Tài liệu Dự án trồng và sơ chế dược liệu sạch theo hướng sản xuất hàng hóa

DỰ ÁN TRỒNG VÀ SƠ CHẾ DƯỢC LIỆU SẠCH THEO HƯỚNG SẢN XUẤT HÀNG HÓA 1 CỘNG HÒA Xà HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập – Tự do – Hạnh phúc ________________ DỰ ÁN TRỒNG VÀ SƠ CHẾ DƯỢC LIỆU SẠCH THEO HƯỚNG SẢN XUẤT HÀNG HÓA TẠI: TỈNH HÒA BÌNH CÔNG TY TNHH ĐẦU TƯ VÀ ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ MÔI TRƯỜNG ĐỊA CHỈ: TỈNH HÒA BÌNH ĐIỆN THOẠI: EMAIL: Hòa Bình, tháng 02 năm 2012 2 Ch−¬ng 1 SỰ CẦN THIẾT VÀ MỤC TIÊU ĐẦU TƯ 1.1. C¨n cø ph¸p lý vµ tµi liÖu sö dông 1.1.1. C¨n cø ph¸p lý Nhận thức rõ được tầm quan trọng của ngành công nghiệp dược trong nền kinh tế và sự nghiệp chăm sóc sức khỏe nhân dân, Chính phủ đã có chính sách phát triển ngành công nghiệp dược theo lộ trình và được thể hiện ở việc đã ban hành các văn bản pháp lý sau: • • • • Quyết định số 108/2002/QĐ-TTg ngày 15 tháng 08 năm 2002 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt chiến lược phát triển ngành dược tới năm 2010. Quyết định số 61/2007/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về “Chương trình nghiên cứu khoa học công nghệ trọng điểm Quốc gia phát triển công nghiệp hóa dược đến năm 2020”. Quyết định số 43/2007/QĐ-TTg của Thủ tướng chính phủ về đề án Đề án “Phát triển công nghiệp dược và xây dựng mô hình hệ thống cung ứng thuốc Việt Nam giai đoạn 2007-2015 và tầm nhìn đến 2020”. Thông tư số 14/2009/TT-BYT ngày 03/9/2009 của Bộ Y Tế hướng dẫn triển khai ‘ Thực hành tốt trồng trọt và thu hái cây thuốc’ theo khuyến cáo của tổ chức Y tế thế giới. Các mục tiêu chính của các văn bản trên là: + Xây dựng và phát triển hệ thống các nhà máy sản xuất thuốc trong nước, tiến tới đáp ứng cơ bản nhu cầu về thuốc phòng và chữa bệnh cho nhân dân, đảm bảo thuốc sản xuất trong nước đáp ứng được 70% giá trị tiền thuốc vào năm 2015 và 80% vào năm 2020. + Tăng cường năng lực nghiên cứu khoa học bao gồm: nghiên cứu cơ bản, nghiên cứu ứng dụng, nghiên cứu triển khai và sản xuất thử nghiệm các nguyên liệu làm thuốc phục vụ phát triển công nghiệp hóa dược và đáp ứng nhu cầu nguyên liệu sản xuất thuốc trong nước. 3 + Xây dựng và phát triển các nhà máy hóa dược nhằm sản xuất và cung cấp nguyên liệu phục vụ cho công nghiệp dược bào chế thuốc, đảm bảo đáp ứng được 20% nhu cầu nguyên liệu phục vụ cho công nghiệp bào chế thuốc vào năm 2015 và 50% vào năm 2020. + Phát huy tiềm năng, thế mạnh về Dược liệu và thuốc y học cổ truyền đẩy mạnh công tác qui hoạch, nuôi trồng và chế biến dược liệu, xây dựng ngành công nghiệp bào chế thuốc từ dược liệu và thuốc y học cổ truyền trở thành một phần quan trọng của ngành dược Việt Nam. 1.1.2. Tµi liÖu sö dông - Dựa trên kết quả nghiệm thu cấp nhà nước dự án “Xây dựng mô hình áp dụng tiến bộ kỹ thuật nhằm phát triển cây dược liệu và nấm hương tạo nguồn thu nhập thay thế nguồn thu từ cây thuốc phiện cho đồng bào dân tộc huyện Sa Pa, Lào Cai” được Hội đồng nghiệm thu cấp nhà nước đánh giá xuất sắc, sau dự án người dân địa phương tiếp tục sản xuất tạo sản phẩm dược liệu xuất khẩu với sản lượng trên 30 tấn/năm. - Dựa vào kết quả bước đầu của đề tài “Nghiên cứu thành phần chất, công nghệ nhân giống, chăm sóc thu hái một số cây dược liệu quý hiếm tỉnh Cao Bằng: Ích mẫu, Hà thủ ô, Ấu tầu, Nghệ, Ngũ gia bì, Hoàng tinh, Thổ phục linh” do Viện dược liệu thực hiện từ năm 2004 cho thấy các cây dược liệu: Ích mẫu, Hà thủ ô, Ấu tầu, Nghệ, Ngũ gia bì, Hoàng tinh, Thổ phục linh” có thể phát triển tốt trên đất Cao Bằng cho năng suất cao đáp ứng yêu cầu sản xuất dược liệu và xuất khẩu. Đề tài: “Điều tra nghiên cứu bảo tồn nguồn gen cây thuốc có hoạt tính tại huyện Sìn Hồ Lai Châu” do Khoa Nông Lâm Trường Đại học Tây Bắc tiến hành đã điều tra sưu tầm trên 200 cây thuốc tự nhiên tại huyện Sìn Hồ và vùng phụ cận và một số bài thuốc của các dân tộc địa phương. 1.2. Môc tiªu ®Çu t− - Kết hợp với Viện Dược Liệu Trung Ương trồng và sơ chế 5 loại cây dược liệu: ( Cây Đương quy, Cây Xuyên khung, Cây Bạch truật, Cây Độc hoạt, Cây Đỗ 4 trọng ) tại Thung Quan, Xã Thung Khe, Huyện Mai Châu, Tỉnh Hòa Bình đạt năng suất cao, chất lượng tốt phục vụ cho tiêu dùng trong nước và xuất khẩu, thông qua việc chuyển giao quy trình, áp dụng nguyên tắc, tiêu chuẩn GACP “ Thực hành tốt trồng trọt và thu hái cây thuốc” theo khuyến cáo của tổ chức Y tế thế giới. - Chuyển giao công nghệ trồng các loại cây dược liệu trên cho bà con nông dân khu vực huyện Mai Châu, Tỉnh Hòa Bình, góp phần phát triển kinh tế địa phương. 1.3. Sù cÇn thiÕt ®Çu t− 1.3.1. ChÝnh s¸ch kinh tÕ x· héi vµ ®Þnh h−íng ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh liªn quan ®Õn s¶n xuÊt dược liệu ë ViÖt Nam Huyện Mai Châu- Hòa Bình có nhiều tiềm năng phát triển kinh tế rừng, nhiều loài cây dược liệu quí như : Đỗ trọng, Đương quy, Xuyên khung, Độc hoạt, Bạch chỉ, Nhân sâm, Hoài Sơn, Lộ Đẳng Sâm, Tục đoạn,Thiên niên kiện, Kê huyết đằng, Bách bộ, bảy lá 1 hoa ...mọc tự nhiên. Tuy nhiên hiện nay cùng với nạn khai thác rừng bừa bãi là sự mất đi nguồn tài nguyên tự nhiên. Những loài cây dược liệu quí, hiếm của tỉnh có trong Sách đỏ Việt Nam đang dần bị cạn kiệt và có nguy cơ tuyệt chủng nếu không có chính sách đầu tư bảo tồn thích đáng. Theo các nhà nghiên cứu dược học, xu hướng tới của thế giới là dùng thuốc có nguồn gốc thiên nhiên vì nó có tác dụng trị liệu cao, không gây tác dụng phụ. Gần đây, một số cây thuốc như: Đương Quy, Kim tiền thảo, ích mẫu, Diệp hạ châu, Chè dây, Chè đắng được các công ty dược chế biến thành các loại thuốc phòng, trị các bệnh đặc hiệu có hiệu quả tốt. Hiện một số cây thuốc quí của một số địa phương được khai thác để bán thô cho Trung quốc với gía thu mua khá cao : Đỗ trọng, Bách bộ, Kê huyết đằng, Cây 01 lá, Thiên niên kiện, Giảo cổ lam....trong khi đó cả nước đang phải nhập đến 80% lượng đông nam dược có nguồn gốc từ các dược liệu đó. Bệnh viện y học cổ truyền dân tộc và nhiều nhà thuốc đông y của tỉnh mỗi tháng phải dùng đến hàng tấn thuốc các loại, song nhiều người vẫn phải chờ thuốc vì thiếu chủng loại. 5 Cây thuốc quí ở tỉnh có nhiều nhưng người dân kể cả các nhà thuốc có uy tín chưa có ý thức trong việc gây trồng, phát triển một số cây thuốc quí hiếm. Trên địa bàn tỉnh cũng chưa có một đơn vị nào được giao hoặc chủ động trong việc trồng thử và chế biến các cây thuốc quí. Việc nghiên cứu thành phần hoạt chất, kỹ thuật nhân giống và công nghệ chế biến các loại thuốc đặc hữu cũng chưa đầy đủ, nhất là chưa có mô hình trồng cây thuốc nào để tạo ra sản phẩm có giá trị làm cho người dân hiểu được, tai nghe, mắt thấy lợi ích kinh tế, lợi ích xã hội để làm theo. Cho nên việc nghiên cứu phát triển dược liệu một cách toàn diện theo hướng sản xuất hàng hoá đáp ứng nhu cầu tiêu thụ sản phẩm nguyên liệu dược trong nước và có thể tham gia xuất khẩu tăng thu nhập cho người dân trên đơn vị canh tác đất rừng là rất cần thiết và quan trọng. Thực hiện Nghị quyết 37 - NQ.TW ngày 01/7/2005 của Bộ Chính trị. Căn cứ chiến lược phát triển kinh tế xã hội của tỉnh đến 2015 mà Đại hội tỉnh Đảng bộ đã đề ra, chương trình phát triển kinh tế xã hội huyện Mai Châu nhằm phát huy tiềm năng, lợi thế của vùng khí hậu, sinh thái. Chỉ thị 02/CP của Chính phủ về phát triển y học cổ truyền và nâng cao nội lực trong công tác đảm bảo thuốc chữa bệnh và chăm sóc sức khoẻ cộng đồng đã và đang tạo ra bước chuyển biến mới trên cả nước về trồng và bào chế thuốc từ dược liệu. Đây là nhân tố quan trọng thúc đẩy việc xây dựng một dự án đưa cây dược liệu tham gia chuyển đổi cơ cấu cây trồng nông nghiệp nhằm phát triển sản xuất, nâng cao hiệu quả canh tác trên đơn vị diện tích và xây dựng cơ sở chế biến, góp phần tiêu thụ sản phẩm thu hoạch từ rừng cho nông dân tại cụm xã và các vùng xung quanh huyện. Hình thành nên cơ sở công nghiệp chế biến cho các xã vùng cao sống chủ yếu nhờ rừng có thêm thu nhập, nâng cao mức sống. Với những điều kiện tự nhiên thuận lợi cho việc phát triển dược liệu đã được quy hoạch là vùng phát triển cây dược liệu, kết hợp sản xuất dược liệu với du lịch chăm sóc sức khoẻ bằng các loại dược liệu của địa phương như: tắm thuốc, nghỉ dưỡng…với việc quảng bá các sản phẩm dược liệu sạch với nghỉ dưỡng sẽ thu hút được một số lượng lớn du khách trong và ngoài nước du lịch theo tuyến Hà Nội-Hòa Bình-Mai Châu-Sơn La-Điện Biên, đặc biệt là tuyến du lịch Hà Nôi- Bản Lác( Mai Châu) đang thu hút khách du lịch trong và ngoài nước do tuyến giao thông quốc lộ 6 đã được cải tạo nâng cấp, tạo thuân lợi cho việc thông thương hàng hoá và du lịch. Nhiều công ty sản xuất dược liệu trong và ngoài nước có nhu cầu cao về các nguồn dược liệu sạch như : Traphaco, Đông Nam dược Bảo Long…sẽ tiêu thụ một số 6 lượng lớn dược liệu các loại. Các Viện nghiên cứu trong nước như: Viện Hoá học, Viện Dược liệu cũng đang đẩy mạnh việc tìm kiếm các nguồn dược liệu phục vụ cho công tác nghiên cứu và sản xuất. Việc triển khai thực hiện mô hình trồng và chế biến cây dược liệu là quan trọng và cần thiết, ngoài việc hỗ trợ thúc đẩy người dân biết áp dụng kỹ thuật vào trồng, chăm sóc và chế biến dược liệu theo hướng sản xuất hàng hoá còn có tác dụng kích thích người dân quan tâm hơn đến việc phát triển vốn rừng, thay đổi cách nghĩ, cách làm trong khai thác rừng để cung cấp nguyên liệu cho sản xuất dược liêu và phục vụ công nghiệp chế biến của địa phương, từng bước ổn định cuộc sống, nâng cao thu nhập, cải thiện mức sống người dân vùng núi cao; xây dựng đội ngũ công nhân kỹ thuật là người dân tộc thiểu số, góp phần đưa Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa vào nông nghiệp nông thôn miền núi. 1.3.2. Sù cÇn thiÕt ®Çu t− Theo tổ chức y tế thế giới WHO, 80% dân số thế giới nằm ở khu vực các nước đang phát triển và 80% dân số ở các nước này sử dụng thuốc có nguồn gốc tự nhiên như một lựa chọn hàng đầu trong việc phòng và chữa bệnh. Với số dân khổng lồ, nhiều bệnh tật nên nhu cầu sử dụng thuốc hiệu quả cao ngày càng tăng. Nhu cầu về sử dụng thuốc trên thế giới là rất lớn, cả về số lượng và chất lượng. Đây đang là một thách thức lớn đối với các nước đang phát triển nói riêng và nhân loại nói chung. Cho đến nay, thực vật vẫn là nguồn nguyên liệu chính trong phát triển các loại thuốc mới trên thế giới. Các dược phẩm có nguồn gốc tự nhiên chiếm tới 50% tổng số dược phẩm đang được sử dụng trong lâm sàng, trong đó khoảng 25% tổng số thuốc có nguồn gốc từ thực vật bậc cao. Trong số 20 thuốc bán chạy nhất trên thế giới năm 1999, có 9 sản phẩm có nguồn gốc từ thiên nhiên với doanh thu hàng năm lên đến hàng chục tỷ đô la. Theo ước tính, doanh số thuốc từ cây thuốc và các sản phẩm của nó đạt trên 100 tỷ đô la/năm. Các công ty dược phẩm lớn trên thế giới cũng đã trở lại quan tâm đến việc nghiên cứu tìm kiếm các hoạt chất sinh học từ thảo dược và sau đó là phát triển nó thành thuốc chữa bệnh. Sự kết hợp với những tiến bộ của khoa học kỹ thuật đã đem lại hiệu quả cao hơn cho việc chữa bệnh bằng y học cổ truyền, cho quá trình tìm và phát triển thuốc mới. 7 Việt Nam cũng có một lịch sử lâu đời trong sử dụng cây cỏ tự nhiên và một nền y học cổ truyền có bản sắc riêng để phòng và chữa bệnh cho con người. Nằm trong khu vực nhiệt đới Đông Nam Á có đa dạng sinh học rất cao. Theo ước tính Việt Nam có khoảng trên 12.000 loài thực vật bậc cao, chiếm khoảng 4-5% tống số loài thực vật bậc cao đã biết trên thế giới và khoảng 25% số loài thực vật bậc cao đã biết ở châu Á. Trong số này, có khoảng 4.000 loài thực vật và 400 loài động vật được dùng làm thuốc. Thế nhưng, các thuốc này mới chủ yếu được sử dụng trong y học cổ truyền và y học dân gian Việt Nam. Hiện nay, các công ty dược phẩm của Việt Nam đã và đang phát triển sản xuất thuốc từ nguồn nguyên liệu tự nhiên, tức là Dược liệu. Đã có nhiều công ty phát triển rất tốt, có thể kể đến là Công ty cổ phần Dược phẩm Traphaco, Công ty cổ phần Dược phẩm Nam Hà, Công ty Dược liệu Trung Ương 3 (Hải Phòng), các Công ty cổ phần Dược phẩm Tuệ Linh, Phúc Vinh, Phúc Hưng… Sự phát triển này đã góp phần giúp chúng ta tự cung cấp được trên 40% nhu cầu sử dụng thuốc của đất nước, giúp giảm giá thành các loại thuốc sử dụng cho việc phòng và điều trị bệnh tật, đồng thời cũng tạo ra nhiều công ăn việc làm cho nhân dân. Hoµ B×nh lµ mét tØnh miÒn nói n»m ë cöa ngâ vïng T©y B¾c n−íc ta, tiÕp gi¸p víi c¸c tØnh S¬n La, Phó Thä, Hµ Néi, Hµ Nam, Ninh B×nh, Thanh Ho¸ vµ ®Æc biÖt gi¸p víi Tam gi¸c t¨ng tr−ëng kinh tÕ Hµ Néi - H¶i Phßng - Qu¶ng Ninh. Trung t©m tØnh Hoµ B×nh c¸ch Trung t©m Thñ §« Hµ Néi 75 km theo Quèc lé 6. Víi vÞ trÝ nµy, Hoµ B×nh cã vai trß quan träng trong chiÕn l−îc ph¸t triÓn kinh tÕ cña vïng t©y B¾c. Tæng diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn cña Hoµ B×nh lµ 459.635 ha, trong ®ã: + Rõng vµ ®Êt rõng lµ: 241.534 ha chiÕm 52,54% diÖn tÝch. + §Êt chuyªn dïng, khu d©n c− vµ ®Êt ch−a sö dông: 162.013 ha chiÕm 35,24%. + §Êt n«ng nghiÖp lµ: 56.088 ha chiÕm 12,22% diÖn tÝch. D©n sè kho¶ng 83 v¹n ng−êi gåm 7 d©n téc anh em sinh sèng. Viện Dược Liệu đã nghiên cứu trồng khảo nghiệm 1 số vùng nguyên liệu ở phía bắc như: Đương quy ở Hà Giang, Lão quan thảo, Actiso ở SaPa, và đang có xu hướng khai thác tiềm năng dược liệu ở Cao Bằng. Trước dự án này, Viện Dược Liệu đã kết hợp với Sở KH&CN Cao Bằng thực hiện đề tài khoa học : “Nghiên cứu thành phần hoạt chất, công nghệ nhân giống, chăm sóc thu hái một số cây 8 dược liệu quý hiếm tỉnh Cao Bằng: Ích mẫu, Hà thủ ô, Ấu tầu, Nghệ, Ngũ gia bì, Hoàng tinh, Thổ phục linh” đạt kết quả tốt. Dựa vào đặc điểm thổ nhưỡng, khí hậu tương tự với các tỉnh vùng núi phía bắc khác đã trồng thành công các loài dược liệu, Công ty TNHH Lan Trần được sự giúp đỡ của Viện Dược Liệu đã ghiên cứu xây dựng mô hình trồng và sơ chế cây dược liệu sạch theo hướng sản xuất hàng hoá quy mô tại Thung Quan-Xã Thung Khe-Huyện Mai Châu-Tỉnh Hòa Bình. Dự án lựa chọn 05 cây thuốc cơ bản trong danh mục các vị thuốc cổ truyền thiết yếu do Bộ Y Tế quyết định đưa vào mô hình nhân giống, trồng thâm canh và xen dưới tán rừng: Đương quy, Xuyên khung, Bạch truật, Độc hoạt, Đỗ trọng. Những cây thuốc này đang có thị trường tiêu thụ trong nước và xuất khẩu ổn định. Công ty TNHH Lan Trần lựa chọn dự án này vì nó mang lại hiệu quả kinh tế về nhiều mặt: - Phï hîp víi ®iÒu kiÖn tù nhiªn, t×nh h×nh kinh tÕ - x· héi còng nh− chiÕn l−îc, quy ho¹ch vµ kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi chung cña tØnh trong t−¬ng lai. - Tạo ra những loại sản phẩm dược liệu có chất lượng cao phục vụ cho thị trường dược liệu trong nước và xuất khẩu. - Tận dụng những vùng đất gò đồi, thung lũng, khe núi hoang hóa để trồng cây dược liệu, góp phần phát triển kinh tế và bảo vệ môi trường. - T¹o ®−îc thªm c«ng ¨n viÖc lµm cho lao động địa phương. - Phát triển kinh tế của địa phương thông qua việc đóng góp vào ngân sách nhà nước. 1.3.3. Tình hình nghiên cứu, sử dụng và phát triển thuốc từ nguồn dược liệu tại ViÖt Nam và Thế giới a) Thị trường thế giới Theo tổ chức y tế thế giới WHO, 80% dân số thế giới nằm ở khu vực các nước đang phát triển và 80% dân số ở các nước này sử dụng thuốc có nguồn gốc tự nhiên như một lựa chọn hàng đầu trong việc phòng và chữa bệnh. Với số dân khổng lồ, nhiều bệnh tật nên nhu cầu sử dụng thuốc hiệu quả cao ngày càng tăng. Nhu cầu về sử dụng thuốc trên thế giới là rất lớn, cả về số lượng và chất 9 lượng. Đây đang là một thách thức lớn đối với các nước đang phát triển nói riêng và nhân loại nói chung. Cho đến nay, thực vật vẫn là nguồn nguyên liệu chính trong phát triển các loại thuốc mới trên thế giới. Các dược phẩm có nguồn gốc tự nhiên chiếm tới 50% tổng số dược phẩm đang được sử dụng trong lâm sàng, trong đó khoảng 25% tổng số thuốc có nguồn gốc từ thực vật bậc cao. Trong số 20 thuốc bán chạy nhất trên thế giới năm 1999, có 9 sản phẩm có nguồn gốc từ thiên nhiên với doanh thu hàng năm lên đến hàng chục tỷ đô la. Theo ước tính, doanh số thuốc từ cây thuốc và các sản phẩm của nó đạt trên 100 tỷ đô la/năm. Các công ty dược phẩm lớn trên thế giới cũng đã trở lại quan tâm đến việc nghiên cứu tìm kiếm các hoạt chất sinh học từ thảo dược và sau đó là phát triển nó thành thuốc chữa bệnh. Sự kết hợp với những tiến bộ của khoa học kỹ thuật đã đem lại hiệu quả cao hơn cho việc chữa bệnh bằng y học cổ truyền, cho quá trình tìm và phát triển thuốc mới Xu hướng sử dụng thuốc phòng và chữa bệnh có nguồn gốc từ dược liệu đang trở thành nhu cầu ngày càng cao trên thế giới. Với những lí do : thuốc tân dược thường có hiệu ứng nhanh nhưng hay có tác dựng phụ không mong muốn; thuốc thảo dược có hiệu quả chữa bệnh cao, ít độc hại và tác dụng phụ. Ước tính nhu cầu dược liệu trên Thế giới : 15 tỷ USD/năm, riêng Mỹ là 4 tỷ USD/năm, châu Âu là 2, 4 tỷ USD/năm, Nhật bản là 2,7 tỷ USD/năm, các nước châu á khác khoảng 3tỷ/USD năm . Một số dược liệu được ưa chuộng trên thị trường Mỹ như : Sâm Mỹ, Sâm Triều Tiên, Đương quy, Lô hội, ma hoàng, Valeriana, Bạch quả, tỏi, gừng, Các thị trường lớn tiêu thụ dược liệu : Anh, Đức, Hà Lan, Pháp, Thuỵ Sỹ, Trung Quốc,Hàn Quốc, Đài Loan, Sin gapo, ấn độ, Nhật Bản. Một trong những nước xuất khẩu nhiều dược liệu gồm Trung Quốc : 2tỷ USD/năm, Thái Lan : 47 triệu USD/năm. b, Thị trường trong nước Việt Nam cũng có một lịch sử lâu đời trong sử dụng cây cỏ tự nhiên và một nền y học cổ truyền có bản sắc riêng để phòng và chữa bệnh cho con người. 10 Nằm trong khu vực nhiệt đới Đông Nam Á có đa dạng sinh học rất cao. Theo ước tính Việt Nam có khoảng trên 12000 loài thực vật bậc cao, chiếm khoảng 45% tống số loài thực vật bậc cao đã biết trên thế giới và khoảng 25% số loài thực vật bậc cao đã biết ở châu Á. Trong số này, có khoảng 4000 loài thực vật và 400 loài động vật được dùng làm thuốc. Thế nhưng, các thuốc này mới chủ yếu được sử dụng trong y học cổ truyền và y học dân gian Việt Nam. Hiện nay, các công ty dược phẩm của Việt Nam đã và đang phát triển sản xuất thuốc từ nguồn nguyên liệu tự nhiên, tức là Dược liệu. Đã có nhiều công ty phát triển rất tốt, có thể kể đến là Công ty cổ phần Dược phẩm Traphaco, Công ty cổ phần Dược phẩm Nam Hà, Công ty Dược liệu Trung Ương 3 (Hải Phòng), các Công ty cổ phần Dược phẩm Tuệ Linh, Phúc Vinh, Phúc Hưng… Sự phát triển này đã góp phần giúp chúng ta tự cung cấp được trên 40% nhu cầu sử dụng thuốc của đất nước, giúp giảm giá thành các loại thuốc sử dụng cho việc phòng và điều trị bệnh tật, đồng thời cũng tạo ra nhiều công ăn cho nhân dân. Theo số liệu điều tra cơ bản nguồn dược liệu toàn quốc của Viện Dược Liệu-Bộ Y Tế (2003) Việt Nam có 3.830 loài thực vật làm thuốc chiếm khoảng 36% số thực vật có mặt ở Việt Nam. Trong dự án “ Quy hoạch tổng thể đầu tư phát triển ngành dược Việt Nam đến năm 2010 “ với nội dung quy hoạch,sản xuất dược liệu và xây dựng các vùng dược liệu chuyên canh nhằm đạt các mục tiêu chính sau: - Đáp ứng nhu cầu 20.000 - 30.000tấn dược liệu/năm từ cây thuốc cho Y học cổ truyền và 10.000 đến 15.000tấn dược liệu cho công nghiệp chế biến thuốc đông dược. - Sản xuất trong nước cung ứng cho nhu cầu phòng và chữa bệnh cho cộng đồng chủ yếu từ dược liệu - phải đạt 70% giá trị thuốc sử dụng( hiện mới đạt 20 - 30%) - Tăng nhanh khối lượng sản phẩm xuất khẩu từ dược liệu trong nước, mục tiêu xuất khẩu 30.000tấn/năm, đạt giá trị khoảng 100triệu USD/năm Trong Danh mục 100 loài cây dược liệu có thế mạnh dự kiến tập trung khai thác, phát triển tạo sản phẩm hàng hoá 1996 - 2010 của Tổng Công ty Dược Việt Nam có 73 loài được đưa vào trồng( trong số đó có 28 loài nhập nội) , chỉ còn 27 loài là thu hái ngoài tự nhiên. Trong số các loài nhập nội, Viện Dược Liệu đã di thực và trồng thành công tại Trạm nghiên cứu trồng cây thuốc 11 SaPa 24 loài. Điều này nói lên thế mạnh về khí hậu vùng núi cao của các tỉnh biên giới phía bắc trong đó có Mai Châu ( Hòa Bình ), Lào Cai, Hà Giang, Cao Bằng. Xu thế trồng dược liệu thay thế thu hái tự nhiên ngày càng trở nên hợp lí bởi tính ổn định về sản lượng và sự đồng nhất về chất lượng của sản phẩm. c) VÒ yªu cÇu nhËp khÈu Theo các số liệu tổng hợp, hiện nay số lượng lớn các loại cây dược liệu phục vụ cho nhu cầu sản xuất trong nước phải nhập khẩu, mỗi năm lên tới hàng ngàn tấn. 1.3.4. T×nh h×nh s¶n xuÊt vµ tiªu thô cây dược liệu Theo Q§ sè 43/2007/Q§-TTg ngµy 29 th¸ng 3 n¨m 2007 cña Thñ t−íng ChÝnh phñ vÒ viÖc phª duyÖt ®Ò ¸n “Ph¸t triÓn c«ng nghiÖp d−îc vµ x©y dùng m« h×nh hÖ thèng cung øng thuèc cña ViÖt Nam giai ®o¹n 2007-2015 vµ tÇm nh×n ®Õn n¨m 2020”, mét trong nh÷ng nhiÖm chñ yÕu cña ®Ò ¸n ®Ó ph¸t triÓn c«ng nghiÖp d−îc lµ ph¸t triÓn c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ s¶n xuÊt thuèc cã nguån gèc tõ d−îc liÖu, cô thÓ cÇn qui ho¹ch, x©y dùng c¸c vïng nu«i trång vµ chÕ biÕn d−îc liÖu, ®Õn n¨m 2015 c¸c vïng träng ®iÓm ph¶i ®¹t tiªu chuÈn thùc hµnh tèt nu«i trång, thu h¸i vµ s¶n xuÊt d−îc liÖu cña tæ chøc Y tÕ thÕ giíi (GACP) ®Ó ®¶m b¶o ®ñ nguån nguyªn liÖu cho s¶n xuÊt thuèc. §Õn n¨m 2020 x©y dùng ®−îc c¸c vïng c«ng nghiÖp nu«i trång d−îc liÖu b¶o ®¶m cung cÊp ®ñ nguyªn liÖu cho c¸c c¬ së chÕ biÕn d−îc liÖu trong n−íc vµ xuÊt khÈu. Theo khuyÕn c¸o cña nhiÒu n−íc t¹i v¨n b¶n WHA 56.31 göi tæ chøc Y tÕ thÕ giíi WHO yªu cÇu WHO gióp ®ì vÒ ph−¬ng ph¸p luËn, vÒ c«ng nghÖ vµ c¶ vÒ tµi chÝnh ®Ó tõng n−íc thµnh viªn cña WHO s¶n xuÊt vµ thu h¸i d−îc liÖu theo nguyªn t¾c GAP vµ GACP (Good agricultural and Collection Practices), do t×nh h×nh chÊt l−îng d−îc liÖu ngµy cµng bÞ kÐm ®i. NhiÒu c«ng ty d−îc phÈm n−íc ngoµi nh− Tokai, Naganoken (NhËt B¶n) Bionexx (Ph¸p), Grandick Trading LTD. Hång K«ng v.v... ®ång ý ký hîp ®ång tiªu thô hµng chôc tÊn d−îc liÖu mçi n¨m víi ®iÒu kiÖn d−îc liÖu ViÖt Nam ®ù¬c s¶n xuÊt theo tiªu chuÈn GAP. Cuèi n¨m 2006 WHO ®· xuÊt b¶n nguyªn t¾c trång vµ thu h¸i d−îc liÖu Thanh cao (Artemisia annua L.) s¹ch ®èi víi c©y thanh cao (WHO monograph on good agricultural and Collection practices (GACP) for Artemisia annua L.) trong ®ã cã 2 nhµ khoa häc ViÖt Nam tham gia t− vÊn. 12 NhiÒu xÝ nghiÖp s¶n xuÊt thuèc tõ d−îc liÖu trong n−íc cã nhu cÇu d−îc liÖu s¹ch hµng tr¨m tÊn n¨m nh− Traphaco, Savifarm, Danapha v.v... VÒ lÜnh vùc c«ng nghÖ: s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn d−îc liÖu s¹ch kh¸c nhiÒu so víi s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn d−îc liÖu b×nh th−êng. 1.3.5. KÕt luËn vÒ sù cÇn thiÕt ®Çu t− Công ty Lan Trần kết hợp với Viện Dược Liệu triển khai dự án trồng và sơ chế 5 loại cây dược liệu sạch theo hướng sản xuất hàng hóa: Đương quy, Xuyên khung, Bạch truật, Độc hoạt, Đỗ trọng tại Thung Quan-Xã Thung KheHuyện Mai Châu-Tỉnh Hòa Bình với mục tiêu chính là tạo vùng sản xuất dược liệu tại Mai Châu-Hòa Bình đạt tiêu chuẩn GACP nhằm chiết xuất nguyên liệu làm thuốc hay thực phẩm chức năng phục vụ cho tiêu dùng trong nước và xuất khẩu. Dự án sử dụng chủ yếu là đất gò đồi, thung lũng khe núi hoang hóa nên góp phần tận dụng đất đai, bảo vệ môi trường đồng thời giúp nâng cao thu nhập cho người dân tại địa phương. 1.4. H×nh thøc ®Çu t− 1.4.1. Lùa chän h×nh thøc ®Çu t− Dự án trồng và sơ chế 5 loại cây dược liệu sạch theo hướng sản xuất hàng hóa: Đương quy, Xuyên khung, Bạch truật, Độc hoạt, Đỗ trọng được Viện Dược Liệu chuyển giao công nghệ. §Ó ®¶m b¶o sù ®Çu t− ®ång bé, vµ qu¶n lý viÖc ®Çu t− cã hiÖu qu¶, C«ng ty TNHH ®Çu t− vµ øng dông c«ng nghÖ m«i tr−êng Lan TrÇn sÏ lùa chän h×nh thøc ®Çu t− đồng bộ 100% vµ trùc tiÕp qu¶n lý dù ¸n. 1.4.2. Chñ ®Çu t− Chñ ®Çu t−: C«ng ty TNHH ®Çu t− vµ øng dông c«ng nghÖ m«i tr−êng Lan TrÇn §Þa chØ: Sè nhµ 37, tiÓu khu 2, ThÞ TrÊn Mai Ch©u, huyÖn Mai Ch©u, tØnh Hßa B×nh §iÖn tho¹i: 0218.6269116 Email: [email protected] 13 Công ty có đội ngũ cán bộ trẻ, có năng lực và kinh nghiệm trong nuôi trồng và chế biến dược liệu, có mối quan hệ tốt trong sản xuất, kinh doanh dược phẩm. Công ty sẵn sàng và có khả năng tiếp nhận các khoa học kỹ thuật mới, triển khai dự án và tiêu thụ sản phẩm trong tỉnh Hòa Bình và trên toàn lãnh thổ Việt Nam. Đảm bảo được đầu ra ổn định sẽ giúp doanh nghiệp yên tâm trồng và sản xuất dược liệu, giải quyết việc làm cho lực lượng lao động tại địa phương, đóng góp vào sự phát triển kinh tế của Tỉnh Hòa Bình. Đây chính là các yếu tố quan trọng góp phần làm nên sự thành công của Dự án. 1.4.3. Lùa chän qui m« ®Çu t− C¨n cø vµo nhu cầu sản xuất dược phẩm trong nước và Thế giới. Căn cứ vào kết quả khảo sát khí hậu, thủy văn, thổ nhưỡng,… tại khu vực Mai Châu-Hòa Bình, quy mô trồng và sơ chế 5 loại cây dược liệu sạch theo hướng sản xuất hàng hóa: Đương quy, Xuyên khung, Bạch truật, Độc hoạt, Đỗ trọng được triển khai trên toàn bộ diện tích 35,5 ha đất thuộc Thung Quan-Xã Thung Khe-Huyện Mai Châu-Tỉnh Hòa Bình. 1.4.4. Lùa chän c«ng nghÖ ®Çu t− Tính tiên tiến và thích hợp của công nghệ được chuyển giao §Æc ®iÓm vµ xuÊt xø cña c«ng nghÖ dù kiÕn ¸p dông. XuÊt ph¸t tõ kÕt qu¶ ®Ò tµi KHCN cÊp nhµ n−íc giai ®o¹n 2001-2005: "X©y dùng mét sè quy tr×nh s¶n xuÊt d−îc liÖu s¹ch vµ chÕ biÕn s¹ch ®Ó bµo chÕ mét sè chÕ phÈm chÊt l−îng cao"; M· sè KC 10-02; do ViÖn D−îc liÖu chñ tr×. §Ò tµi ®· ®−îc nghiÖm thu ngµy 16 th¸ng 8 n¨m 2005, ®¹t lo¹i B (QuyÕt ®Þnh sè 675/Q§-BKHCN ngµy 10/4/2006 vÒ viÖc ghi nhËn kÕt qu¶ nghiªn cøu ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ nghiªn cøu §Ò tµi/ Dù ¸n Khoa häc vµ c«ng nghÖ cÊp Nhµ n−íc) Héi ®ång nghiÖm thu cÊp Nhµ n−íc ®· nhÊt trÝ ®Ò nghÞ Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ tiÕp tôc ®Çu t− ®Ó thùc hiÖn ¸p dông kÕt qu¶ ®Ò tµi vµo thùc tiÔn t¹o d−îc liÖu s¹ch cho ngµnh d−îc liÖu. 14 TÝnh tiªn tiÕn: - §Þa ®iÓm triÓn khai: Kh«ng gÇn c¸c khu c«ng nghiÖp lín, kh«ng gÇn c¸c bÖnh viÖn, tr−êng häc, khu ®«ng d©n c−, c¸ch xa ®−êng giao th«ng tèi thiÓu 100m. §Êt ph¶i cã lÞch sö s¹ch tr−íc ®ã Ýt nhÊt 2 n¨m. - N−íc t−íi: Kh«ng ®−îc dïng n−íc « nhiÔm ®Ó t−íi. N−íc t−íi ph¶i ®ñ tiªu chuÈn s¹ch - Ph©n bãn: ChØ ®−îc sö dông c¸c lo¹i ph©n h÷u c¬ hoai môc. TuyÖt ®èi kh«ng ®−îc dïng ph©n t−¬i, c¸c lo¹i ph©n ho¸ häc ®−îc sö dông rÊt h¹n chÕ, kh«ng bãn ph©n gÇn víi ngµy thu ho¹ch 40 ngµy... - B¶o vÖ thùc vËt: Dïng c¸c lo¹i thuèc b¶o vÖ thùc vËt ®−îc phÐp sö dông theo quy ®Þnh, −u tiªn sö dông c¸c lo¹i thuèc cã nguån gèc th¶o méc hoÆc vi sinh. - ChÕ biÕn: Kh«ng sö dông c¸c ho¸ chÊt ®éc h¹i. Sö dông c¸c c«ng nghÖ tiªn tiÕn nh− lß sÊy, d©y chuyÒn nÊu cao... - Bao b× ®ãng gãi vµ b¶o qu¶n, theo nh÷ng quy tr×nh tiªn tiÕn nh− ®ãng gãi ch©n kh«ng, b¶o qu¶n ë kho tiªu chuÈn, kho l¹nh, kho cã kh¶ n¨ng khèng chÕ ®é Èm... D−îc liÖu s¹ch s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn trªn nguyªn t¾c GACP, chÊt l−îng ®−îc n©ng cao h¬n d−îc liÖu b×nh th−êng, gi¸ trÞ ch÷a bÖnh vµ båi bæ søc khoÎ cho céng ®ång v× thÕ ®−îc n©ng cao. Gi¸ thµnh s¶n phÈm cao h¬n d−îc liÖu b×nh th−êng, dù kiÕn cao gÊp 2 ®Õn 4 lÇn so víi d−îc liÖu b×nh th−êng. Ng−êi s¶n xuÊt, chÕ biÕn v× thÕ cã thu nhËp cao h¬n, kh«ng nh÷ng trong n−íc vµ c¶ thÞ tr−êng xuÊt khÈu. TÝnh thÝch hîp cña c«ng nghÖ dù kiÕn ¸p dông Huyện Mai Châu-Tỉnh Hòa Bình cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn vÒ ®Êt ®ai, khÝ hËu phï hîp cho viÖc ph¸t triÓn vïng trång 5 loại c©y d−îc liệu: Đương quy, Xuyên khung, Bạch truật, Độc hoạt, Đỗ trọng cho n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng cao. VÒ tr×nh ®é lao ®éng, lùc l−îng lao ®éng cña ®Þa ph−¬ng s½n cã phï hîp víi viÖc ph¸t triÓn trång trät trong ®ã cã trång và sơ chế cây d−îc liÖu. Nªn viÖc 15 triÓn khai x©y dùng m« h×nh trång d−îc liÖu, t¹o nghÒ míi phï hîp víi tr×nh ®é canh t¸c vµ lùc l−îng lao ®éng t¹i ®Þa ph−¬ng tØnh Hòa Bình. TriÓn khai dù ¸n “Trồng và chế biến d−îc liÖu s¹ch theo h−íng s¶n xuÊt hµng ho¸ tại Huyện Mai Châu-Tỉnh Hòa Bình” lµ phï hîp víi môc tiªu phÊn ®Êu ph¸t triÓn chung cña tØnh Hòa Bình: - T¹o c«ng ¨n viÖc lµm t¨ng thu nhËp, gãp phÇn gi¶m tû lÖ ®ãi nghÌo - T¨ng c¬ cÊu lao ®éng trong khu vùc n«ng nghiÖp - T¹o ra s¶n phÈm tham gia xuÊt khÈu - Ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng –l©m nghiÖp d−îc liÖu chÊt l−îng cao lµ mét trong nh÷ng mÆt hµng chñ lùc cña tØnh. Tham gia x©y dùng vïng núi cao Mai Châu-Hòa Bình thµnh khu du lÞch sinh th¸i, du lÞch v¨n ho¸ vµ nghØ d−ìng. Dự án lựa chọn Viện Dược Liệu - Bộ Y Tế là đơn vị chuyển giao công nghệ. Đây là đơn vị chuyên ngành dược liệu, chuyên nghiên cứu trồng và chế biến cây thuốc, có nhiều kinh nghiệm nghiên cứu và trồng cây thuốc trên khu vực có điều kiện tương đồng với Mai Châu-Hòa Bình. . 1.4.5. Nguån vèn vµ h×nh thøc huy ®éng vèn Nguån vèn cña dù ¸n sÏ bao gåm: - Vèn dµi h¹n + 60% vèn dµi h¹n sÏ lÊy tõ vèn tù cã cña C«ng ty TNHH ®Çu t− vµ øng dông c«ng nghÖ m«i tr−êng Lan TrÇn + 40% vèn dµi h¹n cßn l¹i sÏ vay tõ c¸c ng©n hµng th−¬ng m¹i cæ phÇn - Vèn ng¾n h¹n: Nguån vèn ng¾n h¹n ®Ó ®¸p øng cho c¸c nhu cÇu vèn l−u ®éng cña dù ¸n, dù kiÕn vay tõ c¸c ng©n hµng th−¬ng m¹i víi l·i suÊt 16%/n¨m. Vèn ng¾n h¹n sÏ ®−îc vay tr−íc khi dự án ®i vµo ho¹t ®éng, vµ sÏ ®−îc thu håi l¹i vµo thêi ®iÓm cuèi cña ®êi dù ¸n. Trong kÕ ho¹ch dù ¸n th× vèn ng¾n h¹n sÏ ®−îc tÝnh to¸n tõ n¨m ®Çu cña giai ®o¹n s¶n xuÊt vµ t¨ng theo c«ng suÊt hµng n¨m. 16 1.5. Địa điểm triển khai dự án 1.5.1. VÞ trÝ ®Þa lý Địa điểm đầu tư thuộc Thung Quan, xã Thung Khe, huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình. Thung Quan là một thung lũng rộng 35,5 ha, trong quy hoạch là đất trồng cây hàng năm và đất bằng chưa xử dụng bị bỏ hoang từ trước tới nay vì không có đường giao thông từ đường quốc lộ xuống. Nằm gần QL6 ( tại km 121), xung quanh là núi, có nguồn nước tự nhiên, có lưới điện quốc gia chạy qua. Khoảng cách gần nhất tới khu dân cư khoảng 2km. ( Xem bản trích lục bản đồ địa chính khu đất đính kèm theo). 1.5.2. §iÒu kiÖn khÝ hËu Nằm ở độ cao gần 900 mét, khu vực có khí hậu nhiệt đới gió mùa ( có hướng ôn đới đặc trưng của khu vực miền núi Tây Bắc). Mùa đông lạnh, ít mưa, nhiều sương mù, nhiệt độ trung bình 13,5-15,5 độ, tháng lạnh nhất là tháng 1 trung bình khoảng 11 độ ; mùa hè nhiệt độ mát mẻ, mưa nhiều, nhiệt độ trung khoảng 22-24 độ, tháng 7 có nhiệt độ cao nhất trong năm trung bình 25-27 độ; 1.5.3. §iÒu kiÖn ®Þa chÊt Là một thung lũng có nền địa chất ổn định, đất đai phì nhiêu màu mỡ rất thuận lợi cho việc trồng 5 loại cây dược liệu: Đương quy, Xuyên khung, Bạch truật, Độc hoạt, Đỗ trọng ( theo kết quả đã nghiên cứu của Viện Dược Liệu) và xây dựng các công trình phục vụ dự án như hệ thống giao thông nội bộ, xưởng sơ chế dược liệu, nhà điều hành dự án, các công trình phúc lợi,... 1.5.4. §Þa ®iÓm thùc hiÖn dù ¸n §Þa ®iÓm triển khai dự án cÇn tháa m·n c¸c yªu cÇu sau ®©y: - C¸c yªu cÇu vÒ kü thuËt: Kh«ng gÇn c¸c khu c«ng nghiÖp lín, kh«ng gÇn c¸c bÖnh viÖn, tr−êng häc, khu ®«ng d©n c−, c¸ch xa ®−êng giao th«ng tèi thiÓu 100m và phải tiện cho việc vận chuyển. §Êt ph¶i cã lÞch sö s¹ch tr−íc ®ã Ýt nhÊt 2 n¨m. - C¸c yÕu tè ¶nh h−ëng ®Õn gi¸ thµnh x©y dùng vµ chi phÝ s¶n xuÊt: MÆt b»ng nhµ m¸y cÇn ®−îc bè trÝ gÇn nguån ®iÖn ®Ó tiÕt kiÖm chi phÝ ®−êng d©y ®iÖn, h¹n chÕ t×nh tr¹ng sôt ¸p trong khi s¶n xuÊt do d©y dÉn. 17 - C¸c vÊn ®Ò x· héi cña ®Þa ®iÓm: Theo thùc tÕ ë mét sè dự án ®ang triển khai ở các tỉnh th× mäi ho¹t ®éng cña dự án kh«ng g©y ¶nh h−ëng lín ®Õn m«i tr−êng, m«i sinh xung quanh khu vùc. - Tõ c¸c yÕu tè ph©n tÝch trªn, chän ®Þa ®iÓm trồng và sơ chế 5 loại cây dược liệu sạch theo hướng sản xuất hàng hóa: Đương quy, Xuyên khung, Bạch truật, Độc hoạt, Đỗ trọng được triển khai đầu tư t¹i khu vực Thung Quan, xã Thung Khe, huyện Mai Châu, tỉnh Hòa Bình. 1.6. Ch−¬ng tr×nh trồng và sơ chế dược liệu theo tiêu chuẩn GACP có công suất 500-1.000 kg/ngày theo tiêu chuẩn của Viện Dược Liệu. 1.6.1 . Chương trình trồng 5 loại cây dược liệu sạch theo hướng sản xuất hàng hóa: Đương quy, Xuyên khung, Bạch truật, Độc hoạt, Đỗ trọng. a, Cây Đương quy Tên khoa học: Radix Angelica acutiloba Dược liệu là rễ, củ đã phơi hoặc sấy khô của cây Đương quy di thực từ Nhật Bản (Angelica acutiloba Sieb.et.Zucc) Kitagawa. Họ thực vật: Họ Hoa tán( Apiaceae.) * Tính phù hợp: - Đương quy được nhập từ Triều Tiên vào trồng ở nước ta từ những năm 60 của thế kỷ 20. Năm 1990, Viện Dược Liệu nhập mới giống Đương quy Nhật Bản có hoạt chất cao, thích ứng với vùng núi phía bắc nước ta ở độ cao 800m trở lên, nơi có khí hậu mát quanh năm. Đương quy có thể trồng thu dược liệu, khai thác khí hậu lạnh ẩm của mùa đông xuân ở các tỉnh đồng bằng Bắc Bộ. - Nhu cầu tiêu thụ trong nước cao, khí hậu và thổ nhưỡng phù hợp * Tiêu chuẩn chất lượng dược liệu: ( áp dụng theo Dược điển Việt Nam in lần 3 năm 2002, trang 366-367) : - Phần vi phẫu, soi bột và định tính (Xem Dược điển VN trang 366) - Độ ẩm không được quá 15% ( Phụ lục 9.6) 18 - Tỷ lệ các bộ phận khác của cây lẫn trong DL không quá 2% ( Phụ lục 9.4) - Tạp chất không lớn hơn 1% ( Phụ lục 9.4) - Tro toàn phần không lớn hơn 6% ( Phụ lục 7.6) - Tro không tan trong acid không lớn hơn 4,5% ( Phụ lục 7.5) Kỹ thuật trồng và chế biến Hạt giống: Hạt Đương quy phải để giống ở vùng núi cao, lạnh mát quanh năm, gieo trồng vào vụ đông xuân thì mới thu hoạch được dược liệu tốt. ở đồng bằng, cây Đương quy cũng ra hoa nhưng quả thường bị lép và đặc biệt là cây gieo trồng bằng hạt, Đương quy lấy giống ở đồng bằng sẽ cho cây Đương quy sớm phát dục ra hoa, bị gỗ hoá, không nạc, không dùng làm thuốc được. Thời vụ: gieo vào tháng 2-3 và thu hoạch vào cuối năm. Gieo hạt:Trước khi gieo, phải xử lý hạt. Ngâm hạt giống vào nước ấm 40 độ (1sôi, 3 lạnh) trong vài giờ. Vớt hạt lép nổi trên mặt nước, bỏ đi; số còn lại chắt hết nước, ủ trong dụng cụ chuyên dùng trong khoảng 10 ngày. Khi hạt trương nứt, trộn thêm tro khô cho tơi hạt rồi gieo trên mặt luống ươm đã làm sẵn. Gieo xong đậy rơm hoặc rạ kín luống rồi tưới đẫm hàng ngày. Độ 4-5 ngày sau hạt ra lá mầm. Đợi khi lá mầm lên rộ thì rỡ rạ cho ánh sáng chiếu nhiều và kích thích ra lá thật. Bứng trồng: Ruộng trồng Đương quy phải được cày sâu và đập đất thật nhỏ. Bón lót phân chuồng hoai mục, với khối lượng 700-800kg cho một sào Bắc bộ (20T/Ha). Lên luống rộng 80cm, cao 20cm, chiều dài tuỳ theo ruộng. Khi cây Đương quy ở vườn ươm đã có 4-5 lá thật (cao khoảng 10cm) thì có thể bứng trồng. Trồng với mật độ 20cm & 20cm. Trồng xong tưới nhẹ nhàng bằng thùng tưới có hoa sen. Lúc đầu ngày nào cũng phải tưới 1 lần. Khi cây đã cứng cáp thì các lần tưới có thể thưa hơn. Khi cây đã kín luống thì có thể tưới bằng cách đưa nước vào ruộng ngập rãnh, dùng tay té nước lên mặt luống rồi tháo nước ngay, làm như vậy sẽ có độ ẩm cho cây trồng. Giai đoạn này có thể dùng phân NPK tổng hợp, pha loãng tưới vào toàn cây và mặt luống để thúc cho cây giao tán. Phải thường xuyên làm cỏ cho cây phát triển tốt. Trừ sâu hại bệnh: Đương quy nói chung ít sâu bệnh nhưng ở thời kỳ cây con, dễ bị sâu xám cắn. Nếu cây có nấm bệnh trên mặt lá thì dùng dung dịch Boóc-đô tức là hỗn hợp vôi + đồng Sunfat + nước với tỷ lệ 1-1-100 để tưới vào cây. Nếu gặp sương muối thì sáng hôm sau phải tưới rửa lá ngay để cây khỏi bị táp lá. 19 Thu hoạch và chế biến sơ bộ: Khoảng 5-6 tháng sau khi trồng, khi cây đã có một số lá vàng ở gốc, đào thử thấy củ to và chắc, là có thể thu hoạch được. Cắt cụt thân, phơi cho ráo nước rồi xếp vào lò để xông lưu huỳnh. Xông lưu huỳnh xong thì đem phơi cho đến khi khô kiệt. Ép và đóng gói chân không, để nơi khô mát. b, Cây Xuyên Khung ( Thân rễ) (Rhizoma Ligusticum wallichii; khung cùng, tăng kì), cây thảo lâu năm, Thân rễ của cây Xuyên khung phơi hoặc sấy khô (Ligusticum wallichii Franch ) họ Hoa tán (Apiaceae). Trồng ở độ cao trên 800 mét, khí hậu trung bình tháng nóng nhất dưới 26 độ. Thân thẳng, rỗng ruột. Lá mọc cách. Hoa tán kép, trắng. Quả bế đôi, hình trứng. Rễ có mùi thơm. Cây dược liệu được trồng ở miền Nam Trung Quốc và Sa Pa (Việt Nam). Rễ phơi, sấy khô, được dùng làm thuốc điều kinh, dưỡng huyết, chữa cảm mạo, nhức đầu, phong thấp, nhức mỏi, bụng đầy trướng, mụn nhọt, hoa mắt; dùng dưới dạng thuốc sắc, bột hay rượu thuốc. Theo Trung Y: Lấy Xuyên khung khô ngâm nước 1 giờ, ủ kín độ 12 giờ cho mềm đều, thái lát dày 1mm, phơi khô. Theo kinh nghiệm Việt Nam: Rửa sạch ủ 2 - 3 ngày đêm cho đến khi mềm, củ nào chưa mềm ủ lại (không nên đồ, dễ bị nát, bay hết tinh dầu), thái lát, hoặc bào mỏng 1 - 21y. Phơi hoặc sấy nhẹ lửa (40 - 50o) dùng sống (thường dùng). Sau khi thái có thể sao qua cho thơm, hoặc phơi khô rồi tẩm rượu một đêm, sao qua. đựng thùng kín, để nơi khô ráo, để lâu phải sấy diêm sinh. Dễ bị mốc mọt. Kiêng ky: âm hư hoả mạnh, dễ cường dương, đổ mồ hôi không nên dùng. • Tiêu chuẩn chất lượng dược liệu: - Phần vi phẫu, soi bột và định tính (Xem Dược điển VN in lần 3 năm 2002 trang 507) - Độ ẩm không được quá 13% ( Phụ lục 9.6) - Tro toàn phần không quá 6% ( Phụ lục 7.6) - Tạp chất không lớn hơn 1% ( Phụ lục 9.4) 20