Tài liệu đổi mới phương pháp thuyết trình trong dạy học môn những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa mác lênin, tư tưởng hồ chí minh ở trường chính trị tỉnh thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM –––––––––––––––––––– HỒ BÍCH NGỌC ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP THUYẾT TRÌNH TRONG DẠY HỌC MÔN NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN, TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH Ở TRƯỜNG CHÍNH TRỊ TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC THÁI NGUYÊN - 2016 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM –––––––––––––––––––– HỒ BÍCH NGỌC ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP THUYẾT TRÌNH TRONG DẠY HỌC MÔN NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC - LÊNIN, TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH Ở TRƯỜNG CHÍNH TRỊ TỈNH THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: Lý luận & PPDH Bộ môn Giáo dục chính trị Mã số: 60.14.01.11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. VŨ MINH TUYÊN THÁI NGUYÊN - 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận văn này do bản thân tôi thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Vũ Minh Tuyên trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên. Các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác và thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, tháng 9 năm 2016 Tác giả Hồ Bích Ngọc i LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành, tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn, cảm ơn sâu sắc tới thầy giáo TS. Vũ Minh Tuyên đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ để luận văn được hoàn thành. Đồng thời, tác giả xin được bày tỏ lòng biết ơn Ban chủ nhiệm Khoa Giáo dục chính trị, các thầy cô giáo Khoa Giáo dục chính trị - Trường Đại học Sư phạm Thái Nguyên đã tận tình giảng dạy và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tác giả trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện luận văn. Tác giả xin được gửi lời cảm ơn tới BGH, các giảng viên và học viên trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên đã nhiệt tình giúp đỡ tạo mọi điều kiện thuận lợi để luận văn đươc hoàn thành. Cuối cùng, tác giả xin được gửi lời cảm ơn tới bạn bè, gia đình và đồng nghiệp đã luôn động viên, giúp đỡ tác giả hoàn thành khóa học. Thái Nguyên, tháng 8 năm 2016 Tác giả Hồ Bích Ngọc ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii MỤC LỤC .......................................................................................................... iii DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT .......................................................................... iv DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................. v DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ ............................................................................ vi MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài .................................................. 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 3 4. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 3 5. Những luận điểm cơ bản và đóng góp mới của tác giả ................................... 4 6. Kết cấu của đề tài............................................................................................. 4 Chương 1: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP THUYẾT TRÌNH TRONG DẠY HỌC MÔN NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC LÊNIN - TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH ......... 5 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ............................................................................ 5 1.2. Cơ sở lý luận của việc đổi mới phương pháp thuyết trình ........................... 7 1.2.1. Quan niệm về phương pháp và phương pháp dạy học .............................. 7 1.2.2.Phương pháp thuyết trình ........................................................................... 9 1.3. Đổi mới phương pháp thuyết trình trong dạy học môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh ....................................... 14 1.3.1. Nội dung của việc đổi mới phương pháp thuyết trình trong dạy học môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh nhằm phát huy tính tích cực học tập của học viên ............................................... 14 iii 1.3.2. Nguyên tắc của việc đổi mới phương pháp thuyết trình nhằm phát huy tính tích cực trong dạy học môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh ................................................................. 24 1.4. Cơ sở thực tiễn của việc đổi mới phương pháp thuyết trình trong dạy học môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh .. 27 1.4.1. Khái quát về Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên ................................... 27 1.4.2. Đặc điểm kiến thức môn học ................................................................... 29 1.4.3. Thực trạng của việc đổi mới phương pháp thuyết trình trong giảng dạy môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh .... 31 1.4.4. Sự cần thiết phải đổi mới phương pháp thuyết trình trong dạy học môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh cho học viên Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên ................................... 36 Kết luận chương 1.............................................................................................. 39 Chương 2: THỰC NGHIỆM VIỆC ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP THUYẾT TRÌNH TRONG GIẢNG DẠY MÔN NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC- LÊNIN, TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH CHO HỌC VIÊN TRƯỜNG CHÍNH TRỊ TỈNH THÁI NGUYÊN ......... 41 2.1. Kế hoạch thực nghiệm ................................................................................ 41 2.1.1. Giả thuyết thực nghiệm ........................................................................... 41 2.1.2. Mục đích thực nghiệm ............................................................................. 41 2.1.3. Phương pháp thực nghiệm ....................................................................... 41 2.1.4. Địa diểm và thời gian tiến hành thực nghiệm ......................................... 42 2.1.5. Đối tượng thực nghiệm và đối chứng ...................................................... 42 2.2. Nội dung thực nghiệm ................................................................................ 43 2.2.1. Điều tra kết quả đầu vào của lớp thực nghiệm và lớp đối chứng ............ 43 2.2.2. Những nội dung khoa học cần thực nghiệm ............................................ 44 2.2.3. Thiết kế bài giảng thực nghiệm ............................................................... 44 2.3. Phân tích kết quả thực nghiệm ................................................................... 69 iv 2.3.1. Thực nghiệm và những kết quả rút ra từ thực nghiệm ............................ 69 2.3.2. Những kết quả rút ra từ quá trình thực nghiệm ....................................... 75 Kết luận chương 2.............................................................................................. 77 Chương 3: QUY TRÌNH VÀ ĐIỀU KIỆN THỰC NGHIỆM ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP THUYẾT TRÌNH TRONG GIẢNG DẠY MÔN NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC LÊNIN, TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH Ở TRƯỜNG CHÍNH TRỊ TỈNH THÁI NGUYÊN .......................................................................... 78 3.1. Quy trình thực nghiệm đổi mới phương pháp thuyết trình trong giảng dạy môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh cho học viên Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên ................................... 78 3.1.1. Quy trình thiết kế bài giảng ..................................................................... 78 3.1.2. Quy trình thực hiện bài giảng trên lớp .................................................... 81 3.1.3. Quy trình kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học viên ..................... 88 3.2. Những điều kiện thực nghiệm để đổi mới phương pháp thuyết trình trong dạy học môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh cho học viên Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên ............ 89 3.2.1. Đối với đội ngũ giảng viên ...................................................................... 89 3.2.2. Đối với học viên ...................................................................................... 91 3.2.3. Đối với cấp quản lí .................................................................................. 93 Kết luận chương 3.............................................................................................. 95 KẾT LUẬN........................................................................................................ 99 TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................. 101 PHỤ LỤC v DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT GV : Giáo viên HV : Học viên HS : Học sinh VD : Ví dụ TCLLCT- HC : Trung cấp lý luận chính trị- Hành chính PPĐT : Phương pháp đàm thoại BTV : Ban thường vụ UBND : Ủy ban nhân dân HVCT- HCQG : Học viện Chính trị- Hành chính quốc gia TBCN : Tư bản chủ nghĩa CNXH : Chủ nghĩa xã hội GTSD : Giá trị sử dụng iv DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1. Kết quả học tập môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh (phần I) trước khi thực nghiệm ............................. 43 Bảng 2.2. Thống kê kết quả kiểm tra nội dung bài học của lớp thực nghiệm 1 và lớp đối chứng 1 ........................................................................................... 71 Bảng 2.3. Thống kê kết quả kiểm tra nội dung bài học của lớp thực nghiệm 2 và lớp đối chứng 2 ........................................................................................... 73 v DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Kết quả kiểm tra nội dung bài học của lớp thực nghiệm 1 và lớp đối chứng 1 .......................................................................................................72 Biểu đồ 2.2. Kết quả kiểm tra nội dung bài học của lớp thực nghiệm 2 và lớp đối chứng 2 .......................................................................................................73 vi MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trải qua 30 năm tiến hành công cuộc đổi mới, chuyển từ nền kinh tế tập trung quan liêu bao cấp sang nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, Việt Nam đã đạt được những thành tựu đáng kể. Có được những kết quả đó có thể khẳng định rằng: Đảng ta lấy chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh làm nền tảng, kim chỉ nam cho hành động là hoàn toàn đúng đắn và phù hợp với quy luật khách quan. Song vấn đề cốt lõi nhất của sự thành công vẫn là đổi mới về tư duy lý luận, đường lối chính trị của Đảng và công tác giáo dục chính trị tư tưởng cho toàn Đảng, toàn quân và toàn dân. Trong điều kiện hiện nay việc nâng cao chất lượng giáo dục chính trị đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng của đất nước là một đòi hỏi cấp bách đối với hệ thống các Trường Chinh trị nói chung và Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên nói riêng. Vì vậy, để đảm bảo yêu cầu đó thì phải đổi mới và nâng cao chất lượng giáo dục chính trị trên nhiều phương diện như: Đổi mới chương trình, đảm bảo nội dung thiết thực, xây dựng đội ngũ giảng viên có trình độ chuyên môn cao. Một trong những giải pháp đó là tích cực đổi mới phương pháp dạy học, áp dụng các phương pháp dạy học mới để phát huy tính chủ động sáng tạo của người học. Các phương pháp dạy học truyền thống như thuyết trình, đàm thoại là những phương pháp quan trọng trong dạy học. Đổi mới phương pháp dạy học không có nghĩa là loại bỏ các phương pháp dạy học truyền thống quen thuộc mà cần bắt đầu bằng việc cải tiến để phát huy ưu điểm và hạn chế nhược điểm của chúng. Hiện nay nhiều phương pháp dạy học tích cực đang được áp dụng đã thu được hiệu quả nhất định trong quá trình dạy học như phương pháp thảo luận nhóm, đàm thoại, nêu vấn đề, trực quan… nhưng không một phương pháp nào là toàn năng phù hợp với mọi mục tiêu và nội dung dạy học. Ngược lại, mỗi phương pháp đều có những ưu và nhược điểm riêng của nó. Vì vậy việc phối hợp đa dạng các phương pháp là phương hướng quan trọng để phát huy tính tích cực của người học và cũng là để nâng cao chất lượng dạy học. Do đó việc nghiên cứu lý luận về vấn đề kết hợp các phương pháp dạy học không chỉ có ý nghĩa thiết thực đối với cán bộ quản lí mà còn có giá trị thực tiễn to lớn đối với đội ngũ giảng viên đang trực tiếp giảng dạy. Môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh là môn học trong chương trình đào tạo của các Trường Chính trị tỉnh, với mục đích 1 là trang bị thế giới quan, phương pháp luận khoa học, tư duy kinh tế; kiến thức cơ bản về chính trị - xã hội. Những tri thức này là kiến thức tổng hợp, khái quát, trừu tượng cho nên khi sử dụng phương pháp thuyết trình trong dạy học sẽ có hiệu quả cao hơn so với các phương pháp khác. Tuy nhiên phương pháp này cũng có những hạn chế nhất định nên việc lạm dụng nó sẽ dẫn đến sự nhàm chán trong quá trình dạy học, chưa phát huy được tính độc lập, tích cực sáng tạo của người học. Do vậy kết quả học chưa cao. Để góp phần tích cực vào việc đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng dạy học nói chung, bộ môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh nói riêng, cả giáo viên và học viên đều phải đổi mới cách dạy và cách học. Việc kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp nêu vấn đề, phương pháp đàm thoại là một trong những hướng tiếp cận quan trọng của việc đổi mới phương pháp dạy học ở nước ta hiện nay. Thực tế trong những năm qua, việc đổi mới phương pháp dạy học đã được quan tâm và triển khai ở khoa LLMLN -TTHCM Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên. Nhiều giáo viên đã chủ động đổi mới phương pháp giảng dạy của mình cho phù hợp với nội dung môn học, cũng như được nhà trường tạo điều kiện đi tập huấn về đổi mới phương pháp dạy học do Học viện Chính trị - Quốc gia Hồ Chí Minh tổ chức. Tuy nhiên, việc đổi mới phương pháp dạy học các môn học nói chung và môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh nói riêng vẫn còn chưa đạt hiệu quả như mong muốn. Xuất phát từ những lí do trên tác giả đã chọn đề tài: “Đổi mới phương pháp thuyết trình trong dạy học môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh ở Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên” nhằm góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy của giảng viên, phát huy tính tích cực học tập của học viên. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 2.1. Mục đích nghiên cứu Làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc đổi mới phương pháp thuyết trình nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy và học tập môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh ở Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Đề tài chỉ ra được sự cần thiết của việc đổi mới phương pháp thuyết trình trên cơ sở kết hợp với một số phương pháp khác trong dạy học môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh. 2 - Khảo sát, đánh giá thực trạng việc kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp nêu vấn đề, phương pháp đàm thoại trong giảng dạy môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh tại Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên. - Thực nghiệm, đối chứng việc kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp nêu vấn đề, đàm thoại trong giảng dạy môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh tại Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên. - Đề xuất quy trình và giải pháp kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp nêu vấn đề, đàm thoại trong giảng dạy môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh tại Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu sự kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp nêu vấn đề, phương pháp đàm thoại trong việc giảng dạy môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh cho học viên Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên thông qua một số bài học cụ thể trong môn học này (phần II Kinh tế chính trị) nhằm phát huy tính tích cực học tập của người học. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh bao gồm bốn phần (Triết học, Kinh tế chính trị, Chủ nghĩa xã hội khoa học và Tư tưởng Hồ Chí Minh). Trong phạm vi có hạn, đề tài chỉ tiến hành điều tra và khảo sát thực trạng của việc kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp nêu vấn đề, phương pháp đàm thoại trong giảng dạy phần II kinh tế chính trị cho học viên các lớp Trung cấp Lý luận chính trị - Hành chính ở Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên. - Nghiên cứu nội dung và hình thức kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp nêu vấn đề, phương pháp đàm thoại theo hướng tích cực trong giảng dạy môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh. 4. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp chung của luận văn là phương pháp luận của CNDVBC và CNDVLS. - Ngoài ra luận văn còn sử dụng những phương pháp nghiên cứu sau: + Phương pháp lịch sử - lô gíc. + Cụ thể trừu tượng. + Phân tích - tổng hợp. 3 + So sánh - thống kê. + Phương pháp điều tra xã hội học, phỏng vấn, quan sát, thực nghiệm sư phạm, thống kê toán học kết hợp với trò chuyện, 5. Những luận điểm cơ bản và đóng góp mới của tác giả 5.1. Những luận điểm cơ bản - Đề tài làm sáng tỏ cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn của việc đổi mới phương pháp thuyết trình nhằm phát huy tính tích cực học tập của học viên trong giảng dạy môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh (Phần II: Kinh tế chính trị ) - Khảo sát thực trạng việc giảng dạy môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác- Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh ở Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên. Trên cơ sở đó, đề xuất thử nghiệm những nội dung cơ bản của việc kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp nêu vấn đề, đàm thoại trong giảng dạy môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh (Phần II: Kinh tế chính trị) ở Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên. 5.2. Những đóng góp mới của tác giả - Về lí luận: + Đề tài tiếp tục khẳng định ưu điểm đồng thời chỉ ra những hạn chế của phương pháp thuyết trình trong dạy học nói chung, dạy học môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh nói riêng từ đó đề ra những hướng đổi mới phương pháp thuyết trình nhằm phát huy tính tích cực của người học. - Về thực tiễn: Trên cơ sở thực nghiệm sư phạm, tác giả rút ra quy trình và đề xuất những giải pháp nâng cao hiệu quả việc kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp nêu vấn đề, phương pháp đàm thoại. Vì vậy, luận văn là tài liệu thiết thực hỗ trợ cho giảng viên, học viên trong quá trình dạy và học môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh tại Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên hiện nay. 6. Kết cấu của đề tài Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn gồm 3 chương 9 tiết. 4 NỘI DUNG Chương 1 CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC ĐỔI MỚI PHƯƠNG PHÁP THUYẾT TRÌNH TRONG DẠY HỌC MÔN NHỮNG VẤN ĐỀ CƠ BẢN CỦA CHỦ NGHĨA MÁC LÊNIN - TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu Trong lịch sử phát triển của giáo dục, các nhà nghiên cứu đã hệ thống hoá các phương pháp dạy học được sử dụng để quá trình dạy học đạt hiệu quả tối ưu. Mỗi phương pháp được nghiên cứu khá sâu cả về lí luận và thực tiễn với những ưu và nhược điểm của nó. Trong cuốn “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về dạy và học môn Mác Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh trong trường đại học, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội (2004) của TS. Nguyễn Duy Bắc”. Tác giả đã tổng quát những vấn đề nổi bật của việc giảng dạy môn Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đồng thời đề ra giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy, học tập môn Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trong các trường đại học. Trong cuốn “Dạy học kinh tế chính trị theo phương pháp tích cực”, Nxb Đại học sư phạm Hà Nội (2009) của TS. Trần Thị Mai Phương. Tác giả đã đề cập và khái quát những nguyên tắc cơ bản trong dạy học kinh tế chính trị và vận dụng phương pháp dạy học tích cực trong giảng dạy kinh tế chính trị, đồng thời tác giả cũng chỉ rõ sự cần thiết phải đổi mới dạy học kinh tế chính trị theo phương pháp tích cực, theo đó đòi hỏi việc dạy học kinh tế chính trị phải gắn với thực tiễn đời sống kinh tế - xã hội, với đường lối, chính sách, biện pháp kinh tế của Đảng và Nhà nước, đáp ứng yêu cầu của sự phát triển kinh tế - xã hội đối với việc đào tạo nguồn nhân lực trong giai đoạn mới. Trong cuốn “Tài liệu bồi dưỡng giáo viên dạy chương trình thí điểm SGK lớp 11 môn Giáo dục công dân” của PGS.TS.Vũ Hồng Tiến, Nxb Giáo dục (2007), tác giả đã đưa ra yêu cầu cơ bản đối với phương pháp dạy học theo hướng tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh không có nghĩa là loại bỏ, loại trừ, thay thế hoàn toàn 5 các phương pháp dạy học truyền thống, hay phải “nhập nội” một số phương pháp dạy học xa lạ vào quá trình dạy học. Vấn đề là ở chỗ cần kế thừa, phát triển những mặt tích cực của các phương pháp dạy học hiện có như thuyết trình, giảng giải, vấn đáp…đồng thời phải học hỏi vận dụng một số phương pháp dạy học mới một cách linh hoạt nhằm phát huy tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh trong học tập, phù hợp với điều kiện dạy và học ở nước ta hiện nay. Trong cuốn “Phương pháp dạy - học chủ nghĩa xã hội khoa học” của PGS.TS. Nguyễn Văn Cư , Nxb Đại học sư phạm (2007) đã nêu rõ: Để bài thuyết trình có hiệu quả, cần có sự đổi mới, lấy người học làm trung tâm; hạn chế bớt phương pháp thuyết trình thông báo, tái hiện, tăng cường phương pháp thuyết trình theo hướng giải quyết vấn đề, thuyết trình xen kẽ vấn đáp, thảo luận hợp lý, thuyết trình có minh họa đặc biệt gắn với công nghệ thông tin hiện đại để bài giảng linh động hơn. Luận văn thạc sĩ khoa học “Kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp đàm thoại trong dạy học môn Giáo dục chính trị ở trường Trung cấp Y dược Bắc Ninh” của Lê Thị Nhung. Tác giả đã phân tích cơ sở lý luận của việc kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp đàm thoại trong quá trình dạy học. Từ việc khảo sát, đánh giá thực trạng kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp đàm thoại trong dạy học môn giáo dục chính trị ở trường trung cấp y Dược Bắc Ninh, thực nghiệm, đối chứng, đề xuất quy trình và giải pháp kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp đàm thoại trong dạy học môn giáo dục chính trị sẽ phát huy được tính tích cực, chủ động sáng tạo của học sinh, góp phần nâng cao chất lượng dạy và học môn giáo dục chính trị ở trường Trung cấp Y dược Bắc Ninh nói riêng và các trường Trung cấp chuyên nghiệp nói chung . Luận văn thạc sĩ "Kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp nêu vấn đề trong dạy học phần công dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học" môn Giáo dục công dân lớp 10 ở trường THPT Phúc Yên Tỉnh Vĩnh Phúc của Nguyễn Thị Hải Yến. Tác giả đã làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp nêu vấn đề trong dạy học phần"Công 6 dân với việc hình thành thế giới quan, phương pháp luận khoa học" môn Giáo dục công dân lớp 10 ở trường THPT Phúc Yên Tỉnh Vĩnh Phúc. Trên cơ sở đó tác giả xác lập quy trình thực hiện của việc kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp nêu vấn đề nhằm góp phần nâng cao hiệu quả, chất lượng dạy và học môn Giáo dục công dân ở các trường PTTH . Những công trình khoa học nêu trên là những nội dung đa dạng và nhận định rất sâu sắc của các tác giả khi nghiên cứu về phương pháp giảng dạy. Khi nghiên cứu về phương pháp giảng dạy các môn khoa học Mác - Lênin các nhà nghiên cứu đã đưa ra hệ thống lý luận về các phương pháp giảng dạy và đều thống nhất để nâng cao chất lượng dạy học người giáo viên cần kết hợp các phương pháp dạy học với nhau nhằm phát huy những ưu điểm và hạn chế nhược điểm của chúng. Như vậy, từ những khía cạnh khác nhau, các tác giả đã đi sâu nghiên cứu lý luận và thực tiễn các phương pháp trong đó có việc kết hợp phương pháp thuyết trình với phương pháp nêu vấn đề, phương pháp đàm thoại. Tuy nhiên, việc vận dụng phương pháp thuyết trình theo hướng đổi mới vào dạy học phần kinh tế chính trị Mác - Lênin của môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh thì chưa có công trình nào nghiên cứu. Vì vậy tôi mạnh dạn chọn đề tài “Đổi mới phương pháp thuyết trình trong dạy học môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh ở Trường Chính trị tỉnh Thái Nguyên” làm đề tài nghiên cứu. 1.2. Cơ sở lý luận của việc đổi mới phương pháp thuyết trình 1.2.1. Quan niệm về phương pháp và phương pháp dạy học 1.2.1.1 Khái niệm phương pháp Trong quá trình nhận thức và hoạt động thực tiễn, con người luôn tìm mọi cách làm cho hoạt động của mình ngày càng có hiệu quả cao. Điều đó dẫn đến nhu cầu về phương pháp trong cuộc sống. Phương pháp có vai trò hết sức quan trọng trong hoạt động của con người. Con người muốn nhận thức được đúng bản chất của sự vật, tiếp cận với sự vật, khám phá thuộc tính của sự vật để từ đó khái quát ra lý luận về sự vật thì cần phải có phương pháp. Bêcơn cho rằng phương pháp là: Sợi chỉ cần thiết dẫn đường. 7 Đêcactơ thì kết luận rằng: Thiếu phương pháp thì người tài cũng có lỗi, có phương pháp thì người tầm thường cũng làm được việc phi thường. Trong lịch sử, khái niệm phương pháp được các học giả tiếp cận dưới nhiều góc độ khác nhau: Hêghen quan niệm: Phương pháp là ý thức về hình thức của sự tự vận động nội tại của nội dung. Các Mác cũng từng khẳng định: “Những thời đại kinh tế khác nhau không phải ở chỗ chúng sản xuất ra cái gì mà ở chỗ chúng sản xuất bằng cách nào, với những tư liệu lao động nào. Ví dụ: Cũng là sản xuất nông nghiệp nhưng phương pháp tra hạt hoặc kéo cày bằng sức kéo của con trâu sẽ đem lại kết quả khác so với sử dụng máy kéo” [23, tr.116]. Tóm lại, tuy được đề cập dưới nhiều góc độ khác nhau nhưng nhìn chung có thể hiểu một cách ngắn gọn: Phương pháp là cách thức, là con đường, là phương tiện để hoạt động của con người đạt được mục đích. 1.2.1.2. Khái niệm phương pháp dạy học Phương pháp dạy học là một trong những yếu tố quan trọng nhất của quá trình dạy học. Để trả lời cho câu hỏi phương pháp dạy học là gì, có nhiều quan điểm khác nhau: GS. Hà Thế Ngữ cho rằng: “Phương pháp dạy học là những phương thức (cách thức) mà nhờ đó thực hiện hoá nội dung công tác dạy học - giáo dục, thực hiện mục đích, nhiệm vụ giáo dục và dạy học ở giai đoạn lịch sử phát triển xã hội... Vì thế, không thể áp dụng máy móc hệ thống các phương pháp của một nước nào đó vào nước ta” [4,tr.154]. PGS. Phạm Viết Vượng ở một góc độ khác đã tiếp cận phương pháp ở hai chủ thể trung tâm của hoạt động dạy và học. Ông cho rằng: “Phương pháp là tổ hợp cách thức mà chủ thể sử dụng để tác động vào đối tượng hoạt động nhằm biến đổi đối tượng theo mục đích xác định” [33,tr.176]. PGS.TS Phan Trọng Ngọ thì lại khẳng định: “Định nghĩa chung về phương pháp là những con đường cách thức để tiến hành hoạt động dạy học” [26, tr.145]. Mỗi nhà khoa học với góc độ tiếp cận khác nhau về phương pháp đã tìm ra những điểm chung và riêng từ khái niệm phương pháp. Song, trong các quan điểm riêng của các nhà khoa học chúng ta đều thấy có sự thống nhất giữa họ rằng: Phương pháp dạy học là tổng hợp các cách thức hoạt động của giáo viên và người học nhằm thực hiện tốt nhiệm vụ dạy học. 8 1.2.2.Phương pháp thuyết trình 1.2.2.1. Khái niệm phương pháp thuyết trình Thuyết trình là một phương pháp dạy học truyền thống có từ lâu đời. Có nhiều cách hiểu và định nghĩa khác nhau về phương pháp này. Chẳng hạn: - Theo tác giả Phan Trọng Ngọ:“ Phương pháp thuyết trình là phương pháp giáo viên sử dụng ngôn ngữ và phi ngôn ngữ để cung cấp cho người học hệ thống thông tin về nội dung học tập, người học tiếp thu hệ thống thông tin từ người dạy và xử lý chúng theo chủ thể người học và yêu cầu của người học” [26,tr.187]. - Tác giả Phùng Văn Bộ cho rằng: “Phương pháp thuyết trình là phương pháp dạy học trong đó có giáo viên dùng lời nói sinh động, gợi cảm thuyết phục để truyền thụ hệ thống tri thức môn học cho sinh viên theo chủ đích nhất định. Nhờ vậy sinh viên tiếp thu bài giảng một cách có ý thức” [6, tr.71]. - PGS.TS. Đặng Văn Đức lại khẳng định: “Thuyết trình là dùng lời nói của giáo viên để trình bày, thuyết minh, khai thác, phân tích một nội dung lý luận nào đó nhằm mục đích truyền đạt kiến thức, thông báo hoặc thuyết lý một nội dung khoa học nào đó” [10,tr.205]. Như vậy, từ những quan niệm trên ta có thể hiểu phương pháp thuyết trình là phương pháp giáo viên sử dụng ngôn ngữ và hành động để truyền đạt, thuyết minh, trình bày làm sáng tỏ một nội dung tri thức môn học nhằm giúp cho người học hiểu và nắm được những tri thức đó. Thuyết trình là một phương pháp dạy học đã có từ lâu đời và hiện nay vẫn là phương pháp được sử dụng khá phổ biến trong dạy học nói chung, trong dạy học môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh nói riêng. 1.2.2.2. Một số hình thức thuyết trình sử dụng trong dạy học môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh - Thuyết trình theo kiểu giới thiệu, giảng giải Dùng để giới thiệu các khái niệm, phạm trù kinh tế học. Đặc điểm của các khái niệm, phạm trù này là tương đối khó hiểu, mang tính khái quát trừu tượng cao. Nếu giảng viên không giảng giải, giải thích một cách cặn kẽ thì học viên khó nắm bắt, hiểu đúng bản chất của vấn đề. 9 - Thuyết trình theo kiểu kể chuyện Kể chuyện là một hình thức chủ yếu của thuyết trình, trong đó giáo viên dùng lời nói biểu cảm để cung cấp những thông tin mới về kinh tế - xã hội, những câu chuyện về cuộc đời của các triết gia, nhà kinh tế nổi tiếng v.v... Thông qua đó làm bật lên những nội dung tri thức cần truyền đạt hoặc để chứng minh cho những kết luận của bài học. Tuy nhiên, giảng viên cũng cần lưu ý rằng: Trong dạy học kiến thức, hình thức kể chuyện chiếm tỉ lệ nhỏ, thường được sử dụng để minh hoạ cho bài giảng. Vì vậy, khi sử dụng thuyết trình theo kiểu kể chuyện, cần có sự chuẩn bị kỹ lưỡng, cẩn thận, lựa chọn những câu chuyện phù hợp với nội dung kiến thức bài học. Ngôn ngữ kể chuyện của giảng viên cũng cần trau chuốt, sinh động hơn. Đồng thời, giảng viên cũng cần tránh lạm dụng hình thức này, khiến giờ dạy trở thành giờ kể chuyện thuần túy. Điều này sẽ ảnh hưởng đến tiến trình bài giảng cũng như không đảm bảo khối lượng tri thức cần truyền đạt tới học viên trong giờ dạy môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh. - Thuyết trình mô tả, phân tích Trong các phương pháp dạy học tích cực hiện nay, giảng viên có thể trình chiếu các sơ đồ, mô hình, lược đồ đối với những vấn đề rất trừu tượng của tri thức môn học. Nó cho phép thâu tóm nhiều nội dung mà học viên cảm thấy rắc rối, mông lung thành một chuỗi hệ thống và khái quát để nắm bắt được cái cốt lõi của các khái niệm, phạm trù, nguyên lý, quy luật v.v... Tuy nhiên, nếu các sơ đồ, mô hình, lược đồ đó không được phân tích thông qua thuyết trình thì người học khó có thể tiếp thu. Do vậy, đòi hỏi giáo viên phải mô tả, giải thích các hình ảnh trực quan một cách cặn kẽ, chi tiết giúp học viên nắm bắt các tri thức chứa đựng trong đó dễ dàng hơn. - Thuyết trình theo kiểu diễn giảng Diễn giảng là một hình thức của thuyết trình, trong đó giáo viên truyền thụ tri thức theo một hệ thống chặt chẽ, bao gồm một khối lượng tri thức lớn được thực hiện trong một thời gian tương đối dài. Trong giảng dạy môn Những vấn đề cơ bản của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh diễn giảng được người dạy sử dụng thường xuyên ở những bài, những phần có nội dung tri thức phức tạp, mang tính trừu tượng, khái quát hoá cao. Sau khi đưa ra chủ đề bài giảng, giảng viên bắt đầu trình bày thuyết minh cho chủ đề theo một hệ thống xác định. Diễn giảng chính là sự tiếp tục phát triển nội dung đó theo kiểu vừa trình bày, vừa thuyết minh, vừa phân tích. 10