Tài liệu Dịch vụ công tác xã hội đối với người tâm thần từ thực tiễn trung tâm điều dưỡng người tâm thần tỉnh quảng nam

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN THỊ KHUYÊN DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI NGƢỜI TÂM THẦN TỪ THỰC TIỄN TRUNG TÂM ĐIỀU DƢỠNG NGƢỜI TÂM THẦN TỈNH QUẢNG NAM Chuyên ngành: Công tác xã hội Mã số: 60 90 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ CÔNG TÁC XÃ HỘI NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. NGUYỄN HỮU CHÍ HÀ NỘI, 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi, đƣợc thực hiện dƣới sự hƣớng dẫn khoa học của PGS.TS Nguyễn Hữu Chí Các số liệu, những kết luận nghiên cứu đƣợc trình bày trong luận văn này trung thực. Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình. Hà Nội, ngày tháng Học viên năm 2016 MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................................... 1 Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI NGƢỜI TÂM THẦN ................................................................................................... 9 1.1. Tổng quan về bệnh tâm thần và ngƣời bệnh tâm thần ......................................... 9 1.2. Những vấn đề lý luận về dịch vụ công tác xã hội đối với ngƣời tâm thần .......... 11 1.3. Một số thuyết áp dụng trong công tác xã hội đối với ngƣời tâm thần ................. 18 1.4. Cơ sở pháp lý về dịch vụ công tác xã hội đối với ngƣời tâm thần và các mô hình hỗ trợ ngƣời tâm thần ......................................................................................... 21 1.5. Các yếu tố chi phối hoạt động của dịch vụ công tác xã hộ đối với ngƣời tâm thần ............................................................................................................................. 24 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI NGƢỜI TÂM THẦN TẠI TRUNG TÂM ĐIỀU DƢỠNG NGƢỜI TÂM THẦN TỈNH QUẢNG NAM ............................................................................................................ 29 2.1.Khái quát về tình hình kinh tế, xã hội tỉnh Quảng Nam và tình hình Trung tâm điều dƣỡng ngƣời tâm thần Quảng Nam ................................................................... .29 2.2. Thực trạng dịch vụ công tác xã hội tại Trung tâm điều dƣỡng ngƣời tâm thần Quảng Nam ................................................................................................................ 35 Chƣơng 3: GIẢI PHÁP ĐẢM BẢO THỰC HIỆN DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI NGƢỜI TÂM THẦN TẠI TRUNG TÂM ĐIỀU DƢỠNG NGƢỜI TÂM THẦN QUẢNG NAM .............................................................................................. .60 3.1.Giải pháp tuyên truyền về ngƣời tâm thần và các vấn đề của họ.......................... 60 3.2.Giải pháp nâng cao năng lực cho nhân viên công tác xã hội ................................ 61 3.3.Giải pháp nâng cao năng lực cho ngƣời tâm thần và gia đình ngƣời tâm thần... 62 3.4.Giải pháp đổi mới nội dung và các phƣơng thức thực hiện các hoạt động dịch vụ công tác xã hội đối với ngƣời tâm thần ...................................................................... 63 3.5.Giải pháp về việc xây dựng các mô hình dịch vụ Công tác xã hội hỗ trợ ngƣời tâm thần ....................................................................................................................... 64 3.6. Khuyến nghị với những nghiên cứu tiếp theo ...................................................... 68 KẾT LUẬN ................................................................................................................ 72 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................... ....74 PHỤ LỤC .................................................................................................................... 77 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Diễn giải BHYT Bảo hiểm y tế BTT Bệnh tâm thần CSSKTT Chăm sóc sức khỏe tâm thần KCB Khám chữa bệnh NBTT Ngƣời bệnh tâm thần NKT Ngƣời khuyết tật NVXH Nhân viên xã hội NXB Nhà xuất bản LĐ-TB&XH Lao động – Thƣơng binh và Xã hội NĐ-CP Nghị định chính phủ NXB Nhà xuất bản SKTT Sức khỏe tâm thần TB-XH Thƣơng binh xã hội TGXH Trợ giúp xã hội TTBTXH Trung tâm bảo trợ xã hội TTLT Thông tƣ liên tịch UBND Ủy ban nhân dân DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Ngƣời tâm thần tại các huyện, thành phố trên địa bàn tỉnh, Bệnh viện tâm thần tỉnh Quảng Nam quản lý (30/12/2015). Bảng 2.2. Bảng chi tiết trình độ chuyên môn và trình độ chính trị của cán bộ nhân viên Trung tâm Điều dƣỡng ngƣời tâm thần Quảng Nam (30/12/2015). Bảng 2.3. Ngƣời tâm thần đƣợc nuôi dƣỡng chăm sóc tại Trung tâm điều dƣỡng ngƣời tâm thần Quảng Nam ( 30/12/2015). Bảng 2.4: Độ tuổi của ngƣời tâm thần tại Trung tâm Bảng 2.5. Bảng chi tiết trình độ đào tạo về công tác xã hội của cán bộ nhân viên tại trung tâm (30/12/2015). Bảng 3.1. Bảng hoạt động sống luân phiên giữa gia đình và trung tâm. DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Ngƣời tâm thần theo môi trƣờng nuôi dƣỡng của tỉnh Quảng Nam Biểu đồ 2.2. Giới tính của ngƣời tâm thần tại trung tâm (30/12/2015) Biểu đồ 2.3. Đặc điểm về gia đình của ngƣời tâm thần (30/12/2015) MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Xã hội chúng ta đang có những bƣớc chuyển mình rõ rệt về các mặt kinh tế – văn hóa – xã hội. Chất lƣợng cuộc sống ngày một đƣợc nâng cao hơn. Song chính sự phát triển nhanh chóng ấy đã dẫn đến hàng loạt những vấn đề nảy sinh liên quan đến sức khỏe của ngƣời dân, trong đó có sức khỏe tâm thần. Cho đến nay, công tác chăm sóc bệnh nhân tâm thần ở Việt Nam đã có những kết quả nhất định. Nhiều bệnh nhân tâm thần nặng đƣợc đƣa vào chăm sóc và phục hồi chức năng trong các trung tâm điều dƣỡng, phục hồi chức năng chuyên biệt ở các tỉnh, thành và cơ sở bảo trợ xã hội. Tuy nhiên, trong xã hội vẫn còn nhiều ngƣời bệnh chƣa đƣợc tiếp cận những dịch vụ này; thêm vào đó, số lƣợng ngƣời mắc các chứng bệnh tâm thần đang ngày càng gia tăng, trong khi đó, các cơ sở chăm sóc tập trung có nguy cơ quá tải. Thực hiện Quyết định 1215/ 2011/QĐ-TTg ngày 22 tháng 7 năm 2011 của Thủ tƣớng Chính phủ phê duyệt Đề án trợ giúp xã hội và phục hồi chức năng cho ngƣời tâm thần, ngƣời rối nhiễu tâm trí giai đoạn 2011-2020, các Bộ, nghành liên quan đã khẩn trƣơng hƣớng dẫn địa phƣơng triển khai các nhóm công việc; xây dựng kế hoạch thực hiện đề án 1215; quy hoạch phát triển hệ thống các cơ sở BTXH chăm sóc và phục hồi chức năng cho ngƣời tâm thần và ngƣời rối nhiễu tâm trí; truyền thông, nâng cao nhận thức về trách nhiệm của gia đình, cộng đồng và toàn xã hội về chăm sóc và phục hồi chức năng cho đối tƣợng. Tại Việt Nam theo dự báo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đến năm 2020, ƣớc tính số ngƣời tâm thần và rối nhiễu tâm trí ở Việt Nam tăng cao, đặc biệt là các thành phố chiếm khoảng 10% dân số, tƣơng đƣơng 10 triệu ngƣời; trong đó, số ngƣời mắc bệnh tâm thần nặng, có hành vi nguy hiểm cho gia đình và cộng đồng thuộc diện Bảo trợ xã hội ƣớc tính khoảng 2.5% tƣơng đƣơng với 250.000 ngƣời và có chiều hƣớng ngày càng gia tăng. 1 Theo số liệu điều tra năm 2015 hiện nay số ngƣời khuyết tật tại tỉnh Quảng Nam là: 36.799 ngƣời trong dó có 8.214 ngƣời tâm thần (Tâm thần phân liệt; động kinh; rối loạn tâm thần khác). Trung tâm Điều dƣỡng ngƣời tâm thần tỉnh Quảng Nam hiện nuôi dƣỡng và chăm sóc 209 ngƣời tâm thần ở trong và ngoài tỉnh. Đây chính là ngôi nhà chung cho những ngƣời tâm thần mà ngƣời đời vẫn quen gọi bằng giọng kỳ thị “ngƣời điên”. Trong thời gian qua vẫn còn nhiều vấn đề của ngƣời tâm thần chƣa đƣợc giải quyết; nhu cầu của một số ngƣời tâm thần nói chung chƣa đƣợc đáp ứng; đội ngũ cán bộ có chuyên môn về CTXH còn hạn chế, công tác tiếp nhận, chăm sóc và điều trị còn nhiều bất cập... Xuất phát t những lý do trên, tôi đã lựa chọn đề tài “Dịch vụ công tác xã hội đối với người tâm thần từ thực tiễn Trung tâm Điều dưỡng người tâm thần tỉnh Quảng Nam”. Luận văn sẽ nghiên cứu, đánh giá thực trạng dịch vụ chăm sóc, chất lƣợng chăm sóc các bệnh nhân tâm thần tại trung tâm, thông qua thực tiễn sẽ đƣa ra một số định hƣớng, giải pháp nhằm góp phần vào việc bảo đảm thực hiện dịch vụ CTXH trong chăm sóc sức khỏe tâm thần của tỉnh Quảng Nam. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài Nghiên cứu thông qua các tài liệu, giáo trình tham vấn, tƣ vấn; giáo trình công tác xã hội; Giáo trình đại cƣơng trong chăm sóc sức khỏe tâm thần; lý thuyết công tác xã hội... đã đƣợc Quý giảng viên chuyên nghiệp có nhiều năm kinh nghiệm là Thạc sĩ; Tiến sĩ; PGS. TS trang bị trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu việc vận dụng vào thực tiễn. Trong phạm vi các công trình nghiên cứu có liên quan đến ngƣời tâm thần, ngƣời nghiên cứu lựa chọn và phân tích một số công trình nghiên cứu, các đánh giá, bài viết tiêu biểu nhƣ: 2.1. Nội dung nghiên cứu về bệnh tâm thần và ngƣời tâm thần Nhằm thực hiện những mục tiêu của “Dự án hỗ trợ phát triển hệ thống trợ giúp xã hội và phục hồi chức năng cho ngƣời tâm thần, ngƣời rối nhiễu tâm trí giai 2 đoạn 2013-2015” của Bộ Lao động – Thƣơng binh và Xã hội, tài liệu “Đại cương chăm sóc sức khỏe tâm thần”. - Đã nêu lên đƣợc lịch sử hình thành và phát triển của công tác chăm só sức khỏe tâm thần trên thế giới và trong nƣớc, tài liệu đã đề cập đến một số vấn đề nhƣ: + Các loại mô hình chăm sóc sức khỏe tâm thần; Phân loại các vấn đề sức khỏe tâm thần; Các triệu chứng, hội chứng rối loạn tâm thần. - Đề cập đến những rối loạn tâm thần thƣờng gặp nhƣ: Tâm thần phân liệt; Nghiện chất; Rối loạn khí sắc; Rối loạn lo âu; Các rối loạn liên quan đến phát triển; Các rối loạn do tổn thƣơng thực thể não và các rối loạn khác [21, Tr.5]. 2.2. Các nghiên cứu về dịch vụ công tác xã hội đối với ngƣời tâm thần Sự gia tăng các vấn đề liên quan tới sức khỏe tâm thần trong cộng đồng xã hội và nhu cầu ngày càng cao về chăm sóc và nuôi dƣỡng ngƣời có vấn đề về sức khỏe tâm thần với mục đích là góp phần vào can thiệp phòng ng a, trợ giúp và giải quyết các vấn đề do ảnh hƣởng các vấn đề về sức khỏe tâm thần , đảm bảo an sinh cho ngƣời dân, cộng đồng và xã hội. Đã giới thiệu một số vấn đề chung về sức khỏe tâm thần, về các chính sách, mạng lƣới, chƣơng trình hỗ trợ ngƣời rối loạn tâm thần và vai trò chức năng của CTXH trong chăm sóc sức khỏe tâm thần tại cộng đồng. Giới thiệu khái quát về CTXH; Trình bày các nội dung can thiệp trong CTXH; Cung cấp sơ lƣợc về các vấn đề sức khỏe tâm thần và một số phƣơng pháp can thiệp của nhân viên CTXH; cung cấp các dịch vụ CTXH đối với ngƣời tâm thần và ngƣời nhà của ngƣời tâm thần khi họ có nhu cầu đƣợc trợ giúp [ 13, Tr.5]. Phục hồi chức năng dựa vào cộng đồng: Nhằm tạo sự bình đẳng và cơ hội cho mọi ngƣời bệnh tâm thần mãn tính hòa nhập cộng đồng; huy động nguồn lực to lớn và sẵn có tại cộng đồng để thực hiện cùng với sự tham gia của chính bản thân ngƣời bệnh, gia đình và các thành viên tích cực của cộng đồng thông qua các dịch vụ CTXH nhƣ y tế, giáo dục, sức khỏe tâm thần, phục hồi, nghề nghiệp và xã hội thích hợp [24, Tr. 13]. 3 Bộ LĐ – Thƣơng binh và Xã hội, Cục bảo trợ xã hội 2014, “Hệ thống văn bản và tài liệu kỹ thuật trợ giúp xã hội và phục hồi chức năng cho ngƣời tâm thần” Nxb Lao động –Xã Hội. Ths. Nguyễn Văn Hồi, Phó Cục trƣởng Cục BTXH và TS.BS. Trần Tuấn, giám đốc Trung tâm RTCC (chủ biên): “Đánh giá mô hình chăm sóc sức khỏe tâm thần phát triển bởi các tổ chức phi chính phủ ở Việt Nam”. T những công trình nghiên cứu, những đánh giá, bài viết trên các tác giả đã tập trung tìm hiểu, phân tích, đánh giá một số khía cạnh của SKTT nhƣ khái niệm phân loại, nguyên nhân, mô hình, dịch vụ chăm sóc, bảo vệ và phục hồi chức năng và hòa nhập cộng đồng cho ngƣời tâm thần. Nghiên cứu đã phân tích đƣợc các đặc điểm của ngƣời bệnh tâm thần và dấu hiệu nhận biết các bệnh tâm thần t đó giúp cho ngƣời làm công tác chuyên môn nhanh chóng sàng lọc và đƣa đi chữa trị kịp thời và phù hợp với t ng loại bệnh tâm thần. Bên cạnh đó nghiên cứu cũng đi sâu vào phân tích và đƣa ra quy trình hỗ trợ và phục hồi chức năng cho ngƣời tâm thần một cách hiệu quả nhất tại các cơ sở bảo trợ xã hội t đó tạo điều kiện cho ngƣời tâm thần phục hồi và hòa nhập cộng đồng. Tuy nhiên, tiếp cận t góc nhìn CTXH đối với ngƣời tâm thần thì có rất ít công trình nghiên cứu đề cập đến. Đây là một trong những lý do chính để tôi thực hiện nghiên cứu này. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích Trên cơ sở lý luận nghiên cứu về dịch vụ công tác xã hội đối với ngƣời tâm thần về thực trạng tại Trung tâm Điều dƣỡng ngƣời tâm thần tỉnh Quảng Nam. Đề tài phân tích, đánh giá và làm rõ những kết quả đạt đƣợc, những nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế của dịch vụ công tác xã hội đối với ngƣời tâm thần, t đó đề xuất các giải pháp nhằm góp phần nâng cao hiệu quả các hoạt động của dịch vụ công tác xã hội cải thiện các dịch vụ công tác xã hội nói chung và cho ngƣời tâm thần tại trung tâm nói riêng. 3.2. Nhiệm vụ 4 Tập trung sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu khác nhau để phân tích và làm rõ cơ sở lý luận về dịch vụ CTXH với ngƣời tâm thần. Tìm hiểu các loại hình dịch vụ cho ngƣời bệnh tâm thần, những kết quả, hạn chế, nguyên nhân của những tồn tại, hạn chế tại Trung tâm Điều dƣỡng ngƣời tâm thần tỉnh Quảng Nam. Đề xuất những giải pháp, khuyến nghị về những hoạt động của dịch vụ công tác xã hội đối với ngƣời tâm thần tại trung tâm Điều dƣỡng ngƣời tâm thần trong thời gian tới. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tƣợng Dịch vụ công tác xã hội đối với ngƣời tâm thần tại Trung tâm Điều dƣỡng ngƣời tâm thần tỉnh Quảng Nam. 4.2. Khách thể nghiên cứu gồm Cán bộ nhân viên tại trung tâm; Ngƣời tâm thần tại trung tâm; Các văn bản, báo cáo, hồ sơ lƣu tại trung tâm. 4.3. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi thời gian:Thời gian nghiên cứu đề tài với các số liệu, báo cáo trong thời gian t năm 2010 đến nay. Phạm vi không gian: Nghiên cứu tại Trung tâm Điều dƣỡng ngƣời tâm thần tỉnh Quảng Nam 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Phƣơng pháp luận - Nghiên cứu trên cơ sở duy vật biện chứng: t những đánh giá thực trạng về đời sống của ngƣời tâm thần, thực trạng của dịch vụ công tác xã hội đối với ngƣờì tâm thần trên địa bàn rút ra những lý luận và đƣa ra đƣợc những đề xuất về biện pháp bảo đảm dịch vụ công tác xã hội đối với ngƣời tâm thần trên địa bàn tỉnh. - Nghiên cứu vấn đề lý luận trong hệ thống: nghiên cứu hệ thống những lý thuyết có liên quan trực tiếp đến đề tài, hệ thống các yếu tố có liên quan nhƣ dịch vụ 5 hỗ trợ của công tác xã hội đối với ngƣời tâm thần, hệ thống chính sách trợ giúp xã hội đối với ngƣời tâm thần,... 5.2. Phƣơng pháp nghiên cứu - Phương pháp chuyên gia: Tham vấn ý kiến của các chuyên gia là các nhà nghiên cứu, ngƣời thực hiện chính sách, các nhà quản lý và chuyên gia trong công tác xã hội để tiếp thu những tinh hoa, những kinh nghiệm và thực tiễn trong công tác xã hội với ngƣời tâm thần. Các ý kiến của chuyên gia sẽ góp phần làm sáng tỏ nội dung nghiên cứu nhất là phần đề xuất các giải pháp nhằm bảo đảm thực hiện tốt dịch vụ công tác xã hội với ngƣời tâm thần trong thời gian tới. - Phương pháp quan sát: Lấy Trung tâm Điều dƣỡng ngƣời tâm thần tỉnh Quảng Nam làm cơ sở quan sát trọng tâm. Quan sát đội ngũ cán bộ và nhân viên trực tiếp quản lý, chăm sóc ngƣời tâm thần. Quan sát các hoạt động của ngƣời tâm thần nhằm phát hiện sự thay đổi của họ sau các hoạt động, tác động, hỗ trợ của nhân viên CTXH. Quan sát điều kiện sinh hoạt của ngƣời tâm thần; Cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ công việc nuôi dƣỡng và chăm sóc cho ngƣời tâm thần. Giai đoạn quan sát thực tế đƣợc tiến hành trong quá trình nghiên cứu, thu thập thông tin, các hoạt động, tƣ liệu, hình ảnh ghi nhận đƣợc để làm nổi bật đề tài. - Phương pháp phỏng vấn trực tiếp (phỏng vấn sâu). Phỏng vấn sâu lãnh đạo và nhân viên của Trung tâm có nhiều năm công tác và kinh nghiệm gắn với nghề công tác xã hội, nhằm thu thập các thông tin. Tìm hiểu thuận lợi và khó khăn trong quá trình hoạt động Dịch vụ công tác xã hội đối với ngƣời tâm thần tại Trung tâm. Phƣơng pháp này nhằm tìm hiểu giá trị nhân văn của Đảng và Nhà nƣớc ta với công tác An sinh xã hội, những tình cảm của nhân viên công tác xã hội nơi đây dành cho các bệnh nhân tâm thần trong quá trình chăm sóc, nuôi dƣỡng và kết nối dịch vụ với gia đình của đối tƣợng; những tâm tƣ, tình cảm và nguyện vọng của các bệnh nhân đã thuyên giảm muốn trở về với gia đình nhƣng có nhiều lí do gia đình 6 nghèo, khó khăn, không có ngƣời chăm sóc và gia đình t chối vì lo ngại sự mặc cảm của cộng đồng v.v…Phỏng vấn sâu không nhằm đo lƣờng tần số, tỷ lệ hay mối liên quan giữa các biến số mà góp phần xác định và bổ sung thêm thông tin trong phần nghiên cứu điều tra bằng bảng hỏi. - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Tiến hành điều tra bằng bảng hỏi những bệnh nhân tâm thần đã thuyên giảm tại Trung tâm điều dƣỡng ngƣời tâm thần.Việc chọn mẫu đƣợc tiến hành theo phƣơng pháp ngẫu nhiên hệ thống. (1) Rà soát lập danh sách tất cả bệnh nhân tâm thần hiện đang sống tại nơi điều tra; (2) Đánh số thứ tự bệnh nhân tâm thần trong danh sách. Lấy ngẫu nhiên một trong hai nguời đầu tiên. Tiếp đó cứ cách 3 ngƣời tiếp theo trong danh sách lại chọn một ngƣời cho đến khi đủ cỡ mẫu 52 ngƣời. - Phương pháp thống kê: Luận văn sử dụng số liệu thống kê để tính toán xử lý số liệu thu đƣợc qua nghiên cứu định tính. Trên cơ sở các số liệu đƣợc thu thập thống kê qua các cuộc điều tra và các nghiên cứu của Cục Thống kê tỉnh Quảng Nam. Số liệu trong các báo cáo của Ủy Ban về các vấn đề xã hội của Quốc hội; Bộ Lao động – Thƣơng binh và Xã hội; Sở Lao động – Thƣơng binh và Xã hội tỉnh; Bệnh viên tâm thần tỉnh; sách, báo, tạp chí trong nƣớc; thông tin t mạng Internet; các văn bản và định hƣớng của Nhà nƣớc trong các lĩnh vực liên quan đến đề tài. 7 6.Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1.Ý nghĩa lý luận Nghiên cứu Dịch vụ CTXH đối với ngƣời tâm thần t thực tiễn Trung tâm Điều dƣỡng ngƣời tâm thần Quảng Nam có ý nghĩa khoa học quan trọng. Những kết quả nghiên cứu này góp phần làm rõ tính hợp lý của các lý thuyết trong CTXH đƣợc sử dụng trong quá trình thực hiện đề tài. Đồng thời, kết quả nghiên cứu góp một phần quan trọng cho mảng đề tài dịch vụ CTXH với ngƣời tâm thần còn rất ít trong nghiên cứu CTXH hiện nay. 6.2.Ý nghĩa thực tiễn Đề tài giúp chúng ta có cái nhìn đúng đắn về dịch vụ CTXH đối với ngƣời tâm thần t thực tiễn Trung tâm Điều dƣỡng ngƣời tâm thần tỉnh Quảng Nam hiện nay. Hiểu đƣợc những khó khăn, nguyện vọng và nhu cầu của ngƣời tâm thần. Đề tài đƣa ra những giải pháp và khuyến nghị góp phần làm sáng tỏ nội dung nghiên cứu nhất là phần đề xuất các giải pháp nhằm bảo đảm thực hiện tốt lĩnh vực thực hiện nhằm phát triển dịch vụ CTXH tại tỉnh Quảng Nam nói chung và Trung tâm Điều dƣỡng ngƣời tâm thần nói riêng. 7. Cơ cấu của luận văn Luận văn này ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, luận văn đƣợc trình bày theo 03 chƣơng: Chƣơng1: Cơ sở lý luận về dịch vụ Công tác xã hội đối với ngƣời tâm thần. Chƣơng 2: Thực trạng dịch vụ công tác xã hội đối với ngƣời tâm thần tại Trung tâm Điều dƣỡng ngƣời tâm thần tỉnh Quảng Nam. Chƣơng 3: Giải pháp đảm bảo thực hiện dịch vụ công tác xã hội đối với ngƣời tâm thần tại Trung tâm Điều dƣỡng ngƣời tâm thần tỉnh Quảng Nam. 8 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI NGƢỜI TÂM THẦN 1.1. Tổng quan về bệnh tâm thần và ngƣời bệnh tâm thần 1.1.1. Khái niệm bệnh tâm thần. Dưới góc nhìn của y học Ngƣời bệnh tâm thần là những ngƣời mắc bệnh do hoạt động của não bộ bị rối lọan do nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra nhƣ: Nhiễm khuẩn, nhiễm độc, sang chấn tâm lý và tinh thần, bệnh cơ thể … làm rối loạn chức năng phản ánh thực tại. Các quá trình cảm giác, tri giác, tƣ duy, ý thức … bị sai lệch cho nên bệnh nhân tâm thần có những ý nghĩ, cảm xúc, hành vi, tác phong không phù hợp với thực tại, với môi trƣờng xung quanh. Dưới góc nhìn của xã hội: Ngƣời bệnh tâm thần (ngƣời rối loạn tâm thần) là ngƣời bị bệnh về tâm lý hoặc hành vi cá biệt gây ra đau khổ, mất khả năng cƣ xử và phát triển nhƣ ngƣời bình thƣờng. Những ngƣời rối loạn tâm thần vẫn có những quyền nhất định và việc bắt giữ NBTT mà không có căn cứ pháp lý là vi phạm nhân quyền. 1.1.2. Sức khoẻ tâm thần Sức khỏe tốt không chỉ có sức khỏe thể chất tốt mà cần phải có một tinh thần khỏe khoắn. Tổ chức y tế thế giới WHO đƣa ra định nghĩa về sức khoẻ tốt là “trạng thái thoải mái toàn diện về thể chất, tinh thần và xã hội chứ không phải chỉ bao gồm tình trạng không có bệnh hay thƣơng tật”. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) định nghĩa về sức khoẻ tâm thần là“trạng thái hoàn toàn thoải mái mà ở đó mỗi cá nhân nhận thức rõ và phát huy khả năng của mình, có thể đối phó với những căng thẳng bình thƣờng trong cuộc sống, làm việc hiệu quả, năng suất và có thể đóng góp cho cộng đồng” 1.1.3.Một số loại bệnh tâm thần phổ biến Lạm dụng rượu Theo Tổ chức Y tế thế giới (1993): Nghiện rƣợu là nhu cầu thèm muốn đòi hỏi thƣờng xuyên đồ uống có cồn, hình thành thói quen, rối loạn nhân cách, giảm 9 khả năng lao động làm ảnh hƣởng đến sức khỏe. Ở Việt Nam, các nhà lâm sàng thƣờng sử dụng tiêu chuẩn xác định nghiện rƣợu là những trƣờng hợp có nhu cầu uống tối thiểu 300ml rƣợu 40 0/c ngày, thời gian kéo dài trên 10 năm. Rối loạn trầm cảm: Trầm cảm là một dạng rối loạn tâm thần, bao gồm nhiều triệu chứng, nhƣng hay gặp nhất là sự buồn bã sâu sắc và ngƣời bệnh không còn quan tâm hay thích thú đối với tất cả những gì xẩy ra xung quanh hoặc đối với bản thân mình. Bệnh luôn cảm thấy mệt mỏi, mất hy vọng vào tƣơng lai, nghĩ rằng thế giới xung quanh dƣờng nhƣ lúc nào cũng u ám. Rối loạn lo âu: Rối loạn lo âu là sự lo sợ quá mức trƣớc một tình huống xảy ra, có tính chất vô lý, lặp lại và kéo dài gây ảnh hƣởng đến sự thích nghi với cuộc sống. Khi lo âu và sợ hãi quá mức ảnh hƣởng nghiêm trọng đến cuộc sống, vẫn tiếp tục ngay cả khi thực tế đã kết thúc thì đó là bệnh lý. Rối loạn hành vi ở thanh thiếu niên: Rối loạn hành vi là nhóm các hành vi có đặc trƣng là bộc lộ sự xâm phạm các quyền cơ bản của ngƣời khác hoặc chống lại các chuẩn mực của xã hội. Các hành vi chống đối xã hội khiến vị thành niên vi phạm luật pháp, nó đi ngƣợc lại các quy tắc luật lệ, trật tự quy định của xã hội (bao gồm gia đình, trƣờng học, cộng đồng). Mất trí tuổi già (Alzheimer). Alzheimer là một loại bệnh thoái hóa ở các tế bào thần kinh thuộc não bộ. Bệnh gây hiện tƣợng suy giảm trí nhớ, khả năng phán đoán, nhận thức và các rối loạn về tác phong. Khi các tế bào não bị tổn thƣơng trầm trọng, ngƣời bệnh bị mất hoàn toàn trí nhớ, khả năng tƣ duy, ngôn ngữ, không thể sinh hoạt thƣờng ngày một cách độc lập, sống phụ thuộc hoàn toàn vào ngƣời khác. Chậm phát triển trí tuệ: 10 Chậm phát triển trí tuệ là một sự khiếm khuyết của sự phát triển trí não.Trẻ có hoạt động trí tuệ dƣới mức trung bình, hạn chế về kỹ năng thích ứng và khuyết tật xuất hiện trƣớc 18 tuổi. Chấn thương sọ não Chấn thƣơng sọ não là một tác động lên đầu hoặc chấn thƣơng xuyên qua sọ gây phá vỡ chức năng bình thƣờng của não bộ. Chấn thƣơng sọ não có thể xảy ra khi đầu bị va chạm đột ngột và mạnh vào một vật, hoặc khi một vật đâm xuyên qua hộp sọ và đi vào mô não. Tâm thần phân liệt: Tâm thần phân liệt là một nhóm các rối loạn nghiêm trọng.Tâm thần phân liệt có thể dẫn đến một số kết hợp của ảo giác, ảo tƣởng suy nghĩ bị rối loạn hành vi. Động kinh. Động kinh là bệnh mà trong dân gian còn gọi là kinh phong, phong xù, kinh giật, đó là một trạng thái bệnh lý của não bộ do sự phóng điện đột ngột quá mức của tế bào thần kinh gây ra các cơn co giật cục bộ hoặc lan tỏa trong thời gian t vài giây đến vài phút, lặp đi, lặp lại của tế bào thần kinh não bộ. Nghiện ma túy: Ma túy là những chất có tính gây nghiện, có nguồn gốc tự nhiên hoặc nhân tạo, khi đƣa vào cơ thể, ma túy làm thay đổi tâm trạng, ý thức và hành vi của ngƣời sử dụng nó. Nghiện ma túy là khi một ngƣời bị lệ thuộc vào ma túy cả về mặt thể chất lẫn tinh thần, khi đã nghiện thì luôn có biểu hiện bức xúc về tâm lý muốn sử dụng lại chất ma túy. Khi cơ thể bị lệ thuộc vào ma túy, thì ma túy sẽ điều khiển toàn bộ suy nghĩ, tình cảm và hoạt động của ngƣời nghiện. 1.2.Những vấn đề lý luận về dịch vụ công tác xã hội đối với ngƣời bệnh tâm thần 1.2.1. Khái niệm dịch vụ Có nhiều khái niệm khác nhau về dịch vụ.Trong nhiều nghành, nhiều lĩnh vực khác nhau thì dịch vụ đƣợc định nghĩa khác nhau. 11 Theo Mạng công tác xã hội Việt Nam: Dịch vụ là hoạt động có chủ đích nhằm đáp ứng nhu cầu nào đó của con ngƣời. Đặc điểm của dịch vụ là không tồn tại ở dạng sản phẩm cụ thể (hữu hình) nhƣ hàng hoá nhƣng nó phục vụ trực tiếp nhu cầu nhất định của xã hội Theo tác giả Đoàn Minh Tuấn (2012) cho rằng dịch vụ là những hoạt động lao động mang tính xã hội tạo ra các sản phẩm hàng hóa tồn tại dƣới hình thái vô hình nhằm thỏa mãn các nhu cầu sản xuất và đời sống của con ngƣời. Tóm lại, có nhiều khái niệm về dịch vụ đƣợc phát biểu dƣới những góc độ khác nhau nhƣng có thể hiểu rằng dịch vụ là hành vi, quá trình và cách thức thực hiện công việc đƣợc cung cấp hay phục vụ bởi một cá nhân hoặc một tổ chức nhằm đáp ứng nhu cầu và mong đợi của con ngƣời. 1.2.2. Khái niệm dịch vụ xã hội Cũng giống nhƣ dịch vụ, khái niệm dịch vụ xã hội hiện đang tồn tại nhiều quan điểm khác nhau. Dịch vụ xã hội đƣợc Liên hợp quốc định nghĩa nhƣ sau: Dịch vụ xã hội cơ bản là các hoạt động dịch vụ cung cấp những nhu cầu cho các đối tƣợng nhằm đáp ứng những nhu cầu tối thiểu của cuộc sống (UN – Africa Spending Less on Basic Social Services). Trong bài viết này, quan niệm về dịch vụ xã hội (social services) có thể đƣợc hiểu nhƣ sau: Dịch vụ xã hội là hoạt động cung cấp, đáp ứng nhu cầu cho các cá nhân, nhóm người nhất định nhằm bảo đảm các giá trị và chuẩn mực xã hội. ới nhóm yếu thế, D XH là các hoạt động có chủ đích của con người nhằm phòng ngừa-hạn chế và khắc phục rủi ro, đảm bảo đáp ứng được nhu cầu cơ bản và thúc đẩy khả năng hoà nhập cộng đồng, xã hội cho nhóm đối tượng yếu thế. - Loại hình và đặc điểm dịch vụ xã hội. Xét về loại hình quản lý, các dịch vụ xã hội đƣơc cung cấp bởi các cơ sở cung cấp dịch vụ xã hội, đó có thể là một cơ sở, trung tâm của Nhà nƣớc ,của tƣ nhân, của các tổ chức phi chính phủ hay của các tổ chức tôn giáo và tổ chức xã hội khác. 12 Dịch vụ xã hội có loại dịch vụ công hay dịch vụ tƣ nhân. Nếu là dịch vụ công thì tất cả mọi ngƣời đều có quyền đƣợc hƣởng. Nếu là loại dịch vụ không thuần công (dịch vụ tƣ) thì tùy thuộc vào nhu cầu và khả năng chi trả của cá nhân. 1.2.3. Khái niệm Công tác xã hội Theo Hiệp hội NVCTXH quốc tế (IFSW) định nghĩa “ CTXH thúc đẩy sự thay đổi trong xã hội, các phƣơng pháp giải quyết vấn đề trong mối quan hệ của con ngƣời và nâng cao năng lực, giải phóng cho con ngƣời nhằm thúc đẩy súc khỏe, hạnh phúc của mọi ngƣời. Bằng việc sử dụng các lý thuyết về hành vi của con ngƣời và hệ thống xã hội, CTXH can thiệp vào những thời điểm con ngƣời tƣơng tác với môi trƣờng của họ. Các tiêu chí về nhân quyền và công bằng xã hội là nền tảng của CTXH” [13,Tr. 36]. Nhƣ vậy ta có thể hiểu một cách chung nhất theo nhƣ định nghĩa của PGS.TS. Bùi Thị Xuân Mai: “CTXH là một nghề, một hoạt động chuyên nghiệp nhằm trợ giúp các cá nhân, gia đình và cộng đồng nâng cao năng lực đáp ứng nhu cầu và tăng cường chức năng xã hội, đồng thời thúc đẩy môi trường xã hội về chính sách, nguồn lực và dịch vụ nhằm giúp cá nhân, gia đình và cộng đồng giải quyết và phòng ngừa các vấn đề xã hội, góp phần đảm bảo an sinh xã hội” [20,Tr.3]. T các khái niệm trên ta khái niệm CTXH đối với ngƣời tâm thần nhƣ sau: CTXH đối với ngƣời tâm thần là hoạt động chuyên nghiệp nhằm trợ giúp NBTT nâng cao năng lực đáp ứng nhu cầu và tăng cƣờng chức năng xã hội, đồng thời thúc đẩy môi trƣờng xã hội về chính sách, nguồn lực và dịch vụ nhằm giúp ngƣời bệnh tâm thần giải quyết và phòng ng a các vấn đề xã hội đối với ngƣời tâm thần. T đó tạo môi trƣờng sống thuận lợi cho ngƣời tâm thần góp phần đảm bảo an sinh xã hội. 1.2.4. Khái niệm Dịch vụ công tác xã hội Theo tác giả Bùi Thị Xuân Mai (2013): Dịch vụ CTXH có thể đƣợc coi là một loại hình dịch vụ xã hội đƣợc cung cấp bởi các nhân viên CTXH. Việc cung cấp các dịch vụ CTXH không thể tách rời với các dịch vụ y tế, dịch vụ giáo dục, dịch vụ truyền thông và các dịch vụ khác. Chính vì vậy, trong quá trình thực hiện 13 dịch vụ CTXH đòi hỏi nhân viên CTXH hội phải có sự nối kết chặt chẽ với các dịch vụ xã hội khác. Theo tác giả Nguyễn Thị Thái Lan (2016): Dịch vụ CTXH là những dịch vụ hỗ trợ, can thiệp với các cá nhân, gia đình, nhóm, cộng đồng và xã hội nhằm giúp các đối tƣợng giải quyết những vấn đề của mình đảm bảo cuộc sống và môi trƣờng phù hợp, đáp ứng lợi ích tốt nhất của thân chủ. T những khái niệm trên ta định nghĩa Dịch vụ công tác xã hội là một hoạt động chuyên nghiệp của Công tác xã hội nhằm đáp ứng các nhu cầu cơ bản của người yếu thế với mục tiêu ngăn ngừa và khắc phục rủi ro thông qua các hoạt động công tác xã hội. 1.2.5. Khái niệm về Dịch vụ công tác xã hội đối với người bệnh tâm thần Dựa vào những khái niệm đã nêu, có thể phát biểu rằng: Dịch vụ công tác xã hội đối với ngƣời tâm thần là các dịch vụ (có thể thu phí, hoặc không thu phí) đƣợc cung cấp bởi nhân viên CTXH với mục địch hƣớng đến ngăn ng a, cải thiện hoặc đƣa ra các giải pháp về các vấn đề, nhu cầu mà cá nhân ngƣời tâm thần, gia đình, cộng đồng nhằm đáp ứng các nhu cầu, tăng cƣờng chức năng xã hội, thúc đẩy môi trƣờng chính sách, kết nối nguồn lực nhằm giúp họ giải quyết và phòng ng a các vấn đề xã hội đảm bảo an sinh xã hội. 1.2.5.1. ai trò của dịch vụ công tác xã hội đối với người tâm thần Dịch vụ CTXH có ý nghĩa quan trọng với ngƣời tâm thần vì nó tạo ra các điều kiện thuận lợi để cho cá nhân, gia đình cần sự giúp đỡ có thể tự lực giải quyết các vấn đề mà họ đang gặp phải; đáp ứng nhu cầu và tăng cƣờng chức năng xã hội nhằm giảm thiểu rủi ro, giảm thiểu tình trạng yếu thế của mình cũng nhƣ cải thiện và nâng cao chất lƣợng cuộc sống của ngƣời tâm thần. Mặt khác dịch vụ CTXH với ngƣời tâm thần nhƣ việc biện hộ các quyền lợi hợp pháp, thúc đẩy môi trƣờng chính sách, kết nối nguồn lực giúp ngƣời tâm thần đƣợc đảm bảo công bằng xã hội, đảm bảo an sinh xã hội. Ngoài ra, dịch vụ CTXH đối với ngƣời tâm thần mang tính nhân văn khi góp 14