Tài liệu Du lịch sông hồng-tiếm năng, thực trạng và giải pháp

Trêng ®¹i häc v¨n Hãa Khoa V¡N Hãa du lÞch  Du lÞch s«ng hång tiÒm n¨ng thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p kho¸ luËn tèt nghiÖp nghµnh v¨n ho¸ du lÞch Gi¶ng viªn híng dÉn Sinh viªn thùc hiÖn Líp Niªn Kho¸ Hµ Néi Lêi c¶m ¬n : D¬ng V¨n S¸u : Vò TiÕn TiÖp : V¨n Ho¸ Du LÞch 7B :1999-2003 Kho¸ luËn tèt nghiÖp nµy kh«ng thÓ hoµn thµnh nÕu chØ dùa vµo sù nç lùc cña b¶n th©n ngêi viÕt. Lµ ®Ò tµi kh¸ míi mÎ, tµi liÖu tham kh¶o cßn h¹n hÑp vµ chØ tËp trung vµo mét vµi khÝa c¹nh nhÊt ®Þnh, ®iÒu nµy ®· g©y cho t«i kh«ng Ýt nh÷ng b¨n kho¨n. Song víi niÒm say mª thÝch thó nghiªn cøu céng víi sù híng dÉn gióp ®ì tËn t×nh cña c¸c thÇy c« gi¸o trong khoa, b¹n bÌ ®ång nghiÖp, c¸c c¸n bé vµ c«ng nh©n viªn cña XÝ nghiÖp §Çu t vµ Ph¸t triÓn Du lÞch s«ng Hång... ®Æc biÖt lµ díi sù híng dÉn trùc tiÕp cña gi¶ng viªn D¬ng V¨n S¸u, t«i ®· trë nªn tù tin h¬n vµ hoµn thµnh b¶n luËn v¨n nµy. Qua ®©y t«i xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c vÒ tÊt c¶ mäi sù quan t©m - gióp ®ì quý b¸u dµnh cho t«i trong thêi gian qua. Tuy nhiªn, do thêi gian cã h¹n, kiÕn thøc cßn h¹n hÑp cña mét sinh viªn, ch¾c ch¾n luËn v¨n sÏ kh«ng tr¸nh khái nh÷ng khiÕm khuyÕt, t«i ch©n thµnh mong ®îi nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp, phª b×nh tõ ®éc gi¶ ®Ó bæ xung cho b¶n luËn v¨n ®îc hoµn h¶o h¬n. Hµ Néi, ngµy 19 th¸ng 5 n¨m 2003 Sinh viªn Vò tiÕn tiÖp Môc Lôc Lêi c¶m ¬n Më ®Çu + LÝ do chän ®Ò tµi + Ph¹m vi cña ®Ò tµi + Môc tiªu nghiªn cøu + Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu + Bè côc cña luËn v¨n Ch¬ng 1 KH¸I QU¸T VÒ S¤NG HåNG Vµ HÖ THèNG S¤NG HåNG 1.Quan niÖm vÒ s«ng ngßi 2.Vµi nÐt vÒ s«ng Hång 3.S«ng Hång trªn ®Þa bµn Hµ Néi vµ vïng phô cËn 4.HÖ thèng s«ng Hång 5.Vai trß cña s«ng Hång ®èi víi ®êi sèng vµ v¨n ho¸ ngêi ViÖt Ch¬ng 2 tiÒm n¨ng du lÞch cña s«ng hång 1. Quan niÖm vÒ du lÞch ®êng s«ng 2. ¦u ®iÓm vµ môc ®Ých cña viÖc ph¸t triÓn lo¹i h×nh du lÞch ®êng thuû 3.Nh÷ng tiÒm n¨ng du lÞch tù nhiªn cña s«ng Hång 4. Nh÷ng tiÒm n¨ng du lÞch nh©n v¨n 4.1.HÖ thèng lµng viÖt 4.2. HÖ thèng di tÝch bªn s«ng 4.3. Nh÷ng ®Þa danh lÞch sö vµ c«ng tr×nh lao ®éng s¸ng t¹o trªn s«ng Ch¬ng 3 thùc tr¹ng khai th¸c tiÒm n¨ng du lÞch s«ng hång vµ nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn c¸c ch¬ng tr×nh du lÞch trªn s«ng I Thùc tr¹ng khai th¸c tiÒm n¨ng du lÞch s«ng Hång 1 . LÞch sö h×nh thµnh xÝ nghiªp §Çu t vµ ph¸t triÓn Du lÞch s«ng Hång 2 .TiÒm lùc cña XÝ nghiÖp 3 .C¬ së vËt chÊt kü thuËt 4 .C¸c ho¹t ®éng kinh doanh cña XÝ nghiÖp 5. Thùc tr¹ng tæ chøc c¸c ch¬ng tr×nh du lÞch s«ng Hång 6. Nh÷ng tån t¹i trong qu¸ tr×nh khai th¸c còng nh tæ chøc ho¹t ®éng ch¬ng tr×nh du lÞch s«ng Hång II. Mét sè gi¶i ph¸p vµ kiÕn nghÞ nh»m ®¹t hiÖu qu¶ cao trong viÖc tæ chøc ho¹t ®éng ch¬ng tr×nh du lÞch s«ng Hång 1. C¬ së cña viÖc ®Ò xuÊt c¸c kiÕn nghÞ 2.Nh÷ng kiÕn nghÞ nh»m hoµn thiÖn vÒ c¬ cÊu tæ chøc - qu¶n lÝ nh©n lùc cña xÝ nghiÖp 3.Hoµn thiÖn viÖc tæ chøc thùc hiÖn ch¬ng tr×nh du lÞch s«ng Hång 4. Thùc hiÖn chÝnh s¸ch gi¸ 5. N©ng cao chÊt lîng ch¬ng tr×nh “§ªm s«ng Hång” 6. Ap dông nh÷ng biÖn ph¸p chñ quan ®Ó b¶o vÖ m«i trêng vµ quy ho¹ch bÕn b·i 7. T«n t¹o vµ b¶o vÖ c¸c di tÝch 8. §Èy m¹nh ho¹t ®éng marketing 9. Hoµn thiÖn vÒ danh môc s¶n phÈm - x©y dùng thªm nh÷ng ch¬ng tr×nh du lÞch míi 10.Mét sè ®Ò xuÊt kh¸c nh»m n©ng cÊp c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt vµ c¬ së h¹ tÇng. kÕt luËn phô lôc - Nh÷ng h×nh ¶nh vÒ nh÷ng c¶nh quan, di tÝch däc theo s«ng Hång - Tµi liÖu tham kh¶o Më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi “Hìi s«ng Hång tiÕng h¸t bèn ngh×n n¨m Tæ quèc cã bao giê ®Ñp nh thÕ nµy ch¨ng” (ChÕ Lan Viªn) Tõ xa xa, s«ng níc lu«n lµ yÕu tè thiªn nhiªn quan träng vµ gÇn gòi víi cuéc sèng cña c d©n ngêi ViÖt. Sù g¾n bã ®îc thÓ hiÖn rÊt nhiÒu trong ®êi sèng v¨n ho¸ - nghÖ thuËt - tÝn ngìng cña hä. §ã lµ h×nh ¶nh m¸i ®×nh cong nh sãng níc, lµ nh÷ng ®iÖu h¸t d©n gian, hay nh÷ng lÔ héi ®ua thuyÒn s«i ®éng c¶ mét vïng quª thanh tÜnh. S«ng Hång lµ con s«ng cã ý nghÜa lín víi kh«ng chØ riªng Hµ Néi mµ cßn ®èi víi c¶ ViÖt Nam. Nh vßng tay mÑ hiÒn, hÖ thèng s«ng Hång «m lÊy mét vïng ®ång b»ng ch©u thæ trï phó t¬i xanh vµ chøng kiÕn bao ®æi thay, th¨ng trÇm cña d©n téc. Víi hµng triÖu n¨m cÇn cï båi ®¾p cña m×nh, nã ®· t¹o nªn c¶ vïng ®ång b»ng réng lín mang tªn “§ång b»ng s«ng Hång” ®ång thêi còng lµ nh©n tè quan träng cho sù ra ®êi nÒn “v¨n minh s«ng Hång”, mét trong nh÷ng nÒn v¨n minh cña thÕ giíi. ChÝnh nh÷ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn vµ ®iÒu kiÖn x· héi ®ã ®· gióp s«ng Hång cã ®îc nh÷ng tiÒm n¨ng to lín trªn nhiÒu lÜnh vùc cña ®êi sèng kinh tÕ x· héi, trong ®ã cã ho¹t ®éng du lÞch vµ høa hÑn nh÷ng chuyÕn ®i ®Çy thó vÞ . Víi suy nghÜ ®ã em ®· dµnh thêi gian thùc tËp t¹i XÝ nghiÖp §Çu t vµ ph¸t triÓn du lÞch s«ng Hång - XÝ nghiÖp duy nhÊt ë Hµ Néi cho ®Õn thêi ®iÓm hiÖn nay tæ chøc kinh doanh du lÞch trªn s«ng Hång. Qua qu¸ tr×nh thùc tËp, ®îc sù gióp ®ì cña Ban Gi¸m ®èc vµ tËp thÓ c¸n bé c«ng nh©n viªn chøc em ®· kh«ng nh÷ng thùc hµnh ®îc kü n¨ng híng dÉn mµ cßn nhËn thøc ®îc râ h¬n thùc tr¹ng cña ho¹t ®éng kinh doanh du lÞch t¹i XÝ nghiÖp. VÊn ®Ò ®Æt ra ë ®©y lµ: Ho¹t ®éng Êy cha t¬ng xøng víi tiÒm n¨ng s½n cã. VËy lµm thÕ nµo ®Ó t¹o ®îc mét bíc ph¸t triÓn míi cho XÝ nghiÖp §Çu t vµ ph¸t triÓn du lÞch s«ng Hång ®Ó ho¹t ®éng du lÞch trªn s«ng Hång bíc ®Çu xøng ®¸ng víi tiÒm n¨ng cña nã? VÊn ®Ò ®Æt ra ®ã chÝnh lµ lÝ do ®· thóc ®Èy em lùa chän ®Ò tµi “Du lÞch s«ng Hång - tiÒm n¨ng, thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p” lµm ®Ò tµi cho kho¸ luËn tèt nghiÖp cña m×nh. 2. Ph¹m vi ®Ò tµi Thø nhÊt, ®Ò tµi tËp trung nghiªn cøu tµi nguyªn du lÞch vïng ven s«ng Hång vµ phô cËn víi mét sè chi lu cña nã n»m trong hÖ thèng s«ng Hång nh»m khai th¸c phôc vô cho thÞ trêng kh¸ch môc tiªu Hµ Néi. Do vËy, ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi vÒ mÆt ®Þa lý chØ bao gåm kho¶ng 70 km s«ng lÊy bÕn Ch¬ng D¬ng - ®iÓm xuÊt ph¸t - lµm t©m ®iÓm, ®¶m b¶o cho kh¸ch du lÞch cã thÓ ®i vÒ trong ngµy. Tµi nguyªn du lÞch vïng ven s«ng cã thÓ hiÓu lµ nh÷ng tµi nguyªn v¨n ho¸ vËt thÓ hoÆc tµi nguyªn v¨n ho¸ phi vËt thÓ cho phÐp kh¸ch du lÞch ®Õn th¨m b»ng tÇu thuû, n»m c¸ch bÕn s«ng kho¶ng 1 - 2 km Thø hai, ®Ò tµi nghiªn cøu ho¹t ®éng kinh doanh du lÞch ®êng s«ng ë Hµ Néi, ®ång nghÜa víi viÖc nghiªn cøu ho¹t ®éng kinh doanh cña XÝ nghiÖp §Çu t vµ ph¸t triÓn du lÞch s«ng Hång bëi cho ®Õn nay XÝ nghiÖp vÉn lµ ®¬n vÞ duy nhÊt kinh doanh lo¹i h×nh du lÞch nµy. Thø ba, ®Ó ho¹t ®éng du lÞch s«ng Hång thùc sù ph¸t triÓn, bªn c¹nh nh÷ng gi¶i ph¸p mang tÝnh chñ quan tõ phÝa XÝ nghiÖp cÇn cã nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸ch quan nhÊt ®Þnh nhng trong ph¹m vi mét kho¸ luËn tèt nghiÖp ngêi viÕt chØ ®a ra mét sè gi¶i ph¸p mµ XÝ nghiÖp cã thÓ bíc ®Çu ¸p dông. 3. Môc tiªu nghiªn cøu Môc tiªu chÝnh cña ®Ò tµi nµy lµ cñng cè, thùc hµnh nh÷ng kiÕn thøc du lÞch, nh÷ng kü n¨ng qu¶n lý du lÞch ®· ®îc trau dåi trong thêi gian häc tËp t¹i khoa V¨n Ho¸ Du lÞch Trêng §¹i häc V¨n Ho¸ Hµ Néi. Môc tiªu thø hai lµ nghiªn cøu tiÒm n¨ng cña du lÞch s«ng Hång, thùc tr¹ng viÖc khai th¸c c¸c gi¸ trÞ nhiÒu mÆt cña s«ng Hång vµ vïng ven s«ng ®Ó ph¸t triÓn du lÞch, tõ ®ã ®Ò xuÊt nh÷ng gi¶i ph¸p mang tÝnh kh¶ thi cao nhÊt cho sù ph¸t triÓn cña XÝ nghiÖp §Çu t vµ ph¸t triÓn du lÞch s«ng Hång. 4. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu LuËn v¨n sö dông tæng hîp c¸c ph¬ng ph¸p: TiÕp cËn vµ kh¶o s¸t thùc tÕ, thu thËp, hÖ thèng ho¸ vµ hiÖu ®Ýnh tµi liÖu, ph¸t phiÕu th¨m dß ý kiÕn kh¸ch hµng, ph¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp, thèng kª, ®¸nh gi¸ vµ sö lý ph©n tÝch sè liÖu lµ c¸c ph¬ng ph¸p chÝnh ®îc vËn dông trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu. 5. Bè côc cña kho¸ luËn Kho¸ luËn gåm phÇn Më ®Çu, Ch¬ng I, Ch¬ng II, Ch¬ng III, KÕt luËn, Tµi liÖu tham kh¶o vµ Phô lôc. PhÇn chÝnh cña kho¸ luËn gåm ba ch¬ng: Ch¬ng I: Kh¸i qu¸t vÒ s«ng Hång vµ hÖ thèng s«ng Hång Ch¬ng II: TiÒm n¨ng du lÞch cña s«ng Hång Ch¬ng III: Thùc tr¹ng khai th¸c tiÒm n¨ng du lÞch s«ng Hång vµ c¸c gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn c¸c ch¬ng tr×nh du lÞch trªn s«ng. Ch¬ng 1 kh¸i qu¸t vÒ s«ng hång vµ hÖ thèng s«ng hång 1. Kh¸i niÖm vÒ s«ng ngßi Níc ta cã m¹ng líi s«ng ngßi dµy ®Æc víi mËt ®é trung b×nh 0,8 km/km 2, ë ®ång b»ng h¹ lu c¸c s«ng lín mËt ®é nµy thêng ph¸t triÓn ®Õn trªn 2 km/km2 . Theo thèng kª cña Tæng côc KhÝ tîng Thuû v¨n n¨m 1985 níc ta cã tíi 2360 s«ng ngßi cã chiÒu dµi dßng ch¶y lín h¬n 10 km, tån t¹i trong 106 hÖ thèng s«ng lín nhá [16, 113]. Riªng phÇn ®Êt liÒn cã 102 hÖ thèng víi 2356 s«ng, trong ®ã hÖ thèng s«ng Cöu Long vµ hÖ thèng s«ng Hång ®îc coi lµ hÖ thèng s«ng thuéc lo¹i lín trªn thÕ giíi . S«ng ngßi lµ mét thµnh phÇn quan träng cña m«i trêng tù nhiªn, do ®ã tõ l©u nã ®· trë thµnh ®èi tîng cña c¸c nhµ nghiªn cøu. Ngµy nay, nghiªn cøu vÒ s«ng ngßi ®ang cã xu híng trë thµnh mét ngµnh khoa häc ®éc lËp: Khoa häc vÒ s«ng ngßi (Potamology). Nh÷ng nghiªn cøu ®Þa lý ®· cho thÊy trong s«ng ngßi, ngoµi dßng ch¶y níc lµ chñ yÕu cßn cã dßng ch¶y c¸t bïn, dßng ch¶y ion vµ nhiÒu dßng ch¶y kh¸c. Do ®ã, c¸c nhµ nghiªn cøu ®· ®a ra nh÷ng quan niÖm ®îc coi lµ hîp lý vÒ s«ng ngßi, theo ®ã, “s«ng ngßi lµ tæng thÓ cña c¸c dßng ch¶y thêng xuyªn trong ®ã dßng níc ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh” [2, 25]. Trong “§¹i Tõ §iÓn TiÕng ViÖt” cã viÕt: “S«ng lµ dßng níc tù nhiªn t¬ng ®èi lín, ch¶y thêng xuyªn trªn mÆt ®Êt, thuyÒn bÌ ®i l¹i ®îc”[18,1456]. Nh vËy, ta cã thÓ thèng nhÊt r»ng s«ng lµ nh÷ng dßng níc ch¶y t¬ng ®èi lín, thêng xuyªn. Qua kh¸i niÖm ta còng ngÇm hiÓu ®îc phÇn nµo vai trß cña s«ng ngßi, ®ã lµ chøc n¨ng giao th«ng vËn t¶i, lµ nguån cung cÊp níc cho ®êi sèng nh©n d©n vµ ®Æc biÖt ®èi víi dßng s«ng Hång trong thêi ®¹i ngµy nay th× nã cßn chøa ®ùng tiÒm n¨ng du lÞch v« cïng to lín. “S«ng” trong tiÕng H¸n lµ “giang”, “hµ” cßn trong tiÕng ViÖt th× nã cßn ®îc gäi b»ng nhiÒu kiÓu kh¸c víi ®Æc trng tõng lo¹i h×nh kh¸c; nh con s«ng ®îc t¹o nªn b»ng h×nh thøc ®µo, n¹o vÐt th× gäi lµ “s«ng ®µo”, nhá h¬n mµ ë ®ång b»ng th× gäi lµ “m¬ng” , “m¸ng”, cßn ë miÒn nam th× gäi lµ “kªnh”, “r¹ch”... 2 .Vµi nÐt vÒ s«ng Hång HÖ thèng s«ng Hång lµ hÖ thèng s«ng lín nhÊt miÒn B¾c níc ta ®ång thêi lín thø hai trªn b¸n ®¶o §«ng D¬ng sau hÖ thèng s«ng Mªk«ng víi chiÒu dµi dßng chÝnh lµ 1.126 km, trong ®ã phÇn ë ViÖt Nam lµ 556 km ( chiÕm 49,3% tæng chiÒu dµi ) diÖn tÝch toµn lu vùc lµ 155.000 km2 trong ®ã diÖn tÝch ë ViÖt Nam lµ 70.700 km2 chiÕm 45,6% . S«ng Hång b¾t nguån tõ d·y Ngôy S¬n cao 1776 m ë gÇn hå §¹i Lý thuéc huyÖn NhÞ §«, tØnh V©n Nam, Trung Quèc, ch¶y theo híng T©y B¾c §«ng Nam ®iÓn h×nh, vµo ViÖt Nam ë Hµ KhÈu (thÞ x· Lµo Cai - tØnh Lµo Cai). Víi to¹ ®é ®Þa lÝ ë 20’30 vÜ b¾c, 100 -106 kinh ®«ng, dßng chÝnh cña s«ng Hång ch¶y qua ®Þa phËn 12 tØnh, thµnh phè vµ ®æ ra biÓn b»ng 10 cöa, cöa chÝnh lµ cöa Ba L¹t (Nam §Þnh). Hai phô lu ®Çu tiªn cña s«ng Hång lµ s«ng §µ vµ s«ng L«, cïng víi c¸c phô lu kh¸c ®· hîp thµnh dßng chÝnh cña s«ng Hång t¹o thµnh m¹ng líi s«ng h×nh dÎ qu¹t vµ héi tô t¹i ViÖt Tr× råi tõ ®©y l¹i lan to¶ ra c¸c nh¸nh s«ng con ®Ó trë vÒ c¸c tØnh trong vïng ®ång b»ng. Ngoµi ra, s«ng Hång cßn cã tíi 614 phô lu tõ cÊp 1 ®Õn cÊp 6, cã nh÷ng phô lu lín nh s«ng §µ, L«, Ch¶y, G©m...Bªn c¹nh ®ã, s«ng Hång cßn cã rÊt nhiÒu tªn kh¸c nhau mµ mçi tªn ®Òu in ®Ëm nh÷ng dÊu Ên cña v¨n ho¸ nh s«ng §á, s«ng C¸i, s«ng NhÜ Hµ, s«ng Bå §Ò.... Cïng víi hÖ thèng s«ng Th¸i B×nh, c¸c dßng ch¶y cña s«ng Hång ®· båi ®¾p nªn mét vïng ®ång b»ng réng lín cßn gäi lµ ®ång b»ng s«ng Hång hay ®ång b»ng B¾c Bé víi diÖn tÝch tù nhiªn kho¶ng 16000km2. Dßng ch¶y c¸t bïn cña s«ng Hång ®îc ®¸nh gi¸ lµ phong phó víi ®é ®ôc b×nh qu©n ë S¬n T©y lµ 1010 g/m3, ë Lµo Cai lµ 2730 g/m 3 . Trong mïa lò lîng dßng ch¶y c¸t bïn cã thÓ chiÕm tíi gÇn 90%. S«ng Hång v× vËy ®· trë thµnh biÓu tîng cña ®Êt, cïng víi s«ng M· “l¾m th¸c ghÒnh, nhiÒu sãng b¹c ®Çu” lµ biÓu tîng cña n¾ng, s«ng §µ “ch¶y gi÷a c¸c triÒn nói ®¸ granit s©u th¼m xanh ®en mét mµu” biÓu tîng cña c©y. H¬n thÕ n÷a, mçi bíc ch©n trªn ®ång b»ng B¾c Bé sÏ nh¾c nhë ta vÒ chiÕn c«ng thÇm lÆng cña nh÷ng h¹t phï sa bÐ nhá ®· båi ®¾p nªn c¶ mét vïng ®ång b»ng ph× nhiªu mÇu mì mµ hiÖn nay mçi n¨m cßn lÊn ra biÓn hµng tr¨m mÐt. Nh vËy hÖ thèng s«ng Hång ch¶y hÇu hÕt qua c¸c tØnh thµnh cña ®ång b»ng B¾c Bé. C¸c dßng ch¶y phô, nh¸nh con tiÕp tôc len lái ®Õn tõng xãm lµng, th«n x·. §iÒu ®ã t¹o nªn mét m¹ng líi s«ng ngßi liªn hoµn vµ khÐp kÝn. Nh ®· nªu ë trªn, kh«ng gian ®Þa lý cña s«ng Hång víi ®Þa h×nh ®a d¹ng (ngay c¶ trong mét vïng vÉn cã n¬i tròng, thÊp vµ ®ång thêi vÉn cã chç cao thËm chÝ tõ 8-10 m so víi níc biÓn), ®iÒu ®ã t¹o nªn phong c¶nh thiªn nhiªn, cuéc sèng thªm phÇn hÊp dÉn, nªn th¬. 3. S«ng Hång trªn ®Þa bµn Hµ Néi vµ vïng phô cËn 3.1. S«ng Hång trªn ®Þa bµn Hµ Néi §o¹n s«ng Hång ch¶y qua Hµ Néi dµi kho¶ng 40 km thuéc phÇn h¹ lu. ë ®o¹n nµy “S«ng më lßng ra rÊt réng vµ mang ®Çy ®ñ ®Æc tÝnh cña mét con s«ng giµ” trong t¬ng quan víi ®o¹n trung lu “nhiÒu th¸c ghÒnh vµ ån µo hung d÷ nh mét con s«ng trΔ. Hµ Néi vèn lµ mét thµnh phè g¾n bã nhiÒu víi nh÷ng dßng s«ng. Ngay tªn gäi cña thµnh phè ®· nãi lªn ®iÒu Êy: thµnh phè Hµ Néi - thµnh phè trong s«ng. Ngù¬c thêi gian chóng ta cã thÓ thÊy râ r»ng n¨m 1831 vua Minh M¹ng quyÕt ®Þnh thµnh lËp tØnh Hµ Néi. H¬n 50 n¨m sau, n¨m 1888 (lóc bÊy giê níc ta díi sù ®« hé cña thùc d©n Ph¸p) tæng thèng Ph¸p ra s¾c lÖnh lËp thµnh phè Hµ Néi. Ngµy 6/1/1946 cuéc Tæng tuyÓn cö ®Çu tiªn bÇu ra Quèc Héi, Quèc Héi kho¸ nµy x¸c ®Þnh Hµ Néi lµ thñ ®« cña níc ViÖt Nam D©n chñ Céng hoµ vµ sau ®ã ngµy 25/4/1976 lµ thñ ®« cña níc Céng hoµ X· héi Chñ nghÜa ViÖt Nam. §Ó ®Þnh vÞ Hµ Néi, d©n ta cã c©u: “NhÜ Hµ quanh B¾c sang §«ng Kim Ngu, T« LÞch lµ s«ng bªn nµy.” H×nh ¶nh “quanh B¾c sang §«ng Êy” chÝnh lµ diÔn t¶ h×nh d¸ng ngo»n nghÌo, uèn khóc cña s«ng Hång ë ngay trªn ®Þa bµn Hµ Néi. §iÒu nµy còng cã nguyªn cí khi tõ ViÖt Tr× trë vÒ, s«ng Hång ch¶y trªn mét nÒn ®Êt trÎ vµ yÕu. V× thÕ viÖc thay dßng ®æi l¹ch, bªn båi bªn lë ®èi víi dßng s«ng nµy cã thÓ x¶y ra bÊt kú thêi ®iÓm nµo khi thêi tiÕt cã nh÷ng dÞ thêng. Do sù tr¸i tÝnh tr¸i nÕt nh vËy nªn lßng s«ng mçi n¨m mét ngo»n nghÌo thªm. Hå G¬m vµ ®Æc biÖt lµ hå T©y h¬n 1000 n¨m tríc chÝnh lµ mét khóc quµnh nh c¸i khuûu tay mµ s«ng Hång bá löng. Bëi khi tíi Vâng La nã kh«ng quoµnh mét khóc lîn qua H¶i Bèi mµ phi th¼ng qua Phóc X¸, NhËt T©n cho tho¶ søc tung hoµnh, thµnh dßng ch¶y nh b©y giê. XÐt vÒ mèi quan hÖ cña s«ng Hång víi ®ång b»ng B¾c Bé nãi chung vµ víi Hµ Néi nãi riªng, ngêi ta cã thÓ coi s«ng Hång nh mét ngêi mÑ ®· khai sinh ra c¶ mét vïng ®Êt ph× nhiªu mµu mì nµy. Nhê cã ch©u thæ s«ng Hång víi ®Þa thÕ “trung t©m trêi ®Êt”, “®îc c¸i thÕ rång cuén hæ ngåi”, “tiÖn híng nh×n s«ng tùa nói”, “®Þa thÕ réng mµ b»ng, ®Êt ®ai cao mµ tho¸ng, mu«n vËt phong phó tèt t¬i”, víi tÇm nh×n chiÕn lîc cña bËc ®Õ v¬ng, Lý C«ng UÈn ®· ®i ®Õn quyÕt ®Þnh cã ý nghÜa sèng cßn víi ®Êt níc: “xem kh¾p ®Êt ViÖt ta, chØ n¬i nµy lµ th¾ng ®Þa còng lµ n¬i kinh ®« bËc nhÊt cña ®Õ v¬ng mu«n ®êi ”. N¨m 1010, víi ‘‘ChiÕu dêi ®«’’, Lý C«ng UÈn ®· cho dêi kinh ®« tõ Hoa L - Ninh B×nh ra Th¨ng Long, th× Hµ Néi míi ®ãng vai trß lµ thñ ®« cña ®Êt ViÖt, ch©u thæ s«ng Hång míi thùc sù trë thµnh c¸i n«i cña d©n téc ViÖt Nam trong hµnh tr×nh gÇn 1000 n¨m dùng níc vµ gi÷ níc. Khi Hµ Néi trë thµnh kinh ®«, th× ngoµi vÞ trÝ lµ ®Çu n·o ®iÒu khiÓn toµn bé ho¹t ®éng cña ®Êt níc, nã cßn lµ trung t©m chÝnh trÞ, v¨n ho¸, kinh tÕ cña c¶ níc. Nhng tríc hÕt lµ cña tam gi¸c ch©u thæ s«ng Hång mµ sù th«ng th¬ng gi÷a Hµ Néi “thø nhÊt kinh kú” víi “thø nh× phè HiÕn”(Hng Yªn) nhê s«ng Hång ®Ó tõ ®ã to¶ ra xung quanh trë nªn v« cïng nhén nhÞp . Vµ chÝnh trªn ®o¹n s«ng nµy trong lÞch sö còng diÔn ra kh«ng Ýt nh÷ng trËn ®¸nh, nh÷ng chiÕn c«ng oanh liÖt cña qu©n d©n Hµ Néi trong nh÷ng lÇn chiÕn ®Êu chèng giÆc ngo¹i x©m. LÞch sö kh«ng thÓ nµo quªn ®îc sù kiÖn ngµy 9/10/1284 c¶ 13 tr¹i, 61 phêng d©n Th¨ng Long vµ ®Êt c¸c vïng l©n cËn ®æ ra xem cuéc ®¹i duyÖt qu©n thuû vµ qu©n bé ë §«ng Bé §Çu tríc khi ra trËn víi hai ch÷ S¸t Th¸t trªn tay. §©y còng chÝnh lµ chiÕn trêng chèng qu©n Nguyªn tÊn c«ng kinh thµnh cña qu©n d©n ta ®êi nhµ TrÇn. Nã ë vµo qu·ng tõ b·i Phóc x¸ xuèng ®Õn tríc c¶ng Phµ §en b©y giê. Trªn ®ã cã mét ®ån thuû qu©n, mét vÞ trÝ qu©n sù rÊt quan träng, chç bÖnh viÖn trung ¬ng Qu©n ®éi 108 ngµy nay. Tríc 1954, nã còng vÉn lµ bÖnh viÖn, ngêi ta gäi lµ bÖnh viÖn §ån Thuû. Nhng ngµy nay cïng víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ x· héi bªn c¹nh nh÷ng thµnh qu¶ to lín mµ kh«ng ai kh«ng nhËn ra còng cã nh÷ng hËu qu¶ kh«ng thÓ cøu v·n ®îc. MÊy chôc n¨m tríc, ®øng trªn ®ª s«ng Hång, qu·ng ®êng TrÇn NhËt DuËt, TrÇn Quang Kh¶i, TrÇn Kh¸nh D cßn thÊy bê b·i ngót m¾t, cßn ®îc hëng giã s«ng Hång, th× ®Õn nay chØ cßn thÊy nh÷ng khu d©n c nhµ cöa l« x« trïng ®iÖp, kÐo theo bao vÊn ®Ò x· héi kh¸c. Ngêi Hµ Néi còng dÇn quen víi cuéc sèng ®« thÞ tÊp nËp, cuéc sèng ®îc bao quanh bëi nh÷ng tiÖn nghi c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i. Trong hoµn c¶nh Êy ®Þa h×nh s«ng ngßi míi ph¸t huy ®îc hÕt gi¸ trÞ cña nã. Tõ phè ra s«ng ®· lµ c¶ mét sù thay ®æi theo chiÒu híng tÝch cùc. §ã lµ cha kÓ ®Õn nh÷ng ®ång b·i ven s«ng - vèn ®îc coi lµ d¹ng ®Þa h×nh tÎ nh¹t - th× trong t¬ng quan víi phè phêng chËt hÑp l¹i trë thµnh mét kh«ng gian rÊt cã gi¸ trÞ. ChÝnh ®Þa h×nh nµy, nÕu ®îc khai th¸c ®óng c¸ch, ®óng mùc sÏ mang ®Õn cho ngêi d©n Hµ Néi nh÷ng tiÖn nghi m«i trêng theo nghÜa trän vÑn nhÊt. 3.2. S«ng Hång trªn c¸c vïng phô cËn Do ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi còng nh môc ®Ých cña ngêi viÕt chØ ®i s©u khai th¸c, nghiªn cøu vÒ nh÷ng ®o¹n s«ng Hång ch¶y qua nh÷ng vïng l©n cËn Hµ Néi, n¬i cã thÓ khai th¸c c¸c gi¸ trÞ du lÞch trong thêi ®iÓm hiÖn t¹i vµ t¬ng lai gÇn nh»m phôc vô kh¸ch du lÞch Hµ néi. NÕu lÊy bÕn Ch¬ng D¬ng lµm trung t©m cho c¸c tuyÕn ®iÓm du lÞch cã thÓ khai th¸c trong ph¹m vi kho¶ng 70 km th× ta cã c¸c ®o¹n s«ng ch¶y qua c¸c vïng nh sau: Tõ bÕn Ch¬ng D¬ng ngîc s«ng Hång ®Õn ng· ba D©u rÏ vµo s«ng §uèng, ®©y chÝnh lµ ®Þa phËn tØnh B¾c Ninh víi rÊt nhiÒu nh÷ng th¾ng c¶nh, nh÷ng di tÝch v¨n ho¸ lÞch sö tiªu biÓu ®îc xÕp vµo hµng danh lam cña xø B¾c kú nh chïa D©u, chïa Bót Th¸p. S«ng §uèng chÝnh lµ mét ph©n lu quan träng cña s«ng Hång dµi 68km nèi vµo hÖ hèng s«ng Th¸i B×nh víi nhiÖm vô cung cÊp níc cho hÖ thèng s«ng nµy ®ång thêi tho¸t lò cho s«ng Hång. NÕu xu«i dßng s«ng Hång tõ bÕn Ch¬ng D¬ng ta sÏ ®Õn ®Þa phËn cña tØnh Hµ T©y vµ Hng Yªn. T¹i Hng Yªn s«ng cßn cã tªn lµ Thiªn MÆc, XÝch §»ng, g¾n víi truyÒn thuyÕt vÒ duyªn kú ngé gi÷a Chö §ång Tö vµ Tiªn Dung. T¹i ®o¹n s«ng nµy víi ®Æc ®iÓm lµ gÇn vïng h¹ lu nªn níc s«ng ªm ®Òm, dßng ch¶y më réng thuËn tiÖn cho viÖc lu th«ng tµu bÌ. Víi qu·ng s«ng nµy, hiÖn nay XÝ nghiÖp ®Çu t vµ ph¸t triÓn du lÞch s«ng Hång ®ang khai th¸c cã hiÖu qu¶ c¸c ®iÓm di tÝch ®Òn DÇm, ®Òn §¹i Lé, ®Òn thê Chö §ång Tö vµ quÇn thÓ di tÝch t¹i phè HiÕn - Hng Yªn. Ngoµi ra con ®êng thuû Hµ Néi - Th¸i B×nh lu«n ph¶i kÓ ®Õn sù cã mÆt cña con s«ng Trµ Lý ®Ó cã thÓ thùc hiÖn cuéc viÕng th¨m chïa Keo thuéc x· Duy NhÊt huyÖn Vò Th - Th¸i B×nh. Hay ®Õn th¨m ®Òn KiÕp B¹c -H¶i D¬ng ta sÏ ®i b»ng ®êng thuû trªn c¸c s«ng: Hång - §uèng - Th¸i B×nh vµ cËp bÕn ngay t¹i cöa ®Òn. Tuy nhiªn ë c¸c ®iÓm tham quan nh trªn còng nh ®iÒu kiÖn vÒ c¸c dßng ch¶y, bÕn b·i vÉn cha thÓ khai th¸c tèt ®îc cho ho¹t ®éng du lÞch hiÖn thêi, chóng ta mong ®îi thêi gian vµ sù quan t©m cña c¸c cÊp, nghµnh h÷u quan còng nh sù nç lùc cña mçi ®¬n vÞ ho¹t ®éng du lÞch ®êng thuû néi ®Þa. 4. HÖ thèng s«ng Hång 4.1 S«ng §¸y. Tõ ViÖt Tr× s«ng Hång ch¶y vµo ®ång b»ng ra biÓn, xuèng thÞ x· S¬n T©y (tØnh Hµ T©y) 12km th× b¾t ®Çu ph©n nh¸nh vµ phô lu ®Çu tiªn cña s«ng Hång trong ®ång b»ng lµ s«ng §¸y ë bê ph¶i. S«ng §¸y b¾t ®Çu tõ H¸t M«n (Thanh §iÒm - S¬n T©y), n¬i cßn lu gi÷ dÊu tÝch cña Hai Bµ Trng anh hïng buæi ®Çu gi÷ níc, xuèng ®Õn cöa §¸y (Ninh B×nh). Dµi 237km qua c¸c TØnh Hµ T©y, Nam §Þnh, Hµ Nam, Ninh B×nh, réng trung b×nh lµ 35m, s©u trung b×nh kho¶ng1.8m qua c¸c c¶ng chÝnh sau: c¶ng Mai LÜnh, §ôc Khª, Phñ Lý, Ninh B×nh, Ninh Phóc. 4.2. S«ng §uèng Tõ ViÖt Tr× ch¶y xuèng Hµ Néi, s«ng Hång chia níc lµm mét sè nh¸nh mét trong sè nh÷ng ph©n lu ë bê tr¸i ®ã chÝnh lµ s«ng §uèng - nèi liÒn s«ng Hång víi s«ng Th¸i B×nh. Lóc ®Çu s«ng §uèng chØ lµ mét nh¸nh nhá, tõ n¨m 1858 cöa s«ng §uèng ®îc më réng vµ hiÖn t¹i ®· trë thµnh mét ph©n lu quan träng nhÊt cña s«ng Hång. S«ng §uèng trong lÞch sö, nã cßn mang tªn s«ng Thiªn §øc, n»m trong ®Þa phËn cña tØnh B¾c Ninh, tÝnh tõ ng· ba D©u (Hµ Néi) ®Õn ng· ba Mü léc (B¾c Ninh) dµi 68km, réng trung b×nh30m, s©u1.5m, ®· tõng ®i vµo th¬ ca cña Hoµng CÇm nh mét con s«ng th¬ méng vµ anh hïng: “S«ng §uèng tr«i ®i Mét dßng lÊp l¸nh N»m nghiªng nghiªng trong kh¸ng chiÕn trêng kú” Theo s«ng §uèng du kh¸ch sÏ th¨m c¸c ®iÓm du lÞch nh thµnh cæ Luy L©u, quª h¬ng cña NguyÔn Gia ThiÒu, lµng Phï §æng, nh÷ng chïa chiÒn danh th¾ng næi tiÕng vµo bËc nhÊt cña xø B¾c kú nh chïa D©u, chïa Bót Th¸p hay chïa PhËt TÝch... 4.3 S«ng Luéc TiÕp tôc dßng ch¶y cña m×nh, c¸ch thÞ x· Hng Yªn 10km vÒ phÝa h¹ lu s«ng Hångl¹i t¸ch mét ph©n lu n÷a ë bê tr¸i - ®ã chÝnh lµ s«ng Luéc. S«ng Luéc còng gièng nh s«ng §uèng - nèi liÒn s«ng Hång víi s«ng Th¸i B×nh, s«ng thuéc ®Þa phËn cña c¸c tØnh Hng Yªn, Th¸i B×nh. S«ng Luéc tÝnh tõ lóc b¾t ®Çu lµ ph©n lu c¶ s«ng Hång ë Ph¬ng Trµ (Hng Yªn) tíi lóc gÆp s«ng Th¸i B×nh ë Quý Cao dµi 72km, cã chiÒu réng vµ chiÒu s©u trung b×nh lµ 30m vµ 1.5m. 4.4 S«ng Trµ Lý S«ng Trµ Lý lµ mét ph©n lu ë cùc ®«ng h¹ lu s«ng Hång, lµ ®o¹n ¸p cuèi cña s«ng Hång n»m trong tØnh Th¸i B×nh, chia Th¸i B×nh thµnh hai phÇn mang níc cña s«ng mÑ ®æ ra cöa biÓn Trµ lý, dµi 70km, qua xëng tµu Trµ Lý, phè D©u. 4.5. S«ng §µo Nam §Þnh Dßng ch¶y s«ng Hång tiÕp tôc xu«i xuèng híng §«ng nam, tíi ®Þa phËn tØnh Nam §Þnh, gÇn thµnh phè Nam ®Þnh chia níc vµo mét kªnh nhá s«ng Hång víi s«ng §¸y. S«ng Nam §Þnh cã chiÒu dµi 33.5km, réng 30m, s©u1.5m cã c¶ng Nam §Þnh thuËn tiÖn cho viÖc cËp bÕn hµng ho¸ vµ hµnh kh¸ch. 4.6. S«ng Ninh C¬ Lµ ph©n lu cuèi cïng cña s«ng Hång ë ng· ba Mom R«, s«ng Ninh C¬ n»m trong ®Þa phËn tØnh Nam §Þnh, dµi 61km, ch¹y th¼ng ra cöa L¹ch Giang, réng 35m s©u 2.4m, tiÕp gi¸p víi biÓn §«ng. Nh vËy nh÷ng lÇn chia níc s«ng Hång ®· cã h¬n s¸u lÇn ph©n nh¸nh vµ ®æ níc ra bÓ qua ba cöa s«ng chÝnh, ®ã lµ cöa §¸y, cöa Trµ Lý, cöa L¹ch Giang, cßn dßng chÝnh s«ng Hång ®æ ra biÓn ë cöa Ba L¹t. Kh«ng nh÷ng chØ ®ãng vai trß chñ ®¹o ®èi víi c¸c ph©n lu cña m×nh, s«ng Hång cßn gi¸n tiÕp ®æ níc ra biÓn qua s«ng Th¸i B×nh chiÕm mét tû träng kh«ng nhá, gãp phÇn kh¬i m¹ch cho c¸c s«ng nhá cña hÖ thèng s«ng nµy. Qua phÇn tr×nh bµy vÒ mét sè phô lu chÝnh cña s«ng Hång nh trªn, t«i xin ®a ra mét sè mét sè ®Æc ®iÓm chung nh sau: NÕu nh phÇn thîng lu cña hÖ thèng s«ng Hång cã dßng ch¶y uèn khóc, hÑp vµ nhiÒu ghÒnh th¸c, ®Æc biÖt lµ ®é dèc cao th× s«ng Hång vµ c¸c con s«ng cña m×nh ë trong ®ång b»ng l¹i cã ®é réng lßng s«ng lín, ®é dèc s«ng kh¸ nhá, ®iÒu nµy rÊt thuËn tiÖn cho viÖc vËn t¶i, lu th«ng hµng ho¸ vµ vËn chuyÓn kh¸ch du lÞch. HÖ thèng s«ng Hång ch¶y qua hÇu hÕt c¸c trung t©m ®« thÞ cña vïng ®ång b»ng ch©u thæ, ®ång thêi ®i s©u, len lái kh¾p miÒn ch©u thæ - n¬i cã nÒn v¨n minh lóa níc cæ xa ... ®©y lµ con ®êng du lÞch ®a du kh¸ch x©m nhËp s©u vµo vïng ®ång b»ng réng lín, chøa trong m×nh nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ nh©n v¨n phong phó. Tæng lîng níc cña s«ng Hång rÊt cao, ®øng thø hai trªn c¶ níc t¹o mét lîng phï sa lín båi ®¸p cho ®ång b»ng B¾c Bé, cung cÊp níc cho viÖc trång trät cña c d©n n¬i ®©y. Tuy nhiªn, do phô thuéc vµo sù ph©n bæ cña ma nªn dßng ch¶y cha ®Òu l¾m, song víi ®Þa h×nh tròng, s«ng thu hót níc m¹nh, ph©n bè cho c¸c chi lu cña m×nh vµo mïa c¹n (Ýt ma). Cßn vµo mïa lò, khi níc ch¶y m¹nh vµ xiÕt víi sù trî gióp cña c¸c tuyÕn ®ª bao bäc quanh s«ng, dßng chÝnh s«ng Hång vµ c¸c phô lu con vÉn duy tr× níc cho ®ång b»ng. 5. Vai trß cña s«ng Hång ®èi víi ®êi sèng vµ v¨n ho¸ ngêi ViÖt 5.1. Vai trß cña s«ng Hång ®èi víi giao th«ng vËn t¶i thuû trong lÞch sö c¸c nhµ níc phong kiÕn ViÖt Nam Thiªn nhiªn ®· hµo phãng ban tÆng cho B¾c Bé - vïng ®Êt cæ, n¬i ®· sinh ra vµ nu«i dìng nªn nÒn v¨n ho¸ ViÖt nam - mét hÖ thèng s«ng ngßi ch»ng chÞt nèi liÒn c¸c ®Þa ph¬ng víi nhau vµ cïng ®æ ra biÓn §«ng. Tríc ®Æc thï ®Þa lÝ tù nhiªn phong phó, vËn t¶i b»ng tµu thuyÒn trªn c¸c tuyÕn thuû néi ®Þa ë ®©y ®· cã lÞch sö ph¸t triÓn l©u ®êi g¾n liÒn víi truyÒn thèng dùng níc vµ gi÷ níc cña c¸c nhµ níc phong kiÕn ViÖt nam. Ngay tõ nh÷ng buæi ®Çu dùng níc, khi ®ång b»ng B¾c Bé cßn cha ®îc h×nh thµnh hÕt, c¸c vua Hïng ®· chän ng· ba B¹ch H¹c (n¬i héi tô cña 3 con s«ng Hång, s«ng L«, s«ng §µ) lµm n¬i ®Þnh ®« cña m×nh. Vµ nhµ níc v¨n Lang, nhµ níc ®Çu tiªn cña ViÖt Nam ®· ra ®êi t¹i m¶nh ®Êt ven s«ng mµu mì nµy - n¬i c¸c thuyÒn bÌ ®i ngîc vÒ xu«i thêng ®ç l¹i, n¬i trao ®æi, giao lu c¸c s¶n phÈm vïng ®åi nói víi ®ång b»ng, gi÷a V©n Nam (Trung quèc) víi biÓn §«ng - vµ ngµy cµng ph¸t triÓn. Còng chÝnh t¹i ®©y c¸c vua Hïng ®· d¹y nh÷ng c d©n ViÖt cæ ®Çu tiªn nghÒ trång lóa níc, ch¨n nu«i... tËn dông ho¹t ®éng cña s«ng ngßi, khÝ hËu ®Ó phôc vô cuéc sèng n«ng nghiÖp - mµ sau nµy lµ c¬ së ®Ó h×nh thµnh nªn mét nÒn v¨n ho¸, v¨n minh n«ng nghiÖp lóa dùa vµo s«ng níc. Ra ®êi ë ®ång b»ng B¾c Bé, ®« thÞ thø hai cña ViÖt Nam - Cæ Loa còng n»m gÇn ng· ba s«ng Hång, s«ng §uèng ®ång thêi gÇn n¬i giao héi cña thung lòng ba s«ng, s«ng Th¬ng, s«ng CÇu, s«ng vµ s«ng Lôc Nam. Cæ Loa lµ trung t©m cña níc ¢u L¹c phån thÞnh trong kho¶ng thÕ kû III vµ II tríc c«ng nguyªn vµ còng lµ mét ®« thÞ tr¹m dÞch gi÷a vïng trung du phÝa B¾c vµ vïng ch©u thæ s«ng Hång, cã giang c¶ng lín ®Ëu ®îc vµi tr¨m thuyÒn ..., n¬i cã truyÒn thuyÕt Rïa vµng gióp Thôc Ph¸n x©y thµnh chèng giÆc, n¬i kÕt tinh t×nh yªu tr¸i ngang gi÷a Mþ Ch©u - Träng Thuû. ThÕ kû thø VI, Lý Nam §Õ nhµ níc V¹n Xu©n ®· ra ®êi trªn c¬ së cña Long Biªn, Cæ Loa. §Õn n¨m 679 khi nhµ §êng x©m lîc l¹i níc ta, trung t©m Tèng B×nh (Hµ Néi b©y giê) l¹i næi lªn hµng ®Çu v× ®Þa thÕ ë lu vùc s«ng Hång, tõ ®©y ngêi Trung Quèc ®· më c¸c tuyÕn ®êng lªn T©y B¾c th«ng víi V©n Nam, thîng Lµo, MiÕn §iÖn, (qua s«ng §µ , s«ng M·) vµ xuèng miÒn Ch©u Ai, Ch©u Hoan, më ra sù th«ng th¬ng víi v¬ng quèc Ch¨mpa ë phÝa Nam. §o¹n s«ng Hång ch¶y qua thµnh Tèng B×nh trë thµnh ®Çu mèi kiÓm so¸t c¸c tuyÕn ®êng thuû néi ®i¹ ®i c¸c miÒn. Tr¶i qua hµng thÕ kû bÞ ®« hé díi ¸ch phong kiÕn ph¬ng b¾c, ®Õn n¨m 938, 981 vai trß cña s«ng níc vÒ qu©n sù ®Æc biÖt næi bËt trong chiÕn th¾ng B¹ch §»ng chèng qu©n Nam H¸n, chèng qu©n Tèng cña Ng« QuyÒn vµ Lª §¹i Hµnh. Nh÷ng chiÕn c«ng nµy ®· më ra kû nguyªn giµnh níc, gi÷ ®éc lËp cña d©n téc ta, kh¼ng ®Þnh ý chÝ quËt cêng cña mét ®Êt níc vµ ch«n vïi ý ®å x©m lîc cña qu©n thï... §Õn thÕ kû thø X, nhËn thÊy §¹i La lµ vïng “ ®Êt thiªng” gÇn s«ng, xa rõng thuËn lîi ®Ó x©y ®Õ kinh, ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng nghiÖp, Lý C«ng UÈn (vÞ vua ®Çu tiªn cña nhµ Lý) ®· cho rêi ®« tõ Hoa L vÒ §¹i La vµ chyÕn rêi ®« b»ng ®êng thuû nµy ®· ®¸nh dÊu bíc chuyÓn ®æi vÒ c¸ch nh×n tiÕn bé, ®ång thêi liªn quan ®Õn tªn Th¨ng Long cña Hµ Néi tríc kia: ChuyÖn kÓ r»ng, s¸ng nä khi ®oµn thuyÒn cña Vua Lý tíi s«ng Hång, cËp bÕn §¹i La, bçng cã mét lµn khãi vµng bay lªn tríc mòi thuyÒn ngù vµ ngay lËp tøc vÞ vua Lý anh minh ®· ®æi tªn thµnh §¹i La sang Th¨ng Long víi nghÜa rång bay lªn ®ång thêi còng mang ý nghÜa khÝ thÕ v¬n lªn cña kinh ®« míi. ThËt lµ s¸ng suèt v× gÇn ngµn n¨m sau khi kinh ®« Th¨ng Long thña ®ã b©y giê lµ Hµ Néi - thñ ®« cña níc Céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam, vÉn g¸nh v¸c nh÷ng sø mÖnh lÞch sö cña d©n téc. Tõ xa xa, s«ng Hång næi lªn kh«ng chØ víi vai trß lµ ®êng giao th«ng thuËn tiÖn, mµ cßn lµ mét c¨n cø, mét vïng chiÕn thuËt lîi h¹i ®· bao phen g©y cho kÎ thï nh÷ng thÊt b¹i ª chÒ. Ba lÇn kh¸ng chiÕn chèng giÆc Nguyªn M«ng - vua t«i nhµ TrÇn dòng c¶m b»ng mu lîc cïng nh÷ng kinh nghiÖm s«ng níc ®· lÇn n÷a ®¸nh th¾ng giÆc x©m lîc trªn s«ng B¹ch §»ng lµm cho chóng bµng hoµng, kh«ng d¸m bÐn m¶ng nhßm ngã tíi §¹i ViÖt ta, ®ång thêi t¹o ra mét B¹ch §»ng giang m·i m·i ®i vµo lÞch sö chèng ngo¹i x©m cña d©n téc ta, nh lêi cña Tr¬ng H¸n Siªu trong “B¹ch §»ng giang phó”: “... S«ng §»ng mét d¶i dµi ghª Luång to sãng lín dån vÒ biÓn §«ng Trêi Nam sinh kÎ anh hïng Tr¨m kªnh yªn lÆng non s«ng v÷ng vµng...” §»ng giang ®· ®i vµo lÞch sö nh mét con s«ng anh hïng, chøng kiÕn bao sù kiÖn vµ ®©u ®©u trªn dßng s«ng nµy còng lµ nh÷ng chiÕn tÝch liªn quan ®Õn chiÕn th¾ng Nguyªn M«ng cña d©n téc ViÖt Nam. §©y lµ bÕn B×nh Than - n¬i vua TrÇn häp héi nghÞ víi c¸c v¬ng hÇu bµn viÖc níc, kia V¹n KiÕp m¶nh ®Êt cã phñ ®Ö cña Hng §¹o V¬ng, n¬i gi÷ tõng vÞ trÝ chiÕn lîc, tõng lµm tiªu tan hµng v¹n binh tíng giÆc; ®©y Trµng Kªnh n¬i nghÜa qu©n tõng mai phôc, vãt cäc... chê giÆc tíi, vµ ®©y: “Ch¬ng D¬ng cíp s¸o giÆc Hµm Tö b¾t qu©n Hå Th¸i b×nh nªn g¾ng søc Non níc v÷ng ngh×n thu”... §Ó ®Õn ngµy nay mçi khi ®i qua s«ng nh×n c¶nh vËt lßng ta nh vÉn c¶m thÊy mét trËn kÞch chiÕn ®ang diÔn ra ë ®©y, ®óng nh lêi cña Tr¬ng H¸n Siªu: “ Mu«n dÆm thuyÒn bÌ tinh kú phÊt phíi S¸u qu©n oai hïng g¬m ®ao s¸ng chãi Sèng m¸i cha ph©n - B¾c Nam luü rèi Trêi ®Êt rïng r×nh chõ s¾p tan NhËt nguyÖt u ¸m chõ mê tèi...” ( B¹ch §»ng Giang Phó.) Vµ nh×n xuèng mÇu ®á cña níc s«ng ta l¹i nhí ®Õn thÊt b¹i th¶m h¹i cña qu©n Nguyªn: “ B¹ch §»ng m¸u ch¶y níc hång tùa vang BÓ kh¬i doµnh l¹c mªnh mang Th©y ch×m sãng d¹t nªn ®êng ngêi qua Tµu kh«ng bá chËt b·i hµ Nh non lîp l¸, nh nhµ che v©y” ( Thiªn nam ng÷ lôc) Cã thÓ nãi hµo khÝ §«ng A ®· ©m vang trªn miÒn s«ng níc vµ s«ng níc quª h¬ng ®· chë ®Çy søc m¹nh truyÒn thèng quËt cêng, truyÒn thèng ch¾p nèi cho hiÖn t¹i b¨ng qua ghÒnh th¸c vµ cËp bÕn t¬ng lai... H«m nay, trong qu¸ tr×nh chuÈn bÞ cho lÔ kû niÖm 1000 n¨m Th¨ng Long - Hµ Néi (1010 - 2010) c¸c nhµ khoa häc ®ang kh¶o s¸t nghiªn cøu ®Ó v¹ch con ®êng thuû mµ vua Lý cïng triÒu ®×nh ®· rêi ®« tõ Hoa L ra Th¨ng Long, ch¾c kÕt qu¶ nghiªn cøu nµy sÏ cµng kh¼ng ®Þnh h¬n vai trß cña ®êng thuû trong qu¸ tr×nh ®Þnh ®«, dùng níc cña «ng cha ta trong lÞch sö, ®ång thêi lµ chÊt xóc t¸c quan träng cho du lÞch thuû néi ®Þa ph¸t triÓn. 5.2. §èi víi ®êi sèng sinh ho¹t cña nh©n d©n Víi sù hiÖn h÷u hµng triÖu n¨m cña m×nh, s«ngvïng ®ång b»ng réng lín - ®ång b»ng s«ng Hång, ®ång thêi lµ nh©n tè quan träng t¹o nªn nÒn v¨n minh lóa níc cña d©n téc. ChÝnh v× thÕ s«ng ®ãng vai trß v« cïng quan träng trong ®êi sèng cña ngêi d©n. §©y lµ mét tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó cã thÓ khai th¸c ë nhiÒu khÝa c¹nh kh¸c nhau. Tríc hÕt s«ng chÝnh lµ n¬i cung cÊp nguån níc v« tËn cho nh÷ng ruéng vên tèt t¬i, cho sinh ho¹t ®êi sèng. Thø hai, s«ng cung cÊp nguån thuû n¨ng, ®Æc biÖt s«ng ngßi níc ta cã lîng níc rÊt phong phó, ch¶y trªn ®Þa h×nh nói non nªn nguån thuû n¨ng rÊt lín. Bªn c¹nh ®ã s«ng Hång cßn cung cÊp níc cho c¸c nhµ m¸y níc Yªn Phô, lµ ®êng tho¸t níc th¶i cña thµnh phè, ®ång thêi lµ con ®êng thuû vËn t¶i ngêi vµ hµng ho¸ rÊt thuËn tiÖn. C¸t x©y dùng cña Hµ Néi nãi riªng vµ c¸c tØnh phÝa B¾c nãi chung chñ yÕu còng ®îc khai th¸c tõ s«ng Hång. Ngoµi ra s«ng Hång cßn lµ n¬i cung cÊp thùc phÈm dåi dµo cho cuéc sèng tõ nh÷ng b·i phï sa mµu mì. Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ L.P. Subaev cho r»ng trong dßng ch¶y s«ng ngßi ngoµi dßng ch¶y níc, dßng ch¶y c¸t bïn, dßng ch¶y c¸c chÊt hoµ tan (ion), dßng ch¶y nhiÖt cßn cã dßng ch¶y sinh vËt. Nguån lîi thuû s¶n cña s«ng ngßi ViÖt Nam nãi chung vµ s«ng Hång nãi riªng tõ l©u ®· ®îc biÕt ®Õn. C d©n ®ång b»ng B¾c Bé lµ c d©n “xa rõng, nh¹t biÓn” nãi nh GS. TS Ng« §øc ThÞnh, nhng l¹i cã c¬ cÊu b÷a ¨n lµ c¬m - rau - c¸. S«ng Hång cã tr÷ lîng c¸ lín, sè lîng loµi phong phó víi nhiÒu lo¹i c¸ ngon nh: chÐp, tr«i, tr¾m, anh vò, ng¹nh, vÒn... ®Æc biÖt kho¶ng th¸ng 3 ®æ ®i cã c¸ mßi, råi c¸ ch¸y tõ biÓn ngîc lªn cã khi tíi tËn ®o¹n Trung Hµ (Hµ Néi) ®Î trøng. S«ng Hång cßn cã dßng ch¶y ion phong phó vµ lîng muèi kho¸ng cao nªn thuËn lîi cho viÖc nu«i thuû s¶n: däc s«ng Hång ngoµi nh÷ng thuyÒn ®¸nh c¸ ta cßn gÆp nh÷ng lång nu«i c¸ cña c d©n ven s«ng 5.3. §èi víi v¨n ho¸ cña ngêi ViÖt GS Phan Ngäc quan niÖm: “Kh«ng cã c¸i g× l¹i kh«ng cã mÆt v¨n ho¸, m«i trêng thiªn nhiªn còng cã mÆt v¨n ho¸”. S«ng Hång cßn hÊp dÉn bëi nh÷ng nÐt v¨n ho¸ tiÒm Èn cña nã. Tríc khi ngêi Ph¸p ®Æt tªn cho s«ng Hång, nã ®· cã rÊt nhiÒu tªn gäi. Mçi ®Þa ph¬ng cã mét tªn s«ng riªng cña m×nh. S«ng Hång ®îc coi lµ “con s«ng nhiÒu tªn nhÊt” còng v× thÕ. Tõ Hµ KhÈu ®Õn ViÖt Tr× nh©n d©n gäi s«ng Hång lµ s«ng Thao. Thao lµ mét lo¹i v¶i lôa - ngêi ta dïng lµm quai nãn, nãn quai thao. §Æt tªn s«ng nh thÕ, cã lÏ d©n ta ngô ý r»ng con s«ng víi mµu níc ®µo vµ dßng ch¶y quanh co cã hÖ sè uèn khóc lµ 1,4 còng nh mét d¶i lôa. Thao còng lµ mét tõ tè trong tªn huyÖn L©m Thao (Phó Thä). S«ng Thao lµ s«ng cña ®Êt L©m Thao. Tõ ViÖt Tr× ®Õn Hµ Néi s«ng mang tªn ®Êt B¹ch H¹c. Ng· ba s«ng ë ViÖt Tr× gäi lµ ng· ba H¹c. TruyÒn thuyÕt gi¶i thÝch r»ng xa kia ®Êt nµy cã c©y chiªn ®µn cæ thô cao vót, díi gèc c©y cã cô giµ hay ng©m vÞnh, h¹c tr¾ng kÐo nhau vÒ nghe th¬ ®Ëu kÝn ven s«ng. VÒ Hµ Néi s«ng l¹i cã tªn NhÞ Hµ hay lµ NhÜ Hµ. NhÞ lµ ®Ñp, cßn NhÜ ¸m chØ c¸i d¸ng s«ng ch¶y “quanh B¾c sang §«ng” qua Hµ Néi nh mét c¸i vµnh tai. Tõ Hµ Néi xu«i dßng, xuèng Kho¸i Ch©u (Hng Yªn) s«ng cã tªn lµ Thiªn M¹c, M¹n Trï gîi nhí tíi mèi duyªn cña Chö §ång Tö vµ Tiªn Dung c«ng chóa. Qua Kim §éng (Hng Yªn) s«ng mang tªn XÝch §»ng. Tíi Nam §Þnh s«ng mang tªn Nam Xang, Hoµng Giang, Ba L¹t... S«ng Hång cßn mang tªn lµ s«ng C¸i. C¸i lµ mét tõ ViÖt cæ cã nghÜa lµ mÑ: “con d¹i, c¸i mang” vÒ sau do “nguyªn lý MÑ” mµ ph¸t triÓn thªm nghÜa to lín, chÝnh yÕu: ®êng c¸i, trèng c¸i, ®òa c¸i... S«ng C¸i hiÓu theo ph¹m trï nghÜa nµo còng ®óng bëi xÐt cho cïng nã kh«ng chØ lµ mét dßng s«ng lín, dßng chÝnh cña mét hÖ thèng s«ng trïng ®iÖp mµ cßn lµ dßng s«ng ®· khai sinh ra ®ång b»ng s«ng Hång vµ nÒn v¨n minh s«ng Hång. Bëi vËy cã lÏ tiÒm n¨ng du lÞch lín nhÊt mµ s«ng Hång mang l¹i chÝnh lµ b¶n s¾c v¨n ho¸ ®Æc trng cña téc ngêi ViÖt ë n«ng th«n sèng ë trªn s«ng vµ ven s«ng. T¹p chÝ “Ngêi ®a tin UNESCO” ®· viÕt: “Cuéc phiªu lu giê ®©y kh«ng cßn ch©n trêi ®Þa lý, kh«ng cßn nh÷ng lôc ®Þa trinh b¹ch, kh«ng cßn nh÷ng ®¹i d¬ng cha ai biÕt tíi, kh«ng cßn nh÷ng hßn ®¶o bÝ Èn. VËy mµ, vÒ nhiÒu mÆt, c¸c d©n téc vÉn cßn xa l¹ víi nhau vµ nh÷ng phong tôc, nh÷ng niÒm hy väng Èn giÊu, nh÷ng s¾c tin s©u kÝn cña mçi d©n téc vÉn tiÕp tôc lµ nh÷ng thø mµ c¸c d©n téc kh¸c ch¼ng mÊy biÕt ®Õn...”[4, 265]. Nh vËy c¸c ®èi tîng du lÞch g¾n víi d©n téc häc ®ang ngµy cµng trë nªn cã ý nghÜa h¬n ®èi víi