Tài liệu Giải pháp mở rộng tín dụng ngân hàng cho doanh nghiệp xuất khẩu vừa và nhỏ việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH  HÀ THỊ PHƯƠNG TÂM GIẢI PHÁP MỞ RỘNG TÍN DỤNG NGÂN HÀNG CHO DOANH NGHIỆP XUẤT KHẨU VỪA VÀ NHỎ VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ Tp Hồ Chí Minh, năm 2012 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH  HÀ THỊ PHƯƠNG TÂM GIẢI PHÁP MỞ RỘNG TÍN DỤNG NGÂN HÀNG CHO DOANH NGHIỆP XUẤT KHẨU VỪA VÀ NHỎ VIỆT NAM Chuyên ngành: Kinh tế tài chính – Ngân hàng Mã số: 60.31.12 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. TRẦN CÔNG KHA Tp Hồ Chí Minh, năm 2012 1   LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của bản thân. Các tài liệu sử dụng, các kết quả kế thừa từ các nghiên cứu khác được trích dẫn rõ ràng. Tôi xin cam kết rằng kết quả nghiên cứu của luận văn này chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào. Tp Hồ Chí Minh, ngày….. tháng….năm….. Học viên Hà Thị Phương Tâm 2   DANH MỤC CÁC TỪ NGỮ VIẾT TẮT ASEAN : Association of Southeast Asian Nations (Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á) AFTA : ASEAN Free Trade Area (Khu vực Mậu dịch Tự do ASEAN) CAD : Đô la Canada D/A : Document Acceptance (nhờ thu chấp nhận chứng từ) DN : Doanh nghiệp DNNN : Doanh nghiệp nhà nước DNVVN : Doanh nghiệp vừa và nhỏ DNXK : Doanh nghiệp xuất khẩu DNXKVVN: Doanh nghiệp xuất khẩu vừa và nhỏ D/P : Document against Payment (nhờ thu kèm chứng từ ) GDP : Gross domestic product (tổng sản phẩm quốc nội) L/C : Letter of Credit (tín dụng thư chứng từ) NH : Ngân hàng NHNN : Ngân hàng Nhà nuớc NHTM : Ngân hàng Thương mại NHVN : Ngân hàng Việt Nam SME : Small and Medium Enterprises (doanh nghiệp vừa và nhỏ) SOEs : State Owned Enterprises (doanh nghiệp nhà nước) TDNH : Tín dụng ngân hàng T/T : Telegraphic Transfer Remittance (chuyển tiền bằng điện) XNK : Xuất nhập khẩu WTO : The World Trade Organization (Tổ chức Thương mại Thế giới) 3   MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .......................................................................................................1 DANH MỤC CÁC TỪ NGỮ VIẾT TẮT ..................................................................2 MỤC LỤC ...................................................................................................................3 DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU ...............................................................................7 LỜI MỞ ĐẦU .............................................................................................................8 Lý do chọn đề tài .........................................................................................................8 Mục đích nghiên cứu ...................................................................................................8 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...............................................................................9 Phương pháp nghiên cứu.............................................................................................9 Ý nghĩa thực tiễn của đề tài.........................................................................................9 Kết cấu của đề tài ......................................................................................................10 CHƯƠNG I ..............................................................................................................11 TỔNG QUAN VỀ TÍN DỤNG NGÂN HÀNG VÀ DOANH NGHIỆP XUẤT KHẨU VỪA VÀ NHỎ ............................................................................................11 1.1 Khái quát về tín dụng ngân hàng .................................................................11 1.1.1 Khái niệm tín dụng ngân hàng .................................................................11 1.1.2 Đặc điểm và bản chất tín dụng ngân hàng ...............................................11 1.1.3 Vai trò và chức năng của tín dụng ngân hàng ..........................................12 1.1.3.1 Chức năng của tín dụng ngân hàng ...................................................12 1.1.3.2 Vai trò của tín dụng ngân hàng .........................................................13 1.1.4 Các nghiệp vụ tín dụng ngân hàng tài trợ cho hoạt động xuất khẩu ........14 1.1.4.1 Tài trợ trước xuất khẩu ......................................................................15 1.1.4.2 Tài trợ sau xuất khẩu .........................................................................15 1.1.4.3 Một số hình thức tín dụng tài trợ xuất khẩu khác .............................16 1.2 Tổng quan về doanh nghiệp xuất khẩu vừa và nhỏ .....................................17 1.2.1 Khái niệm doanh nghiệp vừa và nhỏ........................................................17 1.2.2 Đặc điểm và tiêu chí phân loại doanh nghiệp xuất khẩu vừa và nhỏ .......21 4   1.2.3 Vai trò của doanh nghiệp xuất khẩu vừa và nhỏ trong nền kinh tế thị trường .................................................................................................................22 1.3 Vai trò của tín dụng ngân hàng đối với doanh nghiệp xuất khẩu vừa và nhỏ . .....................................................................................................................23 1.4 Mở rộng TDNH đối với DNXKVVN và các nhân tố ảnh hưởng đến nó ...25 1.4.1 Khái niệm mở rộng TDNH đối với DNXKVVN .....................................25 1.4.2 Các tiêu chí đánh giá và nhân tố ảnh hưởng đến việc mở rộng tín dụng đối với DNXKVVN ...........................................................................................26 1.4.2.1 Các tiêu chí định tính.........................................................................26 1.4.2.2 Các tiêu chí định lượng .....................................................................26 1.4.2.3 Tiêu chí về chất lượng tín dụng .........................................................28 1.4.2.4 Tiêu chí về mở rộng đối tượng cho vay, hình thức tín dụng .............28 1.4.3 Các nhân tố ảnh hưởng đến việc mở rộng tín dụng đối với DNXKVVN ..................................................................................................................29 1.4.3.1 Nhân tố khách quan: ..........................................................................29 1.4.3.2 Các nhân tố chủ quan ........................................................................29 1.5 Bài học kinh nghiệm về mở rộng tín dụng cho DNXKVVN ở một số nước .. .....................................................................................................................30 1.5.1 Bài học kinh nghiệm tại Hàn Quốc ..........................................................30 1.5.2 Bài học kinh nghiệm tại Nhật Bản ...........................................................31 1.5.3 Bài học kinh nghiệm tại Trung Quốc .......................................................32 1.5.4 Bài học kinh nghiệm đối với Việt Nam ...................................................33 KẾT LUẬN CHƯƠNG I ........................................................................................33 CHƯƠNG 2..............................................................................................................34 THỰC TRẠNG CẤP TÍN DỤNG NGÂN HÀNG CHO DOANH NGHIỆP XUẤT KHẨU VỪA VÀ NHỎ VIỆT NAM ..........................................................34 2.1 Doanh nghiệp xuất khẩu vừa và nhỏ tại Việt Nam .....................................34 2.1.1 Quá trình phát triển của doanh nghiệp vừa và nhỏ ..................................34 2.1.2 Số lượng doanh nghiệp vừa và nhỏ tại Việt Nam ....................................36 5   2.1.3 Số lượng doanh nghiệp xuất khẩu vừa và nhỏ Việt Nam ........................37 2.1.4 Cơ cấu các mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam ........................................38 2.1.5 Đóng góp của doanh nghiệp xuất khẩu vừa và nhỏ Việt Nam vào nền kinh tế .................................................................................................................41 2.2 Thực trạng và khó khăn khi DNXKVVN tiếp cận tín dụng tại các ngân hàng .....................................................................................................................44 2.2.1 Thực trạng cấp tín dụng tại các ngân hàng dành cho DNXKVVN..........44 2.2.1.1 Tình hình cho vay đối với các DNVVN............................................44 2.2.1.2 Tình hình cho vay đối với DNXKVVN ............................................45 2.2.2 Những khó khăn khi DNXKVVN tiếp cận vốn ngân hàng .....................47 2.2.2.1 Xuất phát từ phía DNXKVVN ..........................................................48 2.2.2.2 Yếu tố xuất phát từ phía NH .............................................................48 2.3 Nguyên nhân làm hạn chế khả năng tiếp cận tín dụng ngân hàng của DNXKVVN ...........................................................................................................49 2.3.1 Từ phía DNXKVVN ................................................................................49 2.3.2 Từ phía ngân hàng ....................................................................................52 2.3.2.1 Thiếu nguồn vốn để cho vay .............................................................52 2.3.2.2 Yếu kém trong công tác thẩm định, kiểm tra giám sát hoạt động cho vay và thái độ phân biệt đối xử của NH đối với DNXKVVN ........................53 2.3.2.3 Dịch vụ bao thanh toán chưa phát triển .............................................55 KẾT LUẬN CHƯƠNG II.......................................................................................56 CHƯƠNG 3..............................................................................................................57 GIẢI PHÁP MỞ RỘNG TÍN DỤNG NGÂN HÀNG CHO DOANH NGHIỆP XUẤT KHẨU VỪA VÀ NHỎ VIỆT NAM ..........................................................57 3.1 Định hướng mở rộng TDNH của hệ thống NHVN đến năm 2020 .............57 3.1.1 Đối với NHNN .........................................................................................57 3.1.2 Đối với NHTM .........................................................................................58 3.2 Giải pháp mở rộng TDNH cho DNXKVVN từ phía các ngân hàng...........59 3.2.1 Giải pháp từ phía ngân hàng thương mại .................................................59 6   3.2.2 Giải pháp từ phía Ngân hàng Nhà nước ...................................................66 3.3 Giải pháp mở rộng TDNH cho DNXKVVN từ phía chính phủ và các hiệp hội ngành nghề .......................................................................................................68 3.4 Giải pháp mở rộng TDNH cho DNXKVVN từ phía bản thân DN .............73 KẾT LUẬN CHƯƠNG III .....................................................................................79 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................80 PHỤ LỤC .................................................................................................................83 7   DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU BẢNG BẢNG SỐ 1 TIÊU CHÍ PHÂN LOẠI DNVVN TẠI MỘT SỐ QUỐC GIA ....18 BẢNG SỐ 2.1 TỶ TRỌNG HÀNG XUẤT KHẨU DẠNG THÔ VÀ ĐÃ QUA CHẾ BIẾN TỪ NĂM 1986 ĐẾN 2010 ..................................................................39 BẢNG SỐ 2.2 TỶ TRỌNG XUẤT KHẨU CỦA CÁC NGÀNH HÀNG TRONG CƠ CẤU HÀNG XUẤT KHẨU NĂM 2011 .........................................40 BẢNG SỐ 2.3 DOANH THU BÌNH QUÂN VÀ LỢI NHUẬN THUẦN TRÊN LAO ĐỘNG TOÀN THỜI GIAN CỦA DNXKVVN ..........................................43 BẢNG SỐ 2.4 DƯ NỢ TÍN DỤNG TẠI CÁC KHỐI NGÂN HÀNG ĐỐI VỚI DNVVN ....................................................................................................................44 BẢNG SỐ 2.5 DƯ NỢ TÍN DỤNG TẠI CÁC KHỐI NGÂN HÀNG PHÂN THEO KỲ HẠN ĐỐI VỚI DNVVN ......................................................................45 BẢNG SỐ 2.6 DƯ NỢ TÍN DỤNG TẠI CÁC KHỐI NGÂN HÀNG ĐỐI VỚI DNXKVVN ..............................................................................................................45 BẢNG SỐ 2.8 TỶ LỆ NỢ XẤU CỦA DNXKVVN TẠI CÁC KHỐI NGÂN HÀNG .......................................................................................................................47 BẢNG SỐ 2.9 CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN VIỆC TIẾP CẬN VỐN ....47 BIỂU Biểu đồ 2.1: Số lượng DNVVN Việt Nam qua các năm (2000-2011) ..................37 Biểu đồ 2.2: Số lượng DNXKVVN Việt Nam qua các năm (2000-2011) ............38 Biểu đồ 2.3: Cơ cấu các mặt hàng xuất khẩu năm 2011 ......................................39 Biểu đồ 2.4 :Doanh số xuất khẩu qua các năm (2000 – 2011) ............................41 Biểu đồ 2.5: Trị giá xuất khẩu của DNVVN Việt Nam từ năm 2000 đến 2011 ...........................................................................................................................42 8   LỜI MỞ ĐẦU Lý do chọn đề tài Có rất nhiều nghiên cứu đã chứng minh được rằng có mối quan hệ tích cực giữa tăng trưởng xuất khẩu và tăng trưởng kinh tế, thêm nữa nguồn ngoại tệ thu được từ xuất khẩu là nguồn cung ngoại hối để nhập khẩu hàng hóa tiêu dùng, hàng hóa sản xuất từ đó giảm thâm hụt cán cân thanh toán, cải thiện năng lực của nền kinh tế. Trong chính sách phát triển kinh tế nhiều thành phần, chính phủ đã tạo môi trường luật pháp, cơ chế, chính sách thuận lợi cho DNXKVVN phát triển bình đẳng và cạnh tranh lành mạnh. Chính phủ cũng đã có mục tiêu đẩy nhanh tốc độ phát triển DNXKVVN, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia để họ đóng góp ngày càng cao vào tăng trưởng cho nền kinh tế. Ngày nay, DNXKVVN càng khẳng định được vai trò của mình trong việc giải quyết các vấn đề về tăng trưởng kinh tế, giải quyết việc làm. Tuy nhiên hiện nay, DNXKVVN chưa đủ năng lực cạnh tranh trong quá trình hội nhập. Khi Việt Nam gia nhập WTO, các DN có nhiều điều kiện thuận lợi hơn để mở rộng sản xuất kinh doanh bằng việc xuất khẩu sang thị trường các nước khác nhưng bù lại chịu sự cạnh tranh ngày càng gay gắt hơn. Để nâng cao sức cạnh tranh, DNXKVVN cần nỗ lực cải thiện mình trên rất nhiều khía cạnh trong đó lớn nhất là vốn. Đối với các DNXKVVN Việt Nam thì vốn luôn là hạn chế rất lớn cản trở sự mở rộng và phát triển của doanh nghiệp. Ngoài ra, các DNXKVVN thường khó tiếp cận với các nguồn vốn bên ngoài, đặc biệt là nguồn vốn vay của NHTM và cách sử dụng vốn của doanh nghiệp cũng chưa hiệu quả. Do đó, nghiên cứu để mở rộng tín dụng ngân hàng cho DNXKVVN vấn đề cần thiết. Mục đích nghiên cứu Với những giá trị đáng kể mà DNXKVVN đã đóng góp cho nền kinh tế nhưng loại hình doanh nghiệp này luôn khó khăn khi tiếp cận các nguồn vốn chính thức do đó các nghiên cứu trên thế giới cũng như các nghiên cứu của Việt Nam 9   không ngừng tìm tòi các giải pháp hỗ trợ vốn cho khu vực này. Cũng với mong muốn đó, đề tài hướng đến việc nghiên cứu thực trạng tiếp cận vốn vay NH của DNXKVVN để đưa ra các giải pháp từ phía ngân hàng, chính phủ, hiệp hội ngành nghề và bản thân doanh nghiệp để mở rộng tín dụng cho DNXKVVN. Đề tài bao gồm:  Nghiên cứu lý luận về tín dụng ngân hàng đối với DNXKVVN và thực trạng cho vay tại các NHTM cho DNXKVVN tại Việt Nam.  Đưa ra các giải pháp nhằm mở rộng TDNH đối với DNXKVVN Việt Nam. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu  Đối tượng nghiên cứu: nghiên cứu thực trạng cấp tín dụng ngân hàng cho DNVVN trong lĩnh vực xuất khẩu tại Việt Nam.  Phạm vi nghiên cứu:  Phạm vi: nghiên cứu các vấn đề liên quan đến việc cấp tín dụng ngân hàng cho doanh nghiệp xuất khẩu vừa và nhỏ.  Phạm vi về thời gian: Số liệu nghiên cứu đến hết năm 2011.  Phạm vi về không gian: chỉ nghiên cứu việc cấp tín dụng ngân hàng cho các DNXKVVN tại Việt Nam. Phương pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính, phương pháp quan sát, thống kê mô tả, sử dụng các luận cứ lý thuyết và luận cứ thực tiễn để chứng minh cho vấn đề đang giải quyết. Ý nghĩa thực tiễn của đề tài Kết quả nghiên cứu có thể sử dụng để tham khảo trong thực tế, giúp sinh viên, nhà quản lý doanh nghiệp, ngân hàng trong việc tìm hiểu tình hình xuất khẩu, năng lực cũng như các khó khăn khi tiếp tín dụng ngân hàng của doanh nghiệp xuất khẩu vừa và nhỏ ở Việt Nam. 10   Kết cấu của đề tài Đề tài gồm có ba chương trong đó: Chương I: Tổng quan về tín dụng ngân hàng và doanh nghiệp xuất khẩu vừa và nhỏ. Chương II: Thực trạng cấp tín dụng ngân hàng cho doanh nghiệp xuất khẩu vừa và nhỏ Việt Nam. Chương III: Giải pháp mở rộng tín dụng ngân hàng cho doanh nghiệp xuất khẩu vừa và nhỏ Việt Nam. 11   CHƯƠNG I TỔNG QUAN VỀ TÍN DỤNG NGÂN HÀNG VÀ DOANH NGHIỆP XUẤT KHẨU VỪA VÀ NHỎ 1.1 Khái quát về tín dụng ngân hàng 1.1.1 Khái niệm tín dụng ngân hàng Tín dụng là một khái niệm đã tồn tại từ rất lâu đời trong xã hội loài người. Tín dụng tiếng Anh là “Credit”, tiếng Pháp là Crédit xuất phát từ gốc Latin Creditum- là lòng tin, sự tín nhiệm tên gọi này xuất phát từ bản chất của quan hệ tín dụng. Tín dụng là việc ứng trước vốn, người cho vay sẽ cho người cần vốn vay theo các điều kiện đã được thoả thuận trước như thời gian cho vay, thời gian hoàn trả, lãi suất ...vv... Trong quan hệ đó, người cho vay tin tưởng rằng người đi vay sẽ sử dụng vốn vay đúng mục đích, đúng các thoả thuận, làm ăn có lãi và có khả năng hoàn trả đủ cả gốc và lãi đúng thời hạn . Dù tín dụng được giải thích dưới nhiều cách khác nhau nhưng tựu chung lại tín dụng là quan hệ vay mượn trên nguyên tắc hoàn trả cả vốn lẫn lãi giữa người đi vay và người cho vay. 1.1.2 Đặc điểm và bản chất tín dụng ngân hàng Mặc dù tín dụng có quá trình tồn tại và phát triển lâu dài qua nhiều hình thái kinh tế xã hội với nhiều hình thức khác nhau, nhưng đều có chung những đặc điểm sau:  Tín dụng là sự chuyển giao một số tiền (hiện kim) hoặc tài sản (hiện vật) từ chủ thể này sang chủ thể khác chứ không làm thay đổi quyền sở hữu chúng.  Tín dụng bao giờ cũng có thời hạn và phải được hoàn trả.  Người sở hữu vốn tín dụng có được một phần thu nhập dưới hình thức lợi tức. Bản chất của tín dụng:  Chỉ làm thay đổi quyền sử dụng, không làm thay đổi quyền sở hữu. 12    Thời hạn tín dụng được xác định dựa trên sự thỏa thuận giữa các bên tham gia quan hệ tín dụng.  Chủ sở hữu vốn được nhận lại một phần thu nhập dưới dạng lợi tức tín dụng. Các Mác đã viết : “tiền chẳng qua chỉ rời khỏi tay người chủ sở hữu một thời gian và chẳng qua chỉ tạm thời chuyển từ tay người tư hữu sang nhà tư bản hoạt động, cho nên tiền không phải bỏ ra để thanh toán, cũng không phải tự đem bán đi mà cho vay, tiền chỉ đem nhượng lại với một điều kiện là nó phải quay về điểm xuất phát sau một kỳ hạn nhất định”. Và khi quay về điểm xuất phát nó phải vẫn giữ nguyên được giá trị và đồng thời lớn lên trong quá trình vận động. Đối với tín dụng ngân hàng, tài sản giao dịch trong tín dụng ngân hàng đa dạng hơn nếu đem so sánh về khía cạnh giá trị tín dụng với các hình thức tín dụng khác. Tài sản giao dịch trong các hình thức tín dụng khác thường là tiền tệ hoặc dưới dạng hàng hóa còn trong tín dụng ngân hàng có thể thông qua hình thái tiền tệ, tài sản thực hoặc bằng chữ ký. 1.1.3 Vai trò và chức năng của tín dụng ngân hàng 1.1.3.1 Chức năng của tín dụng ngân hàng Chức năng tập trung và phân phối lại vốn tiền tệ: Đây là chức năng cơ bản nhất của tín dụng, nhờ chức năng này của tín dụng mà nguồn vốn tiền tệ trong xã hội được điều hòa từ nơi thừa đến nơi thiếu để sử dụng nhằm phát triển sản xuất góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế. Tập trung và phân phối lại vốn tiền tệ là hai mặt hợp thành chức năng cốt lõi của tín dụng.  Tập trung vốn: nhờ sự hoạt động của hệ thống mà các nguồn tiền nhàn rỗi được tập trung lại bao gồm: tiền của dân chúng, vốn bằng tiền của các doanh nghiệp, các tổ chức nhà nước, đoàn thể xã hội...  Phân phối vốn: sự chuyển hóa để sử dụng nguồn vốn đã tập trung được để đáp ứng nhu cầu sản xuất lưu thông hàng hóa và nhu cầu tiêu dùng của toàn xã hội. Cả hai mặt này đều được thực hiện dựa trên nguyên tắc có hoàn trả, vì vậy tín dụng có ưu thế rõ rệt, nó kích thích mặt tập trung vốn và thúc đẩy việc sử dụng vốn 13   có hiệu quả. Chức năng tiết kiệm tiền mặt và chi phí lưu thông cho xã hội: Nhờ hoạt động tín dụng mà nó có thể phát huy chức năng tiết kiệm tiền mặt và chi phí lưu thông cho xã hội, điều này được thể hiện qua các mặt:  Hoạt động tín dụng trước hết tạo điều kiện ra đời cho các công cụ lưu thông tín dụng như thương phiếu, kỳ phiếu ngân hàng, các loại séc, các phương tiện thanh toán hiện đại như thẻ tín dụng, thẻ thanh toán…cho phép thay thế một lượng lớn tiền mặt đang lưu thông, làm giảm chi phí vận chuyển, in tiền, đúc tiền…  Mở ra khả năng lớn trong việc mở các tài khoản ngân hàng và giao dịch thanh toán thông qua ngân hàng dưới hình thức chuyển khoản hoặc bù trừ cho nhau, cho phép giải quyết nhanh chóng các mối quan hệ kinh tế, thúc đẩy quá trình ấy, tạo điều kiện cho kinh tế phát triển.  Nhờ hoạt động tín dụng mà các nguồn vốn nhàn rỗi trong xã hội được huy động để sử dụng cho các nhu cầu của sản xuất và lưu thông hàng hóa, tăng tốc độ chu chuyển tiền của toàn xã hội. Chức năng phản ánh và kiểm soát các hoạt động kinh tế: Đây là hệ quả của hai chức năng trên, sự vận động của vốn tín dụng phần lớn là sự vận động gắn liền với sự vận động của vật tư, hàng hóa và chi phí trong doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế. Vì vậy, tín dụng không những là tấm gương phản ánh hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp mà thông qua đó thực hiện việc kiểm soát hoạt động ấy nhằm ngăn chặn các hiện tượng tiêu cực, lãng phí, vi phạm pháp luật… trong hoạt động sản xuất kinh doanh. 1.1.3.2 Vai trò của tín dụng ngân hàng Tín dụng góp phần đảm bảo cho quá trình sản xuất diễn ra thường xuyên liên tục. Do tính đa dạng trong luân chuyển vốn của doanh nghiệp mà tại một thời điểm nhất định có doanh nghiệp thừa vốn tạm thời đã làm nảy sinh nhu cầu cho vay vốn để tránh tình trạng ứ đọng vốn và có thêm lợi nhuận. Trong khi đó doanh nghiệp thiếu vốn tạm thời nảy sinh nhu cầu đi vay để duy trì sản xuất đem lại lợi nhuận. 14   Nhờ tín dụng nên đã góp phần thúc đẩy các hoạt động kinh tế. Nó là cầu nối giữa tiết kiệm và đầu tư, là nguồn cung ứng vốn cho các doanh nghiệp, tổ chức kinh tế, là công cụ tập trung vốn một cách hiệu quả, công cụ thúc đẩy tích tụ vốn cho các xí nghiệp, tổ chức kinh tế. Góp phần ổn định tiền tệ, ổn định giá cả, ổn định tăng trưởng kinh tế: trong khi thực hiện chức năng tập trung và phân phối lại, tín dụng đã góp phần làm giảm lượng tiền mặt lưu thông trong nền kinh tế, đặc biệt là tiền mặt trong khối dân cư, làm giảm áp lực lạm phát, nhờ vậy góp phần làm ổn định tiền tệ. Mặt khác do cung ứng vốn cho nền kinh tế, làm cho sản xuất ngày càng phát triển, sản phẩm dịch vụ hàng hóa làm ra ngày càng nhiều, đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của xã hội nhờ đó mà tín dụng góp phần làm ổn định giá cả trong nước. Tín dụng còn là công cụ để nhà nước thực hiện chính sách tiền tệ thích hợp để ổn định nền kinh tế khi có dấu hiệu lạm phát, suy thoái. Góp phần làm ổn định đời sống, tạo công ăn việc làm, ổn định trật tự xã hội: tín dụng có tác dụng thúc đẩy kinh tế phát triển, thu hút được lực lượng sản xuất mới để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế nhờ đó xã hội phát triển lành mạnh, đời sống được ổn định, tạo công ăn việc làm là tiền đề quan trọng cho việc phát triển kinh tế, ổn định xã hội. Thông qua các chính sách cho vay đối với người nghèo, các đối tượng chính sách, tín dụng có vai trò quan trọng nhằm mục đích thực hiện các chính sách việc làm, dân số, xóa đói giảm nghèo góp phần đảm bảo công bằng xã hội. Tín dụng còn có vai trò quan trọng trong việc mở rộng và phát triển các mối quan hệ kinh tế đối ngoại, mở rộng thị trường quốc tế. 1.1.4 Các nghiệp vụ tín dụng ngân hàng tài trợ cho hoạt động xuất khẩu Ngân hàng sẽ tài trợ cho các doanh nghiệp xuất khẩu vay để thực hiện nghĩa vụ thanh toán phát sinh trong quá trình sản xuất đến lưu thông hàng hóa, giúp các doanh nghiệp có khả năng hoàn thành hợp đồng ngoại thương đã kí. Bằng các hình thức như tài trợ vốn lưu động phục vụ sản xuất, thu mua, chế biến chuẩn bị hàng xuất khẩu (tài trợ trước xuất khẩu), tài trợ sau xuất khấu chiết khấu dựa trên hối phiếu, nhờ thu, bao thanh toán (factoring và forfaiting) ngân hàng đã tài trợ vốn cho 15   các doanh nghiệp xuất khẩu hoàn thành các giai đoạn của quá trình sản xuất, kinh doanh. 1.1.4.1 Tài trợ trước xuất khẩu Cho vay dựa trên hợp đồng xuất khẩu: các doanh nghiệp xuất khẩu được tài trợ vốn thu mua nguyên vật liệu để làm hàng xuất khẩu. Được tài trợ theo từng hợp đồng xuất khẩu với nhiều phương thức thanh toán như L/C, D/P, D/A, T/T. Tùy từng xếp hạng tín dụng mà khi tài trợ NH yêu cầu cần hay không cần tài sản bảo đảm theo từng đối tượng khách hàng. 1.1.4.2 Tài trợ sau xuất khẩu Cho vay trong khuôn khổ phương thức nhờ thu kèm chứng từ: Ngân hàng cho vay thu mua, sản xuất hàng xuất khẩu bằng cách chiết khấu hoặc ứng trước bộ chứng từ hàng xuất khẩu. Cho vay trên cơ sở hối phiếu: Trong kinh doanh ngoại thương hối phiếu đóng vai trò rất quan trọng, trên cơ sở hối phiếu ngân hàng có các hình thức cho vay sau: - Chiết khấu hối phiếu: đây là một loại tín dụng ngân hàng cung cấp cho khách hàng dưới hình thức mua lại hối phiếu trước khi nó đến hạn thanh toán, tức là ngân hàng mua lại khoản nợ phải đòi. Chiết khấu hối phiếu tạo điều kiện cho nhà xuất khẩu nhận được tiền sớm hơn nhằm đáp ứng được nhu cầu về vốn đối với khoản tín dụng cung ứng hàng mà họ cấp cho nhà nhập khẩu. - Chiết khấu miễn truy đòi: Ngân hàng mua lại bộ chứng từ của người xuất khẩu, giá mua sẽ thấp hơn giá trị bộ chứng từ, do ngân hàng tính trừ lại chi phí chiết khấu và thời gian cần thiết trung bình để đòi tiền nhà nhập khẩu nước ngoài. Chiết khấu miễn truy đòi có nghĩa là người xuất khẩu bán hẳn bộ chứng từ cho ngân hàng, nhận tiền và không còn trách nhiệm hoàn trả, trách nhiệm thu tiền và quyền sử dụng số tiền thu được hoàn toàn thuộc về ngân hàng. - Chiết khấu được phép truy đòi: Cũng tương tự như hình thức trên nhưng trách nhiệm thanh toán hối phiếu vẫn còn đối với người chiết khấu hối phiếu (nhà xuất khẩu) và giá chiết khấu cao hơn. 16   - Chấp nhận hối phiếu: Tín dụng chấp nhận hối phiếu là khoản tín dụng mà ngân hàng ký chấp nhận hối phiếu. Người vay khoản tín dụng này chính là nhà nhập khẩu và khoản vay chỉ là một hình thức, một sự đảm bảo về tài chính. Thực chất ngân hàng chưa phải xuất tiền thực sự cho người vay. Tuy nhiên khi đến hạn, nếu nhà nhập khẩu không đủ khả năng thanh toán thì người cho vay (ngân hàng) người đứng ra chấp nhận hối phiếu phải trả nợ thay. Tín dụng chấp nhận hối phiếu xảy ra trong trường hợp bên bán thiếu tin tưởng khả năng thanh toán của bên mua. Họ có thể đề nghị bên mua yêu cầu một ngân hàng đứng ra chấp nhận trả tiền hối phiếu. Nếu ngân hàng đồng ý, điều đó cũng có nghĩa là ngân hàng đã chấp nhận một khoản tín dụng cho bên mua để họ thanh toán cho bên bán khi hối phiếu đến hạn. Đối với ngân hàng, kể từ khi ký chấp nhận trả tiền hối phiếu cũng chính là thời điểm bắt đầu gánh chịu rủi ro nếu như bên mua không có tiền thanh toán cho bên bán khi hối phiếu đến hạn thanh toán. Đương nhiên nếu đến hạn thanh toán hối phiếu, bên mua có đủ tiền thì ngân hàng thực sự không phải ứng tiền ra. Như vậy, khoản tín dụng này chỉ là hình thức, là một sự đảm bảo về tài chính. Trong trường hợp này, ngân hàng sẽ chỉ nhận được một khoản phí chấp nhận, khoản tiền bù đắp cho chi phí gánh chịu rủi ro tín dụng mà thôi. 1.1.4.3 Một số hình thức tín dụng tài trợ xuất khẩu khác - Bao thanh toán toàn phần (factoring): là một hình thức tài trợ trong hoạt động xuất khẩu. Đó là hoạt động mua bán những khoản thanh toán chưa tới hạn và ngắn hạn từ những hoạt động xuất khẩu, cung ứng hàng hoá dịch vụ. Khác với hoạt động mua bán lại chứng từ thanh toán ở phần trên, hoạt động factoring chỉ sử dụng cho những hoạt động xuất khẩu thường xuyên theo định kỳ, theo hợp đồng ngắn hạn và cho nhiều nhà xuất khẩu khác nhau trong cùng một nước hoặc nhiều nước trong cùng một thời điểm. Chỉ có những khoản thanh toán đáp ứng những điều kiện sau mới được phép mua bán: 17    Những khoản mua bán phải tồn tại một cách hợp pháp, phải có đủ tư cách pháp lý độc lập với quyền một người thứ ba.  Hàng hoá đã được cung ứng đầy đủ và đảm bảo chất lượng cho những khoản thanh toán này.  Thời hạn thanh toán này tối đa là 180 ngày.  Không cấm chuyển nhượng các khoản thanh toán này của người nhập khẩu hoặc nước nhập khẩu. - Bao thanh toán từng phần (forfaiting): cũng là nghiệp vụ mua bán những khoản thanh toán chưa tới thời hạn như factoring nhưng khác ở một số điểm sau:  Forfaiting chỉ bao những khoản thanh toán cụ thể riêng lẻ trong toàn bộ quá trình XNK dài hạn và cho từng đối tượng nhập khẩu riêng.  Thời hạn thanh toán của factoring tối đa là 6 tháng trong khi thời hạn đối với forfaiting là 6 tháng đến 10 năm. Forfaiting được coi là hình thức tín dụng trung và dài hạn.  Factaring phục vụ cho những hoạt động XNK không sử dụng tới tín dụng chứng từ còn forfaiting lại dựa vào chúng và sự bảo đảm của ngân hàng. 1.2 Tổng quan về doanh nghiệp xuất khẩu vừa và nhỏ 1.2.1 Khái niệm doanh nghiệp vừa và nhỏ Dựa theo quy mô có thể phân loại doanh nghiệp thành doanh nghiệp có quy mô lớn, vừa và nhỏ. Trong đó, việc xác định các tiêu chí và định mức để đánh giá quy mô của một DNNVV có sự khác biệt ở các quốc gia trên thế giới. Ngay trong cùng một quốc gia, những tiêu chí này cũng có thể được thay đổi theo thời gian vì sự phát triển của doanh nghiệp, đặc điểm nền kinh tế hay tốc độ phát triển kinh tế của quốc gia đó. Tuy nhiên, các tiêu chí phổ biến nhất được nhiều quốc gia sử dụng là: số lượng lao động bình quân mà doanh nghiệp sử dụng trong năm, tổng mức vốn đầu tư của doanh nghiệp, tổng doanh thu hàng năm của doanh nghiệp (Bảng số 1). 18   Bảng số 1 Tiêu chí phân loại DNVVN tại một số quốc gia Quốc gia/ Phân loại Khu vực DNVVN Số lao động bình quân/năm Vốn đầu tư (đvt:người) Doanh thu/năm A. NHÓM CÁC NƯỚC PHÁT TRIỂN 1. Hoa kỳ Nhỏ và vừa 1-500 Không quy Không định - Đối với ngành 1-300 sản xuất 2. Nhật - Đối với ngành 1-100 1-100 dịch vụ 3. EU 4. Australia < 10 Nhỏ < 50 Vừa < 250 Nhỏ và vừa < 200 0-100 triệu Không quy Yên định 0-50 triệu Không quy định Không quy < 7 triệu định Euro < 27 triệu Euro Không quy Không quy định định < 100 5. Canada Vừa 0-300 triệu Yên Siêu nhỏ Nhỏ định Yên thương mại - Đối với ngành quy < 500 < 5 triệu Không quy CAD định 5 -20 triệu CAD 6. New Zealand Nhỏ và vừa < 50 Không quy Không quy định định