Tài liệu Giải pháp áp dụng hợp đồng giao sau chứng khoán vào thị trường chứng khoán việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH --------------------- PHẠM THANH HẰNG GIẢI PHÁP ÁP DỤNG HỢP ĐỒNG GIAO SAU CHỨNG KHOÁN VÀO THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG MÃ SỐ: 60.31.12 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN VĂN LƯƠNG TP. Hồ Chí Minh- Năm 2011 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn thạc sĩ kinh tế “Giải pháp áp dụng hợp đồng giao sau chứng khoán vào thị trường chứng khoán Việt Nam” do chính tôi tự nghiên cứu, phân tích và thực hiện. Tài liệu tham khảo và số liệu trong luận văn được trích dẫn từ các nguồn dữ liệu đáng tin cậy và trung thực. Phạm Thanh Hằng MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG BIỂU DANH MỤC HÌNH VẼ - ĐỒ THỊ PHẦN MỞ ĐẦU CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ THỊ TRƯỜNG GIAO SAU VÀ HỢP ĐỒNG GIAO SAUCHỨNG KHOÁN………………………………………………….… 1 1.1 Tổng quan về thị trường giao sau……………………………………………... 1 1.1.1 Khái niệm về thị trường giao sau……………………………………………. 1 1.1.2 Cấu trúc thị trường giao sau……………………………………………….… 1 1.1.2.1 Sàn giao dịch……………………………………………………….... 1 1.1.2.2 Trung tâm thanh toán bù trừ………………………………………..... 1 1.1.2.3 Công ty thành viên – công ty môi giới………………………………. 1 1.1.3 Những lợi ích và hạn chế của thị trường giao sau…………………………… 2 1.1.3.1 Những lợi ích của thị trường giao sau……………………………….. 2 1.1.3.2 Những hạn chế của thị trường giao sau……………………………… 3 1.2 Hợp đồng giao sau chứng khoán………………………………………………. 4 1.2.1 Khái niệm về hợp đồng giao sau chứng khoán……………………………… 4 1.2.2 Phân loại hợp đồng giao sau chứng khoán ………………………………….. 4 1.2.2.1 Hợp đồng giao sau chỉ số chứng khoán (Index stock Futures)..………………………….…….…………………………….. 4 1.2.2.2 Hợp đồng giao sau cổ phiếu đơn lẻ (Single Stock Futures)…............ 5 1.2.2.3 Hợp đồng giao sau trái phiếu (hợp đồng giao sau lãi suất- Interest rate Futures)………………………………...………………………..…… 6 1.2.3 Đặc điểm của hợp đồng giao sau chứng khoán…………………………….. 10 1.2.3.1 Các tiêu chuẩn trong hợp đồng giao sau chứng khoán…………….. 10 1.2.3.2 Hợp đồng giao sau được thanh toán trong ngày…………………… 11 1.2.3.3 Giao dịch hợp đồng giao sau đòi hỏi phải duy trì mức kỹ quỹ…….. 11 1.2.4 Định giá hợp đồng giao sau và tính toán lợi nhuận từ hợp đồng giao sau chứng khoán………………………………………………………………... 12 1.2.4.1 Định giá hợp đồng giao sau chứng khoán………………………….. 12 1.2.4.2 Lợi nhuận từ hợp đồng giao sau……………………………………. 12 1.2.5 Quy trình giao dịch hợp đồng giao sau………………..…………………… 15 1.2.6 Một số rủi ro từ hoạt động giao dịch hợp đồng giao sau chứng khoán……. 15 1.2.6.1 Rủi ro lựa chọn hợp đồng và số lượng hợp đồng phòng ngừa……... 16 1.2.6.2 Rủi ro thanh khoản thị trường giao sau………………………… …..16 1.2.6.3 Rủi ro do hệ thống bị hư hỏng và các sự cố thị trường…………… ..17 1.2.6.4 Rủi ro trong hoạt động thanh toán và chuyển giao chứng khoán …..17 1.2.6.5 Rủi ro do giá giao sau không phản ánh giá giao ngay………... ……17 1.2.7 Những điều chỉnh hợp đồng giao sau cổ phiếu trong trường hợp công ty niêm yết có các hoạt động thay đổi vốn cổ phần………………………………… 18 1.3 Kinh nghiệm về xây dựng và tổ chức vận hành của một số sàn giao dịch giao sau chứng khoán trên thế giới và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam……… 19 1.3.1 Sở giao dịch phái sinh Eurex……………………………………………….. 19 1.3.1.1 Lịch sử hình thành và phát triển……………………………………. 19 1.3.1.2 Cấu trúc hoạt động…………………………………………………. 20 1.3.1.3 Tổ chức quản lý…………………………………………………….. 20 1.3.1.4 Kỹ thuật công nghệ phục vụ thị trường…………………………….. 21 1.3.1.5 Phân loại hàng hóa trên sàn Eurex…………………………………. 21 1.3.1.6 Các quy định trong giao dịch………………………………………. 22 1.3.1.7 Hoạt động của các nhà tạo lập thị trường – Market Maker………… 25 1.3.1.8 Hoạt động thanh toán bù trừ………………………………………... 26 1.3.2 Sở giao dịch giao sau OneChicago………………………………………… 27 1.3.2.1 Lịch sử hình thành và phát triển…………………………………..... 27 1.3.2.2 Cấu trúc hoạt động…………………………………………………. 27 1.3.2.3 Kỹ thuật công nghệ phục vụ thị trường…………………………….. 27 1.3.2.4 Phân loại hàng hóa trên OC……………………………………..… 28 1.3.2.5 Các quy định trong hợp đồng giao sau………………………….… 28 1.3.2.6 Quy trình giao dịch trên sàn OneChicago……………...……………30 1.3.2.7 Hoạt động thanh toán và chuyển giao vào ngày đáo hạn…….…… 31 1.3.3 Sở giao dịch Hàn Quốc………………………………………………….… 32 1.3.3.1 Lịch sử hình thành và phát triển…………………………………... 32 1.3.3.2 Cấu trúc hoạt đông ………………………………………………... 32 1.3.3.3 Các quy định trong giao dịch……………………………………… 33 1.3.3.4 Quy trình giao dịch……………………………… ………………….35 1.3.3.5 Các quy định đảm bảo thanh toán đối với các thành viên thanh toán bù trừ……………………………………………………………….. 36 1.3.4 Bài học kinh nghiệm cho Việt Nam……………………………………….... 37 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG THỊ TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN VIỆT NAM VÀ NHỮNG ĐIỀU KIỆN CẦN THIẾT ĐỂ ÁP DỤNG HỢP ĐỒNG GIAO SAU CHỨNG KHOÁN VÀO VIỆT NAM 2.1 Thực trạng thị trường chứng khoán Việt Nam …………………………….. 40 2.1.1 Tổng quan về sự hình thành và phát triển TTCK Việt Nam trong 10 năm qua …………………………………………………………………………………….. 40 2.1.2 Thực trạng biến động chỉ số chứng khoán VN-index và HNX-index…….... 43 2.1.3 Thực trạng biến động bất thường trong giá cổ phiếu và nguyên nhân …….. 46 2.1.5 Thực trạng biến động bất thường của lãi suất và tác động đến giá trái phiếu…………………………………………………………………………….… 50 2.2 Một số Sàn giao sau hàng hóa đã hình thành tại Việt Nam- Kết quả đạt được những hạn chế của nó……………………………………………………………. 53 2.3 Các dấu hiệu cho thấy sự cần thiết áp dụng hợp đồng giao sau chứng khoán vào Việt Nam…………………………………………………………………….... 55 2.4 Những điều kiện cơ sở để áp dụng hợp đồng giao sau chứng khoán tại Việt Nam……………………………………………………………………….……….. 57 2.4.1 Sự phát triển của thị trường chứng khoán…………………………………….57 2.4.2 Pháp luật cho thị trường giao sau……………………………………………. 57 2.4.3 Hàng hóa cho thị trường giao sau…………………………………………… 58 2.4.4 Nguồn nhân lực…………………………………………………………...…. 58 2.4.5 Cơ sở vật chất kỹ thuật, công nghệ phục vụ thị trường……………………… 59 2.5 Những khó khăn thách thức khi áp dụng hợp đồng giao sau chứng khoán vào TTCK Việt Nam……………………………………………………………..... 59 2.5.1 TTCK còn non trẻ, chủ yếu là nhà đầu tư nhỏ lẻ ít kinh nghiệm đầu tư chứng khoán, thiếu vắng những nhà đầu tư tổ chức chuyên nghiệp………………… 59 2.5.2 Pháp luật về TTCK mới ra đời còn nhiều sơ hở, thực hiện thiếu đồng bộ…... 60 2.5.3 Nguồn cơ sở vật chất còn lạc hậu, hệ thống thông tin trên thị trường còn chậm chạp và thiếu chuẩn xác……………………………………………………… 60 2.5.4 Nguồn nhân lực trình độ cao phục vụ cho thị trường còn thiếu……………... 61 2.5.5 Hoạt động của các nhà tạo lập thị trường chưa được khuyến khích phát triển………………………………………………………………………………… 62 2.5.6 Thiếu vắng những công cụ hỗ trợ thị trường………………………………… 62 2.5.7 Các cơ quan quản lý còn yếu kém trong việc giám sát được những hành vi xấu gây phương hại đến thị trường…………………………………………...… 63 CHƯƠNG 3: NHỮNG GIẢI PHÁP ÁP DỤNG HỢP ĐỒNG GIAO SAU CHỨNG KHOÁN VÀO TTCK VIỆT NAM…………………………………… 64 3.1 Định hướng phát triển TTCK Việt Nam giai đoạn 2012-2020………………. 64 3.2 Dự báo khả năng xây dựng thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam trong những năm tới……………………………………………………...……… 66 3.3 Quy trình xây dựng và vận hành mô hình hợp đồng giao sau chứng khoán vào Việt Nam……………………………………………………………………… 67 3.3.1 Giai đoạn chuẩn bị cho việc xây dựng thị trường …………………………... 67 3.3.2 Giai đoạn giao dịch chính thức – mô hình vận hành………………………… 73 3.4 Các giải pháp tổ chức thực hiện để áp dụng hợp đồng giao sau chứng khoán vào Việt Nam…………………………………………………………………….... 79 3.4.1 Các giải pháp Vĩ mô…………………………………………………………. 79 3.4.2 Các giải pháp phát triển thị trường…………………………………………... 81 3.4.2.1 Xây dựng hệ thống pháp luật đầy đủ và thống nhất……….……….. 81 3.4.2.2 Tạo nguồn hàng hóa phong phú có chất lượng cao cho thị trường và mở rộng nguồn hàng mới…………………………………………...……… 82 3.4.2.3 Tăng cường tính thanh khoản cho thị trường………………………. 82 3.4.2.4 Tăng cường kiểm tra giám sát của các cơ quan quản lý…………… 83 3.4.2.5 Phát triển nguồn nhân lực phục vụ trực tiếp cho thị trường giao sau…………………………………………………………………..……… 84 3.4.2.6 Phát triển các công cụ hỗ trợ thị trường…………………………..... 85 3.4.2.7 Cho phép thực hiện bán khống trong giao dịch hợp đồng giao sau………………………………………………………………………….. 86 3.4.2.8 Khuyến khích các nhà tạo lập thị trường hàng hóa giao sau…….... 86 3.4.2.9 Ngoài các thành viên thanh toán mở rộng thêm các thành viên phi thanh toán……………………………………………………………………87 3.4.2.10 Mở rộng hợp tác và liên kết quốc tế……………………………..... 88 KẾT LUẬN……………………………………………………..………………… 90 TÀI LIỆU THAM KHẢO…………………………………. ……………………..92 PHỤ LỤC ………………………………………………………………………….94 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT UBCKNN Ủy ban chứng khoán Nhà nước TTCK Thị trường chứng khoán. CK Chứng khoán TP HCM Thành phố Hồ Chí Minh HN Hà Nội SGDCK Sở giao dịch chứng khoán CTCK Công ty chứng khoán NĐT Nhà đầu tư TTBT Thanh toán bù trừ VN Index Chỉ số chứng khoán Việt Nam HNX Index Chỉ số chứng khoán Hà nội CBOT The Chicago Board of Trade (Hội đồng thương mại Chicago) CME The Chicago Mercantile Exchange (Sở giao dịch hàng hóa Chicago) CBOE Chicago Board Option Exchange (Sàn giao dịch quyền chọn Chicago) DTB Dertsche Terminborse (Sở giao dịch giao sau Đức) HEX Helsinki Exchange (Sở giao dịch chứng khoán Phần Lan Helsiki) ISE International Securities Exchange (Sở giao dịch chứng khoán quốc tế) KRX Korea Exchange (Sàn giao dịch Hàn Quốc) KSD Korea Securities Depository (Trung tâm lưu ký chứng khoán Hàn Quốc) CFTC Commodity Futures Trading Commission (Ủy ban giao sau hàng hóa) OCC The Options Clearing Corporation (Tổ chức thanh toán bù trừ quyền chọn) OC OneChicago (Sàn giao dịch hợp đồng giao sau cổ phiếu đơn lẻ OneChicago) SSFs Single Stock Futures (Hợp đồng giao sau cổ phiếu đơn lẻ) ETFs Exchange Traded Funds (Hợp đồng giao sau chứng chỉ quỹ) SEC Securities and Exchange Commission (Ủy ban chứng khoán của Mỹ) DTCC Depository Trust & Clearing Corporation (Tổ chức thanh toán bù trừ và tín nhiệm lưu ký) APIs Application Programming Interfaces (Giao diện lập trình ứng dụng) ISV Independent Software Vendor (Nhà cung cấp phần mềm độc lập) DANH MỤC BẢNG BIỂU Trang Bảng 1.1 Tóm tắt tác động basic đến lợi nhuận phòng ngừa rủi ro 14 Bảng 1.2 Các lệnh áp dụng trên Eurex 23 Bảng 1.3 Giờ giao dịch các HĐ phái sinh trên KRX 33 Bảng 1.4 Mức kỹ quỹ quy định cho các HĐ giao sau trên KRX 34 HVTH: Phạm Thanh Hằng DANH MỤC HÌNH VẼ - ĐỒ THỊ Trang Hình 1.1 Quy trình giao dịch hợp đồng giao sau 15 Hình 1.2 Sơ đồ tổ chức của Eurex 20 Hình 1.3 Các phiên giao dịch trên Eurex 22 Hình 1.4 Sơ đồ tổ chức hoạt động TTBT trên Eurex 26 Hình 1.5 Quy trình giao dịch trên sàn điện tử OneChicago 30 Hình 1.6 Sơ đồ tổ chức của KRX 32 Hình 1.7 Quy trình giao dịch trên KRX 35 Hình 2.1 Tổng mức vốn hóa thị trường/GDP (%) 40 Hình 2.2 Quy mô niêm yết trên TTCK VN 41 Hình 2.3 Huy động vốn trên TTCK qua các năm 42 Hình 2.4 Biểu đồ kỹ thuật chỉ số VN-Index 43 Hình 2.5 Biểu đồ kỹ thuật chỉ số HNX-Index 43 Hình 2.6 Biểu đồ chỉ số VN- Index giai đoạn 2010-2011 45 Hình 2.7 Lãi suất cơ bản của Ngân hàng Nhà nước (%) 51 Hình 2.8 Diễn biến lãi suất trung bình qua các năm (%) 51 Hình 2.9 Lợi suất phát hành trái phiếu qua các thời kỳ (%) 52 Hình 2.10 Khối lượng và giá trị giao dịch caphe Robusta trên sàn BCEC 54 Hình 3.1 Sơ đồ tổ chức dự kiến của TTCK 67 Hình 3.2 Mô hình giao dịch và TTBT hợp đồng giao sau tại Việt Nam 76 Hình 3.3 Mô hình chuyển giao chứng khoán và thanh toán tiền mặt 78 Hình 3.4 Mô hình giao dịch của các thành viên phi thanh toán 87 -i- LỜI MỞ ĐẦU 1. Sự cần thiết của đề tài Trong bối cảnh sự phục hồi kinh tế của các nước trên thế giới sau khủng hoảng vẫn tỏ ra chậm chạp, thậm chí thiếu sự chắc chắn thì Việt Nam vẫn được đánh giá là một thị trường mới nổi nhiều tiềm năng. Tốc độ tăng trưởng GDP ở mức 6,5% năm 2010, sẽ là một thành quả rất đáng khích lệ nếu so sánh với mức tăng trường 5,32% của năm 2009. Tuy nhiên, tăng trưởng cao luôn đi kèm với những rủi ro nhất định. Những bất hợp lý trong cơ cấu sản xuất, hiệu quả đầu tư công còn thấp (hệ số ICOR lên mức 6-7), tỷ lệ lạm phát tăng cao, nhập siêu, ngân sách thâm hụt.. đang khiến cho nền kinh tế Việt Nam trở nên thiếu tính bền vững. Bên cạnh đó, sự phát triển của thị trường chứng khoán trong những năm vừa qua đã chứng minh vai trò quan trọng là kênh huy động vốn hiệu quả cho nền kinh tế. Nhưng từ cuối năm 2007 đến nay, thị trường chứng khoán liên tục có những biến động thất thường chỉ số Vn-Index và HNX-index có lúc tăng gấp 3-4 lần có lúc giảm sâu liên tục. Các hoạt động tiêu cực trên thị trường như làm giá, thao túng, tạo cung cầu giả, hay mua bán thông tin nội gián ngày càng nhiều, gây mất lòng tin đối với nhà đầu tư. TTCK Việt Nam luôn tồn tại các rủi ro tiềm ẩn mà các nhà đầu tư có thể gặp phải. Điều quan trọng là các nhà đầu tư phải có kiến thức, phải tỉnh táo trước những thông tin trên thị trường và đặc biệt phải có những công cụ phòng ngừa rủi ro có thể xảy ra trước những biến động giá thất thường. Một trong những công cụ tài chính giúp các nhà đầu tư quản lý và hạn chế rủi ro trong đầu tư chứng khoán hiện nay mà được ưa chuộng và phổ biến nhất trên thế giới là hợp đồng giao sau. Đây thực sự là công cụ hữu hiệu và không thể thiếu đối với các nhà đầu tư trên các thị trường quốc tế. Tại Việt Nam, các hợp đồng giao sau hàng hóa được giao dịch thí điểm từ năm 2002, nhưng đến năm 2008 sàn giao sau hàng hóa mới chính thức đi vào hoạt động. -ii- Còn hợp đồng giao sau các loại chứng khoán thì chưa được triển khai do chưa được nhà nước cho phép khuyến khích phát triển. Như vậy xuất phát từ nhận thức rằng nền kinh tế Việt Nam là nền kinh tế mới nổi có tỷ lệ tăng trưởng cao nhưng sự tăng trưởng chưa bền vững còn chứa nhiều yếu tố rủi ro; thị trường chứng khoán còn non trẻ mới hình thành hơn 10 năm có nhiều yếu tố biến động bất thường tạo ra những rủi ro tiềm ẩn, gây nhiều thiệt hại cho các nhà đầu tư, đặc biệt là các nhà đầu tư nhỏ lẻ; Các nền kinh tế các nước phát triển đang sử dụng các sản phẩm tài chính phái sinh để bảo hiểm và phòng ngừa rủi ro; trong đó công cụ giao sau chứng khoán được sử dụng phổ biến trên thế giới mà chưa được triển khai tại Việt Nam. Do vậy chúng ta cần học tập nước ngoài xây dựng một thị trường giao sau chứng khoán để tạo công cụ tài chính mới cho các nhà đầu tư tài chính trong nước. Việc nghiên cứu và áp dụng các công cụ phái sinh nhằm mục đích giảm thiểu rủi ro giá cả, tạo sự ổn định và phát triển lâu dài, bền vững cho nền kinh tế Việt Nam đã trở nên thực sự cần thiết. Đây là lý do mà tác giả đã lựa chọn và nghiên cứu đề tài “Giải pháp áp dụng hợp đồng giao sau chứng khoán vào thị trường chứng khoán Việt Nam”. Đề tài được lựa chọn trên cơ sở hệ thống hóa các lý luận về thị trường giao sau, hợp đồng giao sau kết hợp kinh nghiệm quốc tế trong việc vận hành giao dịch chứng khoán giao sau, đồng thời căn cứ vào thực trạng Việt Nam để đưa ra các giải pháp xây dựng một thị trường giao sau chứng khoán chính thức tại Việt Nam. 2. Mục tiêu nghiên cứu Từ những yếu tố cần thiết của việc áp dụng các hợp đồng giao sau chứng khoán vào Việt Nam, tác giả tập trung nghiên cứu các vấn đề xoay quanh lý thuyết về thị trường giao sau, hợp đồng giao sau, các loại hàng hóa giao sau và phương thức giao dịch cũng như vai trò của hợp đồng giao sau. Học tập mô hình hoạt động và tổ chức của một số sàn giao dịch giao sau của một số quốc gia trên thế giới. -iii- Ngoài ra trọng tâm nghiên cứu của đề tài sẽ là đánh giá phân tích nhu cầu, sự cần thiết điều kiện và khả năng triển khai hoạt động giao dịch hợp đồng giao sau tại Việt Nam. Từ đó đề xuất các giải pháp áp dụng hợp đồng giao sau chứng khoán tại Việt Nam. Trên cơ sở này mong muốn Việt Nam sớm triển khai xây dựng thị trường giao sau chứng khoán chính thức nhằm đa dạng hóa các sản phẩm tài chính, đồng thời là công cụ phái sinh hiệu quả phòng ngừa rủi ro biến động giá cả trên TTCK. 3. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu Do hợp đồng giao sau gồm nhiều loại: hợp đồng giao sau hàng hóa như nông sản, kim loại, xăng dầu…hợp đồng giao sau tài chính như chứng khoán, ngoại tệ, lãi suất… Nhưng do hạn chế về thời gian, kiến thức cũng như tài liệu tham khảo nên tác giả chỉ tập trung nghiên cứu hợp đồng hàng hóa giao sau chứng khoán để phòng ngừa rủi ro nhằm góp phần tăng tính ổn định cho TTCK Việt Nam. Việc hình thành thị trường giao sau cùng với xây dựng hợp đồng giao sau chứng khoán, sẽ là tiền đề để phát triển các loại hàng hóa khác sau này nhằm đa dạng hóa thị trường giao sau, trở thành thị trường có quy mô rộng lớn được sự quan tâm của không chỉ nhà đầu tư trong nước mà cả nước ngoài. 4. Phương pháp nghiên cứu Đây là đề tài khoa học và ứng dụng thực tiễn nên trong quá trình nghiên cứu, tác giả dựa vào quan điểm lý luận duy vật biện chứng, đồng thời kết hợp với phương pháp hệ thống, thống kê tổng hợp phân tích để giải quyết những vấn đề nêu ra. Các nghiên cứu cụ thể được thống kê, thu thập thông tin từ các website về thị trường giao sau trên thế giới, cũng như thực trạng hoạt động giao dịch hợp đồng giao sau tại Việt Nam. -iv- 5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài Các công cụ phái sinh được đánh giá là sản phẩm tất yếu của sự phát triển ngày càng sâu rộng và đa dạng của thị trường tài chính. Đó là công cụ hữu hiệu giúp các nhà đầu tư cũng như các nhà kinh doanh, sản xuất phòng ngừa rủi ro và bảo vệ lợi ích cho chính mình. Thực tế thị trường giao sau trên thế giới đã phát triển vượt bậc, đóng vai trò quan trọng trong hệ thống tài chính toàn cầu. Do vậy Việt Nam cần thiết xây dựng một thị trường giao sau phái sinh, sẽ nâng cao tính chuyên nghiệp cho thị trường tài chính, không chỉ là nơi khuyến khích hoạt động đầu tư mà còn là nơi bảo vệ lợi nhuận, phòng chống rủi ro. Nghiên cứu đề tài này nhằm tìm ra những giải pháp thích hợp và khả thi nhằm góp phần xây dựng sàn giao sau chứng khoán tập trung tại Việt Nam. Mong rằng đề tài sẽ tiếp tục được quan tâm nghiên cứu và góp ý chỉnh sửa để ý tưởng triển khai xây dựng được hiệu quả hơn. 6. Kết cấu luận văn Kết cấu luận văn gồm có 3 chương chính: Chương 1: Tổng quan về thị trường giao sau và hợp đồng giao sau chứng khoán. Chương 2: Thực trạng TTCK Việt Nam và những điều kiện cần thiết để áp dụng hợp đồng giao sau chứng khoán vào Việt Nam. Chương 3: Những giải pháp áp dụng hợp đồng giao sau chứng khoán vào TTCK Việt Nam -1- CHƯƠNG 1: 1.1 TỔNG QUAN VỀ THỊ TRƯỜNG GIAO SAU VÀ HỢP ĐỒNG GIAO SAU CHỨNG KHOÁN Tổng quan về thị trường giao sau 1.1.1 Khái niệm về thị trường giao sau Thị trường giao sau là thị trường giao dịch các hợp đồng giao sau. Khác với thị trường kỳ hạn là thị trường tự do OTC, thì thị trường giao sau là thị trường có tổ chức và được sự quản lý của một cơ quan điều hành thường là một Ủy ban giao sau. 1.1.2 Cấu trúc thị trường giao sau 1.1.2.1 Sàn giao dịch Sàn giao dịch là nơi tập trung các lệnh mua bán hợp đồng giao sau, tiến hành khớp lệnh giao dịch và bù trừ các vị thế giao dịch. Sàn giao dịch giao sau bao gồm các thành viên giao dịch. Sàn giao dịch xây dựng điều lệ cho các thành viên và có thể sử dụng những hình thức kỷ luật đối với các thành viên phạm luật. 1.1.2.2 Trung tâm thanh toán bù trừ Mỗi sàn giao dịch giao sau có một trung tâm thanh toán bù trừ. Trung tâm thanh toán bù trừ bao gồm các công ty thanh toán thành viên. Mỗi thành viên duy trì một số dư tài khoản với trung tâm thanh toán bù trừ và phải đáp ứng những điều kiện nhất định về mặt tài chính. Trung tâm thanh toán bù trừ sử dụng các hình thức kỹ quỹ và thanh toán hàng ngày trên tài khoản của các thành viên. 1.1.2.3 Công ty môi giới -công ty thành viên Công ty môi giới đóng vai trò là trung gian giữa người mua và người bán trong giao dịch hợp đồng giao sau. Công ty môi giới có thể là công ty thành viên tham gia trực tiếp giao dịch tại sàn, hoặc là những công ty môi giới chỉ đại diện cho bên mua, bên bán. Do giao dịch giao sau mang tính chất toàn cầu nên số lượng các công ty môi giới sẽ có mặt ở khắp mọi nơi. Một công ty môi giới có thể liên kết với nhiều công -2- ty thành viên tại các sàn khác nhau tùy theo nhu cầu giao dịch của khách hàng. Nhờ có các công ty môi giới này mà giao dịch hợp đồng giao sau được thực hiện xuyên quốc gia và làm tăng thêm tính thanh khoản của thị trường giao sau. 1.1.3 Những lợi ích và hạn chế của thị trường giao sau 1.1.3.1 Những lợi ích của thị trường giao sau Đối với nền kinh tế Chuyển giao rủi ro giữa những chủ thể: Các sản phẩm phái sinh cho phép chuyển giao rủi ro từ những người muốn loại trừ hay giảm thiểu rủi ro sang những người muốn chấp nhận hay gia tăng rủi ro. Thị trường này đòi hỏi phải tồn tại các nhà đầu cơ sẵn sàng chấp nhận rủi ro để tạo điều kiện thuận lợi cho những nhà phòng ngừa rủi ro mong muốn giảm thiểu những bất ổn mình phải gánh chịu. Tăng cường khả năng dẫn vốn cho nền kinh tế: việc phát triển thị trường phái sinh sẽ kích thích thị trường tài chính phát triển, do các nhà đầu tư có công cụ phòng ngừa hiệu quả sẽ sẵn sàng cung cấp thêm vốn cho thị trường tài chính, tạo điều kiện cho các công ty huy động thêm được nhiều nguồn vốn thông qua TTCK. Biểu hiện xu hướng giá cả trong tương lai: Giá giao sau cũng chứa đựng những thông tin về những gì mà người ta kỳ vọng trong tương lai. Các nhà quản lý và điều hành sẽ có căn cứ để ban hành các quyết sách nhằm điều tiết nền kinh tế vĩ mô. Đối với nhà sản xuất Công cụ phòng ngừa rủi ro giảm giá bán hàng hóa: Một số hàng hóa sản xuất có tính chất thời vụ như các nông sản, lúa gạo, đường…giá cả những hàng hóa này giảm vào mùa thu hoạch do lượng cung tăng lên và giá lại tăng khi hết mùa thu hoạch điều này đã gây khó khăn cho những người sản xuất. Do vậy, nhờ có thị trường giao sau những nhà sản xuất không còn lo lắng về việc giá cả sẽ giảm đi tại thời điểm thu hoạch do giá bán đã được thỏa thuận từ trước khi tiến hành sản xuất. -3- Công cụ phòng ngừa rủi ro tăng chi phí đầu vào: thị trường giao sau giúp cho các doanh nghiệp phòng ngừa việc tăng các chi phí đầu vào. Ví dụ, lãi suất trên thị trường tiền tệ tăng làm gia tăng chi phí lãi vay của các doanh nghiệp cần vốn vay để hoạt động và mở rộng sản xuất. Bán một hợp đồng giao sau lãi suất sẽ giúp doanh nghiệp phòng ngừa rủi ro lãi suất làm tăng chi phí đầu vào. Đối với nhà đầu tư Là công cụ để bảo vệ các khoản đầu tư: Các hợp đồng giao sau tài chính cung cấp cơ chế phòng ngừa hiệu quả các khoản đầu tư. Ví dụ bán một hợp đồng giao sau cổ phiếu để phòng ngừa rủi ro giá của của cổ phiếu đó sẽ giảm trong tương lai. Là công cụ để tìm kiếm lợi nhuận: với chi phí giao dịch thấp, hợp đồng giao sau là một công cụ để kiếm lợi nhuận bằng cách đánh cược về hướng đi của giá tài sản cơ sở. Thực chất đây là việc làm của các nhà đầu cơ họ kiếm lợi nhuận bằng cách bù trừ các vị thế và thực sự không có nhu cầu giao dịch hàng hóa cho tới ngày đáo hạn. 1.1.3.2 Những hạn chế của thị trường giao sau Sử dụng đòn bẩy làm tăng rủi ro: Xét góc độ một nhà đầu cơ tìm kiếm lợi nhuận trên các thị trường, các nhà giao dịch hợp đồng giao sau chỉ cần đóng một mức kỹ quỹ đảm bảo cho giao dịch, mức kỹ quỹ này chỉ chiếm một phần rất nhỏ trong giá trị tài sản cơ sở, nên cùng một khoản tiền người ta chỉ mua được một số lượng ít tài sản cơ sở trên thị trường giao ngay, thì sẽ đặt mua được nhiều tài sản cơ sở hơn trên thị trường giao sau, do vậy các giao dịch giao sau chứa đựng tính đòn bẩy khá cao, có nghĩa là những thay đổi nhỏ trong giá cả tài sản cơ sở có thể dẫn đến những mức lợi nhuận hoặc mức lỗ rất lớn trên thị trường giao sau. Do vậy thị trường giao sau đã tạo nên những rủi ro mạnh hơn trên thị trường giao ngay. Thị trường giao sau ảnh hưởng đến thị trường giao ngay: Nếu như các nhà giao dịch trong thị trường giao sau tiến hành đầu cơ cùng thực hiện ở một vị thế đẩy giá -4- trong hợp đồng giao sau thì giá cả của tài sản cơ sở trong thị trường giao ngay cũng sẽ biến động theo, điều này sẽ tạo nên tính bất ổn và hủy hoại các thị trường. 1.2 Hợp đồng giao sau chứng khoán 1.2.1 Khái niệm về hợp đồng giao sau chứng khoán Hợp đồng giao sau chứng khoán là hợp đồng giữa hai bên – người mua và người bán - để mua hoặc bán chứng khoán vào một ngày trong tương lai với giá đã thỏa thuận ngày hôm nay. 1.2.2 Phân loại hợp đồng giao sau chứng khoán 1.2.2.1 Hợp đồng giao sau chỉ số chứng khoán (Index stock Futures) Hợp đồng giao sau chỉ số chứng khoán là hợp đồng giao sau mà hàng hóa cơ sở là các chỉ số chứng khoán, ví dụ như Dow Jones, hay FTSE100. Chỉ số chứng khoán không thể giao dịch trực tiếp, do vậy hợp đồng giao sau chỉ số chính là cách cơ bản để giao dịch chỉ số chứng khoán. Hợp đồng giao sau chỉ số được dựa trên giá cổ phiếu của nhiều công ty riêng biệt, chúng thường được thanh toán bằng tiền mặt, hơn là cung cấp các chứng chỉ chứng khoán cơ bản. Đối với mỗi chỉ số có thể có số nhân khác nhau để xác định giá của hợp đồng giao sau. Giá hợp đồng giao sau = số nhân * chỉ số Ví dụ: hợp đồng giao sau chỉ số trung bình Down Jones tháng 12/2005 giao dịch vào ngày 30/8/2005 là 10.415 điểm Giá của toàn bộ hợp đồng giao sau= 10$ * Index = 10$ * 10.415 = 104.150 ($) Một số loại hợp đồng giao sau chỉ số phổ biến trên thế giới Hợp đồng giao sau chỉ số tại Mỹ: - The Down Jones Index futures (CBT) - $10*Index - The mini Down Jones Index futures (CBT) - $5*Index - The S&P Index futures (CME) - $250*Index. - The mini S&P Index futures (CME) - $50*Index. - The Nasdaq100 Index futures (CME) - $100*Index. -5- - The mini Nasdaq100 Index futures (CME) - $20*Index. Hợp đồng giao sau chỉ số tại Châu Âu - The DAX index future (EUREX)- €25*Index - The CAC40 stock index futures (MATIF)- €10*Index. - The SMI index future of SOFFEX (Eurex Switzerland) - The FTSE100 index future of (LIFFE )- £10*Index Hợp đồng giao sau chỉ số tại Châu Á - HSI: The Hang Seng index future of the HKFE - SPI The Australia stock exchange 200 index future of SNFE 1.2.2.2 Hợp đồng giao sau cổ phiếu đơn lẻ (Single – stock futures) Hợp đồng giao sau cổ phiếu đơn lẻ (Single-stock futures - SSF’s) là hợp đồng giao sau có tài sản cơ sở là một loại cổ phiếu cụ thể. Khi mua loại hợp đồng này, không có sự chuyển giao quyền cổ phiếu hay quyền cổ tức. Hợp đồng được giao dịch tại nhiều thị trường tài chính khác nhau, bao gồm Hoa Kỳ, Vương quốc Anh, Tây Ban Nha, Ấn Độ... Nam Phi hiện đang có thị phần thị trường giao sau cổ phiếu lớn nhất thế giới, giao dịch trung bình 700.000 hợp đồng một ngày. Các điều khoản của hợp đồng yêu cầu người bán chuyển giao cổ phiếu vào một thời gian xác định trong tương lai. Tuy nhiên, hầu hết các hợp đồng không được nắm giữ cho đến khi đáo hạn. Các hợp đồng được tiêu chuẩn hóa, chỉ làm cho chúng có tính thanh khoản cao. Để thoát khoải một vị thế hợp đồng, nhà đầu tư chỉ đơn giản là thực hiện bù trừ bằng vị thế ngược lại. Cách tính giá của hợp đồng giao sau cổ phiếu đơn lẻ được tính bằng công thức: Giá hợp đồng giao sau= Giá giao sau cổ phiếu * quy mô hợp đồng Ví dụ một hợp đồng giao sau cổ phiếu McDonald’s vào tháng 11 năm 2010 có giá là $30 (ngày giao dịch hiện tại là 15/6/2010), quy mô hợp đồng theo quy định là 100 cổ phiếu, như vậy giá của một hợp đồng giao sau cổ phiếu McDonald’s là: Giá hợp đồng giao sau cổ phiếu = $30 * 100 = $3000