Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực huyện phú bình, tỉnh thái nguyên...

Tài liệu Giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực huyện phú bình, tỉnh thái nguyên

.PDF
113
157
126

Mô tả:

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH –––––––––––––––––––––––––––––– KIỀU THỊ THAO GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG NGUỒN NHÂN LỰC HUYỆN PHÚ BÌNH, TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ NÔNG NGHIỆP THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ VÀ QUẢN TRỊ KINH DOANH –––––––––––––––––––––––––––––– KIỀU THỊ THAO GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG NGUỒN NHÂN LỰC HUYỆN PHÚ BÌNH, TỈNH THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 60.34.01.15 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. PHAN VĂN HÙNG THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan số liệu và kết quả nghiên cứu luận văn này là đúng sự thật và chưa từng được sử dụng bảo vệ một học vị nào. Mọi sự giúp đỡ trong việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn, thông tin trích dẫn trong luận văn đã được ghi rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, ngày tháng năm 2015 Tác giả luận văn Kiều Thị Thao Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận được sự giúp đỡ tân tình của các cơ quan, tổ chức và cá nhân. Tôi xin bày tỏ lời cảm ơn tới tất cả tập thể và các cá nhân đã tận tình giúp đỡ tôi trong suốt quá trình nghiên cứu vừa qua. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới thầy giáo TS. Phan văn Hùng đã trực tiếp hướng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn Ban giám hiệu trường Đại học Kinh tế Quản trị Kinh Doanh, các thầy cô giáo trong khoa kinh tế Quản trị Kinh Doanh và ban Đào tạo Thạc sĩ, những người đã trang bị cho tôi những kiến thức quý báu và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ của Huyện uỷ, HĐND&UBND huyện Phú Bình, phòng Nông nghiệp & PTNT, Phòng Thống kê, Phòng Kinh tế hạ tầng, Đảng uỷ, UBND, cán bộ chuyên môn cùng các hộ dân các xã thuộc huyện Phú Bình đã cung cấp tư liệu, tạo mọi điều kiện giúp đỡ cho tôi trong quá trình thực hiện đề tài. Tôi xin cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, khích lệ và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn này. Thái Nguyên, ngày tháng năm 2015 Tác giả luận văn Kiều Thị Thao Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN .............................................................................................................ii MỤC LỤC ................................................................................................................. iii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ........................................................................ vi DANH MỤC CÁC BẢNG........................................................................................vii MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................................ 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................................... 2 4. Những đóng góp mới của đề tài .............................................................................. 3 5. Kết cấu của luận văn ............................................................................................... 3 Chƣơng 1. CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ CHẤT LƯỢNG NGUỒN NHÂN LỰC....... 4 1.1. Cơ sở lý luận về nguồn nhân lực và chất lượng nguồn nhân lực ......................... 4 1.1.1. Khái niệm về nguồn nhân lực và chất lượng nguồn nhân lực ................... 4 1.1.3. Những nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng nguồn nhân lực..................... 13 1.2. Cơ sở thực tiễn về nâng cao chất lượng nguồn nhân lực ................................... 17 1.2.1. Kinh nghiệm các nước về nâng cao chất lượng nguồn nhân lực ............. 17 1.2.2. Kinh nghiệm về phát triển nâng cao chất lượng nguồn nhân lực ở Việt nam, kinh nghiệm từ huyện Hồng Ngự - tỉnh Đồng Tháp ........................ 21 Chƣơng 2. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....................................................... 23 2.1. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................ 23 2.2. Phương pháp nghiên cứu đề tài .......................................................................... 23 2.2.1. Cơ sở phương pháp luận .......................................................................... 23 2.2.2. Phương pháp nghiên cứu cụ thể ............................................................... 23 2.3. Hệ thống các chỉ tiêu phân tích .......................................................................... 24 2.3.1. Nhóm chỉ tiêu đánh giá về thể lực của nguồn nhân lực........................... 24 2.3.2. Nhóm chỉ tiêu đánh giá về trí lực của nguồn nhân lực ............................ 25 2.3.3. Nhóm chỉ tiêu đánh giá về tâm lực của nguồn nhân lực.......................... 26 2.3.4. Nhóm chỉ tiêu phản ánh các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng nguồn nhân lực .............................................................................................................. 26 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ iv Chƣơng 3. THỰC TRẠNG CHẤT LƢỢNG NGUỒN NHÂN LỰC TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN PHÚ BÌNH - TỈNH THÁI NGUYÊN ................................... 27 3.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội huyện phú bình .......................................... 27 3.1.1. Điều kiện tự nhiên.................................................................................... 27 3.1.2. Đặc điểm kinh tế - xã hội ......................................................................... 29 3.1.3. Đánh giá chung về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của huyện Phú Bình ............................................................................................................ 36 3.2. Thực trạng chất lượng nguồn nhân lực của huyện Phú Bình - tỉnh Thái Nguyên ........ 38 3.2.1. Số lượng nguồn nhân lực ......................................................................... 38 3.2.2. Thực trạng thể lực, trình độ văn hoá và chuyên môn kỹ thuật của nguồn nhân lực lao động ở huyện Phú Bình ...................................................... 44 3.2.3. Thực trạng phân bổ và sử dụng lao động có chuyên môn kỹ thuật ......... 58 3.2.4. Đánh giá chung về thực trạng chất lượng nguồn nhân lực huyện Phú Bình ................................................................................................ 67 3.2.5. Những nhân tố ảnh hưởng đến chất lượng nguồn nhân lực ..................... 71 3.2.6. Những vấn đề đặt ra cần giải quyết nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực ở huyện Phú Bình ..................................................................... 82 Chƣơng 4. QUAN ĐIỂM, ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG NGUỒN NHÂN LỰC TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN PHÚ BÌNH TỈNH THÁI NGUYÊN ....................................................... 86 4.1. Quan điểm, định hướng nâng cao chất lượng nguồn nhân lực ở huyện Phú Bình ................................................................................................................... 86 4.1.1. Quan điểm cơ bản nâng cao chất lượng nguồn nhân lực ......................... 86 4.1.2. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội ở huyện Phú Bình đến năm 2020 ................................................................. 89 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ v 4.2. Một số giải pháp chủ yếu nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trên địa bàn huyện Phú Bình - tỉnh Thái Nguyên ................................................................... 92 4.2.1. Nhóm giải pháp nâng cao thể lực sức khoẻ, nâng cao chất lượng dân số, cải thiện môi trường sống cho con người .............................................. 92 4.2.2. Nhóm giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực ............................ 93 4.2.3. Đẩy mạnh công tác xã hội hoá giáo dục đào tạo ..................................... 99 4.3. Kiến nghị .......................................................................................................... 101 4.3.1. Đối với Chính phủ ......................................................................................... 101 4.3.2. Đối với tỉnh Thái nguyên .............................................................................. 101 4.3.3. Đối với huyện Phú Bình ................................................................................ 102 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 103 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................... 104 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CCN : Cụm công nghiệp CNH - HĐH : Công nghiệp hóa, hiện đại hóa GTSX : Giá trị sản xuất KHCN : Khoa học công nghiệp LĐ : Lao động SL : Số lượng Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 3.1. Tăng trưởng giá trị sản xuất của các lĩnh vực trên địa bàn huyện Phú Bình ................................................................................. 32 Bảng 3.2. Giá trị sản xuất qua các năm ở huyện Phú Bình ............................... 32 Bảng 3.3. Giá trị sản xuất và cơ cấu giá tri sản xuất của các ngành nông lâm nghiệp huyện Phú Bình .............................................................. 33 Bảng 3.4. Tình hình phát triển dân số của huyện Phú Bình tỉnh Thái Nguyên 5 năm gần đây 2009 - 2013 ................................................. 38 Bảng 3.5. Nguồn nhân lực xã hội trên địa bàn huyện Phú Bình ....................... 41 Bảng 3.6. Số lượng học sinh đã tốt nghiệp ở các trường bậc đào tạo qua các năm.............................................................................................. 42 Bảng 3.7. Cơ cấu trình độ lao động ................................................................... 43 Biểu 3.8. Tình hình sức khoẻ của bà mẹ và trẻ em........................................... 44 Bảng 3.9. Trình độ văn hoá của người lao động phân theo vùng năm 2013 ........... 46 Bảng 3.10. Trình độ văn hoá của người lao động qua điều tra ở huyện Phú Bình......... 48 Bảng 3.11. Kết quả đánh giá của người lao động về những thuận lợi, khó khăn, hạn chế trong việc học tập nâng cao trình độ văn hoá ............ 51 Bảng 3.12. Cơ cấu lao động phân theo trình độ chuyên môn kỹ thuật. .............. 54 Bảng 3.13. Trình độ chuyện môn kỹ thuật của người lao động qua khảo sát, điều tra năm 2013 ....................................................................... 56 Bảng 3.14. Cơ cấu lao động đã qua đào tạo chuyên môn kỹ thuật ..................... 58 Bảng 3.15. Số lượng và cơ cấu chất lượng đội ngũ công chức, viên chức huyên Phú Bình ................................................................................. 60 Bảng 3.16. Trình độ chuyên môn kỹ thuật trong các doanh nghiệp ở huyện Phú Bình ................................................................................. 63 Bảng 3.17. Thực trạng trình độ chuyên môn kỹ thuật của nguồn nhân lực trong nông nghiệp, nông thôn ........................................................... 66 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nguồn nhân lực có một ý nghĩa quan trọng trong phát triển kinh tế xã hội của một quốc gia nói chung và mỗi địa phương nói riêng, sức mạnh nguồn nhân lực mỗi địa phương, mỗi vùng lãnh thổ góp phần tạo nên sức mạnh tổng hợp của nguồn lực con người trong cả nước. Tất cả các quốc gia trên thế giới đều đặt vấn đề về con người là vấn đề trung tâm trong chiến lược phát triển kinh tế -xã hội. Việt Nam đang bước vào thời kỳ đẩy nhanh sự nghiệp công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước. Sự nghiệp phát triển đất nước trong mọi lĩnh vực đòi hỏi nguồn lao động với chất lượng cao. Để làm tốt sự nghiệp đó thì việc phát triển nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là một vấn đề quan trọng mang tính chiến lược mà mỗi quốc gia cần quan tâm và chăm sóc, bồi dưỡng phát triển đào tạo nguồn nhân lực chất lượng đáp ứng yêu cầu cho sự nghiệp phát triển toàn diện mọi lĩnh vực trong thời kỳ hiện nay. Nhận rõ được tầm quan trọng của công cuộc phát triển toàn diện nền kinh tế đất nước, tỉnh Thái Nguyên đã và đang phát huy cao độ nguồn lực con người, chăm lo bồi dưỡng phát triển nguồn nhân lực cả về số lượng và chất lượng về cả sức khỏe lẫn trình độ học vấn nghề nghiệp phẩm chất đạo đức. Thái Nguyên là tỉnh thuộc khu vực miền núi phía bắc thuận lợi cho việc giao thương phát triển kinh tế, có lực lượng lao động dồi dào với điều kiện tự nhiên tương đối thuận lợi cho phát triển kinh tế xã hội. Phú Bình là một huyện nằm ở phía Nam của tỉnh Thái Nguyên. Trong những năm gần đây với chính sách mở cửa phát triển kinh tế thị trường, Phú Bình cũng đã có những bước phát triển vượt bậc so với giai đoạn trước đây. Các Khu công nghiệp được tỉnh đầu tư mạnh, thu hút lực lượng lao động rất lớn của huyện. Mặc dù vậy, chất lượng lao động của huyện còn ở mức thấp, hàng loạt các vấn đề khác như: sức khỏe, nhà ở, công trình dân sinh phục vụ hoạt động sản xuất, việc làm, y tế, giáo dục, đào tạo,... còn đang bức xúc. Việc chăm lo phát triển nguồn nhân lực có chất Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 2 lượng toàn diện cả về sức khỏe thể chất trình độ học vấn nghề nghiệp phẩm chất đạo đức, tư tưởng chính trị, đời sống văn hóa tinh thần… là yếu tố quan trọng và cơ bản để phát triển kinh tế xã hội. Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực là nhiệm vụ đột phá của huyện Phú Bình, vừa có tính cấp bách vừa có tính chiến lược nhằm xây dựng lực lượng lao động nguồn lực dồi dào chất lượng ngày càng cao. Qua đó, góp phần nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong công cuộc nghiệp hóa hiện đại hóa. Để đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa hiện đại hóa thì nguồn nhân lực của huyện còn thiếu và yếu kém về chất lượng, cơ cấu chưa đồng bộ, công tác phát triển nâng cao chất lượng nguồn nhân lực của huyện Phú Bình còn gặp nhiều vấn đề tồn tại cần được nghiên cứu và giải quyết. Vì vậy việc nghiên cứu đề tài:“Giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên” sẽ góp phần giải quyết những vấn đề khó khăn nêu trên. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Trên cơ sở đánh giá thực trạng, đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về chất lượng nguồn nhân lực. - Đánh giá thực trạng chất lượng nguồn nhân lực trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. - Đề xuất một số giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu là chất lượng nguồn nhân lực trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 3 Phạm vi không gian: Đề tài nghiên cứu trên phạm vi địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. Phạm vi thời gian: Các số liệu, tài liệu phục vụ nghiên cứu được thu thập trong giai đoạn từ năm 2009 đến năm 2013. Phạm vi nội dung: Về mặt lý luận, chất lượng nguồn nhân lực là tổng hòa của 3 yếu tố: thể lực, trí lực và phẩm chất của người lao động. Tuy nhiên, vì yêu cầu nghiên cứu sâu và điều kiện thời gian nghiên cứu hạn chế nên đề tài chỉ tập trung phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng về mặt thể lực và trí lực cho nguồn nhân lực ở huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. 4. Những đóng góp mới của đề tài Luận án sau khi nghiên cứu dự kiến sẽ đem lại những đóng góp mới thể hiện trên các khía cạnh về các nội dung sau: - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn cơ bản về nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. - Qua đánh giá, phân tích thực trạng, chỉ ra những phát hiện thực tế về chất lượng nguồn nhân lực trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. - Đề xuất một số giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên trong giai đoạn tới, đáp ứng yêu cầu phát triển CNH - HĐH cho địa phương. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu và kết luận, đề tài chia làm 4 chương : Chương 1: Cơ sở khoa học về chất lượng nguồn nhân lực. Chương 2: Phương pháp nghiên cứu đề tài. Chương 3: Thực trạng chất lượng nguồn nhân lực trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. Chương 4: Quan điểm, định hướng và giải pháp chủ yếu nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trên địa bàn huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 4 Chƣơng 1 CƠ SỞ KHOA HỌC VỀ CHẤT LƢỢNG NGUỒN NHÂN LỰC 1.1. Cơ sở lý luận về nguồn nhân lực và chất lƣợng nguồn nhân lực 1.1.1. Khái niệm về nguồn nhân lực và chất lượng nguồn nhân lực 1.1.1.1. Khái niệm về nguồn nhân lực Mỗi quốc gia muốn phát triển cần có nguồn lực cho sự phát triển như : tài nguyên thiên nhiên, khoa học công nghệ, vốn liếng, con người....v.v. trong các nguồn lực đó thì nguồn lực con người là quan trọng nhất, nó có tính chất quyết định đến sự tăng trưởng và phát triển kinh tế của mọi quốc gia trong mọi thời kỳ. Cho đến nay quan điểm và nguồn nhân lực còn có sự khác nhau. Theo Liên Hiệp Quốc thì :"Nguồn nhân lực là tất cả những kiến thức, kỹ năng, kinh nghiệm, năng lực và tính sáng tạo của con người có quan hệ tới sự phát triển của mỗi cá nhân và của mỗi đất nước:. Ngân hàng Thế giới thì cho rằng: "Nguồn nhân lực là toàn bộ vốn con người, bao gồm thể lực, trí tuệ, kỹ năng nghề nghiệp của mỗi cá nhân". Theo tổ chức lao động quốc tế cho rằng :"Nguồn nhân lực của mỗi quốc gia là toàn bộ những nguồn trong độ tuổi lao động có khả năng tham gia lao động". Một quan điểm khác lại cho rằng:" Nguồn nhân lực được hiểu là nguồn nhân lực con người của một quốc gia, vùng lãnh thổ có khả năng huy động, quản lý để tham gia vào quá trình phát triển kinh tế xã hội". Tóm lại nguồn nhân lực được hiểu theo hai nghĩa: - Theo nghĩa rộng nguồn nhân lực là nguồn cung cấp sức lao động cho sản xuất xã hội, cung cấp nguồn lực cho sự phát triển. Bộ phận nguồn lực này được gọi là nguồn lao động hay nhân lực, nhưng lại không phải là nguồn lao động. - Theo nghĩa hẹp nguồn nhân lực nói lên khả năng lao động của xã hội, là nguồn lực cho phát triển kinh tế - xã hội cho mỗi địa phương và cho cả nước, nó bao gồm các nhóm dân cư trong độ tuổi lao động, có khả năng tham gia lao động, tham gia làm việc trong thị trường lao động, có ký hợp đồng lao động. Bô phận này của nguồn lao động được gọi là lực lượng lao động, hay còn gọi là dân số hoạt động Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 5 kinh tế. Trong nhóm dân cư trong độ tuổi lao động, một bộ phận chưa tham gia làm việc, không có giao kết hợp đồng lao động được gọi là nguồn nhân lực dự trữ. Tóm lại cả hai cách xác định nguồn nhân lực trên đều nhằm mục đích xác định qui mô nguồn nhân lực, đều có chung một ý nghĩa nói lên khả năng lao động của xã hội. Theo khái niệm trên, số lượng nguồn nhân lực được xác định dựa trên qui mô dân số, cơ cấu tuổi, giới tính và sự phân bố theo khu vực và vùng lãnh thổ của dân số. Đối với nguồn lao động tham gia vào hoạt động sản xuất thì số lượng còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố kinh tế xã hội khác, bao gồm : - Số lượng lao động biến động do tác động của nền giáo dục - đào tạo. nếu mỗi cá nhân được xã hội tạo mọi điều kiện để học tập nhiều hơn, đồng nghĩa chất lượng nguồn nhân lực sẽ tạo nên đồng thời số lao động tham gia vào thị trường lao động chậm lại. Đây là sự đánh đổi giũa số lượng và chất lượng nguồn lao động. - Một yếu tố nữa là mức sinh đẻ, là yếu tố ảnh hưởng lớn đến số người tham gia vào nguồn lao động nữ giới. Khi mức kinh đẻ thấp thì tỷ lệ phụ nữ tham gia vào nguồn lao động cao hơn, ngược lại tỷ lệ đó thấp xuống. - Các hoạt động dịch vụ xã hội về đời sống và phát triển kinh tế - xã hội có ảnh hưởng lớn đến tăng, giảm nguồn lao động. Các dịch vụ nuôi dạy trẻ, nội trợ gia đình, dịch vụ y tế, giáo dục càng phát triển, xã hội hoá ngày càng cao thì cơ hội có việc làm ngày càng dễ dàng hơn thì phụ nữ sẽ tham gia vào thị trường lao động và các hoạt động xã hội ngày càng nhiều. - Trong bối cảnh toàn cầu hoá hiện nay, sự di dân và nhập cư cũng là yếu tố ảnh hưởng đến nguồn lao động. Tuy chiếm tỷ trọng không lớn, nhưng đây là nguồn lao động đặc biệt trên thị trường, có ảnh hưởng lớn đến phát triển kinh tế - xã hội của từng địa phương và cả quốc gia. Tóm lại sự gia tăng số lượng nguồn nhân lực nói chung và nguồn lao động nói riêng là do sự gia tăng dân số. Quan điểm dân số tối ưu cho rằng : " Mỗi quốc gia muốn nền kinh tế phát triển cân đối và tốc độ cao phải có qui mô, cơ cấu dân số thích hợp, phân bố hợp lý giữa các vùng". Điều đó thể hiện trên các mặt sau : Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 6 Phát triển dân số phải phù hợp với điều kiện tự nhiên và trình độ phát triển kinh tế - xã hội của một địa phương, mỗi vùng trong cả nước. - Phát triển dân số theo một tỷ lệ hợp lý, cân đối giữa lao động trong độ tuổi với người trên và độ tuổi lao động. Theo các nhà dân số thế giới, một cơ cấu thích hợp đảm bảo cho dân số ổn định tương ứng 60 -61%, 10 -12% và 26 -28%. - Phân bố dân cư trên các vùng, địa phương phải đảm bảo đủ nhân lực khai thác tài nguyên và phát triển kinh tế - xã hội có hiệu quả. Để thực hiện được sự phân bố dân cư cần có chính sách dân số và các chính sách phát triển kinh tế - xã hội nhằm điều tiết vùng nhân lực giữa các vùng một cách hợp lý. Trong điều kiện các nước kém phát triển như ở Việt Nam, nguồn nhân lực lớn chưa phải là một động lực cho sự phát triển vì nguồn nhân lực chủ yếu có trình độ chuyên môn và quản lý kém. Hơn thế nữa, tốc độ tăng dân số cao trong các nền kinh tế kém phát triển thường nẩy sinh nhiều mâu thuẩn kinh tế, xã hội sâu sắc. Điều đó thể hiện trên các khía cạnh sau : - Mâu thuẩn giữa tích luỹ và tiêu dùng : Điều đó thể hiện ở mối quan hệ giữa dân số và đầu tư, tức là "đầu tư theo dân số". Phần thu nhập quốc dân cần thiết đảm bảo cho người mới sinh ra có mức sống trung bình của xã hội để tạo ra các điều kiện cho thế hệ trẻ, là những người trong tương lai bước vào tuổi lao động có thể tham gia vào nguồn lao động, trực tiếp thực hiện các hoạt động sản xuất. - Hạn chế khả năng nâng cao nâng cao chất lượng dân số và nguồn nhân lực với trình độ khoa học công nghệ cao, cũng như phát triển kinh tế - xã hội, phát triển toàn diện con người. Tỷ lệ sinh cao làm cho số trẻ trong độ tuổi đến trường nhanh, trong khi chi phí cho giáo dục đào tạo hạn chế, không tương xứng. Tính cơ động xã hội và lãnh thổ của dân số có xu hướng thấp xuống do trình độ học vấn hạn chế, tập quán, lối sống, lạc hậu. - Khó khăn trong việc tạo việc làm, giải quyết tình trạng thất nghiệp, nhất là dân số trẻ đến tuổi tham gia vào nguồn lao động. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 7 - Do tốc độ tăng dân số, nhanh dẫn đến nẩy sinh vấn đề an sinh xã hội như : việc làm, bảo hiểm xã hội, xoá đói giảm nghèo, trợ giúp xã hội, phong chống tệ nạn xã hội. Với mức tăng dân số và nguồn nhân lực cao đòi hỏi ngân sách dành cho an sinh xã hội ngày càng tăng, trong đó giải quyết việc làm cho lao động dôi dư ngày càng lớn. Đối với các nước đang phát triển như ở Việt Nam là một khó khăn lớn, thường không đáp ứng được yêu cầu. 1.1.1.2. Khái niệm và nội hàm chất lượng nguồn nhân lực Nguồn nhân lực không chỉ xem xét dưới góc độ số lượng mà còn ở khía cạnh chất lượng. Chất lượng nguồn nhân lực là khái niệm tổng hợp, bao gồm những nét đặc trưng về trạng thái thể lực, trí lực, đạo đức, phẩm chất của người lao động. Nó thể hiện trạng thái nhất định của nguồn nhân lực với tư cách vừa là khách thể vật chất đặc biệt, vừa là chủ thể của mọi hoạt động kinh tế và các quan hệ xã hội khác. Điều đó thể hiện cụ thể dưới đây: - Thể lực : Thể lực chính là sức khoẻ của con người, mà sức khoẻ tốt thể hiện ở sự cường tráng, phong độ, chống chịu được với những điều kiện ngoại cảnh, có sức chịu đựng cao trong mọi điều kiện áp lực công việc . Thể lực của con người chịu ảnh hưởng của mức sống vật chất, sự chăm sóc sức khoẻ và sự rèn luyện của từng cá nhân. Thể lực có ý nghĩa quyết định năng lực hoạt động của con người, trong đó phát triển trí lực và hoạt động xã hội là hai yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến năng suất lao động và hiệu quả hoạt động sản xuất của con người. - Trí lực : Trí lực là khái niệm để chỉ một con người, một người lao động cụ thể có tri thức, thể hiện có trình độ kiến thức về khoa học công nghệ, có trình độ chuyên môn kỹ thuật, về quản lý nhất định (Đại học, trên đại học, cao đẳng, lao động kỹ thuật...). Trí lực thực tế thể hiện ở chỗ là mỗi cá nhân, người lao động tự trang bị hệ thống thông tin đã được xử lý và lưu trữ trong bộ nhớ của mỗi người. Nó được hình thành thông qua quá trình giáo dục, đào tạo, cũng như quá trình sản xuất. Hiện nay, các nhà khoa học, nhà quản lý đưa ra khái niệm nguồn nhân lực chất lượng cao. Nói đến chất lượng nguồn nhân lực là nói đến tổng thể nguồn nhân lực của mỗi quốc gia, trong đó nguồn nhân lực chất lượng cao là bộ phận cấu thành Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 8 đặc biệt quan trọng, tinh tuý nhất, chất lượng nhất. Nguồn nhân lực chất lượng cao phải đáp ứng được yêu cầu của thị trường (yêu cầu của doanh nghiệp và nước ngoài), về mặt trí lực cao, đó là có kiến thức, chuyên môn cao về kinh tế, tin học, có kỹ năng kỹ thuật, tìm và tự đào tạo việc làm, có thái độ phong cách làm việc tốt, có trách nhiệm với công việc. - Đạo đức (tâm lực): Đạo đức thể hiện phẩm chất của con người, mỗi người lao động, thể hiện : Lối sống giản dị, làm việc hợp tác, có tác phong làm việc tốt, khiêm tốn học hỏi, cần kiệm liêm chính, chí công trước công việc được giao, có trách nhiệm với công việc .v.v. Phẩm chất đạo đức của mỗi người, mỗi lao động chịu sự tác động của nền văn hoá - xã hội như : Tập quán, phong cách, thói quen, quan niệm, truyền thống, tư tưởng, đạo đức, trong đó có những yếu tố xã hội tích cực, và cả những yếu tố văn hoá, xã hội tiêu cực. Yếu tố tích cực sẽ được phát huy trong mỗi người lao động giúp cho năng lực năng suất lao động, nâng cao hiệu quả sản xuất và ngược lại các yếu tố tiêu cực lấn chiếm sẽ ảnh hưởng đến hiệu quả sản xuất, gây nên tác hại đến xã hội. Tóm lại chất lượng nguồn nhân lực bao gồm 3 yếu tố chủ yếu : Thể lực, trí tuệ và phẩm chất đạo đức (tâm lực). Cả 3 yếu tố này có mối quan hệ tương hỗ với nhau, tác động qua lại lẫn nhau, là tiền đề phát triển của nhau. Tuy nhiên mỗi yếu tố trên liên quan đến một lĩnh vực khác nhau. Thể lực và tình trạng sức khoẻ con người gắn liền với dinh dưỡng, y tế chăm sóc sức khoẻ. Trí lực liên quan đến giáo dục đào tạo, còn phẩm chất đạo đức chịu ảnh hưởng truyền thống văn hoá dân tộc, giáo dục truyền thống, đạo đức dân tộc v.v. Vì vậy để đánh giá chất lượng nguồn nhân lực phải được xem xét trên 3 mặt : thể lực, trình độ văn hoá chuyên môn, phẩm chất đạo đức của mỗi người lao động. 1.1.2. Nguồn nhân lực trong phát triển kinh tế - xã hội * Vị trí của nguồn nhân lực Một quốc gia muốn phát triển cần phải có các nguồn lực cho sự phát triển, bao gồm : Tài nguyên thiên nhiên (đất đai, tài nguyên rừng, khoáng sản), vốn cho sản xuất, cơ sở hạ tầng, khoa học công nghệ, nguồn lực con người.vv. Trong các nguồn lực đó thì nguồn nhân lực có vị trí quan trọng nhất, có tính quyết định đến Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 9 việc thúc đẩy tăng trưởng kinh tế, chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hoá, hiện đại hoá. Trong thời đại ngày nay, thời đại của nền kinh tế thông tin nguồn nhân lực trở thành nguồn nhân lực đầu tiên để phát triển kinh tế - xã hội. Sự cạnh tranh giữa các quốc gia trở thành sự cạnh tranh về sức mạnh nhân tài, sự canh tranh đó đặt trọng tâm bậc nhất vào trình độ phát triển nguồn nhân lực. * Vai trò của nguồn nhân lực Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của Việt nam giai đoạn 2011 - 2020 đã xác định "Đổi mới mô hình tăng trưởng và cơ cấu lại nền kinh tế, đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá phát triển bền vững". Để thực hiện được chiến lược đó phải đổi mới mô hình tăng trưởng, từ tăng trưởng chủ yếu dựa vào đầu tư, khai thác tài nguyên và sử dụng lao động giá rẻ sang tăng trưởng chủ yếu do áp dụng tiến bộ về KHCN, nguồn nhân lực chất lượng cao,, nâng cao năng xuất lao động và chất lượng sản phẩm, phát triển nông nghiệp, công nghiệp, dịch vụ công nghệ cao, có giá trị gia tăng cao và sức cạnh tranh cao gắn với phát triển kinh tế tri thức. Lý thuyết tăng trưởng đã chỉ ra rằng : Một nền kinh tế muốn tăng trưởng nhanh và ở mức độ cao phải dựa ít nhất trên 3 trụ cột cơ bản là : áp dụng công nghệ mới, phát triển cơ sở hạ tầng hiện đại và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực.Trong đó động lực quan trọng nhất của sự tăng trưởng bền vững chính là con người, đặc biệt là nhân lực chất lượng cao, tức là con người được đầu tư, phát triển có kỹ năng kiến thức, tay nghề, kinh nghiệm, năng lực sáng tạo nhằm trở thành nguồn vốn nguồn vốn con người hay là nguồn vốn nhân lực, bởi trong bối cảnh thế giới có nhiều biến động và cạnh tranh khốc liệt, phần thưởng sẽ thuộc về những quốc gia có nguồn nhân lực chất lượng cao, có môi trường pháp lý thuận lợi cho đầu tư, có môi trường chính trị - xã hội ổn định. Điều đó thể hiện rõ ở vai trò của nguồn nhân lực trong sự đóng góp vào tăng trưởng GDP. Kết quả đầu ra (GDP) vẫn được sự tăng trưởng khả quan nếu biết sử dụng tối ưu các yếu tố đầu vào như : nguồn lao động, vốn, đổi mới công nghệ, tổ chức quản lý và nâng cao chất lượng lao động (gọi chung là nhân tố vô hình). Nhờ tác động tổng hợp các yếu tố đó, giá trị gia tăng được tạo ra nhiều hơn, trong đó có sự đóng góp của các nhân tố hữu hình đầu vào (số lượng, vốn, lao động và nhân tố vô hình tạo ra, chất lượng lao động và khoa học công nghệ....), chỉ tiêu giá trị gia tăng của các yếu tố tổng hợp ký liệu là TFP (TFPSố hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 10 Tô tal pacto rproduetiving). TFP là dữ liệu đo lường năng suất tổng hợp cả "lao động" và "vốn" trong một hoạt động cụ thể hay cả nền kinh tế. Về bản chất, TFP là giá trị gia tăng nhờ sử dụng có hiệu quả của các nguồn lực đầu vào là lao động và vốn. Cùng với số lượng đầu vào như nhau, lượng đầu ra có thể lớn hơn nhờ cải thiện chất lượng nguồn nhân lực và vốn thông qua sử dụng có hiệu quả các nguồn lực này. Quá trình làm tăng TFP luôn gắn liền với việc ứng dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật, đổi mới công nghệ, cải tiến phương pháp quản lý và nâng cao kỹ năng, trình độ tay nghề người lao động. Theo kết quả nghiên cứu của tổ chức năng suất Châu Á (Apo), nguồn tăng TFP chủ yếu dựa vào 5 yếu tố chính sau: (1) Chất lượng nguồn lao động: Là nâng cao trình độ học vấn làm tăng khả năng tiếp thu, ứng dụng KHCN vào sản xuất, nâng cao kỹ năng, tay nghề của người lao động làm cho sản phẩm tốt hơn. Tóm lại đầu vào có chất lượng nguồn lao động cao sẽ làm tăng năng lực sản xuất ra các sản phẩm và dịch vụ chất lượng cao - là yếu tố quan trọng làm TFP. (2) Thay đổi nhu cầu hàng hoá, dịch vụ: Tác động đến TFP qua việc tăng lượng cầu trong nước và đẩy mạnh xuất khẩu thu ngoại tệ. (3) Thay đổi cơ cấu vốn đầu tư: Lựa chọn các lĩnh vực để đầu tư nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng vốn, tăng cường đầu tư KHCN và các lĩnh vực có năng suất cao, giá trị gia tăng lớn để tăng GDP. (4) Thay đổi cơ cấu kinh tế: Tái cơ cấu lại nền kinh tế bằng việc phân bố một cách tối ưu các nguồn lực phát triển như: lao động, vốn, tài nguyên thiên nhiên, KHCN. Tập trung vào ưu tiên cho các ngành, lĩnh vực có năng suất cao, giá trị gia tăng lớn. (5) Áp dụng tiến bộ khoa học công nghệ như : Thúc đẩy hoạt động sáng tạo, nghiên cứu và phát triển sản phẩm mới, cải tiến qui trình sản xuất, áp dụng phương thức quản lý tiên tiến hiện đại vào sản xuất để nâng cao năng suất, chất lượng sản phẩm hàng hoá, dịch vụ. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 11 TFP, suy cho cùng, là thích hợp 5 thành tố trên. Trong các thành tố làm tăng TFP, khoa học công nghệ giữ vai trò chủ đạo, song KHCN lại liên quan chặt chẽ và chịu chi phối của nguồn nhân lực. Nguồn nhân lực vừa là chủ thể của sự sáng tạo ra khoa học công nghệ, đồng thời cũng là chủ thể ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất và đời sống. Do đó, nguồn nhân lực vừa là một thành phần, vừa là chất xúc tác để phản ứng tạo thành TFP xảy ra. Tuy nhiên không phải tất cả nhân lực đều góp phần tạo nên TFP mà chỉ có những loại nguồn nhân lực nhất định. Vì vậy cần phải nhận dạng và định vị đúng vai trò của từng loại nhân lực có tác động đến tăng năng suất lao động nói chung và TFP nói riêng để trên cơ sở đó có giải pháp đào tạo và sử dụng nguồn nhân lực phù hợp. Nguồn nhân lực theo nghĩa rộng là tổng số những người trong độ tuổi theo qui định của pháp luật có khả năng tham gia lao động. Nguồn nhân lực theo nghĩa hẹp là số lượng đã và đang tham gia lao động ở mọi lĩnh vực. Nguồn nhân lực này có 4 tầng là : - Nhân lực khoa học công nghệ : Đó là các nhà khoa học, các nhà sáng chế, phát minh. Đây là tầng nhân lực tạo nguồn cung cấp các sản phẩm khoa học công nghệ. - Nhân lực quản trị kinh doanh : Đó là đội ngũ các nhà quản trị kinh doanh, những người thực hiện sự liên kết giữa tư liệu sản xuất với người lao động để tạo nên sản phẩm hàng hoá. - Nhân lực lao động trực tiếp : Những người lao động trực tiếp sản xuất hàng hoá, dịch vụ. Đây là tầng nhân lực có số lượng đông đảo nhất. Cùng với sự phát triển kinh tế - xã hội đội ngũ nhân lực này sẽ ngày càng phát triển mạnh về số lượng và chất lượng. - Tầng nhân lực hoạch định chính sách: Đó là những lao động hoạch định, thiết kế và triển khai hoạch định chính sách, chuyên gia tư vấn, các nhà quản lý, triển khai chính sách vv.... Tóm lại có 4 tầng nhân lực, mỗi tầng có vị trí, vai trò nhất định trong sự phân công lao động xã hội và tác động trực tiếp đến tăng trưởng và TFP theo những phương thức khác nhau. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - ĐHTN http://www.lrc-tnu.edu.vn/
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan