Tài liệu Dự báo nhu cầu giáo viên thpt tỉnh thái nguyên giai đoạn 2016 2020

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM KIỀU THANH NGA DỰ BÁO NHU CẦU GIÁO VIÊN THPT TỈNH THÁI NGUYÊN GIAI ĐOẠN 2016-2020 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM KIỀU THANH NGA DỰ BÁO NHU CẦU GIÁO VIÊN THPT TỈNH THÁI NGUYÊN GIAI ĐOẠN 2016-2020 Chuyên ngành: Quản lý Giáo dục Mã số: 60.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Thanh Huyền THÁI NGUYÊN - 2015 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN http://www.lrc.tnu.edu.vn LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu có nguồn gốc rõ ràng, tuân thủ đúng nguyên tắc và kết quả trình bày trong luận văn được thu thập trong quá trình nghiên cứu là trung thực. Nội dung luận văn chưa từng được ai công bố trước đây. Thái Nguyên, tháng 8 năm 2015 Tác giả luận văn Kiều Thanh Nga Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN i http://www.lrc.tnu.edu.vn LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới lãnh đạo trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên, các thầy, cô giáo đã tham gia giảng dạy và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành đến TS. Nguyễn Thị Thanh Huyền người hướng dẫn khoa học đã tận tình giúp đỡ tôi trong việc định hướng đề tài cũng như trong suốt quá trình nghiên cứu, viết luận văn. Tôi cũng xin cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp, cán bộ quản lý và giáo viên các trường THPT tỉnh Thái Nguyên và Lãnh đạo Sở GD&ĐT tỉnh Thái Nguyên đã động viên giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành luận văn. Mặc dù đã hết sức cố gắng, song luận văn không thể tránh khỏi những thiếu sót, tác giả luận văn kính mong nhận được sự chỉ dẫn, góp ý thêm của các thầy, cô giáo và các bạn đồng nghiệp. Thái Nguyên, tháng 8 năm 2015 Tác giả luận văn Kiều Thanh Nga Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN ii http://www.lrc.tnu.edu.vn MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................... ii MỤC LỤC ......................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ................................................................. iv DANH MỤC BẢNG .......................................................................................... v DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ ....................................................................... v MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ......................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài ................................................................... 3 3. Đối tượng nghiên cứu .................................................................................. 3 4. Khách thể nghiên cứu .................................................................................. 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................. 3 6. Giả thuyết khoa học ..................................................................................... 3 7. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................. 4 8. Cấu trúc của luận văn .................................................................................. 5 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA DỰ BÁO GIÁO DỤC VÀ DỰ BÁO NHU CẦU GIÁO VIÊN THPT ........................................................ 6 1.1. Sơ lược về lịch sử vấn đề nghiên cứu....................................................... 6 1.2. Một số khái niệm công cụ của đề tài ........................................................ 8 1.2.1. Dự báo ............................................................................................... 8 1.2.2. Nhu cầu……………………………………………………………..9 1.2.3. Nhu cầu giáo viên ............................................................................ 10 1.2.4. Nhu cầu giáo viên THPT ................................................................. 10 1.2.5. Dự báo giáo dục............................................................................... 11 1.3. Một số vấn đề cơ bản về dự báo nhu cầu giáo viên THPT .................... 12 1.3.1. Vị trí, vai trò của đội ngũ giáo viên THPT trong phát triển GD-ĐT .......12 1.3.2. Vị trí của bậc giáo dục THPT trong hệ thống giáo dục quốc dân ... 14 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iii http://www.lrc.tnu.edu.vn 1.3.3. Những vấn đề cơ bản về dự báo nhu cầu giáo viên ........................ 16 1.3.4. Những yếu tố ảnh hưởng đến dự báo nhu cầu giáo viên ................. 29 Chƣơng 2. THỰC TRẠNG GIÁO DỤC THPT VÀ ĐỘI NGŨ GIÁO VIÊN THPT TỈNH THÁI NGUYÊN ....................................................... 33 2.1. Khái quát đặc điểm tự nhiên và kinh tế - xã hội, giáo dục tỉnh Thái Nguyên . 33 2.2. Thực trạng giáo dục THPT tỉnh Thái Nguyên ....................................... 35 2.2.1. Về mạng lưới trường lớp và quy mô học sinh ................................ 35 2.2.2. Chất lượng giáo dục THPT ............................................................. 42 2.3. Thực trạng đội ngũ giáo viên THPT tỉnh Thái Nguyên ......................... 47 2.3.1. Thực trạng về số lượng giáo viên THPT ......................................... 47 2.3.2. Thực trạng về cơ cấu đội ngũ giáo viên THPT ............................... 50 2.3.3. Thực trạng về chất lượng đội ngũ giáo viên THPT ........................ 55 Kết luận chương 2.............................................................................................. 66 Chƣơng 3. DỰ BÁO NHU CẦU GIÁO VIÊN THPT TỈNH THÁI NGUYÊN GIAI ĐOẠN 2016 - 2020 .............................................. 67 3.1. Những căn cứ dự báo nhu cầu giáo viên THPT tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016-2020 ............................................................................................. 67 3.1.1. Định hướng chiến lược GD-ĐT trong thời kì công nghiệp hóa – hiện đại hóa ...................................................................................... 67 3.1.2. Định hướng phát triển giáo dục đào tạo tỉnh Thái Nguyên đến năm 2020 ......................................................................................... 69 3.2. Dự báo nhu cầu giáo viên THPT tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016 - 2020 .. 71 3.2.1. Dự báo quy mô học sinh THPT tỉnh Thái Nguyên đến năm 2020 . 71 3.2.2. Dự báo nhu cầu giáo viên THPT tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 20162020 theo phương pháp định mức GV/lớp ................................................ 84 3.2.3. Dự báo nhu cầu giáo viên THPT tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 20162020 theo phương pháp định mức tải trọng .............................................. 85 3.3. Một số biện pháp đảm bảo nhu cầu giáo viên THPT tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016-2020 ...................................................................................... 91 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iv http://www.lrc.tnu.edu.vn 3.3.1. Biện pháp tăng cường công tác tổ chức quản lý nhà nước về giáo dục và đào tạo ............................................................................................ 91 3.3.2. Biện pháp tăng cường xây dựng, hoàn chỉnh cơ cấu, hệ thống trường THPT ............................................................................................. 92 3.3.3. Biện pháp đào tạo, bồi dưỡng nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên THPT tỉnh Thái Nguyên đến năm 2020 .................................................... 93 3.3.4. Biện pháp về chế độ, cơ chế chính sách .......................................... 95 3.3.5. Biện pháp về cơ chế phối hợp đào tạo với sử dụng ........................ 96 3.4. Khảo nghiệm mức độ cần thiết và tính khả thi của các biện pháp đáp ứng nhu cầu giáo viên THPT ................................................................................ 97 Kết luận chương 3............................................................................................ 100 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ................................................................ 101 1. Kết luận.................................................................................................... 101 2. Khuyến nghị ............................................................................................ 102 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................. 104 PHỤ LỤC Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN v http://www.lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CBGV Cán bộ giáo viên CBQL Cán bộ quản lý CNH-HĐH Công nghiệp hóa - Hiện đại hóa CNTT Công nghệ thông tin CSVC Cơ sở vật chất CSGD Cơ sở giáo dục CTMTQG Chương trình mục tiêu quốc gia ĐH Đại học ĐT &BD Đào tạo và bồi dưỡng GD Giáo dục GDCD Giáo dục công dân GD&ĐT Giáo dục và đào tạo GV Giáo viên KH-CN Khoa học - Công nghệ KT-XH Kinh tế -xã hội KT&KĐCL Khảo thí và Kiểm định chất lượng PCGD Phổ cập giáo dục THPT Trung học phổ thông TƯ Trung ương XHCN Xã hội chủ nghĩa Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN iv http://www.lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Số lượng học sinh/dân số độ tuổi qua một số năm học................... 36 Bảng 2.2. Hệ thống trường THPT tỉnh Thái Nguyên từ năm 2005 - 2015 ...... 37 Bảng 2.3. Quy mô phát triển giáo dục THPT tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2005-2015 ................................................................................. 40 Bảng 2.4. Chất lượng giáo dục học sinh THPT tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2005 - 2015................................................................................ 43 Bảng 2.5. Tỉ lệ học sinh đỗ tốt nghiệp THPT và thi đỗ các trường ĐH, CĐ của tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2005-2015 .................................. 44 Bảng 2.6. Số học sinh THPT của tỉnh Thái Nguyên đạt giải tại các kì thi chọn học sinh giỏi quốc gia giai đoạn 2005-2015 .......................... 46 Bảng 2.7. Số lượng giáo viên THPT tỉnh Thái Nguyên qua các năm học giai đoạn 2005-2015 ......................................................................... 48 Bảng 2.8. Cơ cấu đội ngũ giáo viên THPT tỉnh Thái Nguyên........................ 51 Bảng 2.9. Số liệu giáo viên THPT chia theo trình độ đào tạo, bồi dưỡng ....... 56 Bảng 2.10. Số lượng giáo viên THPT năm học 2014-2015 phân theo môn ..... 57 Bảng 2.11. Kết quả đánh giá GV THPT của tỉnh Thái Nguyên theo Chuẩn nghề nghiệp giai đoạn 2010-2015 ................................................ 64 Bảng 3.1. Dự báo số học sinh của tỉnh Thái Nguyên đến năm 2020............... 72 Bảng 3.2. Dự báo quy mô phát triển số lượng học sinh THPT tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016-2020....................................................... 73 Bảng 3.3. Dự báo số lớp THPT của tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016-2020 theo phương pháp sơ đồ luồng ..................................................... 74 Bảng 3.4. Dự báo số học sinh THPT tỉnh Thái Nguyên theo định hướng chiến lược phát triển giáo dục của tỉnh giai đoạn 2016 - 2020 ........ 74 Bảng 3.5. Dự báo số lớp THPT tỉnh Thái Nguyên theo định hướng chiến lược phát triển giáo dục của tỉnh .................................................. 75 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN v http://www.lrc.tnu.edu.vn Bảng 3.6. Dự báo số học sinh THPT tỉnh Thái Nguyên theo từng khối lớp giai đoạn 2016-2020 theo phương pháp chuyên gia ....................... 77 Bảng 3.7. Dự báo số lớp THPT của tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016-2020 theo phương pháp chuyên gia ...................................................... 77 Bảng 3.8. Kết quả dự báo số học sinh THPT tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016 - 2020 theo 3 phương án ..................................................... 78 Bảng 3.9. Kết quả dự báo số lớp THPT tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016 2020 theo 3 phương án ............................................................... 80 Bảng 3.10. Dự báo nhu cầu GV THPT của tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016-2020 ................................................................................. 84 Bảng 3.11. Nhu cầu GV THPT tỉnh Thái Nguyên cần bổ sung giai đoạn 2016 - 2020................................................................................ 85 Bảng 3.12. Dự báo khối lượng giảng dạy các môn học cấp THPT của tỉnh Thái Nguyên trong năm .............................................................. 86 Bảng 3.13. Dự báo khối lượng công tác của GV trên từng môn học cấp THPT của tỉnh Thái Nguyên năm học 2015-2016 ......................... 87 Bảng 3.14. Dự báo khối lượng công tác của GV trên từng môn học cấp THPT của tỉnh Thái Nguyên năm học 2016-2017 ......................... 88 Bảng 3.15. Dự báo khối lượng công tác của GV trên từng môn học cấp THPT của tỉnh Thái Nguyên năm học 2017-2018 ......................... 88 Bảng 3.16. Dự báo khối lượng công tác của GV trên từng môn học cấp THPT của tỉnh Thái Nguyên năm học 2018-2019 ......................... 89 Bảng 3.17. Dự báo khối lượng công tác của GV trên từng môn học cấp THPT của tỉnh Thái Nguyên năm học 2019-2020 ......................... 89 Bảng 3.18. Nhu cầu GV THPT từng bộ môn của tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016-2020 theo phương pháp định mức tải trọng .......................... 90 Bảng 3.19. Bảng điểm đánh giá khả năng thực hiện của các biện pháp .......... 98 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN vi http://www.lrc.tnu.edu.vn DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ BIỀU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Tỉ lệ học sinh trong độ tuổi qua một số năm học.......................... 36 Biểu đồ 2.2. Hệ thống trường, lớp THPT tỉnh Thái Nguyên ............................ 38 Biểu đồ 2.3. Tỉ lệ học sinh đỗ tốt nghiệp THPT và thi đỗ các trường ĐH, CĐ của tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2005-2015 ...................................... 45 Biểu đồ 2.4. Số lượng giáo viên THPT tỉnh Thái Nguyên qua các năm học giai đoạn 2005-2015 .......................................................................... 49 Biểu đồ 2.5. Kết quả đánh giá GV THPT của tỉnh Thái Nguyên theo Chuẩn nghề nghiệp giai đoạn 2010-2015 ..................................................... 65 Biểu đồ 3.1. Kết quả dự báo số học sinh THPT tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016 - 2020 theo 3 phương án ........................................................... 79 Biểu đồ 3.2. Kết quả dự báo số lớp THPT tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016 2020 theo 3 phương án ...................................................................... 81 Biểu đồ 3.3. Kết quả dự báo số học sinh THPT tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016 - 2020 theo phương án 2 ........................................................... 83 Biểu đồ 3.4. Kết quả dự báo số lớp THPT tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016 2020 theo phương án 2 ...................................................................... 83 SƠ ĐỒ Sơ đồ 1.1. Phác họa quá trình dự báo giáo dục và đào tạo................................ 11 Sơ đồ 1.2. Mô tả quá trình dự báo giáo dục bằng mô hình toán học ................ 12 Sơ đồ 1.3. Mối quan hệ giữa dự báo và công tác lập kế hoạch ......................... 20 Sơ đồ 1.4. Biểu diễn sơ đồ luồng từ năm 2005 - 2015 ...................................... 38 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN v http://www.lrc.tnu.edu.vn MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong thời đại xã hội phát triển và biến đổi mạnh như ngày nay, ở nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội, đặc biệt là lĩnh vực giáo dục và đào tạo, việc xây dựng những dự đoán về những điều có thể xảy ra của nền giáo dục trong tương lai, việc nghiên cứu những triển vọng phát triển của nền giáo dục, đồng thời chỉ ra thời gian có thể xác định được những biến đổi đó đã trở thành đặc biệt cần thiết. Dự báo giáo dục là một dạng tiên đoán khoa học trong lĩnh vực xã hội. Dự báo giáo dục chủ yếu hướng vào việc cung cấp những hiểu biết về một thực trạng tương lai của một nền giáo dục, tìm kiếm những mục tiêu mới, những viễn cảnh mới và chỉ ra những giải pháp khả thi nhằm thúc đẩy sự phát triển của nền giáo dục trong tương lai. Hiện nay giáo dục - đào tạo được Đảng và Nhà nước coi là quốc sách hàng đầu, nhất là đất nước ta đang trong giai đoạn tiến hành công nghiệp hoáhiện đại hoá, giáo dục ngày càng trở thành “lực lượng sản xuất trực tiếp” và “Đầu tư cho giáo dục từ chỗ được xem là phóc lợi xã hội đang chuyển sang đầu tư cho phát triển”. Việc đón trước tương lai, hoạch định chính sách, biện pháp nhằm đưa nền giáo dục phát triển là rất quan trọng. Nhưng để làm được điều đó cần phải: “Xem xét nền giáo dục trong viễn cảnh tương lai, đó là hướng cốt yếu trong việc đề ra các kế hoạch và chính sách giáo dục, thực sự như là một định hướng mới trong kế hoạch hoá giáo dục…”. Nghị quyết TW2 khoá VIII của Đảng đã nêu: “Giáo dục và đào tạo là quốc sách hàng đầu”. Để thực hiện được điều đó thì giáo dục phải không ngừng đổi mới. Đổi mới đội ngò, đổi mới công tác quản lý, công tác giáo dục, đặc biệt: “Tăng cường công tác dự báo, đổi mới công tác xây dựng kế hoạch và quy hoạch phát triển giáo dục”. Việc xây dựng chiến lược, kế hoạch giáo dục có thể gặp nhiều khó khăn bất cập nhưng không vì thế mà bỏ qua yếu tố cơ bản, Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 1 http://www.lrc.tnu.edu.vn có tính chất tiên đề này. Vì vậy phải nghiên cứu và thực hiện tốt công tác dự báo giáo dục: “Dự báo không thể cho biết chính xác về tương lai nhưng có thể giúp các nhà làm chính sách đương đầu với tính không chính xác và biến động để khai thác ý nghĩa của các lùa chọn chính sách”[36]. Dự báo với tính chất là giai đoạn tiền kế hoạch nhằm tạo cơ sở vững chắc cho các chiến lược về mục tiêu và giải pháp sau này. Trong giai đoạn vừa qua, việc lập kế hoạch giáo dục ở nhiều địa phương và cơ sở giáo dục còn mang tính chất tình thế, ngắn hạn, tập trung chủ yếu vào việc giải quyết những vấn đề nảy sinh thiếu hụt, như tác giả Đặng Quốc Bảo đã nhận định: “Cái lạc hậu trong kế hoạch hoá giáo dục của chúng ta trong một thời gian dài là việc lập kế hoạch giáo dục thiếu tính đa chiều, thiếu tính viễn cảnh, thiếu tính mềm dẻo và phương án thực hiện”[2]. Tỉnh Thái Nguyên, là trung tâm chính trị, kinh tế của khu Việt Bắc nói riêng, của vùng trung du miền núi đông bắc nói chung, là cửa ngõ giao lưu kinh tế xã hội giữa vùng trung du miền núi với vùng đồng bằng Bắc Bộ; phía Bắc tiếp giáp với tỉnh Bắc Kạn, phía Tây giáp với các tỉnh Vĩnh Phúc, Tuyên Quang, phía Đông giáp với các tỉnh Lạng Sơn, Bắc Giang và phía Nam tiếp giáp với thủ đô Hà Nội (cách 80 km); diện tích tự nhiên 3.562,82 km². Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh Thái Nguyên lần thứ XIX đã xác định mục tiêu đến năm 2020 “xây dựng tỉnh Thái Nguyên về cơ bản là tỉnh công nghiệp theo hướng hiện đại” [22]. Thực hiện mục tiêu này đòi hỏi sự phát triển đồng bộ của nhiều lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội trong đó sự nghiệp GD&ĐT có vai trò rất quan trọng - có ý nghĩa quyết định trong việc đáp ứng nhu cầu phát triển KT-XH ở địa phương. Lực lượng cơ bản quyết định chất lượng giáo dục là đội ngũ GV, đặc biệt là đội ngũ GV THPT nhưng hiện nay đội ngũ chưa đáp ứng được yêu cầu của đổi mới giáo dục hiện nay, số lượng giáo viên các bộ môn chưa phù hợp, chất lượng chưa đồng đều – giáo viên ở Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 2 http://www.lrc.tnu.edu.vn một số trường huyện vùng sâu khó khăn so với giáo viên ở thành phố còn nhiều hạn chế.... Một trong những nguyên nhân của tình trạng trên là công tác dự báo giáo dục - mà cụ thể là dự báo nhu cầu đội ngũ GV ở bậc học này chưa được quan tâm đúng mức, làm cho việc lập quy hoạch, kế hoạch phát triển đội ngũ GV còn bị động, thiếu cơ sở thực tế và khoa học. Xuất phát từ những vấn đề lý luận và thực tiễn trên, chúng tôi đã lựa chọn và nghiên cứu đề tài “Dự báo nhu cầu giáo viên THPT tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016-2020”. 2. Mục đích nghiên cứu của đề tài Trên cơ sở lý luận và thực trạng giáo dục - đào tạo tỉnh Thái Nguyên, đề tài dự báo nhu cầu giáo viên THPT tỉnh Thái Nguyên đến năm 2020 và đề xuất một số biện pháp để phần nào đáp ứng nhu cầu đó. 3. Đối tƣợng nghiên cứu Nhu cầu GV THPT tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016-2020. 4. Khách thể nghiên cứu Giáo dục THPT tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016-2020. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về dự báo nhu cầu đào tạo giáo viên THPT. 5. 2. Khảo sát, đánh giá thực trạng đội ngũ GV THPT tỉnh Thái Nguyên, các yếu tố ảnh hưởng đến nhu cầu đào tạo giáo viên THPT tỉnh Thái Nguyên. 5.3. Dự báo nhu cầu GV THPT, tỉnh Thái Nguyên đến năm 2020. Đề xuất một số biện pháp thực hiện dự báo nhu cầu. 6. Giả thuyết khoa học Đội ngũ GVTHPT của tỉnh Thái Nguyên trong những năm gần đây đã có sự phát triển cả về số lượng và chất lượng, tuy nhiên vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu thực tiễn giáo dục của tỉnh. Nếu dự báo khoa học và xác đáng về nhu cầu đào tạo đội ngũ GVTHPT đến năm 2020 và có những biện pháp triển khai Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 3 http://www.lrc.tnu.edu.vn đồng bộ và thích hợp thì đội ngũ giáo viên THPT của tỉnh Thái Nguyên sẽ được nâng lên cả về số lượng và chất lượng, đáp ứng được yêu cầu thực tiễn giáo dục, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục bậc THPTnói riêng, chất lượng giáo dục đào tạo tỉnh Thái Nguyên nói chung. 7. Phƣơng pháp nghiên cứu 7. 1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí luận Phương pháp phân tích, tổng hợp, phân loại và hệ thống hóa các tài liệu khoa học và các Chỉ thị, Nghị quyết của Đảng, Nhà nước, của Ngành và của địa phương có liên quan đến vấn đề nghiên cứu. 7.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn 7.2.1. Phương pháp điều tra Phương pháp khảo sát, điều tra, thu thập số liệu từ thực tế đã diễn ra, đồng thời vận dụng các kiến thức nhằm tổng hợp các vấn đề có liên quan đến đề tài. 7.2.2. Phương pháp chuyên gia Là phương pháp lấy trưng cầu ý kiến của các chuyên gia về các vấn đề được nghiên cứu qua phiếu điều tra. Cách thức thực hiện: - Lùa chọn các chuyên gia để hỏi ý kiến. - Xây dựng các câu hỏi. - Xây dựng các phiếu câu hỏi và bản ghi kết quả xử lý các ý kiến của các chuyên gia. - Làm việc với chuyên gia. - Phân tích và xử lý các phiếu trả lời. - Kiểm tra và xử lý kết quả dự báo thu được. - Tổng hợp và lựa chọn kết quả dự báo. Phương pháp chuyên gia có 2 hình thức: Hội đồng (lấy ý kiến tập thể các chuyên gia) và phương pháp DELPHI (Lấy ý kiến của từng chuyên gia rồi tổng hợp lại). Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 4 http://www.lrc.tnu.edu.vn 7.3. Các phương pháp dự báo quy mô GD&ĐT và phương pháp xây dựng quy hoạch phát triển giáo dục Phương pháp sơ đồ luồng Phương pháp dựa vào tiêu chí phát triển kinh tế-xã hội của địa phương Phương pháp chuyên gia. Phương pháp định mức Ngoài ra, áp dụng phương pháp thống kê toán học để xử lý các kết quả nghiên cứu. 8. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần Mở đầu; Kết luận và Khuyến nghị, Danh mục tài liệu tham khảo, Phụ lục, luận văn còn có 3 chương: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận của dự báo giáo dục và dự báo nhu cầu giáo viên THPT. Chƣơng 2: Thực trạng giáo dục THPT và đội ngũ giáo viên THPT tỉnh Thái Nguyên. Chƣơng 3: Dự báo nhu cầu giáo viên THPT tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016-2020 Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 5 http://www.lrc.tnu.edu.vn Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA DỰ BÁO GIÁO DỤC VÀ DỰ BÁO NHU CẦU GIÁO VIÊN THPT 1.1. Sơ lƣợc về lịch sử vấn đề nghiên cứu Trong lịch sử giáo dục học, những yếu tố dự báo sư phạm được tìm thấy trong hệ thống sư phạm của các nhà giáo dục học xuất sắc. Các nhà triết học Văn hóa trong thời đại Phục Hưng (Rabelais, Campanella, Thomas More, Montaigne…). Các nhà sư phạm trong thời kỳ mới (Komensky, Pestalozzi, Disterveg, Usinski…). Các nhà xã hội học không tưởng (Saint Simon, Charles, Fourrier, Robert Owen…) đều đã đưa ra những ý kiến về nền giáo dục và nhà trường tương lai gắn với những mong ước tốt đẹp về một xã hội hợp lý và những con người toàn thiện, toàn mỹ. Với lý luận và phương pháp khoa học của chủ nghĩa Mác-Lênin, khoa học giáo dục đã tiến hành các nghiên cứu dự báo về nền giáo dục và nhà trường tương lai. Đến giữa thập kỷ 70 của thế kỷ trước, các công trình nghiên cứu về sự phát triển của nhà trường và xu hướng phát triển giáo dục được đẩy mạnh với sự phối hợp của nhiều quốc gia và thu được nhiều kết quả. Dự báo giáo dục đã được các nhà giáo dục trong và ngoài nước hết sức quan tâm. Dự báo xu thế phát triển giáo dục và nhà trường bao gồm: dự báo về vị trí, vai trò và mục tiêu của GD-ĐT, nội dung, phương pháp giáo dục; phương pháp học tập trong nhà trường hiện đại, các loại hình nhà trường, cơ sở vật chất trong nhà trường… Trong đó dự báo quy mô phát triển GD-ĐT là một trong những nội dung được khai thác ở nhiều cấp độ, phạm vi khác nhau và được ứng dụng trong thực tiễn, làm cơ sở cho việc xây dựng các chiến lược và các kế hoạch GD-ĐT cũng như các chiến lược và kế hoạch khác có liên quan. Ở các nước tư bản Âu Mỹ cũng xuất hiện khá sớm những công trình nghiên cứu đề cập đến những dự báo giáo dục. Tổ chức giáo dục, khoa học, văn Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 6 http://www.lrc.tnu.edu.vn hoá Liên hiệp Quốc (UNESCO) cũng tổ chức nhiều cuộc hội thảo, công bố nhiều công trình nghiên cứu dự báo giáo dục với quy mô toàn cầu hoặc từng vùng lãnh thổ. Có thể kể đến một số cuộc hội thảo như: Hội thảo về “tương lai của Giáo dục và Giáo dục của tương lai” do Viện quốc tế kế hoạch hoá giáo dục thuộc UNESCO tổ chức năm 1978; công trình nghiên cứu “Suy nghĩ về sự phát triển tương lai của giáo dục” - UNESCO - Paris 1984. Ở Việt Nam những công trình nghiên cứu và những phát biểu có tính chất dự báo về nền giáo dục tương lai của đất nước thường được đề xuất trong các quá trình chuẩn bị cải cách giáo dục và xây dựng chiến lược quốc gia theo từng giai đoạn: 5 năm, 10 năm, 20 năm và tập trung chủ yếu vào các vấn đề phát triển quy mô giáo dục và mục tiêu đào tạo. “Việc dự báo giáo dục với tư cách là một hướng hoạt động nghiên cứu chuyên biệt mới được bắt đầu ở Viện khoa học Giáo dục từ những năm 1985-1986 do đòi hỏi của nhiệm vụ phát triển chiến lược giáo dục”. Tác giả Đặng Quốc Bảo với bài: “Về phương hướng phát triển sự nghiệp giáo dục phổ thông” (Tạp chí nghiên cứu giáo dục số 10-1987) đã đề cập đến những khả năng và phương hướng phát triển của sự nghiệp giáo dục. Cuốn: Dự báo giáo dục và một số vấn đề có liên quan đến công tác dự báo giáo dục, Hà Nội năm 2001 của nhiều tác giả đã đề cập rất nhiều đến công tác dự báo giáo dục, những vấn đề cần thiết cho công tác này và vai trò của vấn đề dự báo giáo dục. Tác giả Đỗ Văn Chấn: “Dự báo phát triển” Hà Nội 2001, đã bàn đến những dự báo về tình hình, khả năng của công tác dự báo theo xu hướng phát triển của các sự vật hiện tượng theo các quy luật vốn có của nó. “Dự báo dân số, học sinh đến trường và lực lượng lao động Việt Nam” (1995-2005) của Tổng cục thống kê là những dự báo về tình hình phát triển dân số nước ta, theo đó là sự thay đổi về cơ cấu và chất lượng lao động ở Việt Nam. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 7 http://www.lrc.tnu.edu.vn Tác giả Phạm Minh Hạc có tài liệu “Giáo dục Việt Nam trước ngưỡng cửa của thế kỷ XXI” Nhà xuất bản CTQG 1999. Ông đã phân tích đánh giá những yêu cầu thách thức, những khó khăn và triển vọng của giáo dục Việt Nam thế kỷ XXI. Mặc dù dự báo giáo dục là một ngành còn mới mẻ ở nước ta, song kết quả dự báo của các công trình nghiên cứu dự báo của các nhà khoa học, các cán bộ quản lý giáo dục, đã góp phần quan trọng vào việc xây dựng các chiến lược, chính sách, kế hoạch phát triển giáo dục nước ta trong thời gian qua. Tuy nhiên, hầu hết các công trình nghiên cứu tập trung dự báo những vấn đề giáo dục ở tầm vĩ mô, tầm khái quát. Rất hiếm công trình nghiên cứu dự báo ở tầm vi mô để phục vụ cho việc xây dựng các chiến lược, kế hoạch giáo dục của từng địa phương (tỉnh, huyện, xã…) hoặc cơ sở giáo dục nhỏ (trường, trung tâm…), và chưa có công trình nghiên cứu khoa học đề cập đến dự báo đội ngũ giáo viên THPT của tỉnh Thái Nguyên. Vì thế tôi chọn đề tài nghiên cứu: “Dự báo nhu cầu giáo viên THPT tỉnh Thái Nguyên giai đoạn 2016-2020”. 1.2. Một số khái niệm công cụ của đề tài 1.2.1. Dự báo Dự báo được hiểu là những kiến giải hoặc những thông tin có căn cứ khoa học về các trạng thái khả dĩ của đối tượng dự báo trong tương lai, về các con đường khác nhau, thời hạn khác nhau để đạt các trạng thái khác nhau đó. Từ điển tiếng Việt định nghĩa: “Dự báo là báo trước về tình hình có nhiều khả năng sẽ xảy ra dựa trên cơ sở số liệu đã có”. Xét về mặt phản ánh luận, dự báo là sự phản ánh trước hiện thực. Dự báo dựa trên cơ sở nhận thức những quy luật vận động, phát triển của tự nhiên, xã hội và tư duy. Dự báo là một khâu quan trọng nối liền giữa lý luận và thực tiễn. Dự báo gắn liền với một khái niệm rộng hơn, đó là sự tiên đoán. Nhìn trước được tương lai là cốt để hành động đúng đắn trong ngày hôm nay, dù chỉ nhìn trước được tương lai trên những nét phát thảo với những quan niệm và xu thế, những tính qui luật thì điều này cũng rất cần thiết cho những quyết định đối với hiện tại về những mục Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 8 http://www.lrc.tnu.edu.vn tiêu trước mắt, về chuẩn bị tiềm năng cho giai đoạn phát triển tới, về thái độ đối xử với những đổi mới và tiến bộ, về việc giữ vững niềm tin vào sự nghiệp trong những hoàn cảnh khó khăn, phức tạp [12] * Giả thuyết: là sự tiên đoán khoa học ở cấp lý luận chung, cơ sở để xây dựng các giả thuyết là lý luận về một lĩnh vực nào đó gắn với bản chất và tính quy luật của đối tượng nghiên cứu. Giả thuyết là những sáng kiến, là hệ thống những tri thức mới được đề xuất mà không có nó thì không thể giải quyết được vấn đề nghiên cứu. Giả thuyết mang tính chất định tính, giả định. * Dự báo: So với giả thuyết, dự báo có tính xác định cao hơn. Dự báo không chỉ mang tính chất định tính, mà còn có tính định lượng. Dự báo là sự tiên đoán ở cấp độ ứng dụng cụ thể. Như vậy, dự báo khác với giả thuyết ở tính cụ thể và khả năng ứng dụng. Mặt khác, dự báo không xác lập những liên hệ chặt chẽ, đơn trị như giả thuyết và có tính xác xuất cao hơn. * Kế hoạch: là sự tiên đoán những sự kiện cụ thể của tương lai bằng việc xác định các mục tiệu cụ thể, chính xác. Đó chính là hệ thống nhiệm vụ cần thực hiện để đạt được những mục đích nhất định Kế hoạch còn chỉ rõ con đường và phương tiện, phương pháp phát triển phù hợp với những nhiệm vụ đề ra. Kế hoạch có đặc trưng xác định và đơn trị. Dự báo là một tài liệu tiền kế hoạch bao gồm nhiều phương án, trong đó kết quả dự báo không mang tính pháp lệnh mà chỉ mang tính chất của khuyến cáo. 1.2.2. Nhu cầu Có nhiều quan điểm khác nhau về khái niệm nhu cầu, như: Theo Từ điển Tiếng Việt: “Nhu cầu là những gì cần dùng và bắt buộc phải có” [43]. Theo từ điển Tâm lý học: “Nhu cầu là điều cần thiết để đảm bảo tồn tại và phát triển. Được thỏa mãn thì dễ chịu, thiếu hụt thì khó chịu, căng thẳng, ấm ức”[27]. Theo giáo trình Tâm lý học đại cương do tác giả Nguyễn Quang Uẩn (chủ biên): “Nhu cầu là sự đòi hỏi tất yếu mà con người thấy cần thỏa mãn để tồn tại và phát triển” [36]. Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN 9 http://www.lrc.tnu.edu.vn