1
LỜI NÓI ĐẦU
Qua hơn mười năm thực hiện đường lối đổi mới của Đảng, nền kinh tế nước
ta đã đạt được những thành tựu và bước tiến hết sức quan trọng. Tuy nhiên, để
đạt được mục tiêu lµ đến năm 2020 đưa nước ta về cơ bản trở thành một nước
công nghiệp có cơ sở vật chất và kỹ thuật hiện đại, cơ cấu kinh tế hợp lý, đảm
bảo nhịp độ tăng trưởng bình quân GDP ở mức 9-10%/năm, thực hiện công
nghiệp hoá hiện đại hoá thành công thì đòi hỏi chúng ta phải có vốn rÊt lớn. Vì
vậy, để đáp ứng yêu cầu đó đến tháng 7/2000 Việt Nam đã cho ra đời trung tâm
giao dịch chứng khoán tại Thành Phố Hồ Chí Minh. Tuy nhiªn trong giai ®o¹n
hiÖn nay thÞ trêng míi h×nh thµnh vµ cßn mang tÝnh chÊt thö nghiÖm nªn viÖc ®a
ra nh÷ng ph©n tÝch vÒ xu híng biÕn ®éng gi¸ cæ phiÕu cho thÞ trêng lµ rÊt cã ý
nghÜa.
Qua mét thêi gian nghiªn cøu c¸c tµi liÖu vÒ chøng kho¸n, vÒ m« h×nh ®Ó
ph©n tÝch vÒ sù biÕn ®éng cña gi¸ chøng kho¸n trªn thÞ trêng vµ b»ng sù hiÓu biÕt
cña em trong suèt qu¸ tr×nh häc tËp em ®· m¹nh d¹n chän ®Ò tµi:
Sö dông m« h×nh arch vµ garch ®Ó ph©n tÝch vµ dù b¸o
vÒ gi¸ cæ phiÕu trªn thÞ trêng chøng kho¸n viÖt nam
Đề tài được chia thành 2 phần chính:
Phần I: Những vấn đề cơ bản về chứng khoán và thị trường chứng khoán.
PhÇn nµy gåm c¸c vÊn ®Ò vÒ chøng kho¸n vµ thÞ trêng chøng kho¸n.
Phần II: Sử dụng mô hình ARCH và GARCH để phân tích và dự báo giá cổ
phiếu trên thị trường chứng khoán Việt Nam.
Trong phÇn nµy sÏ giíi thiÖu vÒ m« h×nh ARCH vµ GARCH. Sau ®ã lµ viÖc
¸p dông m« h×nh ARCH vµ GARCH ®èi víi cæ phiÕu REE(C¬ khÝ ®iÖn l¹nh) vµ
c¸c nhËn xÐt.
MÆc dï cã nhiÒu cè g¾ng song do tÝch chÊt phøc t¹p cña vÊn ®Ò nghiªn cøu
vµ nh÷ng kiÕn thøc vÒ thÞ trêng chøng kho¸n cßn h¹n hÑp nªn kÕt qu¶ nhËn ®îc
cßn nhiÒu thiÕu sãt, viÖc ®a ra nh÷ng ph©n tÝch vÒ sù biÕn ®éng cña gi¸ cæ phiÕu
cßn rÊt h¹n chÕ. V× vËy, em rÊt kÝnh mong sÏ nhËn ®îc sù gãp ý cu¶ thÇy vÒ ®Ò tµi
nµy.
2
Trong quá trình thực hiện đề tài em đã nhận được sự giúp đỡ nhiệt tình của
các thầy cô đặc biệt là sự chỉ bảo tận tình của thầy giáo PGS-TS Hoàng Đình
Tuấn. Qua đây, em xin chân thành cảm ơn thầy đã giúp đỡ em hoàn thành đề án
này.
3
PHÇN I
NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ CHỨNG KHOÁN Vµ THỊ
TRƯỜNG CHỨNG KHOÁN
A. Những vấn đề cơ bản về chứng khoán
I. Khái niệm chứng khoán
Chứng khoán là các công cụ để huy động vốn trung và dài hạn, các giấy tờ có
giá, có khả năng chuyển đổi, chuyển nhượng nhằm xác nhận quyền sở hữu, quan
hệ vay nợ giữa người nắm giữ nó và chủ thể phát hành ra nó. Đối với mỗi loại
chứng khoán thường có các tính chất sau:
1. Tính thanh khoản (tính lỏng) của một chứng khoán là khả năng chuyển đổi
giữa chứng khoán đó sang tiền mặt. Tính lỏng của chứng khoán thể hiện qua việc
chứng khoán đó được mua bán, trao đổi trên thị trường.
2. Tính sinh lời: Thu nhập của nhà đầu tư được sinh ra từ việc tăng giá chứng
khoán trên thị trường, hay các khoản tiền lãi được trả hàng năm.
3. Tính rủi ro: Đây là đặc trưng cơ bản của chứng khoán.Trong quá trình trao
đổi, mua đi bán lại, giá của chứng khoán bị giảm hoặc mất hoàn toàn ta gọi là rủi
ro.
II. phân loại chứng khoán
1. Cổ phiếu
Là loại chứng khoán xác nhận quyền sở hữu và lợi ích hợp pháp đối với thu
nhập và tài sản của công ty cổ phần. Số vốn đóng góp để thành lập công ty được
chia ra thành nhiều phần nhỏ bằng nhau gọi là cổ phần. Người mua cổ phần gọi
là cổ đông. Cổ phiếu có thể được phát hành dưới dạng chứng chỉ vật chất hoặc
bút toán ghi sổ, chØ cã c«ng ty cæ phÇn míi cã cæ phiÕu. Giá trị ban đầu ghi trên
cổ phiếu là mệnh giá của cổ phiếu. Mệnh giá là giá trị danh nghĩa. Số tiền nhận
được từ khoản góp vốn gọi là cổ tức.Giá cổ phiếu giao động qua các phiên giao
4
dịch trên thị trường chứng khoán và tách rời so với mệnh giá.Cổ phiếu được chia
thành 2 loại:
a. Cổ phiếu thường: Là loại cổ phiếu không có kỳ hạn, tồn tại cùng với sự tồn
tại của công ty phát hành ra nó, nó không có lãi suất cố định, số lãi được chia
vào cuối mỗi niên độ quyết toán. Cổ đông nắm giữ cổ phiếu này có quyền bỏ
phiếu, mua cổ phiếu mới, tham gia vào đại hội cổ đông.
b. Cổ phiếu ưu đãi: Gồm 2 loại
* Cổ phiếu ưu đãi biểu quyết: Là cổ phiếu dành cho các cổ đông sáng lập.
Cổ đông nắm giữ loại cổ phiếu này phải nắm giữ trong một khoảng thời gian
nhất định, không được chuyển nhượng, trao đổi.
* Cổ phiếu ưu đãi tài chính: Tưong tự như cổ phiếu thường nhưng có một số
hạn chế: cổ đông nắm giữ cổ phiếu này không được tham gia bầu cử, ứng cử vào
hội đồng quản trị, ban kiểm soát của công ty. Nhưng họ được hưởng ưu đãi về
tài chính theo mét mức cổ tức riêng biệt, có tính cố định hàng năm, ®îc u tiªn
chia cæ tøc vµ ph©n chia tµi s¶n cßn l¹i cña c«ng ty sau khi thanh lý, gi¶i thÓ tr íc
cæ phiÕu thêng.
2. Trái phiếu
Là loại chứng khoán quy định nghĩa vụ của người phát hành phải trả cho
người nắm giữ chứng khoán đó một khoản tiền xác định vào những thời hạn cụ
thể và theo những điều kiện nhất định. Đây là những chứng khoán nợ, được phát
hành dưới dạng chứng chỉ vật chất hoặc bút toán ghi sổ.Trái phiếu bao gồm các
loại sau:
a. Trái phiếu vô danh: Loại này không ghi tên trái chủ trên cả chứng chỉ và sổ
sách của các tổ chức phát hành. Việc chuyển nhượng loại trái phiếu này rất dễ
dàng nên nó thường được giao dịch trên thị trường chứng khoán.
b. Trái phiếu ghi danh: Ghi tên, địa chỉ của trái chủ trên chứng chỉ và sổ sách
của tổ chức phát hành.Loại này ít được đem trao đổi trên thị trường.
5
c. Trái phiếu chính phủ: Là loại trái phiếu do chính phủ phát hành nhằm bù
đắp cho thâm hụt ngân sách. Đây là loại chứng khoán mà các nhà đầu tư không
ưa mạo hiểm rất ưa thích vì nó hầu như không có rủi ro thanh toán.
d. Trái phiếu công trình: Lµ lo¹i tr¸i phiÕu được phát hành để huy động vốn
xây dựng các công trình cơ sở hạ tầng hay công trình phúc lợi công cộng.
e. Trái phiếu công ty: Do công ty phát hành để vay vốn trung và dài hạn. Khi
công ty bán trái phiếu thì công ty là người đi vay còn người mua là chủ nợ. Công
ty phải cam kết trả cả lãi và gốc cho trái chủ như ®· nªu trong hợp đồng. Nã bao
gồm các loại: Trái phiếu có đảm bảo, trái phiếu không có bảo đảm, trái phiếu có
thể mua lại…
3. Chứng chỉ quỹ đầu tư
Là chứng khoán được phát hành bởi công ty quản lý quỹ để huy động vốn từ
các nhà đầu tư. Vốn được dùng để mua bán kinh doanh các loại chứng khoán
khác để kiếm lời, sau đó chia tiền lời đó cho các nhà đầu tư.
Cã thÓ ph©n lo¹i chøng chØ quü ®Çu t thµnh:
a. Quỹ đầu tư chung: §ây là loại quỹ mà tất cả mọi người đều có thể tham
gia.
b. Quỹ đầu tư riêng: Chỉ giới hạn ở một nhóm người nhất định.
c. Quỹ đầu tư dạng mở: Là quỹ đầu tư trong đó nhà đầu tư có quyền bán lại
chứng chỉ quỹ đầu tư cho quỹ phát hành chứng khoán liªn tôc ®Ó huy ®éng vèn
và sẵn sàng mua lại số chứng khoán mà nó ®· phát hành ra.
d. Quỹ đầu tư cổ phiếu: Quỹ chuyên đầu tư vào một loại cổ phiếu nhất định.
e. Quỹ đầu tư trái phiếu: Là quỹ để đầu tư vào một loại trái phiếu nào đó.
g. Quỹ đầu tư hỗn hợp: Loại quỹ đầu tư vào bất kì loại chứng khoán nào nÕu
thÊy cã hiÖu qu¶.
Ngoài ra, còn có một số loại chứng khoán kh¸c (thêng gäi lµ c«ng cô ph¸i sinh)
như: Giấy bảo đảm quyền mua cổ phiếu, các hợp đồng kì hạn, chứng quyền…
6
B. Tổng quan về thị trường chứng khoán
I. Khái niệm thị trường chứng khoán
Để thực hiện quá trình sản xuất, chúng ta cần phải có các yếu tố: lao động,
vốn, đất đai, khoa học kỹ thuật. Trong đó vốn ngày càng đóng một vai trò quan
trọng, nhưng để có một lượng vốn lớn thì không một cá nhân nào có thể đảm
nhiệm được. Trong khi đó những người có cơ hội đầu tư sinh lãi thì thiếu vốn
còn những người có vốn thì lại ít có cơ hội đầu tư. Thực tế đó đòi hỏi cần phải có
những tổ chức trung gian nối liền giữa người thừa vốn và những người thiếu vốn.
Hệ thống ngân hàng ra đời đã đáp ứng được phần nào yêu cầu đó. Tuy nhiên,để
thu hút được các nguồn tiền tệ nhàn rỗi của xã hội và một số nguồn vốn đầu tư
trực tiếp vào sản xuất để kiếm lời tận gốc thì thị trường chứng khoán ra đời. Thị
trường chứng khoán là nơi giao dịch các loại chứng khoán theo các mục đích
khác nhau của các chủ thể tham gia vào thị trường chứng khoán.
II. Vai trò của thị trường chứng khoán trong phát triển kinh tế.
Xu thế hội nhập kinh tế quốc tế và khu vực với sự ra đời của tổ chức thương
mại thế giới (WTO), của liên minh Châu Âu, của khối thị trường chung đòi hỏi
các quốc gia phải thúc đẩy phát triển kinh tế với tốc độ và hiệu quả cao.Thùc tÕ
ph¸t triÓn kinh tÕ ë c¸c quèc gia trªn thÕ giíi ®· kh¼ng ®Þnh vai trß cña thị trường
chứng khoán trong phát triển kinh tế.
1. thứ nhất, thị trường chứng khoán với việc tạo ra các công cụ có tính thanh
khoản cao, có thể tích tụ, tập trung và phân phối vốn, chuyển thời hạn của vốn
phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế.
Ở Hàn Quốc, thị trường chứng khoán đã đóng vai trò không nhỏ trong sự tăng
trưởng kinh tế trong hơn ba mươi năm, cho tới thập kỷ 90 thị trường chứng
khoán nước này đã lớn mạnh và đứng hàng thứ 13 trên thế giới góp phần tạo
mức tăng trưởng kinh tế đạt bình quân 9% năm, thu nhập quốc dân bình quân
đầu người năm 1995 là trên 10.000USD.
7
Yếu tố thông tin là yếu tố cạnh tranh trên thị trường sẽ đảm bảo cho việc phân
phối vốn một cách hiệu quả. ThÞ trêng tµi chÝnh lµ n¬i tiªn phong ¸p dông c«ng
nghÖ míi vµ nh¹y c¶m víi m«i trêng thêng xuyªn thay ®æi. Trên thị trường
chứng khoán, tất cả các thông tin được cập nhật và được chuyển t¶i tới tất cả các
nhà đầu tư để họ có thể phân tích và định giá cho các chứng khoán.
Thị trường chứng khoán đã tạo ra một sự cạnh tranh có hiệu quả trên thị trưòng
tài chính, do đó các ngân hàng thương mại và các tổ chức tài chính phải quan
tâm tới hoạt động tài chính của họ và làm giảm chi phí tài chính.
Việc huy động vốn trên thị trường chứng khoán có thể làm tăng vốn tự có của
các công ty và giúp họ tránh các khoản vay có chi phí cao cũng như sự kiểm soát
chặt chẽ của các ngân hàng thương mại. Thị trường chứng khoán khuyến khích
tính cạnh tranh của các công ty trên thị trường.Sự tồn tại của các thị trường
chứng khoán cũng là yếu tố quyÕt ®Þnh để thu hút vốn đầu tư nước ngoài. Đây là
yếu tố đảm bảo cho sự phân bổ có hiệu quả các nguồn lực trong một quốc gia
cũng như trong phạm vi quốc tế.
2. Thứ hai, thị trường chứng khoán góp phần thực hiện tái phân phối công
bằng hơn, giải toả sự tập trung quyền lực kinh tế của các tập đoàn, huy động tầng
lớp trung lưu trong xã héi, tăng cường sự giám sát của xã hội đối với quá trình
phân phối. Từ đó, tạo ra sự cạnh tranh công bằng hơn qua ®ã thúc đẩy phát triển
kinh tế, t¹o ra hiÖu qu¶, tiÕn tíi x©y dùng mét x· héi c«ng b»ng vµ d©n chñ.
3. Thứ ba, thị trường chứng khoán tạo điều kiện cho việc tách biệt giữa sở
hữu và quản lý doanh nghiệp. Khi quy mô của doanh nghiệp tăng lên thì nhu cầu
về quản lý chuyên trách cũng tăng theo. Thị trường chứng khoán tạo điều kiện
cho tiết kiệm vốn và chất xám thúc đẩy quá trình cổ phần hoá doanh nghiệp nhà
nưíc, giảm tiêu cực trong quản lý, tạo điều kiện kết hợp hài hoà lợi ích của chủ
sở hữu, nhà quản lý và những người làm công.
4. Thứ tư, hiệu quả của quốc tế hoá thị trường chứng khoán. Việc mở cửa thị
trường chứng khoán làm tăng tính lỏng và cạnh tranh trên thị trường quốc tế, cho
8
phép các công ty có thể huy động nguồn vốn rẻ hơn, tăng cường đầu tư từ bên
ngoài, ®ång thêi tăng khả năng cạnh tranh quốc tế và mở rộng cơ hội kinh doanh
cho các công ty trong nước. Hàn Quốc, Singapore, Thái Lan, Malaysia là những
minh chứng ®iÓn h×nh vÒ viÖc tËn dông c¸c c¬ héi do thÞ trêng chøng kho¸n
mang l¹i. Tuy nhiên, chúng ta cũng cần phải xét các tác động tiêu cực có thể xảy
ra như việc tăng cung tiền quá mức, áp lực của lạm phát, vấn đề chảy máu vốn.
5. Thứ năm, thị trường chứng khoán tạo điều kiện cho Chính phủ huy động
các nguồn tài chính tiền tệ của chính phủ. Đồng thời, thị trường chứng khoán
cũng cung cấp một dự báo tuyệt vời về các chu kỳ kinh doanh trong tương lai
giúp Chính phủ và các công ty đánh giá kế hoạch đầu tư cũng như việc phân bổ
các nguồn lực của họ. Thị trường chứng khoán cũng tạo điều kiện tái cấu trúc
nền kinh tế.
Ngoài những tác động tích cực trên, thị trường chứng khoán cũng có những
tác động tiêu cực nhất định như hiện tượng đầu cơ, hiện tượng xung đột quyền
lực, bong bóng giá,…làm giảm thiệt hại cho quyền lợi của các cổ đông thiểu số,
việc mua bán nội gián, thao túng thị trường làm nản lòng các nhà đầu tư tác động
tiêu cực tới tiết kiệm và đầu tư. Nhiệm vụ của các nhà quản lý thị trường là giảm
thiểu các tiêu cực của thị trường nhằm bảo vệ quyền lợi của các nhà đầu tư và
đảm bảo tính hiệu quả của thị trường.
Như vậy, vai trò của thị trường chứng khoán được thể hiện ở nhiều khía cạnh
khác nhau. Song để vai trò đó thật sự phát huy được hiệu quả thì phụ thuộc ®¸ng
kÓ vào các chủ thể tham gia vào thị trường và sự quản lý của nhà nước.
III. Phân loại thị trường chứng khoán
1.Thị trường sơ cấp
Là nơi phát hành lÇn ®Çu chứng khoán ra c«ng chóng, tạo vốn cho tổ chức
phát hành thông qua việc bán chứng khoán cho các nhà đầu tư. Tại đây, có sự
chu chuyển tài chính trực tiếp đưa các khoản tiền nhàn rỗi tạm thời trong dân
chúng vào quá trình đầu tư, từ nguồn vốn ngắn hạn sang nguồn vốn dài hạn. Nã
9
t¹o ®iÒu kiÖn cung cÊp cho nÒn kinh tÕ nguån vèn cã thêi gian sö dông ®¸p øng
®îc thêi gian cÇn thiÕt cña c¸c kho¶n ®Çu t. Thị trường sơ cấp có chức năng là
huy động vốn cho đầu tư, làm tăng thêm vốn đầu tư cho nền kinh tế. Có hai
phương pháp phát hành chứng khoán trên thị trường này là: phát hành riêng lẻ và
phát hành công chúng.
2.Thị trường thứ cấp
Là nơi diễn ra các giao dịch chứng khoán đã được phát hành trên thị trường
s¬ cấp. Thị trường thứ cấp tạo điều kiện cho thị trường sơ cấp phát triển, tăng
tiềm năng huy động vốn của các tổ chức phát hành chứng khoán. Trên thị trường
chứng khoán vừa có giao dịch của thị trường sơ cấp, vừa có giao dịch của thị
trường thứ cấp.
3. Thị trường tập trung
Là nơi mà việc giao dịch, trao đổi, mua bán chứng khoán được thực hiện
thông qua sở giao dịch chứng khoán( hay còn gọi là sàn giao dịch).
4. Thị trường phi tập trung
Hay còn gọi là thị trường OTC, thị trường này diễn ra ở bất kỳ nơi nào miễn
là nơi đó diễn ra các hoạt động mua bán, trao đổi chứng khoán.
5. Thị trường trái phiếu( bond market)
Là thị trường phát hành trái phiếu mới và mua đi bán lại trái phiếu cũ.
6. Thị trường cổ phiếu( the stock market)
Là thị trường phát hành cổ phiếu mới và mua đi bán lại cổ phiếu cũ. Hoạt
động của thị trường này gåm cả hai lĩnh vực đầu tư chứng khoán và kinh doanh
chứng khoán.
7. Thị trường giao ngay
Là thị trường mà việc mua bán chứng khoán theo giá thoả thuận khi ký hợp
đồng nhưng thanh toán và giao chứng khoán sau ngày ký hợp đồng một khoảng
thời gian quy định. Chøc n¨ng cña thÞ trêng nµy lµ huy ®éng vµ lµm t¨ng nguån
vèn.
10
8. Thị trường giao dịch kỳ hạn
Thị trường mua và bán chứng khoán theo giá thoả thuận theo hợp đồng
nhưng thanh toán và giao nhận chứng khoán sau ngày ký kết hợp đồng một
khoảng thời gian nhất định thường là 30 hoặc 60 ngày.
9. Thị trường giao dịch tương lai
Gièng như là thị trường giao dịch chứng khoán kỳ hạn nhưng khác ở chỗ:
Các hợp đồng mua bán đã được tiêu chuẩn hoá nội dung và điều kiện thực hiện
hợp đồng và phải có tiền đặt cọc th«ng qua quy chÕ ký quü để đảm bảo hợp
đồng.
IV. Các chủ thể tham gia vào thị trường chứng khoán
1. Cơ quan quản lý và vận hành thị trường: Gồm cơ quan quản lý nhà nước
và sở giao dịch chứng khoán. Các cơ quan quản lý nhà nước cã nhiÖm vô tổ chức
và quản lý hoạt động của thị trường chứng khoán. Còn sở giao dịch chứng khoán
cã vai trß vận hành thị trường chứng khoán thông qua bộ máy gồm nhiều bộ
phận khác nhau, có nhiệm vụ ban hành và giám sát việc thực hiện những quy
định điều chỉnh giao dịch chứng khoán, phát hành chứng khoán…
2. Các tổ chức phát hành
Là các tổ chức thực hiện huy động thông qua thị trường chứng khoán, cung
cấp hàng hoá cho thị trường chứng khoán. Các tổ chức phát hành là: Chính phủ
và chính quyền địa phương phát hành trái phiếu chính phủ và trái phiếu công
trình, các công ty phát hành cổ phiếu và trái phiếu công ty…
3. Các nhà đầu tư
Là những người có vốn nhàn rỗi và có nhu cầu mua bán, trao đổi chứng
khoán trên thị trường chứng khoán nhằm kiếm lời. Các nhà đầu tư quyết định
tham gia đầu tư vào chứng khoán nhằm một số mục đích: Nhằm hưởng lợi tức,
hưởng lãi suất, hưởng chênh lệch giá chứng khoán trên thị trường chứng khoán
và nắm quyền quản lý kiểm soát tổ chức phát hành. C¸c nhµ ®Çu t gåm: Nhµ ®Çu
t c¸ nh©n vµ nhµ ®Çu t cã tæ chøc.
11
4. Các định chế trung gian
Là các công ty chứng khoán, các công ty quản lý quỹ và các ngân hàng
thương mại, các tổ chức này thực hiện các chức năng trung gian cho các giao
dịch chứng khoán trên thị trường chứng khoán.
a. Các công ty chứng khoán: Các công ty họat động trong lĩnh vực chứng
khoán víi các nghiệp vụ cơ bản: nghiÖp vô b¶o l·nh ph¸t hµnh, nghiệp vụ môi
giới tư vấn vµ lưu ký chứng khoán.
b. Các công ty quản lý quỹ: Là các công ty thay mặt cho nhà đầu tư thực hiện
quản lý một hay nhiều quỹ đầu tư.
c. Các ngân hàng thương mại: Khi được phép các ngân hàng thương mại có
thể cung cấp các dịch vụ bảo quản chứng khoán, thu hồi vốn, làm đại lý phát
hành chứng khoán.
Ngoài ra, để thị trường chứng khoán hoạt động đồng bộ còn có sự tham gia
của các tổ chức khác như: tổ chức lưu ký và thanh toán bù trừ, hiệp hội các nhà
kinh doanh chứng khoán, công ty đánh giá hệ số tín nhiệm.
phÇn ii
sö dông m« h×nh arch vµ garch ®Ó ph©n tÝch
vµ dù b¸o gi¸ cæ phiÕu trªn thÞ trêng
12
chøng kho¸n viÖt nam
Đã từ lâu các nhà đầu tư, phân tích tài chính đều mong muốn trả lời câu hỏi :
“Có thể dự đoán được sự biến động của giá chứng khoán?” Có rất nhiều nghiên
cứu, phân tích chuỗi giá chứng khoán đã được thực hiện nhằm tìm lời giải đáp
thoả đáng cho vấn đề trên. Theo lý thuyết định giá chứng khoán, nếu thị trường
chứng khoán hoạt động hiệu quả thì từ thông tin về giá chứng khoán trong quá
khứ không thể dự đoán được diễn biến của giá chứng khoán trong tương lai. Khi
đó, giá chứng khoán vận động một cách hoàn toàn ngẫu nhiên. Tuy nhiên trong
thực tế, kể cả ở những nước có thị trường phát triển, giả định về thị trường hiệu
quả kh«ng hẳn là phù hợp. Đặc biệt ở nước ta, thị trường chứng khoán cßn rÊt
non trÎ, mới chỉ mang tính thử nghiệm và hoạt động với khá nhiều quy định giới
hạn chặt chẽ, các nhà đầu tư bước đầu làm quen với loại hình đầu tư mới nên
trong hành vi đầu tư còn ẩn chứa những đặc điểm riêng. Điều này tạo ra những
đặc thù trong sự vận động của giá chứng khoán, do đó việc đưa ra phân tích
chuỗi thời gian về xu hướng biến động về giá cổ phiếu cho thị trường là rất có ý
nghĩa . Và đã có rất nhiều nhà kinh tế học đưa ra các mô hình khác nhau để phân
tích và dự báo về giá chứng khoán. Một trong những mô hình được coi là có hiệu
quả đó là mô hình ARCH và mô hình GARCH.
A. Lý do sö dông m« h×nh
Trong nÒn kinh tÕ hiÖn ®¹i, viÖc ¸p dông c«ng cô khoa häc kü thuËt lµ rÊt cÇn
thiÕt. Th«ng qua m«n khoa häc chuyªn ngµnh “ KINH TÕ lîng”, lµ mét m«n
khoa häc dùa trªn nÒn t¶ng cña m«n “X¸c suÊt vµ thèng kª to¸n” ®· híng con
ngêi ®i s©u vµo lÜnh vùc lîng ho¸ c¸c vÊn ®Ò kinh tÕ. §Æc biÖt c¸c c«ng cô thèng
kª trong Eviews ®îc x©y dùng ®Ó lËp m« h×nh vÒ trung b×nh cã ®iÒu kiÖn vµ ph¬ng sai cã ®iÒu kiÖn cña biÕn ngÉu nhiªn.
VÊn ®Ò vÒ thÞ trêng chøng kho¸n rÊt réng r·i, nã ®i s©u vµo nhiÒu lÜnh vùc, ¸p
dông nhiÒu ph©n tÝch vµ c¸c m« h×nh kinh tÕ kh¸c nhau. V× vËy, cã rÊt nhiÒu lý
do ®Ó lËp m« h×nh ARCH vµ GARCH:
1. Thø nhÊt, c¸i quan träng nhÊt cña mét nhµ ®Çu t lµ khi ®Çu t cÇn lùa chän
danh môc tµi s¶n nµo cã lîi nhÊt. Khi ®· cã sù quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n vÒ danh môc
13
tµi s¶n lùa mµ m×nh ®· lùa chän th× nhµ ®Çu t còng cÇn ph¶i hiÓu râ vÒ møc ®é rñi
ro cña viÖc n¾m gi÷ tµi s¶n mµ m×nh ®ã. Môc tiªu chÝnh cña c¸c nhµ ®Çu t lµ
gi¶m thiÓu rñi ro trªn thÞ trêng chøng kho¸n b»ng c¸ch chän läc c¸c tµi s¶n tµi
chÝnh kh¸c nhau vµo danh môc ®Çu t cña m×nh nh»m ®¹t ®îc lîi nhuËn cao nhÊt.
2. Thø hai, kinh nghiÖm cho thÊy r»ng nh÷ng tµi s¶n cã lîi suÊt lín cã xu híng tiÕn tíi nh÷ng lîi suÊt lín h¬n. Hay nãi c¸ch kh¸c, sù giao ®éng cña lîi suÊt
xuÊt hiÖn hiÖn tîng tù t¬ng quan chuçi hay ph¬ng sai cña sai sè kh«ng ®ång ®Òu
do ®ã ph¶i sö dông m« h×nh kinh tÕ lîng ARCH vµ GARCH ®Ó kiÓm chøng cho
vÊn ®Ò ®ã.
3. Thø ba, ®Ó cã thÓ thÊy ®îc sù biÕn ®éng vÒ gi¸ vµ møc ®é giao ®éng trong
lîi suÊt c¸c phiªn giao dÞch. Ngoµi ra, c¸c nhµ ®Çu t cÇn ph¶i dù b¸o c¸c kho¶ng
tin cËy thay ®æi theo thêi gian mét c¸ch chÝnh x¸c vµ ®Ó thu ®îc kÕt qu¶ íc lîng
cao h¬n th× hä ph¶i thùc hiÖn m« h×nh dù b¸o vÒ ph¬ng sai cã ®iÒu kiÖn.
B. Giíi thiÖu vÒ m« h×nh ARCH vµ GARCH
M« h×nh ARCH ®Æc biÖt ®îc x©y dùng ®Ó lËp m« h×nh vµ dù b¸o vÒ ph¬ng sai
cã ®iÒu kiÖn. Ph¬ng sai cña biÕn phô thuéc lµ mét hµm cña biÕn phô thuéc thêi
kú tríc, biÕn ®éc lËp vµ c¸c biÕn ngo¹i sinh. M« h×nh ARCH ®îc Engle giíi thiÖu
vµo n¨m 1982 vµ m« h×nh GARCH ®îc giíi thiÖu bëi Bollerslev vµo n¨m 1986.
Nh÷ng m« h×nh nµy ®îc sö dông réng r·i trong c¸c m« h×nh to¸n kinh tÕ, ®Æc biÖt
lµ trong ph©n tÝch chuçi thêi gian tµi chÝnh gièng nh Bollerslev, Chou, Kroner ®·
thùc hiÖn vµo n¨m1992 vµ Bolleslev, Engle, Nelson ®· tiÕn hµnh vµo n¨m 1994.
I.
M« h×nh tæng qu¸t tù ®iÒu chØnh ph¬ng sai cã ®iÒu kiÖn
kh¸c nhau ( M« h×nh GARCH)
1. M« h×nh GARCH(1,1) cã d¹ng:
(1)
y t xt t
(2) t2 t2 1 t2 1
Trong ®ã:
Ph¬ng tr×nh kú väng ®îc t¹o ra bëi (1) lµ mét hµm cña biÕn ngÉu nhiªn víi
biÓu thøc sai sè.
Ph¬ng tr×nh ph¬ng sai cã ®iÒu kiÖn trong (2) lµ mét hµm gåm 3 biÕn:
Kú väng:
Nh÷ng th«ng tin vÒ sù giao ®éng tõ thêi k× tríc, ®îc x¸c ®Þnh nhê b×nh ph¬ng
phÇn d tõ ph¬ng tr×nh kú väng: t2 1
Ph¬ng sai dù b¸o ë giai ®o¹n tríc: t2 1
14
Sù ®Þnh d¹ng m« h×nh thêng ®îc gi¶i thÝch trong thÞ trêng tµi chÝnh khi cã c¸c
nhµ ®Çu t chøng kho¸n dù b¸o vÒ ph¬ng sai cña tµi s¶n thêi kú nµy b»ng viÖc t¹o
ra mét träng sè trung b×nh trong dµi h¹n (h»ng sè) vµ ph¬ng sai dù b¸o ë giai
®o¹n tríc, nh÷ng th«ng tin vÒ sù giao ®éng tõ thêi kú tríc. M« h×nh nµy phï hîp
víi sù thay ®æi cña doanh lîi tµi s¶n tµi chÝnh vµ khi lîi suÊt cña tµi s¶n xuÊt hiÖn
hiÖn tîng ph¬ng sai cña sai sè kh«ng ®ång ®Òu.
Phong tr×nh ph¬ng sai(2) cã thÓ ®îc biÓu diÔn theo hai c¸ch sau ®©y:
a. Thø nhÊt:
t2
(1 )
j 1
j 1
t2
j
Sai sè cña b×nh ph¬ng doanh lîi ®îc x¸c ®Þnh bëi chªnh lÖch:
vt t2 t2
Thay vµo ph¬ng sai trong ph¬ng tr×nh (2) vµ xÐt ë thêi kú (t-1) víi ph¬ng sai ta
cã ph¬ng tr×nh sau:
t2 ( ) t2 1 vt vt 1
Trong ®ã, b×nh ph¬ng c¸c sai sè lµ mét qu¸ tr×nh cña kiÓm ®Þnh ARMA(1,1).
b. Thø hai:
Ph¬ng tr×nh(2) cã thÓ bao gåm: c¸c biÕn ngo¹i sinh, biÕn xu thÕ z :
( 2' ) t2 t2 1 t2 1 z t .
Trong ®ã: lµ hÖ sè cña biÕn xu thÕ z
Lu ý r»ng dù b¸o ph¬ng sai tõ ph¬ng tr×nh nµy kh«ng ®¶m b¶o lµ d¬ng, v× vËy
khi håi quy ph¬ng tr×nh b¹n cã thÓ ®Æt:
zt
xt2
2. M« h×nh GARCH(p, q)
Sù më réng cña m« h×nh Garch ®îc thÓ hiÖn lµ m« h×nh Garch(p, q) cã thÓ ®îc íc
lîng b»ng c¸ch chän p hoÆc q lín h¬n 1. M« h×nh Garch(p, q) biÓu diÔn ph¬ng
sai cã ®iÒu kiÖn cã d¹ng:
q
p
i 1
j 1
t2 i t2 i j t2 j
Trong ®ã:
p: lµ bËc cña m« h×nh GARCH.
q: lµ bËc cña m« h×nh ARCH.
II. M« h×nh tù håi quy víi ph¬ng sai cã ®iÒu kiÖn kh¸c nhau (M« h×nh ARCH)
15
M« h×nh ARCH lµ mét trêng hîp ®Æc biÖt cña ®Þnh d¹ng m« h×nh GARCH
khi kh«ng cã dù b¸o ph¬ng sai ë c¸c thêi kú trÔ trong ph¬ng tr×nh ph¬ng sai cã
®iÒu kiÖn.
1. M« h×nh ARCH- M
Èn x trong ph¬ng tr×nh (1) m« t¶ c¸c biÕn ngo¹i sinh, c¸c biÕn xu thÕ trong ph¬ng tr×nh trung b×nh. V× vËy, nÕu chóng ta thay ph¬ng sai cã ®iÒu kiÖn vµo ph¬ng
tr×nh trung b×nh th× ta cã m« h×nh ARCH-in-Mean(M« h×nh ARCH-M). M« h×nh
ARCH-M ®· ®îc Engle, Lilien, Robins tiÕn hµnh vµo n¨m 1987. Khi ®ã ta cã ph¬ng tr×nh cña m« h×nh ARCH-M nh sau:
(1)
y t xt t2 t
Trong m« h×nh ARCH-M cã thÓ dïng ®é lÖch tiªu chuÈn cã ®iÒu kiÖn ®Ó thay
cho ph¬ng sai cã ®iÒu kiÖn.
M« h×nh ARCH-M thêng ®îc sö dông trong c¸c øng dông tµi chÝnh mµ ë ®ã
doanh lîi cña tµi s¶n k× väng cã liªn quan ®Õn rñi ro vÒ tµi s¶n k× väng.
2. M« h×nh ARCH bÊt ®èi xøng
Trong c¸c phiªn giao dÞch, nÕu sù thay ®æi cña gi¸ cæ phiÕu trªn thÞ trªn thÞ trêng
lµ t¸c ®éng bÊt ®èi xøng th× sö dông m« h×nh TARCH vµ EGARCH
a. M« h×nh TARCH
M« h×nh ®îc Zakoian giíi thiÖu vµo n¨m 1990 vµ ®îc Glosten, Jaganathan,
Runkle thùc hiÖn vµo n¨m 1993. Trong m« h×nh nµy ph¬ng sai cã ®iÒu kiÖn ®îc
x¸c ®Þnh nh sau:
t2 t2 1 t2 1 t 1 t2 1
Trong ®ã:
t 1
nÕu
t 0
vµ
t 0
trong c¸c trêng hîp kh¸c.
Trong m« h×nh nµy, t¸c ®éng tèt( t
0)
vµ t¸c ®éng tiªu cùc nÕu( t
0 ),
c¸c
t¸c ®éng nµy cã ¶nh kh¸c nhau tíi ph¬ng sai cã ®IÒu kiÖn, lµ t¸c ®éng tÝch cùc
cßn( ) lµ t¸c ®éng tiªu cùc. NÕu 0 th× t¸c ®éng lµ bÊt ®èi xøng.
§Ó ®Þnh d¹ng cho bËc cao h¬n cña m« h×nh TARCH, Eviews íc lîng ph¬ng
tr×nh:
q
p
i 1
j 1
t2 i t2 i t2 1 t j t2 j
C. ý nghÜa cña m« h×nh ARCH vµ m« h×nh GARCH
1. ViÖc ph©n tÝch vÒ gi¸ vµ lîi suÊt cña chøng kho¸n cã mét vai trß rÊt quan
träng, mét ý nghÜa lín trong kinh tÕ ®Æc biÖt trong giai ®o¹n hiÖn nay khi thÞ tr-
16
êng chøng kho¸n níc ta vÉn cßn rÊt non trÎ. M« h×nh nµy ®îc ¸p dông réng r·i
trong c¸c ngµnh: to¸n kinh tÕ, tµi chÝnh, trong viÖc dù b¸o. Tõ ®ã, gióp c¸c nhµ
ph©n tÝch thÞ trêng cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc møc ®é rñi ro cña viÖc n¾m gi÷ tµi s¶n,
thÊy ®îc sù biÕn ®éng cña gi¸ cæ phiÕu trªn thÞ trêng chøng kho¸n ®Ó ®a ra ®îc
nh÷ng dù b¸o còng nh c¸c kÕt luËn nªn ®Çu t vµo lo¹i cæ phiÕu nµo th× ®em l¹i lîi
nhuËn cao nhÊt.
2. VÒ ph¬ng diÖn thùc hµnh, víi sù tiÕn bé cña c¸c phÇn mÒm kinh tÕ nh
Eviews lµ mét c«ng cô phæ biÕn th× viÖc ¸p dông m« h×nh ARCH vµ GARCH cã
thÓ ph©n tÝch ®îc sù biÕn ®éng cña gi¸ chøng kho¸n. NÕu gi¸ chøng kho¸n cµng
gi¶m th× møc ®é giao ®éng trong gi¸ cµng lín, hiÖn tîng nµy ®îc gäi lµ hiÖu øng
®ßn bÈy ®îc Blank ph¸t hiÖn vµo n¨m 1976. Ngoµi ra, khi ph©n tÝch vÒ chuçi lîi
suÊt cßn chØ ra ®îc sù thay ®æi trong lîi suÊt trung b×nh tõ ®ã thÊy ®îc mèi liªn
hÖ gi÷a lîi suÊt trung b×nh cña cæ phiÕu trong mét phiªn víi c¸c phiªn giao dÞch
kh¸c.
D. Mét sè c¸c kÕt qu¶ íc lîng theo m« h×nh ARCH vµ GARCH
cho gi¸ vµ lîi suÊt cña cæ phiÕu REE (C¬ khÝ ®iÖn l¹nh)
b»ng phÇn mÒm EVIEWS
Gäi gi¸ cña chøng kho¸n t¹i thêi ®iÓm t lµ S t , khi ®ã lîi suÊt cña chøng
kho¸n trong kho¶ng thêi gian mét chu k× n¾m gi÷ tõ thêi ®Óm (t-1) ®Õn thêi ®iÓm
t sÏ lµ: r t =
St St 1
St 1
víi t 1 . Hay
tÝch chuçi gi¸ chøng kho¸n
St
rt
=ln(
St
St 1
) víi t 1 , v× thÕ ta cã thÓ ph©n
th«ng qua viÖc ph©n tÝch chuçi
rt
.
17
Víi cæ phiÕu REE gäi lîi suÊt cña cæ phiÕu nµy lµ LSREE vµ ¸p dông víi
c«ng thøc ë trªn ta cã c¸c kÕt qu¶ íc lîng nh sau.
1. BiÓu ®å chuçi gi¸ cæ phiÕu
100000
80000
60000
40000
20000
0
100
200
300
400
500
REE
2. BiÓu ®å chuçi lîi suÊt cæ phiÕu
600
700
800
18
.1
.0
-.1
-.2
-.3
-.4
-.5
100
200
300
400
500
600
700
LSREE
3. §å thÞ hµm mËt ®é vµ kiÓm ®Þnh Jarque-Bera
800
19
500
Series: LSREE
Sample 1 834
Observations 834
400
300
200
100
0
-0.4
-0.3
-0.2
-0.1
Mean
Median
Maximum
Minimum
Std. Dev.
Skewness
Kurtosis
0.000491
0.000000
0.067366
-0.402458
0.025921
-4.736139
72.96433
Jarque-Bera
Probability
173219.4
0.000000
0.0
NhËn xÐt:
Tõ ®å thÞ cña hµm mËt ®é vµ kiÓm ®Þnh Jarque-Bara ta thÊy: Gi¸ cña cæ phiÕu
REE lµ biÕn ®éng thêng xuyªn, lóc ®Çu gi¸ t¨ng m¹nh sau ®ã gi¶m m¹nh råi cã
xu híng t¨ng nhÑ. Sè lÇn lîi suÊt gi¶m (sè lÇn gi¸ gi¶m ) nhiÒu h¬n. Møc lîi suÊt
trung b×nh cña cæ phiÕu REE lµ 0.000491. Gi¸ trÞ cña p_value lµ 0.0000 lÊy møc
ý nghÜa lµ 0.05 ta thÊy chuçi LSREE kh«ng ph©n bè chuÈn.
4. BiÓu ®å tù t¬ng quan cña chuçi LSREE
Date: 12/25/04 Time: 14:30
Sample: 1 839
Included observations: 834
Autocorrelation
Partial Correlation
.|** |
.|** |
AC
PAC Q-Stat Prob
1 0.280 0.280 65.682 0.000
20
.|*
.|.
.|*
.|*
.|*
.|*
.|.
.|.
.|*
.|*
.|.
.|.
.|*
.|*
.|*
.|.
.|.
.|.
.|*
.|.
.|.
.|.
.|.
.|*
.|.
.|.
.|.
.|.
.|.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
.|.
.|.
.|*
.|*
.|*
.|.
.|.
.|.
.|.
.|.
*|.
.|.
.|*
.|.
.|.
.|.
.|.
.|.
.|.
.|.
.|.
.|.
.|.
.|.
.|.
.|.
.|.
.|.
.|.
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
27
28
29
30
0.088
0.053
0.094
0.124
0.122
0.073
0.013
0.054
0.096
0.095
-0.002
-0.018
0.079
0.111
0.080
0.041
0.034
0.061
0.074
0.051
0.007
-0.024
-0.007
0.082
0.014
-0.019
-0.036
-0.002
-0.029
0.010
0.027
0.077
0.083
0.067
0.015
-0.027
0.043
0.057
0.037
-0.060
-0.020
0.086
0.056
0.013
0.004
0.019
0.038
0.015
-0.009
-0.022
-0.029
-0.017
0.060
-0.045
-0.015
-0.023
0.003
-0.055
72.184
74.507
81.856
94.780
107.40
111.89
112.03
114.49
122.28
129.93
129.94
130.22
135.53
146.10
151.52
152.93
153.92
157.12
161.76
164.03
164.07
164.56
164.60
170.39
170.57
170.89
172.00
172.00
172.74
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
0.000
NhËn xÐt:
Tõ lîc ®å tù t¬ng quan cña chuçi LSREE ta thÊy chuçi lµ chuçi kh«ng dõng v×
hÖ sè cña 11 lµ kh¸c kh«ng. V× hÖ sè t¬ng quan trÔ 1 thêi kú kh¸c kh«ng nªn cã
sù thay ®æi trong lîi suÊt trung b×nh gi÷a c¸c phiªn giao dÞch cña cæ phiÕu REE
vµ g¾n víi sù thay ®æi cña phiªn tríc ®ã.
5. KiÓm ®Þnh sù thay ®æi trong lîi suÊt vµ trong sù giao ®éng
cña cæ phiÕu REE
Sö dông m« h×nh AR vµ GARCH
Dependent Variable: LSREE
Method: ML - ARCH (Marquardt)
Date: 12/25/04 Time: 09:32
Sample(adjusted): 2 834
Included observations: 833 after adjusting endpoints
Convergence not achieved after 500 iterations
Variance backcast: ON
- Xem thêm -