¸t kinh tÕ c¶ níc ®· kiÓm tra, ph¸t hiÖn 14.281 vô bu«n
lËu, bu«n b¸n hµng cÊm, kinh doanh tr¸i phÐp trèn thuÕ. Hµng ho¸ thu gi÷ trÞ gi¸
423.406 triÖu ®ång. Trong ®ã cã 5.203 vô bu«n lËu, 3.985 vô bu«n b¸n hµng cÊm,
2.257 vô kinh doanh tr¸i phÐp... hµng ho¸ t¹m thu chê xö lý trÞ gi¸ 83.064 triÖu.
Ngµnh H¶i quan ®· ph¸t hiÖn b¾t gi÷ 8.790 vô bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng
m¹i vËn chuyÓn tr¸i phÐp hµng cÊm vµ vi ph¹m hµnh chÝnh vÒ H¶i Quan trÞ gi¸
hµng vi ph¹m kho¶ng 250 tû.
* N¨m 1999 cã 10 vô bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i ®iÓn h×nh.
1. Trong vßng 1 tuÇn lÔ (10-17/2/99) H¶i ®éi H¶i ®éi 3 vµ trung t©m chØ huy
chèng bu«n lËu trªn biÓn cña Tæng côc H¶i quan ®· liªn tiÕp b¾t gi÷ 12 tµu bu«n
lËu víi tæng trÞ gi¸ hµng ho¸ thu gi÷ kho¶ng 5 tû ®ång. ChiÕn dÞch nµy ®· t¹o
nªn mét "có ®Êm m¹nh" ph¸ tan ®êng d©y bu«n lËu lín trªn biÓn tr¶i dµi tõ
Qu¶ng Ninh ®Õn Thanh Ho¸, NghÖ An.
2. Ngµy 16/2/99 ®éi kiÓm so¸t c¬ ®éng H¶i quan §ång Th¸p phèi hîp víi H¶i
quan c¸c cöa khÈu Thêng Phíc Th«ng B×nh, Së Th¬ng m¹i b¾t gi÷ 3 thuyÒn vËn
chuyÓn phÕ liÖu c¸c lo¹i vµ g¹o Th¸i Lan nhËp lËu, trÞ gi¸ trªn 2 tû ®ång.
3. Tõ 26/10/98 ®Õn 24/2/99 H¶i quan Thµnh phè Hå ChÝ Minh 15 lÇn ph¸t
hiÖn c«ng ty TNHH Liªn Ph¸t Thinh ®· vi ph¹m luËt H¶i quan vÒ nhËp hµng
kh«ng khai b¸o ®óng quy c¸ch phÈm chÊt, tæng trÞ gi¸ íc tÝnh 203.500 USD.
4. Ngµy 6/4/99, §éi kiÓm so¸t h¶i quan sè 1 (Côc §iÒu tra chèng bu«n lËu TCHQ) më hå s¬ ®iÒu tra l« hµng vËn chuyÓn trªn tuyÕn ®êng s¾t Trung Quèc
qua L¹ng S¬n vÒ Yªn Viªn, Hµ Néi ph¸t hiÖn l« hµng khai b¸o sai, trèn thuÕ gi¸
trÞ trªn 3 tû ®ång.
5. Tõ 5/5 ®Õn 3/7/99, H¶i quan T©y Ninh vµ Long An lËp kÕ ho¹ch"KH799"
chÆn b¾t ®îc 76.529 bao thuèc l¸ ngo¹i, 17 ghe vËn chuyÓn thuèc l¸, ®· lµm
gi¶m h¼n lîng thuèc l¸ ngo¹i nhËp lËu trªn kªnh R¹ch Trµm - mét ®iÓm nãng
nhËp lËu thuèc l¸ ngo¹i ë Nam Bé.
6. Trong th¸ng 6/99, H¶i quan s©n bay T©n S¬n NhÊt ®· ph¸t hiÖn mét lo¹t
vô xuÊt nhËp c¶nh kh«ng khai b¸o ngo¹i tÖ, ®å cæ. Tang vËt sai ph¹m gåm 29
viªn ®¸ quý 98.000 USD, 15 hiÖn vËt cã niªn ®¹i thÕ kØ 19.
7. Ngµy 17/7/99 c¸c lùc lîng kiÓm tra, kiÓm so¸t cöa khÈu VÜnh X¬ng (An
Giang) b¾t gi÷ tµu Phóc §øc 4, nhËp lËu quÇn ¸o cò, v¶i, hµng ®iÖn tö ®· qua sö
dông, trÞ gi¸ 850 triÖu ®ång.
8. Phßng ®iÒu tra chèng bu«n lËu phÝa B¾c - Côc ®iÒu tra chèng bu«n lËu
18
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
(TCHQ) ®iÒu tra vÒ 3 liªn doanh: C«ng ty t¬ lôa S«ng Ch©u, C«ng ty TNHH tËp
®oµn y dîc §¹i Chinh, C«ng ty liªn doanh Taxi Hång Hµ ®· lµm hå s¬ gi¶ ®Ó
n©ng cao gi¸ trÞ nhËp khÈu gãp vèn vµo liªn doanh, lµm gi¶ hå s¬ ®Ó thÕ chÊp tµi
s¶n, chiÕm ®o¹t vµ sö dông tµi s¶n cña liªn doanh sai môc ®Ých, liªn doanh bÞ rót
giÊy phÐp nhng kh«ng thanh lý tµi s¶n ®Ó trèn thuÕ nhËp khÈu. §· t¹m gi÷ 2 xe «
t« vµ 1 l« hµng trÞ gi¸ kho¶ng 1 tû ®ång.
9. Côc ®iÒu tra chèng bu«n lËu (TCHQ) phèi hîp víi H¶i Quan NghÖ An
kiÓm tra hå s¬ thñ tôc nhËp khÈu vµ hµng ho¸ vËn chuyÓn trªn tµu miÒn Trung 45
cËp c¶ng BÕn Thuû (NghÖ An) ngµy 15/11/99 sau khi kiÓm tra ®· cã kÕt luËn vÒ
néi bé thùc hiÖn sai quy ®Þnh. Tæng trÞ gi¸ hµng ho¸ vi ph¹m xÊp xØ 1,5 tû ®ång.
10. Ngµy 4/11/99 H¶i quan ICD (Phíc Long- Thµnh phè Hå ChÝ Minh) lËp
biªn b¶n vi ph¹m hµnh chÝnh ®èi víi c«ng ty dÞch vô lao ®éng hîp t¸c quèc tÕ Hµ
Néi vÒ hµnh vi nhËp khÈu thõa 20.294 phô tïng xe m¸y so víi khai b¸o H¶i quan,
trÞ gi¸ hµnh vi vi ph¹m íc tÝnh 34.452USD, chªnh lÖch thuÕ trªn 220 triÖu ®ång.
II-/ Nh÷ng t¸c ®éng cña n¹n bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i ®Õn
kinh tÕ - x· héi níc ta.
1-/ T¸c ®éng ®Õn kinh tÕ
T×nh tr¹ng bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i x©m h¹i ®Õn chÕ ®é chÝnh s¸ch
qu¶n lý xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸. Nh ta ®· biÕt: thuÕ quan lµ c¸c møc thuÕ ®¸nh
trªn hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu nh»m môc ®Ých lµm t¨ng gi¸ cña hµng nhËp khÈu
®Ó lµm gi¶m sù c¹nh tranh víi c¸c nhµ s¶n xuÊt trong níc hoÆc kÝch thÝch s¶n
xuÊt t¹i néi ®Þa. V× vËy c¸c hµnh vi bu«n lËu, trèn thuÕ xuÊt nhËp khÈu th«ng qua
ho¹t ®éng gian lËn th¬ng m¹i, c¹nh tranh tiªu cùc phi kinh tÕ nµy ®· x©m h¹i ®Õn
chÕ ®é chÝnh s¸ch qu¶n lý xuÊt nhËp khÈu hµng ho¸.
Bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i g©y nhiÒu thiÖt h¹i cho ngêi s¶n xuÊt trong
níc, lµm ®iªu ®øng c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt còng nh c¸c doanh nghiÖp th¬ng
m¹i. §èi víi ngêi s¶n xuÊt trong níc, viÖc hµng ngo¹i trµn ngËp thÞ trêng víi
chÊt lîng cao h¬n, gi¸ rÎ h¬n hµng néi, thùc sù lµ mèi ®e do¹ ®êi sèng cña hµng
ngh×n c«ng nh©n trong c¸c xÝ nghiÖp s¶n xuÊt trong níc, nhÊt lµ nh÷ng ngµnh
c«ng nghiÖp non trÎ, míi. Nguyªn nh©n lµ nh÷ng xÝ nghiÖp s¶n xuÊt trong níc
vÉn ph¶i nhËp mét sè nguyªn phô liÖu, nhiªn liÖu... vµ ph¶i nép thuÕ nhËp khÈu
sè hµng ho¸ nµy.Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ra s¶n phÈm ®Ó ®em b¸n trªn thÞ trêng,
hä cßn ph¶i nép thuÕ lîi tøc, thuÕ doanh thu. Trong khi hµng ngo¹i do trèn ®îc
thuÕ, gi¸ c¶ rÎ h¬n hµng néi, lµm cho hµng néi kh«ng b¸n ®îc, dÉn ®Õn ®äng
vèn, nî chång chÊt, ®i ®Õn ph¸ s¶n. §èi víi doanh nghiÖp th¬ng m¹i do gi¸ c¶
hµng ho¸ mua vµo cao h¬n nªn kh«ng thÓ c¹nh tranh ®îc víi hµng lËu trèn thuÕ.
Nh÷ng doanh nghiÖp kinh doanh ®óng luËt, nép thuÕ ®Çy ®ñ bÞ nh÷ng doanh
nghiÖp kinh doanh tr¸i phÐp, gian lËn trèn thuÕ c¹nh tranh chÌn Ðp kh«ng thÓ
ph¸t triÓn ®îc. Nãi vÒ vÊn ®Ò nµy mét sè doanh nghiÖp, c¸n bé qu¶n lý doanh
nghiÖp ®· lªn tiÕng Phã tæng gi¸m ®èc Tæng c«ng ty hãa chÊt ViÖt Nam, «ng §ç
Quang Chiªu cho r»ng "S¶n phÈm cña chóng t«i ph¶i c¹nh tranh gay g¾t víi
hµng ho¸ nhËp lËu tõ bªn ngoµi, ®iÒu nµy ch¼ng nh÷ng thÊt thu cho nguån ng©n
s¸ch, thiÖt h¹i ®Õn ngêi tiªu dïng mµ cßn g©y kh«ng Ýt khã kh¨n cho s¶n xuÊt
19
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel (: 0918.775.368
trong níc". C«ng ty xe ®¹p thèng nhÊt dù tÝnh " mçi n¨m cã tíi 600.000 700.000 xe ®¹p ngo¹i nhËp lËu vµo níc ta, trong khi trong níc chØ s¶n xuÊt vµ
tiªu thô ®îc tõ 250.000 - 300.000 xe ®¹p. Do hµng nhËp lËu, trèn thuÕ nªn gi¸
b¸n rÊt rÎ ®· n¶y sinh mét søc Ðp lín, mét sù c¹nh tranh bÊt b×nh ®¼ng trong thÞ
trêng, lµm cho s¶n phÈm néi ®Þa kh«ng tiªu thô ®îc, g©y ¶nh hëng ®Õn viÖc lµm
vµ thu nhËp cña ngêi lao ®éng" (Theo b¸o V¨n ho¸ sè 24 thµng 12-1999).
Bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i lµ h×nh thøc c¹nh tranh kh«ng lµnh m¹nh ¶nh hëng rÊt lín ®Õn m«i trêng kinh doanh. M«i trêng kinh doanh lµ nh©n tè t¸c ®éng
m¹nh mÏ ®Õn ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp. Nã cã t¸c ®éng tÝch
cùc: kÝch thÝch ®Çu t, ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh nÕu lµ m«i trêng trong s¹ch, b×nh
®¼ng nhng ngîc l¹i nã t¸c ®éng tiªu cùc nÕu lµ m«i trêng kh«ng æn ®Þnh. Bu«n lËu vµ
gian lËn th¬ng m¹i ®· k×m h·m sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt níc.
B¸o ph¸p luËt sè cuèi th¸ng 4-1999 ®· trÝch lêi ph¸t biÓu cña bµ NguyÔn
Thanh B×nh - Phã tæng gi¸m ®èc c«ng ty b¸nh kÑo H¶i Hµ Kotobuki: "T×nh h×nh
bu«n lËu, bu«n b¸n, s¶n xuÊt hµng gi¶ ®Ó gian lËn th¬ng m¹i ®ang lµm « nhiÔm
m«i trêng kinh doanh vµ lµm thiÖt h¹i to lín ®Õn c¸c doanh nghiÖp... Chóng t«i
hiÓu trong c¬ chÕ thÞ trêng víi xu thÕ héi nhËp th× sù c¹nh tranh ngµy cµng gay
g¾t c¶ trong níc còng nh quèc tÕ song ph¶i lµ sù c¹nh tranh lµnh m¹nh trong m«i
trêng kinh doanh ®îc ®¶m b¶o b»ng Nhµ níc vµ ph¸p luËt". Kh«ng nh÷ng ¶nh hëng ®Õn ®Çu t trong níc mµ bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i cßn ¶nh hëng ®Õn
®Çu t níc ngoµi. Nã kh«ng chØ lµ nçi khæ cña doanh nghiÖp mµ cßn g©y t©m lý e
ng¹i cho c¸c nhµ ®Çu t níc ngoµi, nhiÒu nhµ ®Çu t níc ngoµi rÊt muèn ®Çu t vµo
ViÖt Nam nhng do t¸c ®éng cña m«i trêng kinh doanh trong ®ã cã vÊn ®Ò bu«n
lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i nªn ®· ngËp ngõng hoÆc rót lui. Trong b¸o V¨n hãa sè
24 th¸ng 12-1999 ®· ghi l¹i lêi ph¸t biÓu cña ®¹i diÖn c«ng ty ViÖt Nam-Suzuki:
"Sè lîng xe m¸y nhËp lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i íc lîng b×nh qu©n 7-8 v¹n
chiÕc/n¨m. Nhu cÇu hiÖn nay lµ 350.000 xe/n¨m. Trong khi c¸c C«ng ty liªn
doanh vµ cã vèn 100% níc ngoµi do bÞ xe nhËp lËu gi¸ rÎ nªn chØ s¶n xuÊt tiªu
thô kho¶ng 23.000 xe/n¨m. NÕu so s¸nh th× xe nhËp lËu chiÕm kho¶ng 30%
trong khi n¨ng lùc ®Çu t cña c¸c liªn doanh lµ h¬n 1 triÖu xe. NÕu kh«ng cã biÖn
ph¸p ng¨n chÆn kÞp thêi th× liÖu råi nÒn c«ng nghiÖp chÕ t¹o xe m¸y sÏ ®i vÒ
®©u?"
Thùc tr¹ng nµy cßn lµm cho thÞ trêng hµng ho¸ mÊt æn ®Þnh, lµm mÊt c©n
b»ng côc bé gi÷a cung vµ cÇu, g©y hoang mang cho c¸c nhµ s¶n xuÊt trong níc,
lµm khñng ho¶ng lßng tin cña ngêi tiªu dïng. Víi ngêi tiªu dïng, hµng ngo¹i
trµn ngËp thÞ trêng víi gi¸ rÎ sÏ t¹o nªn thÞ hiÕu a dïng hµng ngo¹i tuy nhiªn
nguån cung cÊp tiªu dïng cña hµng ngo¹i víi gi¸ rÎ h¬n gi¸ thµnh hµng néi do
trèn thuÕ lµ rÊt bÊp bªnh, v× kh«ng ph¶i lóc nµo nhËp hµng còng trèn thuÕ ®îc c¶.
Do ®ã tõng thêi kú sÏ n¶y sinh c¸c c¬n sèt vÒ gi¸, vÒ hµng lµm ®¶o lén thÞ tr êng
lµm thÞ trêng mÊt æn ®Þnh mµ Nhµ níc kh«ng qu¶n lý ®îc.
Bu«n lËu vµ gian lËn th¬ng m¹i ®· kÝch thÝch t©m lý vµ thÞ hiÕu tiªu dïng sa
sØ, vît qu¸ n¨ng lùc s¶n xuÊt trong níc vµ ®èi lËp víi yªu cÇu "th¾t lng buéc
bông" cÇn kiÖm x©y dùng ®Êt níc hiÖn nay.
20