Tài liệu Dịch vụ công tác xã hội đối với người khuyết tật vận động từ thực tiễn trung tâm cung cấp dịch vụ công tác xã hội thanh hoá, tỉnh thanh hoá

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRƢƠNG HẢI DƢƠNG DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚINGƢỜI KHUYẾT TẬT VẬN ĐỘNG TỪ THỰC TIỄN TRUNG TÂM CUNG CẤP DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI THANH HÓA, TỈNH THANH HÓA Chuyên ngành: Công tác xã hội Mã số: 60.90.01.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ CÔNG TÁC XÃ HỘI NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. PHẠM TIẾN NAM HÀ NỘI, 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan: Luận văn này là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi, được thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Phạm Tiến Nam. Các số liệu, những kết luận nghiên cứu được trình bày trong luận văn này hoàn toàn trung thực. Tôi xin chịu trách nhiệm về nghiên cứu của mình. HỌC VIÊN Trƣơng Hải Dƣơng LỜI CẢM ƠN Sau một thời gian nghiên cứu, tìm hiểu và khảo sát thực địa, tôi đã hoàn thành Luận văn Thạc sỹ chuyên ngành công tác xã hội. Để hoàn thành luận văn này, tôi đã nhận được rất nhiều sự giúp đỡ của các thầy giáo, cô giáo, bạn bè, đồng nghiệp và gia đình. Với tình cảm trân trọng và lòng biết ơn sâu sắc, cho phép tôi được gửi lời cảm ơn sâu sắc đến Tiến Sỹ. Phạm Tiến Nam, người đã trực tiếp, tận tình hướng dẫn, chỉ bảo và truyền đạt cho tôi những kiến thức, kỹ năng và kinh nghiệm quý báu trong suốt thời gian thực hiện luận văn. Tôi chân thành cảm ơn Ban giám đốc, Ban chủ nhiệm và tất cả các thầy giáo, cô giáo trong Khoa Công tác xã hội – Học viện Khoa học Xã hội đã trang bị kiến thức và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong thời gian học tập và thực hiện luận văn tại Học viện. Tôi trân trọng cảm ơn toàn thể ban Lãnh đạo và cán bộ Trung tâm Cung cấp dịch vụ công tác xã hội Thanh Hóa, Phòng Bảo trợ xã hội – Sở Lao động Thương binh và Xã hội tỉnh Thanh Hóa đã giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành việcthu thập số liệu phục vụ cho luận văn này. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, song do thời gian nghiên cứu và kiến thức còn hạn chế, luận văn chắc chắn không thể tránh khỏi những sơ xuất, thiếu sót. Tôi rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến của quý thầy giáo, cô giáo, các nhà khoa học để luận văn của tôi được hoàn chỉnh. Xin trân trọng cảm ơn./. Hà Nội, tháng 3 năm 2017 HỌC VIÊN Trƣơng Hải Dƣơng MỤC LỤC MỞ ĐẦU ............................................................................................................................... 1 Chƣơng 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI NGƢỜI KHUYẾT TẬT VẬN ĐỘNG ..................................................................... 13 1.1. Một số khái niệm, đặc điểm tâm lý và nhu cầu của người khuyết tật vận động ................................................................................................................. 13 1.2. Một số lý luận về dịch vụ công tác xã hội đối với NKTVĐ ........................ 18 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến dịch vụ công tác xã hội đối với người khuyết tật vận động ........................................................................................................... 27 1.4. Cơ sở pháp lý về dịch vụ công tác xã hội đối với người khuyết tật vận động ..... 30 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI NGƢỜI KHUYẾT TẬT VẬN ĐỘNG TẠI TRUNG TÂM CUNGCẤP DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI THANH HÓA ...................................................................................... 34 2.1. Tổng quan về địa bàn và khách thể nghiên cứu .......................................... 34 2.2. Đặc điểm tâm lý và nhu cầu của người khuyết tật vận động… ....................... ..42 2.3. Thực trạng dịch vụ Công tác xã hội đối với người khuyết tật vận động tại Trung tâm cung cấp dịch vụ công tác xã hội Thanh Hóa. .................................. 44 2.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến thực trạng dịch vụ công tác xã hội đối với người em khuyết tật vận động tại Trung tâm cung cấp dịch vụ công tác xã hội Thanh Hóa ................................................................................................................... 61 Chƣơng 3: ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ CUNG CẤP DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI NGƢỜI KHUYẾT TẬT VẬN ĐỘNG TỪ THỰC TIỄN TRUNG TÂM CUNG CẤP DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI THANH HOÁ .. 71 3.1. Giải pháp về mặt cơ chế, chính sách .......................................................... 71 3.2. Giải pháp về đội ngũ nhân viên công tác xã hội ......................................... 73 3.3. Giải pháp vể truyền thông nâng cao nhận thức ........................................... 74 3.4. Giải pháp về cơ sở vật chất ........................................................................ 75 KẾT LUẬN ................................................................................................................ 77 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... .80 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt STT Nội dung 1 CTXH Công tác xã hội 2 CHPHCN Chỉnh hình phục hồi chức năng 3 DVCTXH Dịch vụ công tác xã hội 4 LĐTBXH Lao động, Thương binh xã hội 5 NKT Người khuyết tật 6 NKTVĐ Ngườikhuyết tật vận động 7 NVCTXH Nhân viên công tác xã hội DANH MỤC BẢNG/BIỂU STT Số hiệu bảng/biểu đồ Tên bảng/biểu đồ Trang 1. Biểu đồ 2.1 Tỷ lệ giới tính của NKTVĐ 37 2. Biểu đồ 2.2 Độ tuổi của NKTVĐ 37 3. Biểu đồ 2.3 Trình độ học vấn của NKTVĐ 38 4. Biểu đồ 2.4 Nghề nghiệp của NKTVĐ 39 5. Biểu đồ 2.5 Nguyên nhân gây ra khuyết tật cho NKTVĐ 40 6. Biểu đồ 2.6 Mức độ khuyết tật của NKTVĐ 41 7. Biểu đồ 2.7 Hoàn cảnh kinh tế của NKTVĐ 41 8. Biểu đồ 2.8 Đặc điểm tâm lý của NKTVĐ 42 9. Biểu đồ 2.9 Các nhu cầu của NKTVĐ 43 10. Bảng 2.10 Nội dung truyền thông NKTVĐ được tiếp cận 45 11. Bảng 2.11 Hình thức truyền thông NKTVĐ được tiếp cận 47 12. Biểu đồ 2.12 Mức độ hài lòng của NKTVĐ về DV truyền thông 49 13. Bảng 2.13 14. Biểu 2.14 Các loại dịch vụ chỉnh hình phục hồi chức năng, NKTVĐ tiếp cận Mức độ hài lòng của NKTVĐ về DV CHPHCN 15. Bảng 2.15 Các loại dịch vụ tư vấn, tham vấn, NKTVĐ tiếp cận 55 16. Biểu 2.16 Mức độ hài lòng của NKTVĐ về DV tư vấn, tham vấn 56 17. Bảng 2.17 18. Biểu 2.18 19. Biểu 2.19 Các loại dịch vụ hỗ trợ học nghề, tạo việc làm của NKTVĐ Mức độ hài lòng của NKTVĐ về dịch vụ hỗ trợ học nghề, tạo việc làm cho NKTVĐ Yếu tố ảnh hưởng của đặc điểm đối tượng 20. Biểu 2.20 Yếu tố ảnh hưởng của đội ngũ NVCTXH 64 21. Biểu 2.21 Yếu tố ảnh hưởng của cơ chế chính sách 66 22. Biểu 2.22 Yếu tố ảnh hưởng của cơ sở vật chất 68 50 53 58 60 62 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Việt Nam trong quá trình đổi mới toàn diện, hơn hai thập kỷ qua đã tạo ra những thay đổi tích cực về kinh tế - xã hội, mức sống và có nhiều dịch vụ phúc lợi của đại bộ phận dân cư được nâng lên, cùng với sự phát triển của kinh tế, xã hội thì công tác chăm sóc, hỗ trợ cho Người khuyết tật (NKT) ở Việt Nam cũngngày càng được đảm bảo hơn. Tuy nhiên bên cạnh đó vẫn còn một bộ phận không nhỏ NKT đang phải sống trong tình cảnh hết sức khó khăn, trong đó có Người khuyết tật vận động (NKTVĐ). NKT họ gặp khó khăn, hạn chế về đi lại, tham gia các hoạt động cộng đồng, học tập, giao tiếp, ngoài ra họ có những đặc điểm tâm lý khác biệt và gặp nhiều rào cản hơn so với những nhóm yếu thế khác trong xã hội, những vấn đề mà NKT đang gặp phải vẫn là sự kỳ thị và phân biệt đối xử, số đông NKT chưa biết hoặc chưa có điều kiện, khả năng tiếp cận, hiểu biết về những chính sách ưu đãi dành cho họ..., điều đó đã dẫn đến khả năng hòa nhập và phát triển của NKT bị hạn chế. Mặt khác, NKT thuộc nhóm yếu thế do sự khiếm khuyết của cơ thể, các chức năng xã hội của họ có thể bị suy giảm, mặc dù chúng ta đã có rất nhiều nỗ lực để giúp NKT được bình đẳng hơn trong việc tiếp cận các cơ hội y tế, giáo dục và việc làm, cũng như hỗ trợ NKT được nhận các dịch vụ liên quan đến khuyết tật mà họ yêu cầu. Nhưng chúng ta vẫn luôn thấy rằng NKT tại mọi hoàn cảnh xã hội vẫn luôn là nhóm xã hội yếu thế, dễ bị tổn thương và nhận được ít thành quả kinh tế xã hội hơn nhóm không bị khuyết tật. Mặc dù vậy, họ cũng có những thế mạnh, nhu cầu, ước mơ như bất cứ ai. Bởi vậy, sự tham gia và hỗ trợ của nhân viên công tác xã hội (NVCTXH) sẽ góp phần tạo dựng niềm tin, mở ra nhiều cơ hội mới cho NKT.Vì vậy đòi hỏi cần có những dịch vụ công tác xã hội (DVCTXH) chuyên nghiệp để có thể giải quyết các vấn đề một cách khoa học và hiệu quả nhằm thúc đẩy an sinh xã hội. Khuyết tật vận động không chỉ là nỗi bất hạnh của bản thân họ mà còn là nỗi đau xót của gia đình, nguời thân và là gánh nặng cho xã hội, cộng đồng. Hiện nay tỷ lệ NKTVĐ đang có khuynh hướng ngày càng gia tăng do tai nạn giao thông, tai nạn lao động và các loại bệnh tật. Nhu cầu cung cấp các DVCTXH cho NKT nói chung 1 và NKTVĐ là rất lớn. Theo thống kê của Bộ LĐTBXH năm 2010, Việt Nam có số người cần trợ giúp các dịch vụ công tác xã hội lên tới 28% dân số, trong đó 7,5 triệu người cao tuổi; 5,4 triệu người khuyết tật; 1,4 triệu trẻ em có hoàn cảnhđặc biệt, khoảng 12% hộ gia đình nghèo, hơn 180.000 người bị nhiễm HIV được phát hiện… Thanh Hoá là một tỉnh có diện tích rộng, có dân số gần 3,5 triệu người, trong đó số lượng NKT chiếm tỷ lệ tương đối lớn. Theo số liệu báo cáo của Sở Lao động TBXH Thanh Hoá, tính đến ngày 31/12/2015 toàn tỉnh hiện có 192.960 NKT chiếm 5,55% dân số. Trong đó, số NKTVĐ là 81.395 người[27]. Thực hiện Quyết định số 32/2010/QĐ-TTg ngày 25/3/2010 của Thủ tướng chính phủ phê duyệt Đề án phát triển nghề công tác xã hội giai đoạn 2010-2020, mô hình các Trung tâm cung cấp dịch vụ CTXH được xây dựng và hình thành tại các tỉnh/thành phố cả nước. Đây được coi là một trong những giải pháp quan trọng góp phần phát triển nghề CTXH ở Việt Nam. Sự ra đời của các Trung tâm CTXH tạo thuận lợi cho những người yếu thế, dễ bị tổn thương tiếp cận được các dịch vụ xã hội ngay tại Trung tâm và tại cộng đồng nơi họ sinh sống giúp họ giải quyết được các vấn đề gặp phải, nhằm nâng cao an sinh xã hội cho người dân. Bằng việc cung cấp các dịch vụ theo một quy trình chuyên nghiệp, hiệu quả theo đúng những giá trị và nguyên tắc của nghề CTXH, Cung cấp DVCTXH thông qua Trung tâm đã góp phần giúp đỡ nhiều nhóm đối tượng xã hội trong đó có NKTVĐ. Cùng với các tỉnh/thành phố trên cả nước, Thanh hoá đã thành lậpTrung tâm cung cấp DVCTXH Thanh Hóa trên cơ sở tổ chức lại và bổ sung thêm nhiệm vụ từ Trung tâm chỉnh hình và phục hồi chức năng. Hiện nay, Trung tâm cung cấp DVCTXH đã và đang triển khai các hoạt động cung cấp DVCTXH sâu rộng trên địa bàn toàn tỉnh cho các nhóm đối tượng yếu thế như NKT, người cao tuổi, người nghèo, người bị bạo lực, trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt, người nghiện ma tuý, người mại dâm, người bị buôn bán…(trong đó có NKTVĐ). Cung cấp các DVCTXH là phương thức trợ giúp hữu hiệu để cho NKT giải quyết được vấn đề và đáp ứng nhu cầu của bản thân. Hiện nay có nhiều nghiên cứu về CTXH đối với NKT, tuy nhiên nghiên cứu về dịch vụ CTXH đối với NKTVĐ tại các Trung tâm cung cấp DVCTXH còn khá 2 ít. Hơn nữa DVCTXH là một hoạt động còn khá mới và chưa thực sự đồng bộ về quy trình triển khai. Trên địa bàn tỉnh Thanh Hoá hiện nay có duy nhất Trung tâm cung cấp DVCTXH thực hiện nhiệm vụ cung cấp DVCTXH theo chức năng được giao. Vì vậy, nghiên cứu về DVCTXH đối với NKTVĐ để đánh giá những kết quả đạt được, chưa đạt được và các yếu tố ảnh hưởng đến thực trạng này là rất cần thiết để đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả, tính chuyên nghiệp trong việc thực hiện nhiệm vụ cung cấp DVCTXH đối với NKTVĐ tại Trung tâm Cung cấp DVCTXH Thanh Hoá. Từ những lý do trên, tôi lựa chọn vấn đề “Dịch vụ công tác xã hội đối với người khuyết tật vận động từ thực tiễn Trung tâm Cung cấp dịch vụ Công tác xã hội Thanh Hoá, tỉnh Thanh Hoá” làm đề tài nghiên cứu cho luận văn thạc sỹ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài Hiện nay, tại Việt Nam nói riêng và trên thế giới nói chung đã có nhiều công trình nghiên cứu, nhiều ấn phẩm được đề cập trên các báo, luận án, luận văn thạc sĩ, khóa luận tốt nghiệp đề cập đến vấn đề hỗ trợ cho NKT, trong đó đáng lưu ý như: * Nhóm công trình nghiên cứu về CTXH đối với Người khuyết tật - Tác giả Đỗ Thị Liên, Công tác xã hội đối với NKT từ thực tiễn thành phố Thanh Hóa, Luận văn thạc sĩ 2014, Học viện Khoa học xã hội[15]. Luận văn đã đánh giá thực trạng hỗ trợ NKT tại thành phố Thanh Hóa và đưa những dịch vụ trợ giúp cho NKT tại đây, đồng thời tác giả cũng đã đưa ra những đề xuất những giải pháp phù hợp để thực hiện quá trình trợ giúp cho NKT. - Đề tài luận văn thạc sỹ “Công tác xã hội cá nhân trong việc trợ giúp người khuyết tật từ thực tiễn Trung tâm dạy nghề từ thiện Quỳnh Hoa, huyện Thanh Trì, Hà Nội” của Nguyễn Ngọc Tùng, ( 2015)[21]; tác giả đã ứng dụng mô hình quản lý ca và giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả CTXH đối với NKT từ thực tiễn hoạt động tại trung tâm dạy nghề từ thiện Quỳnh Hoa. Ðặc biệt trong mô hình can thiệp quản lý ca theo quy trình 5 bước trong CTXH cá nhân dành cho NKT đã chứng minh tính chuyên nghiệp khi trợ giúp NKT chứ không chỉ đơn thuần như hoạt động nhân đạo. Vì thế, các phương hướng và giải pháp trong đề tài nhằm hướng tới hoàn chỉnh về mặt phương pháp, tiến trình can thiệp dành cho nhóm đối tượng cụ thể là NKT. 3 - Đề tài“Công tác xã hội với trẻ em khuyết tật vận động’’của tác giả Nguyễn Thị Huyền Trang (2015)[33]. Đề tài phân tích và chỉ ra thực trạng đời sống cũng như khó khăn trong việc tiếp cận các dịch vụ công tác xã hội của trẻ em khuyết tật vận động với mục đích kết nối, điều phối và duy trì các dịch vụ dành cho trẻ em khuyết tật vận động một cách hiệu quả; - Đề tài“Công tác xã hội cá nhân đối với trẻ em khuyết tật vận động từ thực tiễn Trung tâm cung cấp dịch vụ công tác xã hội Thanh Hoá” của tác giả Vũ Văn Khánh, Luận văn thạc sĩ 2016, Học viện Khoa học xã hội[12]. Đề tài đánh giá, phân tích thực trạng công tác xã hội cá nhân đối với trẻ em khuyết tật vận động và ứng dụng mô hình quản lý ca, đồng thời đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả trong trợ giúp trẻ em khuyết tật vận động tại Trung tâm cung cấp dịch vụ công tác xã hội Thanh Hóa, nghiên cứu cũng đã chỉ rõ được vai trò, trách nhiệm quan trọng của NVCTXH trong tiến trình tạo ra sự thay đổi tích cực đối với đời sống của trẻ em khuyết tật vận động, thúc đẩy môi trường xã hội, bao gồm chính sách, pháp luật, cộng đồng thân thiện để trẻ em khuyết tật vận động dễ dàng hòa nhập xã hội. * Nhóm công trình nghiên cứu về chính sách, pháp luật đối với NKT - Tác giả Nguyễn Ngọc Toản (2010) với đề tài nghiên cứu “Chính sách trợ giúp xã hội thường xuyên ở cộng đồng Việt nam”.Tác giả đã viết một phần về NKT. Trong nghiên cứu, tác giả đã đưa ra cách hiểu mới về trợ giúp xã hội không chỉ là cứu đói, hỗ trợ lương thực cho các nhân, hộ gia đình chịu hậu quả thiên tai, chiến tranh, mà đã mở rộng thành các hợp phần chính sách là trợ giúp đột xuất và trợ giúp thường xuyên. Mỗi hợp phần chính sách lại bao gồm các chính sách bộ phận đặc biệt như chính sách trợ giúp xã hội thường xuyên tại cộng đồng gồm các chính sách bộ phận là: trợ cấp xã hội hàng tháng, trợ giúp về y tế, trợ giúp về giáo dục, trợ giúp về việc làm, trợ giúp về học nghề. Đồng thời trong bài viết cũng chỉ ra số lượng NKT trên cả nước và phạm vi phân bổ NKT, dạng khuyết tật và việc đáp ứng nhu cầu của NKT. Kết quả nghiên cứu phát hiện nhu cầu trợ giúp tương đối đông. Các nhu cầu trợ giúp là khác nhau, tuỳ thuộc vào các nhóm đối tượng cụ thể. Các công cụ chính sách được quy định đồng bộ. Tính hiệu quả của chính sách ngày càng cao theo thời gian. Tuy nhiên tính hiệu lực, hiệu quả, tính công bằng và bền vững của 4 chính sách còn chưa đảm bảo. Đồng thời dựa trên những kết quả thu được, tác giả cũng đã đưa ra định hướng, giải pháp hoàn thiện chính sách trợ giúp xã hội thường xuyên ở cộng đồng Việt Nam [34]. - Báo cáo kết quả thực hiện Pháp lệnh về người tàn tật và đề án trợ giúp Người khuyết tật giai đoạn 2006 – 2010 của Bộ LĐTBXH[4]; Trong báo cáo đã chỉ rõ về thực trạng NKT trong cả nước, tỷ lệ nam là NKT cao hơn nữ do các nguyên nhân của hậu quả chiến tranh, tai nạn lao động, tai nạn thương tích… Nguyên nhân gây khuyết tật, đời sống vật chất, tinh thần của NKT còn nhiều khó khăn. Có tới 80% NKT ở thành thị và 70% NKT ở nông thôn sống dựa vào gia đình. Những khó khăn này cản trở NKT tiếp cận y tế, giáo dục, học nghề, tìm kiếm việc làm, tham gia giao thông, dẫn đến khó khăn trong cuộc sống và hoà nhập cộng đồng. Đồng thời báo cáo cũng nêu rõ các kết quả thực hiện công tác chăm sóc NKT trên các lĩnh vực như: trợ cấp hàng thángđối với NKT, hộ gia đình nuôi dưỡng NKT, NKT có việc làm, số NKT được tiếp cận các công trình giao thông công cộng. Từ đó đề ra những giải pháp công tác thực hiện Pháp lệnh Người tàn tật được tốt hơn. - Tác giả Nguyễn Thị Báo (2008), Hoàn thiện pháp luật về quyền của người khuyết tật ở Việt Nam hiện nay, Luận án tiến sĩ Luật học, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh[2]; đề tài xây dựng hệ thống thông tin tư liệu quy định về quyền của người khuyết tật trong pháp luật quốc tế và pháp luật Việt Nam, trang bị cho người khuyết tật các quyền cụ thể để tạo cơ hội hòa nhập và phát triển. * Nhóm công trình nghiên cứu về dịch vụ CTXH đối với người khuyết tật - Tác giả Đặng Kim Chung và nhóm nghiên cứu năm (2011)[5] với đề tài:“Đánh giá nhu cầu về dịch vụ công tác xã hội và xây dựng công tác xã hội và xây dựng kế hoạch thiết lập mô hình và hệ thống cung cấp dịch vụ từ trung ương đến cộng đồng”. Nghiên cứu đã đánh giá nhu cầu dịch vụ công tác xã hội tại cộng đồng và trong trung tâm, nghiên cứu việc phát triển những dịch vụ công tác xã hội trong phạm vi tài nguyên có thể huy động, đề xuất kế hoạch xây dựng và vận hành mô hình và hệ thống cung cấp DVCTXH từ trung ương đến cộng đồng. Đề tài đã phân tích và đánh giá nhu cầu của các đối tượng dựa trên hai khía cạnh: Cung và cầu dịch vụ cho từng nhóm đối tượng cụ thể: Người cao tuổi, Người khuyết tật, trẻ 5 em, người trưởng thành… Nhu cầu với DVCTXH của các nhóm đối tượng rất lớn nhưng vẫn còn đang tiềm ẩn trong xã hội. Hệ thống cơ sở cung cấp dịch vụ còn manh mún và chất lượng còn kém. Nhận thức và hiểu biết của công chúng và các nhà hoạch định chính sách về nghề CTXH còn chưa sâu. Cán bộ làm CTXH còn thiếu và chưa được đào tạo chính quy, tổ chức cung cấp DVCTXH ở cộng đồng gần như chưa có. Đề tài đưa ra các giải pháp để tuyên truyền, phổ biến chính sách, chế độ trợ cấp, các dịch vụ xã hội. Nâng cao năng lực xây dựng và thực hiện của các trung tâm cung cấp DVCTXH đặc biệt là các cán bộ thực hiện ở cấp cơ sở. Giải pháp tuyên truyền vận động các tổ chức, đoàn thể để có sự hiểu biết về các dịch vụ của công tác xã hội. - Tác giả Bùi Thị Xuân Mai (2014) trong bài “Thực trạng mạng lưới dịch vụ xã hội ở Việt Nam-Những khuyến nghị” cho rằng: Mạng lưới dịch vụ xã hội là một tập hợp các dịch vụ trong hệ thống xét theo góc độ tính chất đó là dịch vụ việc làm; đào tạo nghề; tư vấn; tham vấn, tư vấn tâm lý; sức khỏe; pháp lý; cung cấp thông tin chính sách; hỗ trợ thu nhập dịch vụ; hỗ trợ các đối tượng yếu thế hòa nhập xã hội, tái hòa nhập gia đình, cộng đồng và dịch vụ hòa giải, biện hộ các vấn đề xã hội. Xét từ gốc độ quản lý mạng lưới dịch vụ xã hội bao gồm dịch vụ công lập, ngoài công lập, dịch vụ tư nhân, mạng lưới dịch vụ của tôn giáo và của các tổ chức dân sự xã hội khác. Một cách phân loại khác dựa vào đối tượng hưởng lợi đó là mạng lưới cung cấp dịch vụ cho trẻ em, trẻ em có hoàn cảnh khó khăn, người cao tuổi, người có HIV/AIDS, người khuyết tật, phụ nữ bị bạo hành [19]. - Tác giả Nguyễn Thị Lan (2008) trong bài viết “Xây dựng và phát triển mạng lưới dịch vụ công tác xã hội ở nước ta” thì DVCTXH gồm cung cấp chỗ ở, thức ăn và bảo vệ đối tượng bảo trợ xã hội, khám chữa bệnh, cho đi học, quản lý ca, chăm sóc thay thế, hỗ trợ tâm lý [13]. - Nhóm tác giả Nguyễn Thị Thái Lan, Đỗ Ngọc Bích, Chu Thị Huyền Yến (2016) trong bài viết“Chuyên nghiệp hóa các dịch vụ công tác xã hội ở Việt Nam: thực trạng và nhu cầu” tại Hội thảo khoa học quốc tế ở Tp. HCM đề cập đến DVCTXH với khía cạnh chuyên nghiệp hóa. Trong đó, nhóm tác giả đã phân tích 6 thực trạng, nhu cầu chuyên nghiệp hóa DVCTXH ở Việt Nam và đề xuất phát triển DVCTXH nhằm đáp ứng nhu cầu thực tiễn và đảm bảo chất lượng[14]. - Cũng nghiên cứu ở khía cạnh chuyên nghiệp hóa các DVCTXH nhưng tác giả Hà Thị Thư (2016) lại nghiên cứu trên nhóm đối tượng yếu thế. Bài viết “Sự chuyên nghiệp trong dịch vụ công tác xã hội đối với nhóm đối tượng yếu thế” của tác giả một lần nữa khẳng định nhu cầu DVCTXH ở Việt Nam ngày càng cao. Tác giả cũng đã phân tích vai trò của DVCTXH với nhóm đối tượng yếu thế và chỉ ra hai khía cạnh của sự chuyên nghiệp là “con người chuyên nghiệp” và “môi trường chuyên nghiệp”[32]. Những công trình nghiên cứu trên là những tài liệu tham khảo quý giá và vô cùng hữu ích cho tôi trong quá trình thực hiện đề tài, những nghiên cứu trên đều ít nhiều đề cập đến vấn đề hỗ trợ, giúp đỡ cho Người khuyết tật dưới các góc độ khác nhau cả về lý luận và thực tiễn, nhưng chưa có công trình nào đề cập nghiên cứu cụ thể đến DVCTXH cho NKTVĐ dưới góc nhìn của một nghề, một khoa học về CTXH đối với việc trợ giúp cho NKT. Hơn nữa, các công trình cũng chưa chỉ ra được vai trò, tầm quan trọng của DVCTXH trong vấn đề trợ giúp cho NKTVĐ, vì vậy, đề tài mà tôi lựa chọn không trùng với các công trình nghiên cứu đã công bố. Ngoài việc kế thừa, chọn lọc từ các thành tựu đã có, đề tài đi sâu vào nghiên cứu các DVCTXH cho NKTVĐ ở Trung tâm cung cấp DVCTXH Thanh Hóa dưới góc nhìn của nghề CTXH. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu những vấn đề lý luận về DVCTXH đối với NKTVĐ và đánh giá thực trạng cũng như các yếu tố ảnh hưởng đến việc cung cấp DVCTXH đối với NKTVĐ từ thực tiễn Trung tâm Cung cấp dịch vụ công tác xã hội tỉnh Thanh Hoá, từ đó đưa ra một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả việc cung cấp DVCTXH cho NKTVĐ tại Trung tâm cung cấp dịch vụ công tác xã hội Thanh Hoá. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu những vấn đề lý luận về dịch vụ CTXH đối với NKTVĐ. - Khảo sát, đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến DVCTXH đối với NKTVĐ từ thực tiễn Trung tâm cung cấp dịch vụ công tác xã hội Thanh Hoá. 7 - Đưa ra một số giải pháp góp phần nâng cao hiệu quả việc cung cấp DVCTXH đối với NKTVĐ từ thực tiễn Trung tâm cung cấp dịch vụ CTXH Thanh Hoá. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu: Dịch vụ công tác xã hội đối với người khuyết tật vận động từ thực tiễn Trung tâm cung cấp dịch vụ công tác xã hội Thanh Hóa. 4.2. Khách thể nghiên cứu + Nghiên cứu những người khuyết tật tại Trung tâm cung cấp dịch vụ công tác xã hội tỉnh Thanh Hóa; + Cán bộ nhân viên công tác xã hội, nhân viên y tế và cán bộ quản lý tại Trung tâm cung cấp dịch vụ công tác xã hội tỉnh Thanh Hóa. 4.3. Mẫu nghiên cứu: 50 Người khuyết tật vận động ; 05 NVCTXH; 03 nhân viên y tế và 02 cán bộ quản lý của Trung tâm 4.4. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu các loại hình dịch vụ công tác xã hội đối với người khuyết tật vận động tại Trung tâm cung cấp dịch vụ công tác xã hội Thanh Hóa, bao gồm: Dịch vụ truyền thông nâng cao nhận thức; Dịch vụ cung cấp dụng cụ chỉnh hình và phục hồi chức năng; Dịch vụ tư vấn, tham vấn; và dịch vụ hỗ trợ học nghề, tạo việc làm. - Phạm vi không gian: Trung tâm cung cấp dịch vụ công tác xã hội Thanh Hóa, tỉnh Thanh Hóa. - Phạm vi thời gian: Từ tháng 01 năm 2016 đến tháng 12 năm 2016 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Phương pháp luận là hệ thống lý luận về phương pháp nghiên cứu, phương pháp nhận thức và cải tạo hiện thực, là hệ thống chặt chẽ các quan điểm, nguyên lý chỉ đạo việc tìm kiếm, xây dựng lựa chọn vàvận dụng các phương pháp. Tất cả những nguyên lý nào có tác dụng gợi mở, định hướng, chỉ đạo đều là những lý luận và nguyên lý có ý nghĩa phương pháp luận. Luận văn dựa trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng, chủ nghĩa duy vật lịch sử cùng hệ thống các quan điểm của Đảng và Nhà nước Việt Nam về 8 NKT; về hệ thống an sinh xã hội; chính sách trợ giúp đối tượng bảo trợ xã hội, gắn phát triển kinh tế với tiến bộ và công bằng xã hội. Quan điểm phát triển nghề CTXH và trợ giúp cho những người yếu thế trong xã hội với những giá trị triết lý nhìn nhận con người và các mối quan hệ qua lại giữa con người với con người, con người với xã hội thực tại. Phương pháp duy vật biện chứng đòi hỏi trong quá trình nghiên cứu phải đặt việc cung cấp DVCTXH đối với NKT trong một mối quan hệ tương tác khách quan tất yếu với các yếu tố khác như chính quyền địa phương, các tổ chức đoàn thể, thể chế xã hội, cơ chế chính sách, đối tượng trợ giúp…Các giải pháp đề xuất không thể chỉ hướng tới các mối quan hệ nội tại bên trong như trình độ kiến thức, kỹ năng chuyên môn của NVCTXH hay bản thân đối tượng trợ giúp mà còn phải có các giải pháp tác động vào các chủ thể xây dựng chính sách, cơ chế trong việc tổ chức, thực hiện nhiệm vụ cung cấp dịch vụ với các hệ thống khác để có được hiệu quả trợ giúp cao nhất. Phương pháp duy vật lịch sử, khi nghiên cứu đòi hỏi phải đặt đối tượng, cụ thể ở đây là các DVCTXH với NKT tại Trung tâm cung cấp dịch vụ CTXH tỉnh Thanh Hoá trong hoàn cảnh môi trường xã hội, thời gian cụ thể mà hoạt động này được triển khai. Trong hoàn cảnh thực tế của tỉnh Thanh Hoá là một tỉnh có diện tích rộng, dân số đông còn gặp nhiều khó khăn về kinh tế xã hội, tỷ lệ NKT có hoàn cảnh khó khăn chiếm số lượng khá cao.Công tác trợ giúp cho NKT được quan tâm nhưng còn nhiều khó khăn, hoạt động còn chưa thực sự hiệu quả. Cơ chế phối hợp trong hoạt động trợ giúp cho NKT chưa được đồng bộ. Trung tâm cung cấp DVCTXH mới được thành lập, các hoạt động triển khai còn chưa thật sự chuyên nghiệp, đội ngũ NVCTXH còn thiếu về số lượng, chất lượng; nhận thức của người dân về nghề CTXH còn nhiều hạn chế. Phương pháp duy vật lịch sử cũng đòi hỏi khi nghiên cứu phải nắm vững những quan điểm, chủ trương và đường lối ứng với những thời điểm, giai đoạn cụ thể để đề ra những phương hướng, giải pháp phù hợp. Nghiên cứu trên cơ sở duy vật lịch sử là đối tượng được nghiên cứu đánh giá theo một trục thời gian nhất định và mang tính lịch sử rõ nét. Như vậy những vấn đề liên quan trong đề tài nghiên cứu có sự so sánh đối chiếu theo lịch sử, đảm bảo tính sát thực và toàn vẹn trong trình bày kết quả nghiên cứu. 9 5.2. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp phân tích tài liệu Là phương pháp sử dụng các kỹ thuật chuyên môn nhằm thu thập thông tin, số liệu, tài liệu từ các nguồn tài liệu đã được công bố hoặc rút ra từ các nguồn tài liệu những thông tin cần thiết phục vụ cho quá trình nghiên cứu. Trong quá trình thực hiện nghiên cứu, các tài liệu được lựa chọn để thu thập, phân tích thông tin là những văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến Chính sách về Người khuyết tật; Chính sách trợ giúp xã hội đối với NKTVĐ; Phát triển nghề CTXH, quy trình cung cấp DVCTXH; Các báo cáo, chương trình, kế hoạch về NKT của tỉnh Thanh Hoá; Thông tin về tình hình kinh tế-chính trị-xã hội tại địa phương; Những đề tài, báo cáo, thông tin có liên quan đến đề tài nghiên cứu từ các nguồn tạp chí, sách báo, internet; Báo cáo tổng kết các năm của Trung tâm cung cấp dịch vụ CTXH Thanh Hoá. - Phương pháp quan sát Phương pháp quan sát là phương pháp thu thập thông tin thông qua các tri giác như nghe, nhìn để thu thập các thông tin từ thực tế xã hội nhằm đáp ứng mục tiêu nghiên cứu của đề tài. Phương pháp nàyluôn được sử dụng thường trực và không thể thiếu trong mọi nghiên cứu khoa học. Nếu quan sát tốt sẽ đem lại hiệu quả rất cao trong nghiên cứu. Quan sát thực tiễn các yếu tố có liên quan đến đề tài ở nhiều thời điểm, nhiều khía cạnh để có cái nhìn chân thực nhất về vấn đề nghiên cứu. Trong quá trình nghiên cứu, tác giả trực tiếp quan sát thái độ, hành vi của cán bộ tham gia cung cấp DVCTXH đối với NKT. Đó là quá trình NVCTXH tiếp cận, làm việc với NKT và gia đình; làm việc với chính quyền địa phương, phối hợp với các tổ chức đoàn thể để đánh giá nhu cầu hỗ trợ của NKT cũng như xây dựng và thực hiện kế hoạch can thiệp trợ giúp NKT. Quan sát cũng được thực hiện thông qua thái độ hài lòng, sự tham gia của NKT. Các thông tin thu được từ quan sát có thể sử dụng để đưa ra những đánh giá, nhận định về vấn đề nghiên cứu và đánh giá mức độ tin cậy của những thông tin thu thập được từ các phương pháp khác, đặc biệt là quan sát thái độ, cử chỉ của đối tượng trong quá trình phỏng vấn. Quan sát về môi trường, không gian sống và điều kiện sinh sống trong sinh hoạt hằng ngày của 10 NKT;Quan sát về thể chất, thái độ giao tiếp và trạng thái tâm lý giữa NKT với cán bộ làm việc trong Trung tâm. - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi Phương pháp điều tra bảng hỏi là phương pháp thu thập thông tin thông qua việc sử dụng một bảng hỏi soạn sẵn, người điều tra phát bảng hỏi, hướng dẫn cách trả lời, người được hỏi sẽ tự mình ghi câu trả lời ra phiếu bảng hỏi. Điều tra viên thu lại phiếu và xử lý thông tin. Phát bảng hỏi cho 50 NKTVĐ là những đối tượng trực tiếp được thụ hưởng DVCTXH.Nội dung của bảng hỏi liên quan đến: Đặc điểm tâm lý và nhu cầu của NKTVĐ; Các dịch vụ CTXH đối với NKTVĐ;các yếu tố ảnh hưởng đến việc cung cấp DVCTXH đối với NKTVĐ; Các giải pháp đối với việc cung cấp DVCTXH đối với NKTVĐ tại Trung tâm cung cấp DVCTXH Thanh Hoá. - Phương pháp phỏng vấn sâu: Phỏng vấn sâu là phương pháp thu thập thông tin bằng cách tác động tâm lý, xã hội một cách trực tiếp giữa người phỏng vấn và người trả lời. Phỏng vấn là phương tiện được sử dụng phổ biến trong các điều tra, nghiên cứu khoa học nhằm thu thập, khai thác thông tin từ đối tượng được phỏng vấn. Trong quá trình nghiên cứu tác giả sử dụng phương pháp phỏng vấn sâu với 10 người gồm: 5 NVCTXH, 3 nhân viên y tế và 2 cán bộ quản lý với mục đích nhằm tìm hiểu, thu thập thông tin chuyên sâu về những thuận lợi và khó khăn trong việc cung cấp DVCTXH đối với NKTVĐ cũng như các yếu tố ảnh hưởng. Trên cơ sở đó, một số giải pháp được đề xuất nhằm nâng cao chất lượng cung cấp DVCTXH đối với NKTVĐ tại Trung tâm cung cấp dịch vụ CTXH Thanh Hoá. - Phương pháp tham gia: Để có cái nhìn chân thực, khách quan nhất về vấn đề nghiên cứu, tác giả trực tiếp tham gia vào việc cung cấp DVCTXH đối với NKTVĐ của Trung tâm, giúp cho tác giả đánh giá được sâu sắc hơn những khó khăn, thuận lợi và hiệu quả của các DVCTXH đối với NKTVĐ. Phương pháp này còn được thực hiện thông qua việc vận động, khuyến khích các cá nhân tham gia vào quá trình cung cấp thông tin và đóng góp ý kiến, kiến nghị đối với vấn đề mà đề tài nghiên cứu. Điều này có ý nghĩa rất quan trọng vì để tổng kết được những thông tin khách quan, trung thực thì 11 phải có sự tham gia của đông đảo các khách thể cùng cung cấp thông tin, đặc biệt là NKTVĐ và gia đình NKTVĐ là những người được thụ hưởng kết quả các hoạt động trợ giúp. Những thông tin thu được từ phương pháp này cùng với thông tin từ việc quan sát và xử lý tài liệu sẽ cho ra những đánh giá tổng quát, khách quan nhất về vấn đề nghiên cứu. 6. Ý nghĩa lý luận và ý nghĩa thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ góp phần làm phong phú thêm lý luận về DVCTXH với Người khuyết tật nói chung và DVCTXH với Người khuyết tật vận động nói riêng, cũng như cung cấp thêm thông tin cho công tác nghiên cứu, xây dựng chính sách có nội dung liên quan. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Thông qua nghiên cứu này để đánh giá được thực trạng DVCTXH đối với NKTVĐ tại Trung tâm cung cấp DVCTXH Thanh Hoá. Trên cơ sở đó đề xuất những phương hướng và giải pháp để nâng cao hiệu quả, chất lượng cung cấp DVCTXH cho NKTVĐ, nhằm giúp cho NKT nói chung và NKTVĐ nói riêng hòa nhập tốt với cộng đồng, phát huy vai trò, năng lực của họ đối với cộng đồng. Luận văn cũng là tài liệu tham khảo cho những người quan tâm đến lĩnh vực dịch vụ công tác xã hội đối với Người khuyết tật vậnđộng. 7. Kết cấu luận văn Ngoài các phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và các phụ lục, luận văn gồm 3 chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận về dịch vụ công tác xã hội đối với người khuyết tật vận động. Chương 2: Thực trạng dịch vụ công tác xã hội đối với người khuyết tật vận động tại Trung tâm cung cấp dịch vụ công tác xã hội Thanh Hóa. Chương 3: Đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả cung cấp dịch vụ công tác xã hội đối với người khuyết tật vận động từ thực tiễn Trung tâm cung cấp dịch vụ công tác xã hội Thanh Hóa. 12 Chƣơng 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ DỊCH VỤ CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚINGƢỜI KHUYẾT TẬT VẬN ĐỘNG 1.1. Một số khái niệm, đặc điểm tâm lý và nhu cầu của người khuyết tật vận động 1.1.1. Khái niệm khuyết tật Có nhiều cách hiểu và cách diễn giải khác nhau về khuyết tật, xuất phát từ sự đa dạng của khuyết tật, sự phức tạp về mức độ khuyết tật, công cụ đo lường và đánh giá, cũng như sự khác biệt về văn hóa, xã hội của mỗi quốc gia. Theo từ điển Tiếng Việt (1998), từ “khuyết” có nghĩa là không đầy đủ, thiếu mất một bộ phận, một phần. Từ “tật” có nghĩa là có “điều gì đó không được bình thường, ít nhiều khó chữa ở vật liệu, dụng cụ, máy móc. Còn ở người là sự bất thường, nói chung không thể chữa được, của một cơ quan trong cơ thể do bẩm sinh mà có hoặc do tai nạn hay bệnh gây ra”. Như vậy, có thể hiểu khuyết tật là khiếm khuyết thực thể ở một bộ phận nào đó hoặc khiếm khuyết chức năng ở một hoặc nhiều cơ quan, tổ chức của cơ thể và khiếm khuyết đó có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống[23, tr 8]. Tổ chức Y tế thế giới (WHO)(năm 2001) đã đưa ra định nghĩa khuyết tật như sau: “Khuyết tật là thuật ngữ chung chỉ tình trạng khiếm khuyết, hạn chế vận động và tham gia, thể hiện những mặt tiêu cực trong quan hệ tương tác giữa cá nhân một người (về mặt tình trạng sức khỏe) với các yếu tố hoàn cảnh của người đó (bao gồm yếu tố môi trường và các yếu tố cá nhân khác)” Như vậy, với khái niệm này có thể hiểu “khuyết tật” chỉ đơn giản là bị khiếm khuyết mà không phải xác định nguyên nhân của một dạng khuyết tật. Như vậy, định nghĩa khuyết tật theo cách tiếp cận khái niệm mới có thể hiểu là: “Tình trạng thiếu hụt chức năng hay rối loạn chức năng so với chuẩn sinh lý bình thường làm cho cá nhân bị trở ngại trong học tập, làm việc, giao tiếp, vui chơi giải trí và sinh hoạt”. Theo Công ước quốc tế về quyền của NKT năm (2006) “Khuyết tật xuất phát từ sự tương tác giữa những người có khiếm khuyết với những rào cản về thái độ và 13 môi trường, những rào cản này cản trở sự tham gia đầy đủ và hiệu quả của họ trong xã hội trên cơ sở bình đẳng với những người khác”[10]. Đối với đa số người Việt Nam, khuyết tật và tàn tật là hai từ để chỉ cùng một khái niệm, từ năm 2009 trở về trước người ta vẫn dùng song song chúng trên cả phương tiện truyền thông đại chúng và văn bản pháp quy. Trong các pháp lệnh trước đây của Nhà nước Việt Nam, tàn tật là cụm từ được chính thức sử dụng. Năm 2010 Quốc hội Việt Nam đã chính thức sử dụng cụm từ khuyết tật thay cho tàn tật trong các bộ luật ban hành có liên quan, cụ thể là Luật Người khuyết tật, có hiệu lực từ ngày 01/01/2011. Sự thay thế này phù hợp với khái niệm và xu hướng nhìn nhận của thế giới về vấn đề Người khuyết tật. 1.1.2. Khái niệm Người khuyết tật: Theo quan điểm của Công ước Quốc tế về Quyền của người khuyết tật được phê chuẩn ngày 13/12/2006 cho rằng Người khuyết tật bao gồm những người có khiếm khuyết lâu dài về thể chất, trí tuệ, thần kinh hoặc các giác quan mà khi tương tác với các rào cản khác nhau có thể cản trở sự tham gia đầy đủ và hiệu quả của họ trong xã hội trên một nền tảng công bằng như những người khác trong xã hội” [10] Như vậy, theo quan điểm này Người khuyết tật ám chỉ cả yếu tố sinh học và xã hội mà ở đó phản ảnh sự tương tác giữa các yếu tố liên quan tới cơ thể con người và yếu tố xã hội mà họ sống, tồn tại trong đó (WHO, 2012). Sự khiếm khuyết cơ thể của NKT được xem như điều kiện về sức khỏevà khuyết tật là sự phức hợp của điều kiện sức khỏe và các yếu tố môi trường mà NKT sống ở đó (quan niệm, cách nhìn nhận, sự đáp ứng của xã hội như: chính sách, dịch vụ…), yếu tố cá nhân NKT (như động lực, nghị lực, lòng tự trọng...). Các yếu tố này có thể vừa là thúc đẩy hay rào cản đối với sự thực hiện, sự tham gia của NKT trong cộng đồng xã hội. Khuyết tật, tàn tật được hiểu theo những cách khác nhau ở Việt Nam. - Khuyết tật trong từ điển tiếng Việt là: tật bẩm sinh, dị tật[23]. - Tàn tật là có một cơ quan quan trọng nào đó trong cơ thể bị tật nặng, mất khả năng lao động, hay khả năng hoạt động bình thường [23, tr. 856]. 14