Tài liệu đoàn thanh niên cộng sản hồ chí minh với công tác giáo dục chính trị, tư tưởng cho thanh thiếu niên từ thực tiễn tỉnh hà tĩnh

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------------ LÊ VĂN LUÂN ĐOÀN THANH NIÊN CỘNG SẢN HỒ CHÍ MINH VỚI CÔNG TÁC GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ, TƯ TƯỞNG CHO THANH THIẾU NIÊN TỪ THỰC TIỄN TỈNH HÀ TĨNH LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH TRỊ HỌC Hà Nội - 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------------ LÊ VĂN LUÂN ĐOÀN THANH NIÊN CỘNG SẢN HỒ CHÍ MINH VỚI CÔNG TÁC GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ, TƯ TƯỞNG CHO THANH THIẾU NIÊN TỪ THỰC TIỄN TỈNH HÀ TĨNH LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành: Chính trị học Mã số: 60 31 02 01 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Minh Phương Hà Nội - 2014 LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình khoa học nghiên cứu của riêng tôi, được thực hiện dưới sự hướng dẫn của PGS.TS. Nguyễn Minh Phương. Các số liệu và trích dẫn trong luận văn là trung thực. Kết quả nghiên cứu của luận văn không trùng với các công trình khác. Tác giả luận văn Lê Văn Luân i LỜI CẢM ƠN Với tình cảm chân thành và lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin trân trọng cảm ơn Ban Chủ nhiệm Khoa và các cô giáo, thầy giáo Khoa Khoa học chính trị, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội đã tận tình giảng dạy, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập; xin chân thành cảm ơn PGS.TS. Nguyễn Minh Phương đã trực tiếp hướng dẫn giúp đỡ tôi nghiên cứu, hoàn thành luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh Hà Tĩnh; Ban Chấp hành và các Ban thuộc Tỉnh Đoàn Hà Tĩnh, lãnh đạo Huyện Đoàn Cẩm Xuyên đã động viên, tạo điều kiện về thời gian và cung cấp thông tin giúp tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu hoàn thành đề tài này. Xin cảm ơn sự quan tâm, cổ vũ, chia sẻ của gia đình, anh em, bạn bè đã giúp tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu. Mặc dầu đã có nhiều cố gắng, song trong luận văn này vẫn còn có những thiếu sót, tôi mong nhận được sự góp ý bổ sung của các thầy cô và bạn bè đồng nghiệp để có thể sửa chữa và hoàn thiện luận văn của mình. Tôi xin chân thành cảm ơn! ii MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ...............................................................................................1 Chương 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÒ CỦA ĐOÀN TNCS HỒ CHÍ MINH TRONG CÔNG TÁC GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ TƯ TƯỞNG CHO THANH THIẾU NIÊN ......................................................9 1.1. Nhận thức về vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong giáo dục chính trị, tư tưởng cho thanh thiếu niên .........................................................9 1.1.1. Khái quát về vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh .........................9 1.1.2. Vai trò và đặc điểm của công tác giáo dục chính trị, tư tưởng cho thanh thiếu niên trong giai đoạn hiện nay ........................................ 14 1.2. Tư tưởng Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam về vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chính trị, tư tưởng cho thanh thiếu niên .................................................................................... 18 1.2.1. Tư tưởng Hồ Chí Minh................................................................... 18 1.2.2. Quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam ..................................... 25 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong giáo dục chính trị, tư tưởng cho thanh thiếu niên .............................. 32 1.3.1. Tổ chức và hoạt động của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh ................... 32 1.3.2. Nội dung và phương thức giáo dục chính trị, tư tưởng của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh cho thanh thiếu niên ...................................... 36 1.3.3. Sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng và phối hợp của các cơ quan, tổ chức trong giáo dục chính trị, tư tưởng cho thanh thiếu niên ............. 40 Chương 2. ĐOÀN TNCS HỒ CHÍ MINH TỈNH HÀ TĨNH VỚI CÔNG TÁC GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ, TƯ TƯỞNG CHO THANH THIẾU NIÊN – KẾT QUẢ VÀ HẠN CHẾ ............................................................................. 45 2.1. Tình hình, đặc điểm Hà Tĩnh và thanh thiếu niên Hà Tĩnh ................. 45 2.1.1. Tình hình, đặc điểm Hà Tĩnh ......................................................... 45 2.1.2. Tình hình, đặc điểm thanh thiếu niên Hà Tĩnh .............................. 47 2.2. Thực trạng giáo dục chính trị, tư tưởng cho thanh thiếu niên Hà Tĩnh của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh tỉnh Hà Tĩnh............................................... 52 2.2.1. Thực trạng tổ chức và hoạt động của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh tỉnh Hà Tĩnh ............................................................................................. 52 2.2.2. Kết quả đạt được trong công tác giáo dục chính trị, tư tưởng cho thanh thiếu niên Hà Tĩnh của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh tỉnh Hà Tĩnh .. 65 2.2.3. Những hạn chế và nguyên nhân trong công tác giáo dục chính trị, tư tưởng cho thanh thiếu niên Hà Tĩnh của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh tỉnh Hà Tĩnh ............................................................................................. 67 iii Chương 3. QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO VAI TRÒ CỦA ĐOÀN TNCS HỒ CHÍ MINH TRONG GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ, TƯ TƯỞNG CHO THANH THIẾU NIÊN.................................................... 72 3.1. Quan điểm nâng cao vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chính trị, tư tưởng cho thanh thiếu niên ......................... 72 3.1.1. Giáo dục chính trị, tư tưởng cho thanh niên là một trong những nhiệm vụ quan trọng và lâu dài của của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong giai đoạn hiện nay .......................................................................... 72 3.1.2. Nâng cao vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong giáo dục chính trị tư tưởng cho thanh thiếu niên phải trên cơ sở đổi mới tổ chức và hoạt động của tổ chức Đoàn ............................................................... 75 3.1.3. Nâng cao vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong giáo dục chính trị tư tưởng cho thanh thiếu niên phải gắn với đổi mới nội dung và phương thức giáo dục ......................................................................... 76 3.1.4. Nâng cao vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong giáo dục chính trị tư tưởng cho thanh thiếu niên phải gắn với sự lãnh đạo của cấp ủy Đảng, phối hợp của chính quyền và các đoàn thể nhân dân ....... 79 3.2. Giải pháp nâng cao vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chính trị - tư tưởng cho thanh thiếu niên........................ 80 3.2.1. Đẩy mạnh công tác mở rộng mặt trận đoàn kết, tập hợp giáo dục, đào tạo thanh niên tham gia xây dựng Đảng, chính quyền ........................ 80 3.2.2. Giáo dục chính trị - tư tưởng bằng nhiều hình thức phong phú, sinh động, hấp dẫn kết hợp với việc giáo dục của nhà trường, gia đình, xã hội ........................................................................................................ 82 3.2.3. Chủ động nắm bắt và dự báo tình hình tư tưởng của thanh niên .... 84 3.2.4. Đổi mới nội dung và phương thức giáo dục chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, đường lối, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước ........................................................................... 86 3.2.5. Tăng cường giáo dục lý tưởng cách mạng, truyền thống văn hóa, lịch sử của Đảng và dân tộc cho thanh niên. .......................................... 88 3.2.6. Chú trọng giáo dục thanh niên qua hoạt động thực tiễn và các phong trào thi đua yêu nước .................................................................... 88 3.2.7. Đẩy mạnh việc học tập và làm theo lời Bác .................................. 91 3.2.8. Xây dựng và thực hiện tốt chuẩn mực đạo đức, định hướng giá trị nhân cách cho thanh thiếu niên ............................................................... 93 3.2.9. Động viên, khuyến khích, tạo điều kiện đoàn viên, thanh thiếu niên học tập, tu dưỡng, rèn luyện, phấn đấu vươn lên để đảm đương trọng trách công việc trong thời kỳ mới .................................................. 95 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 97 TÀI LIỆU THAM KHẢO .............................................................................. 99 iv DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT BCT Bộ Chính trị ĐVTN Đoàn viên thanh niên TDTT Thể dục thể thao THCN Trung học chuyên nghiệp THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông TNCS Thanh niên Cộng sản TNTP Thiếu niên Tiền phong TTN Thanh thiếu nhi TWĐTN Trung ương Đoàn Thanh niên VHVN Văn hóa văn nghệ XHCN Xã hội chủ nghĩa v PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Người thanh niên Việt Nam đầu tiên đến với chủ nghĩa Mác-Lênin, với lý tưởng cộng sản là Nguyễn Tất Thành - Chủ tịch Hồ Chí Minh, và từ đó Người đã tích cực truyền bá chủ nghĩa Mác - Lênin vào Việt Nam, tìm ra con đường cứu nước, cứu dân. Chính Người đã lựa chọn thanh niên là đối tượng đầu tiên để tổ chức mở lớp huấn luyện chính trị, bồi dưỡng lý tưởng cách mạng, truyền bá đường lối cách mạng vô sản. Xác định rõ vai trò, vị trí quan trọng của thanh niên đối với tương lai, vận mệnh của dân tộc, Đảng và Bác Hồ đã luôn quan tâm giáo dục, bồi dưỡng lý tưởng cộng sản cho thanh niên. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhận thức đúng vị trí, vai trò của thanh niên trong sự nghiệp cách mạng giải phóng dân tộc và xây dựng xã hội mới. Người đã thấy rất sớm sự đóng góp to lớn của tuổi trẻ Việt Nam trong sự trường tồn và phát triển của dân tộc. Họ là lực lượng đông đảo nhất, hùng hậu nhất, hăng hái, dũng cảm nhất trong các cuộc chống xâm lược, là lực lượng gánh vác những công việc nặng nề khó khăn, vất vả trong lao động sản xuất xây dựng đất nước, “đâu cần là thanh niên có, đâu khó có thanh niên”. Trước lúc đi xa Người dặn lại trong Di chúc: “Đảng cần phải chăm lo giáo dục đạo đức cách mạng cho họ, đào tạo họ thành những người thừa kế xây dựng XHCN vừa “hồng” vừa “chuyên”. Bồi dưỡng thế hệ cách mạng cho đời sau là một việc rất quan trọng và rất cần thiết” [17, tr.498]. Vậy nên, Thanh niên chính là nguyên khí của quốc gia, là vận mệnh của dân tộc. Với lý tưởng cộng sản, trong quá trình đấu tranh cách mạng, các thế hệ thanh niên đã hoàn thành xuất sắc sứ mệnh lịch sử của mình. Lớp thanh niên tham gia ngay từ những ngày đầu cách mạng đã vượt qua muôn vàn khó khăn, gian khổ, phấn đấu rèn luyện trở thành những người cộng sản tiền bối, tiêu biểu, xuất sắc của Đảng và dân tộc như: Trần Phú, Lê Hồng Phong, Hà Huy Tập, Ngô Gia Tự, Nguyễn Thị Minh Khai… 1 Thanh niên là lực lượng nòng cốt cho sự nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa Hà Tĩnh nói riêng và cả nước nói chung. Việc giáo dục chính trị, tư tưởng cho thanh thiếu niên cả nước nói chung và cho thanh thiếu niên Hà Tĩnh nói riêng trong giai đoạn hiện nay là một việc có vai trò quan trọng và rất cần thiết vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội, dân chủ, công bằng, văn minh. Nó tạo ra sức mạnh cực kỳ to lớn để phát huy tiềm năng vô tận của con người Việt Nam trước những thách thức của lịch sử, đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng kinh tế, sớm đưa nước Việt Nam ra khỏi tình trạng kém phát triển, tạo điều kiện đuổi kịp các nước tiên tiến trong khu vực và thế giới. Đoàn TNCS Hồ Chí Minh là một tổ chức chính trị - xã hội của thanh niên Việt Nam do Đảng Cộng sản Việt Nam và Chủ tịch Hồ Chí Minh sáng lập, lãnh đạo và rèn luyện gồm những thanh niên tiên tiến, tự nguyện phấn đấu vì sự nghiệp xây dựng nước Việt Nam độc lập, dân chủ, giàu mạnh, công bằng và văn minh theo định hướng xã hội chủ nghĩa, luôn là lực lượng xung kích, đội dự bị tin cậy của Đảng; là trường học xã hội chủ nghĩa của thanh niên, người bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của thanh niên Việt Nam. Trong giai đoạn hiện nay, khoa học và công nghệ, kinh tế tri thức đang phát triển nhanh chóng; công nghệ thông tin có những bước nhảy vọt trong khi tình hình chính trị, kinh tế thế giới có những diễn biến phức tạp. Nền kinh tế nước ta đạt được nhiều thành tựu to lớn sau gần 30 năm đổi mới, song còn có những khó khăn, bất cập và những mặt trái của kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế tác động đến tư tưởng, lối sống của thanh niên Việt Nam nói chung và thanh niên Hà Tĩnh nói riêng. Các thế lực thù địch gia tăng các hoạt động chống phá Đảng và Nhà nước ta bằng nhiều hình thức tinh vi, xảo quyệt nhằm làm cho nội bộ ta “tự diễn biến”, “tự chuyển hóa”, cổ súy cho chủ nghĩa tư bản, hoài nghi con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta và lôi kéo một bộ phận thanh niên xem nhẹ truyền thống cách mạng, ít quan tâm sinh hoạt 2 chính trị, sa vào lối sống thực dụng, ích kỷ cá nhân. Không ít thanh niên mang tâm lý hưởng thụ, ỷ lại sự bao cấp của gia đình và xã hội; dao động, thụ động, không chịu học tập, rèn luyện nâng cao trình độ nhận thức về chính trị, chuyên môn, nghiệp vụ. Thực trạng đó đòi hỏi phải tăng cường tuyên truyền, giáo dục chính trị, tư tưởng đối với đoàn viên, thanh niên là yêu cầu, nhiệm vụ cấp bách, vừa mang tính chiến lược lâu dài và là thước đo hiệu quả hoạt động của Đoàn và phong trào thanh niên. Vì vậy, học viên chọn đề tài “Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh với công tác giáo dục chính trị, tƣ tƣởng cho thanh thiếu niên từ thực tiễn tỉnh Hà Tĩnh” làm đề tài nghiên cứu cho luận văn thạc sỹ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Đánh giá được tầm quan trọng của thanh niên và công tác giáo dục chính trị, tư tưởng nói riêng và công tác giáo dục cho thanh niên nói chung trong giai đoạn hiện nay, vấn đề này đã được nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu trên nhiều phương diện khác nhau, qua đó hình thành nhiều ấn phẩm, tác phẩm có giá trị về lý luận và thực tiễn như: - Đoàn Thanh niên với nhiệm vụ giáo dục ý thức công dân cho thanh thiếu niên.Chủ nhiệm: Cử nhân Đinh Đức Lập: Ban Tư tưởng - Văn hóa Trung ương Đoàn. Đề tài đã nghiên cứu làm rõ một số khái niệm về ý thức công dân, giáo dục ý thức công dân; phân tích đánh giá thực trạng tình hình nhận thức, nội dung, hình thức và phương pháp giáo dục ý thức công dân cho thanh thiếu nhi hiện nay; xây dựng một số mô hình, tổ chức thực nghiệm, rút ra bài học kinh nghiệm; từ đó đề xuất, kiến nghị các giải pháp giáo dục ý thức công dân cho TTN. - Đổi mới nội dung, biện pháp giáo dục truyền thống và giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc cho thanh niên.Chủ nhiệm: ThS. Trương Văn Cư: Trung tâm Văn hóa Giáo dục Tổng hợp TTN Trung ương. Đề tài nghiên cứu những 3 nét đặc trưng về truyền thống và bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam; đánh giá thực trạng vai trò của Đoàn, Hội trong việc giáo dục truyền thống bản sắc văn hóa dân tộc cho thanh niên. Đề tài đã tổng kết đúc rút kinh nghiệm, bài học thực tiên thông qua các phong trào hành động của Đoàn những năm qua; để xuất kiến nghị một số giải pháp nhằm đổi mới nội dung, biện pháp giáo dục truyền thống và giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc cho thanh niên... - Giáo dục lý tưởng cách mạng cho thế hệ trẻ Việt Nam trong điều kiện lịch sử mới. Chủ nhiệm: TS. Phạm Đình Nghiệp: Học viện Thanh Thiếu niên Việt Nam. Đề tài nghiên cứu làm rõ cơ sở lý luận và phân tích thực trạng công tác giáo dục lý tưởng cách mạng cho thanh niên trong những năm qua; dự báo về xu hướng phát triển của đất nước và của tuổi trẻ, trên cơ sở đó đề xuất những kiến nghị, giải pháp của Đoàn về cồng tác giáo dục lý tưởng cách mạng cho thế hệ trẻ. - Thực trạng tình hình giáo dục lý luận chính trị cơ bản cho đoàn viên, thanh niên nông thôn và một số giải pháp.Chủ nhiệm: Cử nhân Đinh Đức Lập: Ban Tư tường -Văn hóa Trung ương Đoàn. Đề tài nghiên cứu làm rõ cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng tình hình thanh niên nông thôn và công tác giáo dục lý luận chính trị cơ bản cho ĐVTN của Đoàn; trên cơ sở đó khuyến nghị, đề xuất các giải pháp giáo dục lý luận chính trị cơ bản cho ĐVTN nông thôn. - Đoàn TNCS Hồ Chí Minh với việc nâng cao ý thức cảnh giác cách mạng cho thanh niên trong giai đoạn hiện nay. Chủ nhiệm: ThS. Nguyễn Thị Bích Điểm: Viện Nghiên cứu Thanh niên. Đề tài nghiên cứu làm rõ cơ sở lý luận và đánh giá thực trạng ý thức cảnh giác cách mạng của Đoàn viên, thanh niên và công tác siáo dục ý thức cảnh giác cách mạng cho Đoàn viên, thanh niên của Đoàn; đề xuất khuyến nghị các giải pháp nhằm giáo dục ý thức cảnh giác cách mạng cho thanh niên. 4 - Những giải pháp của Đoàn thanh niên trong việc giáo dục các giá trị truyền thông dân tộc cho thanh niên trong tình hình hiện nay. Chủ nhiệm: Cử nhân Bùi Ngọc Minh: Trung tâm Văn hóa Giáo dục Tổng hợp TTN Trung ương. Đề tài nghiên cứu làm rõ cơ sở lý luận và đánh giá thực trạng tình hình công tác giáo dục, thực trạng nhận thức của các đốí tượng thanh niên về các giá trị truyền thống dân tộc; đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục truyền thống dân tộc cho thanh niên. - Tình hình tư tưởng thanh niên và công tác giáo dục của Đoàn giai đoạn hiện nay. Chủ nhiệm: TS. Trần Văn Miều: Trung tâm Văn hóa Giáo dục Tổng hợp TTN Trung ương. Đề tài nghiên cứu làm rõ các khái niệm công cụ, quan điểm của Chủ nghĩa Mác - Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, của Đảng về giáo dục thanh niên; đánh giá thực trạng tình hình tư tưởng thanh niên và công tác giáo dục chính trị, tư tưởng của Đoàn thời gian qua; dự báo và đề xuất khuyến nghị các giải pháp nhằm tăng cường và nâng cao hiệu quả công tác giáo dục chính trị tư tưởng của Đoàn trong thời kỳ mới. - Hệ thống báo chí của Đoàn với công tác giáo dục chính trị, tư tưởng và lối sống cho thanh niên. Chủ nhiệm: Cử nhân Dương Quốc Hưng: Ban Tư tưởng Văn hóa Trung ương Đoàn. Đề tài làm rõ vai trò báo chí của Đoàn với công tác giáo dục chính trị tư tưởng và lối sống cho đoàn viên thanh niên; đánh giá thực trạng công tác chỉ đạo, quản lý báo chí và hoạt động của hệ thống báo chí của Đoàn trong lĩnh vực giáo dục chính trị, tư tưởng và lối sống cho thanh niên; dự báo tình hình và đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao chất lượng hoạt động của hệ thống báo chí của Đoàn trong lĩnh vực giáo dục chính trị tư tưởng và lối sống cho đoàn viên thanh niên. - Đoàn Thanh niên với việc xây dựng lối sống cho thanh niên trong giai đoạn hiện nay. Chủ nhiệm: TS. Đỗ Ngọc Hà: Viện Nghiên cứu thanh niên. Đề 5 tài đã phân tích, làm rõ vai trò của thanh niên, của đoàn thanh niên, những yếu tố tác động đến sự hình thành và phát triển nhân cách - lối sống của thanh niên; đánh giá thực trạng lối sống của thanh niên và công tác giáo dục của Đoàn thanh niên; từ đó đề xuất 9 nội dung giáo dục lối sống, đề ra các giải pháp và khuyến nghị nhằm nâng cao hiệu quả công tác xây dựng lối sống cho thanh niên trong giai đoạn hiện nay. - Một số công trình, bài viết khác như: Trần Sĩ Phán (1999): Giáo dục lý tưởng cách mạng cho thanh niên hiện nay. Đoàn Văn Khiêm (2001): Lý tưởng đạo đức và việc giáo dục lý tưởng đạo đức cho thanh niên trong điều kiện hiện nay. Bùi Ngọc Minh (2004): Giáo dục các giá trị truyền thống dân tộc cho thanh niên hiện nay. Phạm Hồng Tung (2010), Báo cáo tổng hợp đề tài khoa học cấp Nhà nước: Thực trạng và xu hướng biến đổi lối sống của thanh niên. Trương Văn Phước (chủ nhiệm đề tài khoa học) (2003): Đạo đức sinh viên trong quá trình chuyển sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam – thực trạng, vấn đề và giải pháp. Huỳnh Văn Sơn (2009) (chủ nhiệm đề tài cấp Bộ): Sự lựa chọn các giá trị đạo đức và nhân văn trong định hướng lối sống của sinh viên. Trần Kiều, Vũ Trọng Rỹ, Hà Nhật Thăng, Lưu Thu Thủy (2001): Thực trạng và giải pháp giáo dục đạo đức, lối sống cho thanh niên, học sinh, sinh viên trong chiến lược phát triển toàn diện con người Việt Nam trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn 3.1. Mục đích Trên cơ sở phân tích làm rõ cơ sở lý luận và đánh giá thực trạng công tác giáo dục chính trị, tư tưởng cho thanh thiếu niên ở tỉnh Hà Tĩnh, luận văn đề xuất quan điểm và các giải pháp nâng cao vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chính trị, tư tưởng cho thanh thiếu niên. 6 3.2. Nhiệm vụ đề tài - Hệ thống hóa, làm rõ một số vấn đề lý luận về vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục, chính trị, tư tưởng cho thanh thiếu niên. - Đánh giá thực trạng vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chính trị, tư tưởng cho thanh thiếu niên ở tỉnh Hà Tĩnh. - Đề xuất quan điểm, giải pháp nâng cao vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chính trị, tư tưởng cho thanh thiếu niên. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Công tác giáo dục chính trị, tư tưởng của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh cho thanh thiếu niên ở tỉnh Hà Tĩnh. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Luận văn tập trung đánh giá thực trạng vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chính trị, tư tưởng cho thanh thiếu niên ở tỉnh Hà Tĩnh từ năm 2010 – 2014 và đề xuất quan điểm, giải pháp nâng cao vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chính trị, tư tưởng cho thanh thiếu niên giai đoạn 2015 – 2020. 5. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Cơ sở lý luận Luận văn vận dụng lý luận của chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm của Đảng, pháp luật của Nhà nước về thanh niên và giáo dục chính trị tư tưởng cho thanh thiếu niên trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. 5.2. Phương pháp nghiên cứu - Luận văn được thực hiện dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. - Kết hợp giữa phương pháp logic và lịch sử, phân tích và tổng hợp, khảo sát, tổng kết thực tiễn cùng các phương pháp nghiên cứu chuyên ngành khác. 7 6. Những đóng góp về khoa học của luận văn - Luận văn góp phần làm sáng tỏ thêm những vấn đề cơ bản của công tác giáo dục chính trị tư tưởng cho thanh thiếu niên; vai trò của công tác giáo dục chính trị, tư tưởng trong việc hình thành lối sống, lý tưởng thanh thiếu niên Hà Tĩnh hiện nay. - Đề xuất một số giải pháp nâng cao vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chính trị, tư tưởng cho thanh thiếu niên Hà Tĩnh. 7. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chương, 7 tiết. Chƣơng 1. Một số vấn đề lý luận về vai trò của tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong công tác giáo dục chính trị, tư tưởng cho thanh thiếu niên Chƣơng 2. Đoàn TNCS Hồ Chí Minh tỉnh Hà Tĩnh với công tác giáo dục chính trị, tư tưởng cho thanh thiếu niên - Kết quả và hạn chế Chƣơng 3. Quan điểm và giải pháp nâng cao vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong giáo dục chính trị, tư tưởng cho thanh thiếu niên. 8 Chƣơng 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ VAI TRÕ CỦA ĐOÀN TNCS HỒ CHÍ MINH TRONG CÔNG TÁC GIÁO DỤC CHÍNH TRỊ, TƢ TƢỞNG CHO THANH THIẾU NIÊN 1.1. Nhận thức về vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong giáo dục chính trị, tƣ tƣởng cho thanh thiếu niên 1.1.1. Khái quát về vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh 1.1.1.1. Một số khái niệm cơ bản a) Thanh thiếu niên - Thanh niên: Từ góc độ pháp luật, theo điều 1, Luật Thanh niên năm 2005 được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua tại kỳ họp thứ 8, khóa XI nêu: “Thanh niên quy định trong Luật này là công dân Việt Nam từ đủ mười sáu tuổi đến ba mươi tuổi” [1, tr1]. Đây là thời kỳ sung sức nhất của mỗi con người về thể chất, có sự phát triển mạnh về trí tuệ, nhạy bén, năng động, sáng tạo, có nhiều ước mơ, hoài bão. Từ góc độ xã hội học, thanh niên được xem là một nhóm xã hội của những người “mới lớn”; “tuổi thanh niên là độ tuổi quá độ từ trẻ con sang người lớn trong cuộc đời mỗi người”. Đây là một nhóm động, không ổn định, nó như một dòng chảy, thường xuyên đón nhận những thành viên mới và chia tay với những người đã trưởng thành, vượt quá phạm vi lứa tuổi của nhóm [2, tr5]. Từ góc độ tâm lý học, thanh niên là một độ tuổi, ở giữa lứa tuổi trẻ em và tuổi trưởng thành. Ở giai đoạn này, sự phát triển về thể chất đạt đến đỉnh cao, tuy nhiên, các yếu tố tâm lý mới được định hình và ổn định một cách tương đối. Thanh niên có sự khác biệt lớn về nhiều mặt (tuổi, nơi sinh sống, 9 nghề nghiệp…), do đó, các đặc điểm tâm lý của thanh niên rất phong phú, đa dạng, tuy nhiên, chúng có một tính chất chung, đó là tính trẻ. Tính trẻ được thể hiện ở sự năng động, nhiệt huyết, chấp nhận mạo hiểm, giàu mơ ước và hoài bão lớn, thích cái mới, thích giao lưu, học hỏi và mong muốn có những đóng góp cho xã hội để khẳng định bản thân. Phạm vi tuổi của thanh niên khá rộng (từ 16 đến 30). Vì vậy, xét từ góc độ nghề nghiệp của họ, trong thanh niên có nhiều nhóm nhỏ khác nhau. Nhóm trẻ tuổi nhất đang chuẩn bị kết thúc những năm học phổ thông, mối quan tâm lớn nhất của họ là lựa chọn nghề, chọn trường để tiếp tục học cao hơn, hoặc bước vào nghề; một bộ phận khác đang ngồi trên ghế các trường cao đẳng, đại học, tiếp thu kiến thức và kỹ năng chuyên môn ở trình độ cao để trở thành nguồn nhân lực chất lượng cao của đất nước, một bộ phận khác mới bước vào hoạt động nghề nghiệp, đang ứng phó với những khó khăn, thử thách ban đầu của hoạt động này; bên cạnh đó, một bộ phận thanh niên đã khẳng định được vị trí nghề nghiệp của mình, có những cống hiến nhất định cho xã hội. Ngày nay, nhờ sự phát triển nhanh của công nghệ - một lĩnh vực có rất nhiều đặc điểm phù hợp với tâm lý thanh niên, được thanh niên ưa thích và tích cực vận dụng vào chuyên môn, không ít thanh niên đã sớm đạt được thành tựu lớn, nhanh chóng khẳng định bản thân. Với sự nhanh nhạy, nhiệt huyết của tính trẻ, dám nghĩ, dám làm và sức khỏe tốt, thanh niên được xem là lực lượng lao động chủ chốt của xã hội. Từ những cơ sở trên, có thể đưa ra định nghĩa thanh niên Việt Nam như sau: Thanh niên Việt Nam là những người từ đủ 16 tuổi đến 30 tuổi, gồm những người có sức khỏe thể chất đạt đến đỉnh cao; năng động, nhiệt huyết, dám nghĩ, dám làm, thích giao lưu, học hỏi để nâng cao trình độ về mọi mặt, mong muốn được đóng góp cho xã hội để khẳng định bản thân. Họ là một lực lượng quan trọng của xã hội hiện tại cũng như trong tương lai. 10 - Thiếu niên: Thiếu niên hay còn gọi là Teen, xì-tin, tuổi ô mai là một giai đoạn chuyển tiếp thể chất và tinh thần trong sự phát triển của con người diễn ra giữa giai đoạn trẻ em và trưởng thành. Sự chuyển tiếp này liên quan tới những thay đổi về sinh học (ví dụ: dậy thì), xã hội và tâm lý, dù những thay đổi về sinh học và tâm lý là dễ nhận thấy nhất. Về lịch sử, tuổi dậy thì thường gắn liền với tuổi teen (từ 13-19 tuổi) và sự bắt đầu của sự phát triển tuổi thiếu niên. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, sự bắt đầu giai đoạn dậy thì đã có một sự gia tăng trong thiếu niên (đặc biệt là nữ, như được thấy với dậy thì sớm); thỉnh thoảng tuổi thiếu niên được kéo dài tới sau cả tuổi teen (đặc biệt ở nam). Những thay đổi này đã khiến việc định nghĩa một cách chắc chắn khung thời gian của tuổi thiếu niên trở nên khó khăn. b) Giáo dục Trong tiếng Việt, “giáo” có nghĩa là dạy, “dục” có nghĩa là nuôi (không dùng một mình); “giáo dục” là “dạy dỗ gây nuôi đủ cả trí-dục, đức-dục, thểdục”. Giáo dục theo nghĩa chung là hình thức học tập theo đó kiến thức, kỹ năng, và thói quen của một nhóm người được trao truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác thông qua giảng dạy, đào tạo, hay nghiên cứu. Giáo dục thường diễn ra dưới sự hướng dẫn của người khác, nhưng cũng có thể thông qua tự học. Bất cứ trải nghiệm nào có ảnh hưởng đáng kể lên cách mà người ta suy nghĩ, cảm nhận, hay hành động đều có thể được xem là có tính giáo dục. Giáo dục thường được chia thành các giai đoạn như: giáo dục tuổi ấu thơ, giáo dục tiểu học, giáo dục trung học, và giáo dục đại học… c) Chính trị - tư tưởng - Chính trị: Có nhiều quan điểm khác nhau về khái niệm chính trị từ nhiều góc độ nhìn nhận khác nhau. Theo từ điển Bách khoa Việt Nam “Chính trị là toàn bộ 11 những hoạt động có liên quan đến các mối quan hệ giữa các giai cấp, giữa các dân tộc, các tầng lớp xã hội mà cốt lõi của nó là vấn đề chính quyền, duy trì và sử dụng quyền lực nhà nước, sự tham gia vào các công việc nhà nước, sự xác định hình thức tổ chức, nhiệm vụ, nội dung hoạt động của nhà nước” [3,tr 478)]. Bất kỳ vấn đề chính trị nào cũng đều có liên quan đến quyền lợi của các giai cấp và nhà nước. Chính trị thuộc kiến trúc thượng tầng bao gồm hệ tư tưởng chính trị, nhà nước, đảng phái… xuất hiện khi xã hội phân chia thành giai cấp. Chính trị là sự biểu hiện tập trung nhất của kinh tế đồng thời chính trị có vị trí độc lập và có tác dụng to lớn đối với kinh tế. Việc hình thành một quan điểm chính trị đúng là điều kiện để giải quyết các hiệu quả những nhiệm vụ kinh tế - xã hội. Chính trị còn là sự biểu hiện tập trung của nền văn minh, của hoạt động sáng tạo, của sự giải phóng. Trong điều kiện xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước ta, nói tới chính trị thì trước hết phải đảm bảo vai trò lãnh đạo của Đảng cộng sản Việt Nam, hiệu lực quản lý của nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa việt nam, và quyền làm chủ của nhân dân lao động trên tất cả mọi lĩnh vực của đời sống xã hội. - Tư tưởng: Khái niệm về tư tưởng có thể hiệu các khía cạnh sau: Thứ nhất : Đó là sự suy nghĩ hoặc ý nghĩ của cá nhân người này hoặc người khác đối với một số vấn đề, một sự kiện, một tập thể, một người khác. Thứ hai : Đó là quan điểm và ý nghĩ của một tập thể, một giai cấp, một tầng lớp xã hội đối với một vấn đề, một sự kiện. Ví dụ : Đội ngũ đảng viên luôn tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng. Thanh niên tin yêu và kính trọng những thế hệ đi trước. 12 Tư tưởng là một hệ thống những quan điểm, quan niệm, luận điểm được xây dựng trên một nền tảng triết học (thế giới quan và phương pháp luận) nhất quán, đại diện cho ý chí, nguyện vọng của một giai cấp, một dân tộc được hình thành trên cơ sở thực tiễn nhất định và trở lại chỉ đạo hoạt động thực tiễn, cải tạo hiện thực. Nhưng do mục đích của quá trình nhận thức là nhằm phục vụ cho hoạt động thực tiễn, nên trong ý thức của mỗi người không hoàn toàn chỉ dừng lại ở sự phản ánh bởi các khái niệm, mà từ các khái niệm đó hình thành nên những chủ kiến, dự định chỉ hành động của họ. Vì vậy Lênin coi tư tưởng là hình thức cao nhất của nhận thức, là những mục tiêu, chương trình, kế hoạch nhằm tiếp tục nhận thức và cải tạo thế giới khách quan. Tư tưởng thuộc phạm trù ý thức, nó tồn tại như một thực tế khách quan, gắn liền với hoạt động của con người, là sản phẩm chủ quan của con người, nhưng tư tưởng của mỗi người lại phục thuộc vào đối tượng phản ánh và trình đọ nhân thức của họ. Sự vận động và phát triển của thực tại khách quan tác động vào tư tưởng của mỗi người và làm thay đổi nhận thức, tư tưởng của họ. Để hình thành tư tưởng tích cực lại phụ thuộc vào hiệu quả của công tác giáo dục chính trị - tư tưởng vì vậy cần chú trọng đầu tư cho phù hợp với nhu cầu ngày càng cao của công tác này để hình trong mỗi cán bộ, đảng viên nói riêng và quần chúng nhân dân một tư tưởng vững vàng không dao động trước những biến động của nền kinh tế thị trường và sự ảnh hưởng của biến động chính trị thế giới. 1.1.1.2. Vai trò của tổ chức Đoàn TNCS Hồ Chí Minh Đoàn thanh niên Cộng sản Hồ Chí Minh có những vai trò như sau: - Đoàn là thành viên của hệ thống chính trị, hoạt động trong khuôn khổ Hiến pháp và pháp luật của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Trong 13