Tài liệu Giải pháp nâng cao chất lượng quản lý rủi ro tín dụng của ngân hàng thương mại

Giải pháp nâng cao chất lượng quản lý rủi ro tín dụng 2010 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ RỦI RO TÍN DỤNG VÀ QUẢN LÝ RỦI RO TÍN DỤNG CỦA NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI 1.1. Những vấn đề cơ bản về tín dụng ngân hàng 1.1.1. Khái niệm tín dụng ngân hàng và hoạt động tín dụng - Tín dụng là một nghiệp vụ cơ bản của NHTM, trong đó NHTM (bên cho vay) thoả thuận chuyển giao tài sản (tiền hoặc hiện vật) cho khách hàng (bên đi vay) sử dụng trong một thời gian nhất định, khi đến hạn thanh toán, bên đi vay có trách nhiệm vô điều kiện trong hoàn trả gốc ban đầu và trả thêm phần lãi cho bên cho vay. - Hoạt động tín dụng là việc NHTM sử dụng nguồn vốn tự có, nguồn vốn huy động để cấp tín dụng cho khách hàng sử dụng một ngân khoản với nguyên tắc có hoàn trả thông qua các nghiệp vụ: cho vay, chiết khấu, bảo lãnh, cho thuê tài chính và các nghiệp vụ liên quan khác. 1.1.2. Ý nghĩa của hoạt động tín dụng đối với ngân hàng Trong nền kinh tế thị trường cung cấp tín dụng là chức năng kinh tế cơ bản của ngân hàng. Tín dụng là hoạt động sinh lời lớn nhất song rủi ro cao nhất cho NHTM. Đối với hầu hết các ngân hàng, dư nợ tín dụng thường chiếm tới hơn 1/2 tổng tài sản có và thu nhập từ tín dụng chiếm khoảng từ 1/2 đến 2/3 tổng thu nhập của ngân hàng. Mặt khác, rủi ro trong kinh doanh ngân hàng có xu hướng tập trung chủ yếu vào danh mục tín dụng. Khi ngân hàng rơi vào trạng thái tài chính khó khăn nghiêm trọng, thì nguyên nhân thường phát sinh từ hoạt động tín dụng của ngân hàng. Rủi ro tín dụng sẽ dẫn đến rủi ro về lãi suất, rủi ro tỷ giá hối đoái, rủi ro nguồn vốn. Do đó các ngân hàng phải có những biện pháp quản lý hoạt động tín Phạm Hồng Nhung _ LTĐH 4B 1 Giải pháp nâng cao chất lượng quản lý rủi ro tín dụng 2010 dụng một cách thích hợp để nâng cao chất lượng tín dụng. Nhằm mang lại hiệu quả kinh doanh cao cho ngân hàng. 1.1.3. Các loại tín dụng ngân hàng Ngân hàng cung cấp rất nhiều loại tín dụng, cho nhiều đối tượng khách hàng với những mục đích sử dụng khác nhau. 1.1.3.1. Căn cứ vào thời hạn cho vay. Cho vay ngắn hạn: Là hình thức cho vay có thời hạn đến 1 năm. Thường được dùng để cho vay bổ sung thiếu hụ tạm thời vốn lưu động của doanh nghiệp và cho vay phục vụ nhu cầu cá nhân. Cho vay trung hạn: Là hình thức cho vay có thời hạn từ trên 1 năm đến 5 năm. Cho vay trung hạn dùng để cho vay vốn mua sắm TSCĐ, cải tiến và đổi mới thiết bị kỹ thuật và mở rộng, xây dựng các công trình nhỏ có thời gian thu hồi vốn nhanh Cho vay dài hạn: Là hình thức cho vay có thời hạn trên 5 năm. Được sử dụng để cấp vốn cho xây dựng cơ bản, cải tiến, đầu tư công nghệ mới và mở rộng sản xuất có quy mô lớn. 1.1.3.2. Căn cứ vào bảo đảm tín dụng. Tín dụng không có bảo đảm: Là tín dụng không có tài sản cầm cố thế chấp hay có bảo lãnh của người thứ 3. Tín dụng có bảo đảm: Là tín dụng có tài sản cầm cố, thế chấp hay có bảo lãnh của người thứ 3. 1.1.3.3. Căn cứ vào mục đích tín dụng. Tín dụng bất động sản: Đây là các khoản tín dụng được bảo đảm bằng bất động sản, bao gồm: tín dụng ngắn hạn cho xây dựng và mở rộng đất đai, tín dụng dài hạn để mua đất đai, nhà cửa... Phạm Hồng Nhung _ LTĐH 4B 2 Giải pháp nâng cao chất lượng quản lý rủi ro tín dụng 2010 Tín dụng công thương nghiệp: Đây là các khoản tín dụng cấp cho các doanh nghiệp để trang trải các chi phí như mua nguyên vật liệu, trả thuế, và chi trả lương. Tín dụng nông nghiệp: Đây là khoản tín dụng cấp cho các hoạt động nông nghiệp nhằm trợ giúp các hoạt động trồng trọt, thu hoạch mùa màng và chăn nuôi gia súc. Tín dụng cá nhân: Đây là các khoản tín dụng cấp cho các cá nhân để mua sắm hàng hoá tiêu dùng đắt tiền như xe hơi, nhà, trang thiết bị trong nhà. Tín dụng cho các tổ chức tài chính: Đây là các khoản tín dụng cấp cho các ngân hàng, công ty bảo hiểm, công ty tài chính và các tổ chức tài chính khác. Cho thuê tài chính: Là việc ngân hàng mua các trang thiết bị, máy móc và cho thuê lại chúng. Tín dụng khác: bao gồm các khoản tín dụng như tín dụng kinh doanh chứng khoán... 1.1.4. Các nguyên tắc tín dụng ngân hàng Hoạt động tín dụng của NHTM dựa trên một số nguyên tắc nhất định nhằm đảm bảo tính an toàn và khả năng sinh lời. 1.1.4.1. Khách hàng phải cam kết hoàn trả vốn (gốc) và lãi với thời gian xác định. Các khoản tín dụng ngân hàng chủ yếu có nguồn gốc từ các khoản tiền gửi của khách hàng và các khoản ngân hàng vay mượn. Ngân hàng phải có trách nhiệm hoàn trả cả lãi và gốc như đã cam kết. Do vậy ngân hàng luôn yêu cầu người nhận tín dụng phải thực hiện đúng cam kết này. Đây là điều kiện để ngân hàng tồn tại và phát triển. 1.1.4.2. Việc sử dụng vốn vay. Phạm Hồng Nhung _ LTĐH 4B 3 Giải pháp nâng cao chất lượng quản lý rủi ro tín dụng 2010 Khách hàng phải cam kết sử dụng tín dụng theo mục đích được thoả thuận với ngân hàng, không trái với các quy định của pháp luật và các quy định khác của ngân hàng cấp trên. 1.1.4.3. Ngân hàng tài trợ dựa trên phương án có hiệu quả. Thực hiện nguyên tắc này là điều kiện để thực hiện nguyên tắc thứ nhất. Phương án hoạt động có hiệu quả của người vay minh chứng cho khả năng thu hồi được vốn đầu tư và có lãi để trả nợ ngân hàng. Các khoản tài trợ của ngân hàng phải gắn liền với việc hình thành tài sản của người vay. 1.1.5. Rủi ro tín dụng trong hoạt động kinh doanh của Ngân hàng thương mại 1.1.5.1. Định nghĩa rủi ro tín dụng Có rất nhiều định nghĩa khác nhau về rủi ro. Theo Frank Knight: “Rủi ro là sự bất trắc không thể lường được”; Irving Preffer thì cho rằng “ rủi ro là tổng hợp những sự ngẫu nhiên có thế đo lường được bằng xác suất”; còn theo Allan Wilett thì “rủi ro là sự bất trắc cụ thể liên quan đến việc xuất hiện một biến cố không mong đợi”. Nói chung đối với hầu hết mọi người thì rủi ro ám chỉ một kết cục không chắc chắn về hậu quả của một tình huống nhất định. Trong lĩnh vực kinh doanh ngân hàng, cung cấp tín dụng là chức năng cơ bản của NHTM. Đối với hầu hết các NHTM, dư nợ tín dụng thường chiếm một tỷ lệ đáng kể trong tổng tài sản Có và thu nhập từ hoạt động tín dụng chiếm khoảng từ 1/3 đến 1/2 tổng thu nhập. Tuy nhiên, tín dụng cũng là hoạt động mang lại nhiều rủi ro với những tổn thất nặng nề cho các NHTM. Khoản tín dụng có rủi ro có mang các đặc trưng sau: - Khách hàng không thực hiện nghĩa vụ trả nợ với NH khi các cam kết vay vốn đã hết hạn. - Tình hình tài chính của khách hàng có chiều hướng xấu dẫn tới khả năng NH không thu hồi được vốn gốc và lãi. Phạm Hồng Nhung _ LTĐH 4B 4 Giải pháp nâng cao chất lượng quản lý rủi ro tín dụng 2010 - Giá trị tài sản bảo đảm không đủ trang trải nợ gốc và lãi. - Thông thường, các khoản nợ này quá hạn từ 90 ngày trở lên. Trong khuôn khổ chuyên đề, tác giả đi theo cách định nghĩa: “Rủi ro tín dụng là rủi ro về sự tổn thất tài chính (trực tiếp hoặc gián tiếp) xuất phát từ người đi vay không thực hiện nghĩa vụ trả nợ đúng hạn theo cam kết hoặc mất khả năng thanh toán”. Điều này có nghĩa là các khoản thanh toán bao gồm cả phần gốc cũng như lãi như cam kết sẽ có thể bị trì hoãn hoặc thậm chí không được hoàn trả, và hậu quả là sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự luân chuyển tiền tệ và sự bền vững của tính chất trung gian dễ bị tổn thương trong hoạt động của ngân hàng. 1.1.5.2. Nguyên nhân của rủi ro tín dụng: NN từ phía NH 1, Quy trình TD 2, Chính sách TD 3, Phân tích KH 4, Cán bộ TD 5, Thông tin về KH NN từ phía KH 1, Thông tin TC 2, Sử dụng vốn vay 3, Năng lực quản lý 4, RR không mong muốn 5, Cố ý lừa đảo Thất thoát trong cho vay Dùng quỹ DPRR và xoá sổ Mất dần vốn ngân hàng Ngân hàng đi đến đóng cửa Phạm Hồng Nhung _ LTĐH 4B 5 NN khác 1, Môi trường pháp lý 2, Chiến lược phát triển toàn hệ thống NH 3, Rủi ro quốc gia 4, Rủi ro bất khả kháng Giải pháp nâng cao chất lượng quản lý rủi ro tín dụng 2010 Có nhiều nguyên nhân có thể dẫn đến RRTD nhưng có một số nguyên nhân chủ yếu sau: Nguyên nhân từ bản thân ngân hàng - Về phía ngân hàng, rủi ro tín dụng trước hết phát sinh do ngân hàng chưa thiết lập được một quy trình tín dụng chặt chẽ. Một quy trình tín dụng gồm các giai đoạn: lập hồ sơ đề nghị cấp tín dụng, phân tích tín dụng, ra quyết định cấp tín dụng, giải ngân, giám sát, thu nợ và thanh lý tín dụng. Giữa các giai đoạn có mối quan hệ hỗ trợ nhau, kết quả của giai đoạn trước là cơ sở thực hiện giai đoạn tiếp theo và ảnh hưởng đến chất lượng công việc của các giai đoạn sau. Vì vậy, nếu NHTM xây dựng quy trình tín dụng không rõ ràng, không phù hợp với quy mô, lĩnh vực hoạt động, loại hình khách hàng… thì nguy cơ xảy rủi ro tín dụng cao. - Ngân hàng thiếu một chính sách tín dụng rõ ràng, không phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội. Chính sách tín dụng được hiểu là các định hướng chung trong việc cho vay, bao gồm: chế độ cho vay, quy định về bảo đảm tiền vay, quy trình tín dụng, chính sách khách hàng, lĩnh vực ngành nghề ưu tiên. Nếu chính sách tín dụng không đầy đủ, đúng đắn, thống nhất sẽ dẫn đến việc cấp tín dụng không đúng đối tượng và sẽ dẫn đến rủi ro tín dụng. - Rủi ro tín dụng do cán bộ ngân hàng chấp hành quy trình nghiệp vụ không nghiêm túc, phân tích tín dụng không chuẩn xác, thiếu sự kết hợp giữa các bộ phận trong một ngân hàng, giữa các ngân hàng trong một hệ thống. - Một số chi nhánh của hệ thống NHTM do chạy theo thành tích, muốn tăng nhanh dư nợ đã hạ thấp lãi suất cho vay, hạ thấp điều kiện tín dụng để thu hút khách hàng, tạo ra việc cạnh tranh thiếu lành mạnh giữa các chi nhánh, làm giảm lợi nhuận của toàn hệ thống. - Việc phân tích khách hàng một cách phiến diện, quá quan tâm đến điều kiện đảm bảo tín dụng như: tài sản thế chấp, cầm cố, bảo lãnh mà coi nhẹ tính khả thi, khả năng hoàn vốn của dự án cũng là nguyên nhân gây nên rủi ro tín dụng. Phạm Hồng Nhung _ LTĐH 4B 6 Giải pháp nâng cao chất lượng quản lý rủi ro tín dụng 2010 - Do ngân hàng thiếu thông tin hoặc thông tin không chính xác về khách hàng (còn gọi là sự không cân bằng về thông tin hay thông tin không cân xứng), từ đó dẫn đến những quyết định cấp tín dụng sai đối tượng. - Do trình độ của cán bộ quản lý, cán bộ nghiệp vụ: chưa được đào tạo đầy đủ, không am hiểu về các lĩnh vực mà ngân hàng định đầu tư, không am hiểu luật pháp… thậm chí, có những cán bộ yếu kém về phẩm chất, tư cách đạo đức đã lợi dụng vị trí của mình để tham ô, trục lợi nên đã gây ra tổn thất tín dụng cho ngân hàng. Nguyên nhân từ phía khách hàng Nguyên nhân chủ yếu dẫn đến rủi ro tín dụng cho ngân hàng là xuất phát từ phía khách hàng. Việc khách hàng không tôn trọng các cam kết tín dụng, không hoàn trả nợ cho ngân hàng thể hiện ở các điểm sau: - Người vay thiếu trung thực khi cung cấp các thông tin về khả năng tài chính hoặc tài chính của doanh nghiệp không minh bạch, gây khó khăn trong việc thẩm định, đánh giá. - Người vay sử dụng vốn vay không đúng mục đích vay vốn ban đầu, nguồn tiền vay sử dụng vào mục đích khác mà họ cho rằng sẽ mang lại lợi nhuận cao nhưng tỷ lệ rủi ro cũng rất cao và kết quả là gây thất thoát vốn, mất khả năng trả nợ vay. - Một số khách hàng cố ý lợi dụng kẽ hở của luật pháp để tính toán lừa đảo, chụp giật, móc ngoặc, sử dụng vốn vay sai mục đích, không có ý định trả nợ. - Người đi vay gặp rủi ro không mong muốn trong quá trình kinh doanh như: thị trường cung cấp các yếu tố đầu vào biến động (giá nguyên vật liệu tăng) làm cho hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp gặp khó khăn, ảnh hưởng đến khả năng thu hồi vốn của doanh nghiệp và do đó, việc trả nợ ngân hàng bị trì hoãn hoặc không được thực hiện. Phạm Hồng Nhung _ LTĐH 4B 7 Giải pháp nâng cao chất lượng quản lý rủi ro tín dụng 2010 - Người đi vay cố tình không trả nợ ngân hàng mặc dù họ có khả năng tài chính. Đây là một hiện tượng khá phổ biến trong các doanh nghiệp hiện nay. - Do năng lực quản lý, điều hành của người vay yếu kém dẫn đến việc quản lý và sử dụng vốn vay không có hiệu quả, làm thất thoát vốn nên không có khả năng hoàn trả ngân hàng đúng hạn. Các nguyên nhân khác: Ngoài các nguyên nhân từ phía ngân hàng và khách hàng, RRTD còn do một số nguyên nhân khác: - Do môi trường pháp lý còn chưa đồng bộ, đang trong quá trình sửa đổi, bổ sung nên ảnh hưởng trực tiếp đến toàn bộ nền kinh tế, và do đó ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động kinh doanh ngân hàng. - Do sự thay đổi cơ chế chính sách của Nhà nước, như việc sáp nhập, giải thể các doanh nghiệp Nhà nước, chính sách ngừng xuất khẩu gỗ, thay đổi quy hoạch xây dựng hạ tầng… - Rủi ro tín dụng bắt nguồn từ rủi ro quốc gia: trong xu thế hội nhập kinh tế quốc tế, các NHTM phải quan tâm đến yếu tố rủi ro quốc gia,vì bất kì một sự thay đổi về thể chế chính trị hay luật pháp của bất kỳ quốc gia nào cũng đều ảnh hưởng trực tiếp hoặc gián tiếp tới hoạt động kinh doanh của ngân hàng. - Chiến lược hoạt động và quy hoạch phát triển của toàn hệ thống ngân hàng đang trong quá trình hình thành, chiến lược kinh doanh của các NHTM chưa rõ ràng về mặt định tính và định lượng, nguồn lực tài chính, quy mô vốn tự có còn nhỏ bé nên không có nguồn bù đắp cho những tổn thất, thất thoát. - Các nguyên nhân bất khả kháng khác như: thiên tai, dịch bệnh, chiến tranh, sự biến động của thị trường, thay đổi về lãi suất, tỷ giá, ảnh hưởng của các cuộc khủng hoảng kinh tế, chính trị, xã hội trong khu vực và trên thế giới… cũng là nguyên nhân gây ra rủi ro tín dụng. Phạm Hồng Nhung _ LTĐH 4B 8 Giải pháp nâng cao chất lượng quản lý rủi ro tín dụng 2010 1.2. Quản lý rủi ro tín dụng trong các Ngân hàng thương mại 1.2.1. Khái niệm Có nhiều khái niệm về quản lý rủi ro như: - Quản lý rủi ro có thể được định nghĩa như một hình thức quản trị nhằm giảm thiểu các tổn thất và tối đa hoá các khoản lợi nhuận bằng các công cụ thích hợp thông qua xác định nguyên nhân của rủi ro. - Quản lý rủi ro có thể là việc xác định, đánh giá và xử lý các tình huống xảy ra rủi ro gây thiệt hại về tài sản. - Quản lý rủi ro là quá trình tiếp cận rủi ro một cách khoa học, toàn diện và có hệ thống nhằm nhận dạng, kiểm soát, phòng ngừa và giảm thiểu những tổn thất, mất mát, những ảnh hưởng bất lợi của rủi ro. Hiện nay vẫn chưa có một khái niệm chính thức nào về quản lý rủi ro tín dụng. Tuy nhiên, từ các khái niệm về quản lý rủi ro nêu trên, có thể suy ra khái niệm quản lý rủi ro tín dụng như sau: Quản lý rủi ro tín dụng là việc phòng ngừa, kiểm soát, tìm ra nguyên nhân và xử lý các tình huống xảy ra rủi ro tín dụng nhằm giảm thiểu các tổn thất do rủi ro tín dụng gây ra. 1.2.2. Sự cần thiết phải quản lý rủi ro tín dụng (1) Duy trì sự hoạt động bền vững cho ngân hàng Do nguồn vốn của ngân hàng được huy động từ nhiều nguồn khác nhau trong xã hội, rủi ro tín dụng có thể làm giảm uy tín của ngân hàng, và mức độ sẽ trở nên nghiêm trọng khi những người gửi tiền đồng loạt rút tiền, lúc này một loại rủi ro khác sẽ xảy ra là rủi ro thanh toán. Vậy nên ngân hàng cần quan tâm tới việc quản lý rủi ro tín dụng để mức độ rủi ro xảy ra hoàn toàn nằm trong tầm kiểm soát Phạm Hồng Nhung _ LTĐH 4B 9 Giải pháp nâng cao chất lượng quản lý rủi ro tín dụng 2010 của ngân hàng, và không làm ảnh hưởng đến hoạt động bền vững trong tương lai của ngân hàng. (2) Duy trì sự ổn định của hệ thống NHTM Việc quản lý rủi ro tín dụng không chỉ có ý nghĩa đối với một ngân hàng, vì các ngân hàng luôn hoạt động trong một hệ thống nên khi một ngân hàng gặp rủi ro nghiêm trọng và dẫn tới sụp đổ thì nó gây ra hiệu ứng lan truyền trong toàn bộ hệ thống ngân hàng. Điều này sẽ làm ảnh hưởng không tốt đến hệ thống ngân hàng huyết mạch của nền kinh tế. (3) Tăng cường hiệu quả hoạt động tín dụng Năng lực quản lý rủi ro mà không tốt thì việc mở rộng tín dụng của ngân hàng cũng không thực sự có ý nghĩa, vì càng mở rộng có nghĩa là ngân hàng càng phải đối mặt với thua lỗ nhiều hơn thậm chí là ăn mòn dần vào vốn khiến ngân hàng khiến ngân hàng khó có thể đứng vững trong nền kinh tế thị trường và cạnh tranh. Điều này đồng nghĩa với việc ngân hàng phải bỏ lỡ những cơ hội mở rộng khách hàng và giảm thị phần của mình. Như vậy, việc nâng cao năng lực quản lý rủi ro tín dụng đối với một ngân hàng chính là vấn đề sống còn, khi mà cho đến nay nghiệp vụ tín dụng vẫn là nghiệp vụ truyền thống và chủ yếu của nhiều ngân hàng trên thế giới. 1.2.3. Nguyên tắc quản lý rủi ro tín dụng * Nguyên tắc 1: Không có rủi ro thì không có lợi nhuận Khi kinh doanh tín dụng thì không thể bảo đảm hoàn toàn không có rủi ro, nhưng nếu tất cả các NHTM đều ngại rủi ro mà không cung cấp các sản phẩm tín dụng thì đã bỏ lỡ một thị trường rộng lớn. Việc chấp nhận rủi ro có ý thức là việc ngân hàng cần có sự tính toán trước về mức độ rủi ro tín dụng để có thể đưa ra các Phạm Hồng Nhung _ LTĐH 4B 10 Giải pháp nâng cao chất lượng quản lý rủi ro tín dụng 2010 biện pháp hạn chế rủi ro và các mức quyết định cấp tín dụng phù hợp cho khách hàng để đảm bảo việc kinh doanh mang lại lợi nhuận. * Nguyên tắc 2: Phân tách người chấp nhận rủi ro và người kiểm soát rủi ro Nghĩa là các bộ phận kinh doanh tín dụng – nơi phát sinh rủi ro - cần phải được tách riêng khỏi các đơn vị mà nhiệm vụ của họ là giám sát và hạn chế rủi ro. Hai bộ phận này có chức năng nhiệm vụ khác hẳn nhau, bộ phận tín dụng luôn tìm cách cho vay để tăng doanh số và lợi nhuận, trong khi đó bộ phận giám sát luôn tìm cách tìm ra các hạn chế trong quá trình cho vay để phòng ngừa rủi ro. Nếu như kiêm nhiệm hai bộ phận này thì rất dễ dẫn đến rủi ro tín dụng. * Nguyên tắc 3: Công khai Theo nguyên tắc này thì những rủi ro cần được công khai thay vì che giấu nó. Ngân hàng nên tạo ra những chính sách khuyến khích nhân viên phát hiện rủi ro, để có ý thức và áp lực để hạn chế nó. * Nguyên tắc 4: Tuyệt đối tuân thủ Việc xây dựng một quy trình quản lý rủi ro tín dụng tốt là chưa đủ với một ngân hàng. Điều quan trọng là ngân hàng cần biết cách làm cho nhân viên của mình hiểu và tuân thủ những quy định đó. 1.2.4. Nội dung quản lý rủi ro tín dụng Quản lý rủi ro tín dụng có 2 nội dung cơ bản là phòng ngừa rủi ro và xử lý rủi ro Phòng ngừa rủi ro là công việc không thể thiếu trong quản lý rủi ro tín dụng. Phòng ngừa rủi ro một mặt nhằm giảm thiểu các tình huống có thể dẫn tới rủi ro, mặt khác có thể giúp NHTM chủ động đối phó nếu xảy ra rủi ro gây tổn thất về mặt tài chính cho ngân hàng. Việc phòng ngừa rủi ro gồm các khâu sau: Phạm Hồng Nhung _ LTĐH 4B 11 Giải pháp nâng cao chất lượng quản lý rủi ro tín dụng 2010 - Lựa chọn khách hàng: Trên cơ sở giấy đề nghị cấp tín dụng và các thông tin do khách hàng cung cấp, ngân hàng tiến hành thẩm định các thông tin đó và tìm thêm thông tin từ các nguồn khác, từ đó thực hiện việc đánh giá, phân loại khách hàng theo mức độ rủi ro để quyết định có hay không cho khách hàng vay vốn. - Theo dõi, đánh giá việc sử dụng vốn vay: Để hạn chế việc khách hàng sử dụng vốn vay sai mục đích và để kiểm soát mức độ rủi ro tín dụng phát sinh trong quá trình sử dụng vốn tín dụng có thể dẫn đến việc khách hàng không có khả năng trả nợ hoặc không chịu trả nợ, các ngân hàng phải thường xuyên kiểm tra, đánh giá các hoạt động của dự án vay, kịp thời phát hiện những vi phạm để có ứng xử thích hợp. - Xây dựng mối quan hệ lâu dài với khách hàng: Đây là một trong những nguyên lý quan trọng trong quản lý rủi ro tín dụng, vì mối quan hệ lâu dài với khách hàng giúp cho các NHTM giảm thiểu các chi phí liên quan đến việc thu thập thông tin đánh giá tiềm năng và rủi ro tín dụng của khách hàng và việc phân loại khách hàng theo mức độ rủi ro tín dụng cũng dễ dàng hơn. - Thực hiện các cam kết trong hợp đồng vay vốn: NH cam kết sẽ cung cấp vốn cho khách hàng theo thoả thuận trong hợp đồng, còn khách hàng phải định kỳ cung cấp các báo cáo tài chính, tình hình thực hiện và kết quả đạt được của các dự án đầu tư một cách trung thực, chính xác. - Tài sản bảo đảm cho khoản vay: Đây là một trong số các biện pháp hữu hiệu nhằm giảm thiểu rủi ro cho các NHTM trong trường hợp khách hàng không trả được nợ. Tài sản bảo đảm cho khoản vay có thể dưới hình thức cầm cố, thế chấp tài sản thuộc sở hữu của người đi vay hay bảo lãnh của bên thứ 3. - Hạn mức tín dụng: Là giới hạn tối đa số tiền cho vay mà ngân hàng có thể cung cấp cho một khách hàng trong một thời gian nhất định. Hạn mức tín dụng có thể thể hiện dưới hình thức các NHTM chỉ đáp ứng một phần, chứ không phải toàn Phạm Hồng Nhung _ LTĐH 4B 12 Giải pháp nâng cao chất lượng quản lý rủi ro tín dụng 2010 bộ khoản vay, nhằm phòng tránh rủi ro đạo đức bởi vì khi khoản vay càng lớn thì khách hàng càng có điều kiện sử dụng vốn vay sai mục đích. - Thu nợ: Đây là khâu rất quan trọng, vì nó giúp ngân hàng bảo toàn được vốn và có lãi. Tuỳ theo tính chất của khoản tín dụng mà có các cách thu nợ khác nhau. Trong các trường hợp khách hàng chậm trả hoặc không trả được nợ thì ngân hàng đã gặp rủi ro tín dụng và tuỳ theo từng mức độ, trường hợp cụ thể, ngân hàng sẽ đưa ra các giải pháp, cách xử lý thích hợp. - Tái xét tín dụng: thực chất là tiến hành phân tích tín dụng trong điều kiện khoản tín dụng đã được cấp với mục tiêu là đánh giá chất lượng tín dụng nhằm phát hiện các rủi ro để có hướng xử lý kịp thời, đánh giá năng lực của khách hàng, nhận định về hiện trạng cấp tín dụng của ngân hàng… Sau khi tái xét tín dụng, ngân hàng sẽ xếp loại chúng theo các tiêu chí khác nhau: theo chất lượng tín dụng, uy tín của khách hàng trong quan hệ với ngân hàng… Việc tái xét và xếp loại tín dụng nhằm thanh tra, kiểm tra nội bộ, đảm bảo hoạt động tín dụng được an toàn, đúng hướng và có hiệu quả. - Đa dạng hoá hoạt động: Trong kinh doanh, đa dạng hoá là một phương pháp phòng ngừa rủi ro hữu hiệu, vì bằng biện pháp này, rủi ro được san sẻ cho các sản phẩm khác nhau. Trong kinh doanh ngân hàng, đa dạng hoá hoạt động thể hiện dưới hình thức đưa ra nhiều loại sản phẩm, dịch vụ khác nhau. - Mua bảo hiểm: Đây là biện pháp thường được các NHTM lớn sử dụng nhằm giảm thiểu tổn thất trong trường hợp xảy ra rủi ro. Tuỳ theo hình thức và các cam kết trong hợp đồng bảo hiểm mà NH mua bảo hiểm sẽ nhận được mức bồi thường tương ứng khi rủi ro xảy ra. Xử lý rủi ro: nội dung thứ hai trong quản trị rủi ro tín dụng là việc xử lý rủi ro khi nó xảy ra. Xử lý rủi ro bao gồm các công việc sau: Phạm Hồng Nhung _ LTĐH 4B 13 Giải pháp nâng cao chất lượng quản lý rủi ro tín dụng 2010 - Xử lý bằng cách trích từ quỹ dự phòng rủi ro: Các NHTM thường phải trích dự phòng rủi ro theo tỷ lệ nhất định tuỳ vào tổng dư nợ tín dụng và tính chất của khoản vay. Dự phòng này sẽ bù đắp cho những rủi ro mà NH có thể gặp phải trong hoạt động kinh doanh. - Khai thác tài sản bảo đảm tiền vay: Khi đồng ý cho khách hàng vay vốn, NHTM thường đưa ra điều kiện về tài sản bảo đảm tiền vay. Trong trường hợp khách hàng không còn khả năng trả nợ, thì NH được quyền khai thác các tài sản bảo đảm này để thu hồi nợ vay, giảm tổn thất cho NH. - Thực hiện mua, bán nợ: Đây là việc các NHTM mua hoặc bán các khoản nợ với các NH hoặc các tổ chức tài chính khác nhằm lành mạnh hoá tình hình tài chính, giải phóng nguồn vốn hoặc tăng doanh dư nợ cho vay. - Xử lý bằng nguồn ngân sách quốc gia: Khi số nợ quá hạn của NHTM quá lớn, vượt quá mức xử lý của bản thân ngân hàng và của toàn hệ thống, có nguy cơ ảnh hưởng xấu đến tình hình kinh tế - xã hội, thì Nhà nước sẽ đứng ra xử lý bằng nguồn ngân sách quốc gia để mua lại toàn bộ hoặc một phần số nợ quá hạn đó. - Các biện pháp khác như: gia hạn nợ, điều chỉnh kỳ hạn bằng cách nhập vào kỳ sau, hoặc điều chỉnh hợp đồng về kỳ hạn trả nợ, chuyển vốn vay thành cổ phần… Tóm lại, quản lý rủi ro là một quá trình diễn ra liên tục và nó có thể thay đổi tuỳ thuộc vào điều kiện tài chính, đặc thù và quy mô của hoạt động kinh doanh của mỗi NHTM cũng như tùy thuộc vào điều kiện kinh tế - xã hội nhất định. 1.2.5. Qui trình quản lý rủi ro tín dụng Về mặt lý thuyết, quy trình quản lý rủi ro tín dụng nói riêng và các rủi ro khác nói chung gồm các bước sau: Bước 1: Xác định mục tiêu quản trị rủi ro Phạm Hồng Nhung _ LTĐH 4B 14 Giải pháp nâng cao chất lượng quản lý rủi ro tín dụng 2010 Xác định mục tiêu mà các NHTM mong muốn đạt được từ quá trình quản lý rủi ro. Các mục tiêu này bao gồm sự duy trì sau tổn thất có tính thảm hoạ, các khoản thu nhập ổn định, các chi phí trong dài hạn thấp, ổn định trong ngắn hạn. Sự đánh đổi giữa các mục tiêu này là cần thiết và các mục tiêu có thể được duy trì khi các NHTM thực hiện tốt các bước khác trong quá trình quản lý rủi ro, đặc biệt là bước Kiểm soát rủi ro thông qua ngăn chặn rủi ro hoặc tối thiểu hoá tổn thất. Bước 2: Xác định các rủi ro Khi các mục tiêu ban đầu của quá trình quản lý rủi ro được xác định, nhà quản lý rủi ro phải xác định các rủi ro có thể dẫn đến tổn thất cho ngân hàng. Việc xác định rủi ro có lẽ là chức năng khó khăn nhất mà nhà quản lý rủi ro phải thực hiện. Nếu có sai sót trong khâu này nhà quản lý rủi ro sẽ không có cơ hội để đối phó với những khả năng dẫn đến tổn thất không lường trước. Bước 3: Đánh giá và đo lường rủi ro Sau khi xác định được các rủi ro tiềm năng, bước quan trọng tiếp theo của quá trình quản lý rủi ro là đánh giá mức độ trọng yếu của rủi ro theo các tiêu thức như tần số, khả năng và mức độ nghiêm trọng của rủi ro. Bước này gồm: - Xác định xác suất hoặc cơ hội các rủi ro sẽ xảy ra - Ảnh hưởng của các rủi ro này có thể gây ra đối với các nỗ lực tài chính của các NHTM khi chúng xảy ra; và - Khả năng tiên đoán các tổn thất thực tế có thể xảy ra. a. Phương pháp định tính Là phương pháp truyền thống, dựa vào đánh giá chủ quan của người cho vay căn cứ vào việc trả lời một số câu hỏi để phân loại khách hàng, như mô hình trong quy trình của ngân hàng INDOSUEZ của Thành phố Hồ Chí Minh như sau: Bảng 1.1: Mô hình phân loại khách hàng của Ngân hàng INDOSUEZ Phạm Hồng Nhung _ LTĐH 4B 15 Giải pháp nâng cao chất lượng quản lý rủi ro tín dụng 2010 Phân Chất lượng loại quản lý Khách Là khách hàng Có chất lượng thông tin tài Có môi trường kinh hàng có uy tín rộng chính tốt, lành mạnh, các tế - xã hội an toàn, loại A khắp, đội ngũ tài khoản được kiểm toán ổn định. Tầm quan Tình hình tài chính Môi trường kinh doanh viên chấp nhận toàn bộ do các trọng nhân quản lý của khách có kiểm toán viên quốc tế hành có ảnh hưởng kinh nghiệm, đảm nhiệm và thường lớn đến nền kinh tế chuyên xuyên có số dư tiền gửi quốc dân, có viễn nghiệp, hoạt lớn tại ngân hàng. Doanh cảnh kinh doanh khá động hiệu quả thu của công ty luôn ở thuận lợi. Hoạt động và thực sự có mức cao và có tốc độ tăng kinh năng lực doanh của trưởng liên tục. Tỷ lệ nợ khách hàng tốt và trên vốn chủ sở hữu thấp, chiếm thị phần lớn các tài sản cố định có giá trong ngành, có uy trị thực. Khả năng thanh tín trong và ngoài toán của khách hàng tốt, nước. Phạm vi hoạt xu hướng đạt doanh thu động kinh doanh tốt, lớn, dòng tiền lưu chuyển sản phẩm đa dạng, lớn và có lãi gộp, và có sự ảnh hưởng của chu hỗ trợ rất lớn từ nhiều kỳ rất nhỏ không nguồn khác nhau. đáng kể. Khách Là khách hàng Là các khách hàng có tài Khách hàng có môi hàng có uy tín, có khoản được kiểm toán trường kinh doanh loại B kinh trong nghiệm chấp nhận toàn bộ do các khá ổn định nhưng ngành nhân viên kiểm toán đảm mức Phạm Hồng Nhung _ LTĐH 4B 16 cạnh tranh Giải pháp nâng cao chất lượng quản lý rủi ro tín dụng 2010 cụ thể, hoặc nhiệm, thường xuyên có thấp, có ý nghĩa đối những khách tài khoản tiền gửi tuy với nền kinh tế có hàng có kinh không lớn tại ngân hàng. thể trong nước hoặc nghiệm mức Khách hàng có doanh thu xuất khẩu. Xu độ trong tất cả lớn với tốc độ tăng trưởng hướng phát triển khá khu vực kinh khá, viễn cảnh tăng trưởng tốt cùng với sự phát tế chính với cao, tỷ lệ nợ và vốn chủ sở triển của nền kinh tế năng lực phù hữu trên mức trung bình, và có thị phần khá hợp. khả năng thanh toán nợ trong nội bộ ngành, tốt. Khách hàng có xu hoạt động đa dạng hướng đạt doanh thu và nhưng có thể chịu lưu chuyển tiền tệ tích cực ảnh hưởng của chu nhưng không đều, khả kỳ. năng kiểm soát thông tin còn hạn chế, có một số khoản lỗ nhưng có thể kiểm soát được. Khách Kinh nghiệm Các số liệu tài chính được Nhìn chung khách hàng quản lý chỉ có kiểm toán theo quy định hàng có môi trường loại C mức độ vừa hoặc không được kiểm kinh doanh không phải, còn hạn toán, doanh thu không ổn ổn định, biến động chế, nội bộ định biến động khá mạnh. lớn. Khách hàng công doanh trong mâu ty có Tỷ lệ nợ trên vốn chủ sở kinh thuẫn, hữu ở mức trung bình những các quyền lợi nhưng có xu hướng không năm ngành ảnh lâu hưởng và nghĩa vụ tăng. Rất khó nhận được không nhiều đến nền Phạm Hồng Nhung _ LTĐH 4B 17 Giải pháp nâng cao chất lượng quản lý rủi ro tín dụng 2010 chưa được sự giúp đỡ từ nguồn khác. kinh tế quốc dân, có xu hướng đi xuống, thống nhất. chiếm thị phần không đáng kể, sản phẩm đơn lẻ và mang tính chu kỳ lớn. b. Phương pháp định lượng (1) Mô hình điểm số Z (ALTMAN) Mô hình điểm số do E.I.Altman hình thành để cho điểm tín dụng đối với các công ty sản xuất của Mỹ (1993). Đại lượng Z là thước đo tổng hợp để phân loại rủi ro tín dụng đối với người vay và phụ thuộc vào : + Trị số của các chỉ số tài chính của người vay (Xj) + Tầm quan trọng của các chỉ số này trong việc xác định xác suất vỡ nợ của người vay trong quá khứ. Điểm số Z được tính theo công thức sau: Z = 1,2 X1 + 1,4 X2 + 3,3 X3 + 0,6 X4 + 1 X5 Trong đó: Vốn lưu động X1 = Tổng tài sản Lợi nhuận giữ lại X2 = Phạm Hồng Nhung _ LTĐH 4B Tổng tài sản 18 Giải pháp nâng cao chất lượng quản lý rủi ro tín dụng 2010 Lợi nhuận trước thuế và lãi X3 = Tổng tài sản Thị giá cổ phiếu X4 = Giá trị ghi sổ của nợ dài hạn Doanh thu X5 = Tổng tài sản Trong trường hợp ta tính được Z càng cao thì khả năng vỡ nợ càng thấp. Và theo thống kê quy luật số lớn của mẫu thì: + Nếu Z < 1,81 thì nguy cơ xảy ra rủi ro tín dụng là cao. + Nếu Z > 1,81 thì nguy cơ vỡ nợ thấp. (2) Mô hình điểm số tín dụng tiêu dùng Hệ thống điểm số tín dụng là một phương pháp lượng hoá mức độ rủi ro tín dụng của khách hàng thông qua quá trình đánh giá bằng thang điểm. Trên thế giới, mô hình chấm điểm tín dụng tiêu dùng rất hay được các ngân hàng Mỹ sử dụng như Bảng 1.2 dưới đây: Bảng 1.2. Mô hình chấm điểm tín dụng tiêu dùng của Mỹ 1 2 Các chỉ tiêu xác định chất lượng tín dụng Nghề nghiệp của người vay: - Chuyên gia phụ trách kinh doanh - Công nhân tay nghề cao - Nhân viên văn phòng - Sinh viên - Công nhân bán thất nghiệp Tình trạng nhà ở - Nhà riêng - Nhà thuê hay căn hộ - Sống cùng bạn hay người thân Phạm Hồng Nhung _ LTĐH 4B 19 Điểm số 10 8 7 5 2 6 4 2 Giải pháp nâng cao chất lượng quản lý rủi ro tín dụng 2010 3 4 5 6 7 8 Xếp hạng tín dụng - Tốt - Trung bình - Tồi Kinh nghiệm nghề nghiệp - Nhiều hơn một năm - Từ một năm trở xuống Thời gian sống tại địa chỉ hiện hành - Nhiều hơn 1 năm - Từ 1 năm trở xuống Có điện thoại cố định - Có - Không Số người phụ thuộc - Không - Một - Hai - Ba - Nhiều hơn 3 Các tài khoản tại ngân hàng - Cả tài khoản tiết kiệm và phát hành séc - Chỉ tài khoản tiết kiệm - Chỉ tài khoản phát hành séc - Không có 10 5 0 5 2 2 1 2 0 3 3 4 4 2 4 3 2 0 Theo bảng chấm điểm này thì khách hàng có điểm số cao nhất là 42 điểm, thấp nhất là 9 điểm. Giả sử ngân hàng theo khảo sát và nghiên cứu tại thực tế của mình đã xác định được mức điểm 28 là ranh giới giữa khách hàng có chất lượng tín dụng tốt và khách hàng có chất lượng tín dụng xấu, trên cơ sở đó ngân hàng hình thành nên 1 khung tín dụng tiêu dùng. Bảng 1.3. Khung cấp tín dụng tiêu dùng Tổng điểm số của khách Quyết định tín dụng hàng ≤ 28 Từ chối cấp tín dụng 28 – 29 Cho vay ≤ $500 31 – 33 Cho vay ≤ $1000 34 – 36 Cho vay ≤ $2500 Phạm Hồng Nhung _ LTĐH 4B 20