Tài liệu Để học tốt ngữ văn 6 tập 2

häc tèt ng÷ v¨n 6 (tËp hai) 1 2 ph¹m tuÊn anh – th¸i giang – nguyÔn träng hoµn häc tèt ng÷ v¨n 6 (tËp hai) nhµ xuÊt b¶n ®¹i häc quèc gia TP. hå chÝ minh bµi häc ®êng ®êi ®Çu tiªn (T« Hoµi) I. vÒ t¸c gi¶ vµ t¸c phÈm 1. ThÓ lo¹i TruyÖn lµ mét "ph¬ng thøc t¸i hiÖn ®êi sèng trong toµn bé tÝnh kh¸ch quan cña nã. T¸c phÈm truyÖn (tù sù) ph¶n ¸nh hiÖn thùc qua bøc tranh më réng cña ®êi sèng trong kh«ng gian, thêi gian; qua c¸c sù kiÖn, biÕn cè x¶y ra trong cuéc ®êi cña con ngêi. Trong c¸c t¸c phÈm tù sù, nhµ v¨n còng thÓ hiÖn t tëng vµ t×nh c¶m cña m×nh; nhng ë ®©y, t tëng, t×nh c¶m cña nhµ v¨n th©m nhËp s©u s¾c 3 vµo sù kiÖn vµ hµnh ®éng bªn ngoµi cña con ngêi tíi møc gi· chóng dêng nh kh«ng cã sù ph©n biÖt nµo c¶. Nhµ v¨n kÓ l¹i, t¶ l¹i nh÷ng g× x¶y ra bªn ngoµi m×nh, khiÕn cho ngêi ®äc cã c¶m gi¸c r»ng hiÖn thùc ®îc ph¶n ¸nh trong t¸c phÈm tù sù lµ mét thÕ giíi t¹o h×nh ®ang tù ph¸t triÓn, tån t¹i bªn ngoµi nhµ v¨n, kh«ng phô thuéc vµo t×nh c¶m, ý muèn cña nhµ v¨n" (Lª B¸ H¸n - TrÇn §×nh Sö NguyÔn Kh¾c Phi: Tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc, NXB Gi¸o dôc, 1992). C¸c bµi häc: Bµi häc ®êng ®êi ®Çu tiªn (trÝch trong DÕ MÌn phiªu lu kÝ cña T« Hoµi), S«ng níc Cµ Mau (trÝch §Êt rõng ph¬ng Nam cña §oµn Giái), Bøc tranh cña em g¸i t«i (cña T¹ Duy Anh), Vît th¸c (trÝch Quª néi cña Vâ Qu¶ng), Buæi häc cuèi cïng (cña An-ph«ng-x¬ §«-®ª) thuéc thÓ lo¹i truyÖn hiÖn ®¹i. 2. T¸c gi¶ Nhµ v¨n T« Hoµi (tªn khai sinh lµ NguyÔn Sen), sinh ngµy 27 th¸ng 9 n¨m 1920 t¹i thÞ trÊn NghÜa §«, Tõ Liªm, Hµ Néi; quª qu¸n: thÞ trÊn Kim Bµi, huyÖn Thanh Oai, tØnh Hµ T©y. T« Hoµi tham gia c¸ch m¹ng tõ tríc C¸ch m¹ng th¸ng T¸m (1945) trong Héi ¸i h÷u c«ng nh©n, Héi V¨n ho¸ Cøu quèc. Tõ 1945 - 1958 «ng lµm phãng viªn råi Chñ nhiÖm b¸o Cøu quèc ViÖt B¾c. Tõ 1957 - 1958: Tæng th kÝ Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam. Tõ 1958 - 1980: Phã Tæng th kÝ Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam. Tõ 1986 - 1996: Chñ tÞch Héi V¨n nghÖ Hµ Néi. T¸c phÈm ®· xuÊt b¶n: 150 t¸c phÈm trong ®ã næi bËt lµ DÕ MÌn phiªu lu kÝ (truyÖn dµi, 1942, t¸i b¶n nhiÒu lÇn); Quª ngêi (tiÓu thuyÕt 1943, t¸i b¶n nhiÒu lÇn). TruyÖn T©y B¾c (tiÓu thuyÕt, 1954, t¸i b¶n nhiÒu lÇn); MiÒn T©y (tiÓu thuyÕt 1960, t¸i b¶n nhiÒu lÇn); Tù truyÖn (håi ký, 1965, t¸i b¶n nhiÒu lÇn); Quª nhµ (tiÓu thuyÕt, 1970); C¸t bôi ch©n ai (håi ký, 1965, t¸i b¶n nhiÒu lÇn); TuyÓn tËp T« Hoµi (3 tËp, 1993). TuyÓn tËp truyÖn ng¾n T« Hoµi (tríc vµ sau 1945, ba tËp, 1994); TuyÓn tËp truyÖn viÕt cho thiÕu nhi (hai tËp, 1994). Nhµ v¨n ®· ®îc nhËn: Gi¶i nhÊt tiÓu thuyÕt cña Héi V¨n nghÖ ViÖt Nam 1956 (tiÓu thuyÕt TruyÖn T©y B¾c). Gi¶i A Gi¶i thëng Héi V¨n nghÖ Hµ Néi 1970 (tiÓu thuyÕt Quª nhµ); Gi¶i thëng cña Héi Nhµ v¨n ¸ - Phi n¨m 1970 (tiÓu thuyÕt MiÒn T©y); Gi¶i thëng Hå ChÝ Minh vÒ V¨n häc NghÖ thuËt (®ît I - 1996). II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. §o¹n trÝch Bµi häc ®êng ®êi ®Çu tiªn thÓ hiÖn tµi quan s¸t vµ miªu t¶ tinh tÕ cña nhµ v¨n T« Hoµi. TruyÖn ®îc kÓ ë ng«i thø nhÊt (lêi nh©n v©t DÕ MÌn) biÕn ho¸ sinh ®éng vµ hÊp dÉn ngêi ®äc. Bµi v¨n nµy cã thÓ chia lµm ba ®o¹n: + §o¹n 1: Tõ ®Çu ®Õn … “cã thÓ s¾p ®øng ®Çu trong thiªn h¹”. §o¹n nµy miªu t¶ vÎ ®Ñp cêng tr¸ng nhng tÝnh c¸ch cßn kiªu c¨ng cña DÕ MÌn. + §o¹n 2: TiÕp theo ®Õn … “mang v¹ vµo m×nh ®Êy”: MÌn trªu chÞ Cèc vµ g©y ra c¸i chÕt th¶m th¬ng cho DÕ Cho¾t. + §o¹n 3: cßn l¹i: sù ©n hËn cña DÕ MÌn. 2. DÕ MÌn cã mét ngo¹i h×nh cêng tr¸ng. Víi ®«i cµng mÉm bãng, nh÷ng c¸i vuèt ë ch©n, ë khoeo cø cøng dÇn vµ nhän ho¾t, ®«i c¸nh... b©y giê thµnh c¸i ¸o dµi kÝn xuèng tËn chÊm ®u«i, l¹i thªm ®Çu... to ra vµ næi tõng t¶ng rÊt bíng, hai c¸i r¨ng ®en nh¸nh lóc nµo còng nhai ngoµm ngo¹p nh hai lêi liÒm m¸y lµm viÖc..., DÕ MÌn thËt ra d¸ng con nhµ vâ. Oai phong h¬n, DÕ MÌn cßn cã sîi r©u... dµi vµ uèn cong mét vÎ rÊt ®çi hïng dòng. D¬ng d¬ng tù ®¾c, chó ta ®i ®øng oai vÖ, lu«n tranh thñ mäi c¬ héi ®Ó thÓ hiÖn m×nh. ThØnh tho¶ng, muèn thö sù lîi h¹i cña nh÷ng chiÕc vuèt, chó ta "co 4 c¼ng lªn ®¹p phanh ph¸ch vµo c¸c ngän cá" hay chèc chèc l¹i trÞnh träng vµ khoan thai ®a c¶ hai ch©n lªn vuèt r©u. Tù cho m×nh lµ nhÊt, chó kh«ng ngÇn ng¹i cµ khÞa víi tÊt c¶ mäi bµ con trong xãm (qu¸t c¸c chÞ Cµo Cµo, ®¸ anh Gäng Vã,...). T¸c gi¶ võa miªu t¶ ngo¹i h×nh võa miªu t¶ hµnh ®éng ®Ó béc lé tÝnh c¸ch cña DÕ MÌn: kiªu c¨ng, xèc næi, ®iÖu ®µng, hung h¨ng vµ ngé nhËn. Trong ®o¹n v¨n, c¸c tÝnh tõ miªu t¶ h×nh d¸ng (c êng tr¸ng, mÉm bãng, nhän ho¾t, hñn ho¼n, gißn gi·, bãng mì, ®en nh¸nh, ngoµm ngo¹p...); tÝnh tõ miªu t¶ tÝnh c¸ch (bíng, h·nh diÖn, trÞnh träng, khoan thai oai vÖ, tîn, giái, ghª gím...) ®îc thÓ hiÖn ®Æc s¾c. NÕu thay thÕ mét sè tõ cña t¸c gi¶ b»ng c¸c tõ ®ång nghÜa (hoÆc gÇn nghÜa) nh ®«i cµng mÉm bãng b»ng ®«i cµng mËp bãng, ®«i cµng to bãng..., ng¾n hñn ho¼n b»ng ng¾n cñn, ng¾n tñn, ng¾n còn cìn..., ®i ®øng oai vÖ b»ng ®i ®øng ch÷ng ch¹c, ®i ®øng ®µng hoµng, ®i ®øng oai l¾m... sù diÔn ®¹t sÏ thiÕu chÝnh x¸c vµ thiÕu tinh tÕ. 3. Th¸i ®é cña DÕ MÌn víi DÕ Cho¾t lµ kÎ c¶, trÞch thîng (qua c¸ch ®Æt tªn lµ DÕ Cho¾t, vÝ von so s¸nh nh g· nghiÖn thuèc phiÖn, xng h« chó mµy, tÝnh t×nh khinh khØnh, giäng ®iÖu bÒ trªn, d¹y dç). Kh«ng nh÷ng thÕ, DÕ MÌn cßn tá ra Ých kØ, kh«ng cho DÔ Cho¾t th«ng ng¸ch sang nhµ, l¹i cßn m¾ng "§µo tæ n«ng th× cho chÕt". 4. Khi trªu chÞ Cèc, DÕ MÌn thËt hung h¨ng, kiªu ng¹o: "Sî g× ? Mµy b¶o tao sî c¸i g× ? Mµy b¶o tao cßn biÕt sî ai h¬n tao n÷a !". ThËm chÝ, h¸t trªu xong, DÕ MÌn vÉn tù ®¾c, th¸ch thøc: "Mµy tøc th× mµy cø tøc, mµy ghÌ ®Çu mµy ra cho nhá ®i, nhá ®Õn ®©u th× mµy còng kh«ng chui næi vµo tæ tao ®©u !". Nhng khi chøng kiÕn chÞ Cèc ®¸nh Cho¾t, DÕ MÌn khiÕp h·i "n»m im thin thÝt". BiÕt ch¾c chÞ Cèc ®i råi, míi d¸m "mon men bß lªn". Tõ hung h¨ng, kiªu ng¹o, DÕ MÌn trë nªn sî h·i, hÌn nh¸t. Bµi häc ®êng ®êi ®Çu tiªn DÕ MÌn rót ra chÝnh lµ sù tr¶ gi¸ cho nh÷ng hµnh ®éng ng«ng cuång thiÕu suy nghÜ. Bµi häc Êy thÓ hiÖn qua lêi khuyªn ch©n t×nh cña DÕ Cho¾t: "ë ®êi mµ cã thãi hung h¨ng bËy b¹, cã ãc mµ kh«ng biÕt nghÜ, sím muén råi còng mang v¹ vµo m×nh ®Êy". §ã còng lµ bµi häc cho chÝnh con ngêi. 5. C¸c con vËt ®îc miªu t¶ trong truyÖn ngoµi nh÷ng ®Æc ®iÓm vèn cã cña chóng trong thùc tÕ, chóng cßn ®îc nhµ v¨n g¾n thªm cho nh÷ng phÈm chÊt cña con ngêi (®Æc biÖt lµ vÒ tÝnh c¸ch). Nh÷ng sù viÖc x¶y ra trong truyÖn gi÷a c¸c con vËt víi nhau thùc ra chÝnh lµ chuyÖn trong thÕ giíi con ngêi. C¸c truyÖn cæ tÝch vÒ loµi vËt, c¸c truyÖn ngô ng«n (cña £-Dèp, La-Ph«ng-Ten,…), truyÖn Cuéc phiªu lu cña Gulliver,…lµ nh÷ng truyÖn cã c¸ch viÕt gièng nh DÕ MÌn phiªu lu kÝ. IIi. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Tãm t¾t Chµng thanh niªn DÕ MÌn cêng tr¸ng, khoÎ m¹nh nhng kiªu c¨ng tù phô vÒ vÎ ®Ñp vµ søc m¹nh cña m×nh, hay xem thêng vµ b¾t n¹t mäi ngêi. Mét lÇn, MÌn bµy trß trªu chäc Cèc ®Ó khoe khoang tríc anh hµng xãm DÕ Cho¾t, dÉn ®Õn c¸i chÕt th¶m th¬ng cña ngêi b¹n xÊu sè Êy. C¸i chÕt cña Cho¾t lµm MÌn v« cïng hèi hËn, ¨n n¨n vÒ thãi hung h¨ng bËy b¹ cña m×nh. 2. C¸ch ®äc Kh¸c víi c¸c truyÖn d©n gian hoÆc truyÖn trung ®¹i, DÕ MÌn phiªu lu kÝ cã c¸ch viÕt hiÖn ®¹i víi c¸c t×nh tiÕt phong phó, phøc t¹p, c¸c nh©n vËt ®îc miªu t¶ kÜ lìng víi c¸c chi tiÕt vÒ ngo¹i h×nh, hµnh ®éng, ®Æc ®iÓm t©m lÝ... §äc diÔn c¶m ®o¹n v¨n nµy cÇn chó ý giäng ®iÖu, th¸i ®é cña t¸c gi¶ khi miªu t¶, diÔn biÕn t©m lÝ cña c¸c nh©n vËt: a) §äc ®o¹n thø nhÊt cÇn lªn giäng ®Ó võa thÓ hiÖn ®îc vÎ ®Ñp cêng tr¸ng ®ång thêi diÔn t¶ ®îc 5 th¸i ®é tù phô, huªnh hoang cña DÕ MÌn. b) §äc ®o¹n thø hai chó ý giäng ®èi tho¹i phï hîp víi diÔn biÕn t©m lÝ cña tõng nh©n vËt:  DÕ MÌn: kÎ c¶, hung h¨ng, ho¶ng hèt, ©n hËn...  DÕ Cho¾t: run rÈy, sî h·i, cè søc khuyªn can DÕ MÌn...  ChÞ Cèc: tøc giËn. 3. ViÕt ®o¹n v¨n diÔn t¶ l¹i t©m tr¹ng cña DÕ MÌn (theo lêi cña DÕ MÌn) sau khi ch«n cÊt xong DÕ Cho¾t. Gîi ý: Chó ý vµo ng«i kÓ vµ t©m tr¹ng hèi hËn ¨n n¨n cña DÕ MÌn. Cã thÓ tham kh¶o ®o¹n v¨n sau. T«i c¶m thÊy hèi hËn vµ ®au xãt l¾m. Trß ®ïa ngç ngîc cña t«i ®· khiÕn cho anh Cho¾t ph¶i v¹ l©y. T«i giËn c¸i thãi huªnh hoang, hèng h¸ch cña m×nh. Cµng nghÜ ®Õn lêi anh Cho¾t, t«i cµng thÊy thÊm thÝa h¬n. H«m nay, còng may mµ tho¸t n¹n nhng nÕu kh«ng cè mµ söa c¸i thãi hung h¨ng bËy b¹ ®i th× khÐo sím muén råi t«i còng sÏ tù ríc ho¹ vµo m×nh. Sù viÖc h«m nay qu¶ thùc ®· d¹y cho t«i mét bµi häc ®êng ®êi qu¸ lín. Ch¾c cho ®Õn m·i sau nµy, t«i còng kh«ng thÓ nµo quªn. Phã tõ I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Phã tõ lµ g×? §äc c¸c c©u sau ®©y vµ thùc hiÖn yªu cÇu: (1) Viªn quan Êy ®· ®i nhiÒu n¬i, ®Õn ®©u quan còng ra nh÷ng c©u ®è o¸i o¨m ®Ó hái mäi ngêi, tuy mÊt nhiÒu c«ng mµ vÉn cha thÊy cã ngêi nµo thËt lçi l¹c. (Theo Em bÐ th«ng minh) (2) Lóc t«i ®i b¸ch bé th× c¶ ngêi t«i rung rinh mét mµu n©u bãng mì soi g¬ng ®îc vµ rÊt a nh×n. §Çu t«i to ra vµ næi tõng t¶ng, rÊt bíng. (T« Hoµi) - X¸c ®Þnh c¸c côm tõ cã chøa nh÷ng tõ in ®Ëm; - NhËn xÐt vÒ nghÜa cña c¸c tõ in ®Ëm trªn. Chóng bæ sung ý nghÜa cho nh÷ng tõ nµo, thuéc tõ lo¹i g×? - XÕp c¸c côm tõ cã c¸c tõ in ®Ëm vµo b¶ng sau vµ nhËn xÐt vÒ vÞ trÝ cña chóng trong côm tõ? ®éng tõ, tÝnh tõ phô tríc ... phô sau trung t©m ... ... Gîi ý: - C¸c côm tõ: ®· ®i nhiÒu n¬i , còng ra nh÷ng c©u ®è , vÉn cha thÊy cã ngêi nµo , thËt lçi l¹c; soi g¬ng ®îc, rÊt a nh×n, to ra, rÊt bíng; - C¸c tõ in ®Ëm kh«ng chØ sù vËt, hµnh ®éng hay tÝnh chÊt cô thÓ nµo; chóng lµ c¸c phô ng÷ 6 trong c¸c côm tõ, cã vai trß bæ sung ý nghÜa cho c¸c ®éng tõ vµ tÝnh tõ: ®i, ra(nh÷ng c©u ®è), thÊy, lçi l¹c, soi (g¬ng), a nh×n, to, bíng; - VÒ vÞ trÝ cña c¸c tõ: Nh÷ng tõ in ®Ëm trªn lµ phã tõ, ®øng tríc hoÆc ®øng sau ®éng tõ, tÝnh tõ. phô tríc ®éng tõ, tÝnh tõ phô sau trung t©m ®· ®i nhiÒu n¬i còng ra nh÷ng c©u ®è vÉn cha thÊy thËt lçi l¹c soi rÊt (g¬ng) ®îc a nh×n ra to rÊt bíng 2. Ph©n lo¹i phã tõ a) T×m c¸c phã tõ trong nh÷ng c©u díi ®©y: (1) Bëi t«i ¨n uèng ®iÒu ®é vµ lµm viÖc cã chõng mùc nªn t«i chãng lín l¾m. (T« Hoµi) (2) Em xin v¸i c¶ s¸u tay. Anh ®õng trªu vµo ... Anh ph¶i sî ... (T« Hoµi) (3) [...] kh«ng tr«ng thÊy t«i, nhng chÞ Cèc ®· tr«ng thÊy DÕ Cho¾t ®ang loay hoay trong cöa hang. (T« Hoµi) Gîi ý: C¸c phã tõ: l¾m (1); ®õng, vµo (2); kh«ng, ®·, ®ang (3). b) C¸c phã tõ võa t×m ®îc n»m trong côm tõ nµo, bæ sung ý nghÜa cho tõ nµo trong côm Êy? Gîi ý: - C¸c côm tõ chøa phã tõ: chãng lín l¾m; ®õng trªu vµo; kh«ng tr«ng thÊy; ®· tr«ng thÊy; ®ang loay hoay; - X¸c ®Þnh c¸c tõ trung t©m cña côm: lín, trªu, tr«ng thÊy, loay hoay. c) NhËn xÐt vÒ ý nghÜa mµ c¸c phã tõ bæ sung cho ®éng tõ, tÝnh tõ trong côm råi xÕp chóng vµo b¶ng ph©n lo¹i sau: ý nghÜa bæ sung VÞ trÝ so víi ®éng tõ, tÝnh tõ §øng tríc §øng sau ChØ quan hÖ thêi gian ChØ møc ®é 7 ChØ sù tiÕp diÔn t¬ng tù ChØ sù phñ ®Þnh ChØ sù cÇu khiÕn ChØ kÕt qu¶ vµ híng ChØ kh¶ n¨ng d) §iÒn c¸c phã tõ trong b¶ng ë môc 1 vµo b¶ng ph©n lo¹i trªn. Gîi ý: ®·, ®ang - chØ quan hÖ thêi gian; thËt, rÊt, l¾m - chØ møc ®é; còng, vÉn - chØ sù tiÕp diÔn t¬ng tù; kh«ng, cha - chØ sù phñ ®Þnh; ®õng - chØ sù cÇu khiÕn; vµo, ra - chØ chØ kÕt qu¶ vµ híng; ®îc - chØ kh¶ n¨ng. ®) Dùa vµo b¶ng ph©n lo¹i trªn, h·y cho biÕt nh÷ng phã tõ ®øng tríc ®éng tõ, tÝnh tõ thêng lµ nh÷ng phã tõ mang nghÜa g×? Thùc hiÖn yªu cÇu nµy ®èi víi c¸c phã tõ ®øng sau ®éng tõ, tÝnh tõ. Gîi ý: C¨n cø vµo vÞ trÝ cña phã tõ so víi ®éng tõ, tÝnh tõ, ngêi ta chia phã tõ thµnh hai lo¹i: ®øng tríc vµ ®øng sau. C¸c phã tõ ®øng tríc ®éng tõ, tÝnh tõ thêng lµ c¸c phã tõ chØ quan hÖ thêi gian, møc ®é, sù tiÕp diÔn t¬ng tù, sù phñ ®Þnh, sù cÇu khiÕn. C¸c phã tõ ®øng sau ®éng tõ, tÝnh tõ thêng lµ c¸c phã tõ chØ møc ®é, kh¶ n¨ng, kÕt qu¶ vµ híng. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. a) Trong c¸c c©u sau ®©y cã nh÷ng phã tõ nµo? Chóng n»m trong côm tõ nµo? (1) ThÕ lµ mïa xu©n mong íc ®· ®Õn. §Çu tiªn, tõ trong vên, mïi hoa hång, hoa huÖ sùc nøc. Trong kh«ng khÝ kh«ng cßn ngöi thÊy h¬i níc l¹nh lÏo mµ b©y giê ®Çy h¬ng th¬m vµ ¸nh s¸ng mÆt trêi. C©y hång b× ®· cëi bá hÕt nh÷ng c¸i ¸o l¸ giµ ®en thñi. C¸c cµnh c©y ®Òu lÊm tÊm mµu xanh. Nh÷ng cµnh xoan kh¼ng khiu ®¬ng træ l¸ l¹i s¾p bu«ng to¶ ra nh÷ng tµn hoa sang s¸ng, tim tÝm. Ngoµi kia, rÆng r©m bôt còng s¾p cã nô. Mïa xu©n xinh ®Ñp ®· vÒ! ThÕ lµ c¸c b¹n chim ®i tr¸nh rÐt còng s¾p vÒ! (T« Hoµi) (2) Qu¶ nhiªn con kiÕn cµng ®· x©u ®îc sîi chØ xuyªn qua ®êng ruét èc cho nhµ vua tríc con m¾t th¸n phôc cña sø gi¶ níc l¸ng giÒng. (Em bÐ th«ng minh) Gîi ý: C¸c côm tõ cã phã tõ: ®· ®Õn; kh«ng cßn ngöi thÊy; ®· cëi bá hÕt; ®Òu lÊm tÊm mµu xanh; ®¬ng træ l¸ l¹i s¾p bu«ng to¶ ra; còng s¾p cã nô; ®· vÒ; còng s¾p vÒ; ®· x©u ®îc sîi chØ. b) NhËn xÐt vÒ ý nghÜa mµ c¸c phã tõ trong nh÷ng c©u trªn bæ sung cho ®éng tõ vµ tÝnh tõ. Gîi ý: - Xem gîi ý trong môc (I.2.d); - Lu ý thªm c¸c phã tõ: + kh«ng cßn: phñ ®Þnh sù tiÕp diÔn t¬ng tù (kh«ng: chØ sù phñ ®Þnh; cßn: chØ sù tiÕp diÔn t¬ng tù); + ®Òu: chØ sù tiÕp diÔn t¬ng tù; + ®¬ng (®ang), s¾p: chØ quan hÖ thêi gian; 8 + còng s¾p: chØ sù tiÕp diÔn t¬ng tù trong t¬ng lai gÇn (còng: chØ sù tiÕp diÔn t¬ng tù; s¾p: chØ quan hÖ thêi gian - t¬ng lai gÇn) 2. B»ng mét ®o¹n v¨n ng¾n (tõ 3 ®Õn 5 c©u), h·y thuËt l¹i sù viÖc DÕ MÌn trªu chÞ Cèc. ChØ ra Ýt nhÊt mét phã tõ ®· ®îc dïng trong ®o¹n v¨n Êy vµ cho biÕt em ®· dïng nã ®Ó lµm g×. Gîi ý: Chó ý ®Õn diÔn ®¹t, kh«ng gß Ðp khi sö dông phã tõ; xem l¹i b¶ng ph©n lo¹i ®Ó n¾m ch¾c nghÜa cña tõng lo¹i phã tõ. Tham kh¶o ®o¹n v¨n vµ c¸ch ph©n tÝch sau: Vèn tÝnh nghÞch ranh, võa nh×n thÊy chÞ Cèc, DÕ MÌn ®· nghÜ ngay ra mu trªu chÞ. BÞ chäc giËn chÞ Cèc bÌn gi¸ng ngay tai ho¹ lªn ®Çu DÕ Cho¾t bëi lóc nµy, Cho¾t ta vÉn ®ang loay hoay ë phÝa cöa hang. Sù viÖc diÔn ra bÊt ngê vµ nhanh qu¸, Cho¾t trë tay kh«ng kÞp, thÕ lµ ®µnh thÕ m¹ng cho trß nghÞch tai qu¸i cña MÌn. - C¸c phã tõ trong ®o¹n v¨n lµ nh÷ng tõ in ®Ëm. - T¸c dông cña c¸c phã tõ: + C¸c tõ võa, ngay, ®·, vÉn ®ang: chØ quan hÖ thêi gian. + Côm tõ ë ngay phÝa cöa hang: chØ híng. + C¸c tõ bÊt ngê, qu¸: chØ møc ®é. + Tõ kh«ng kÞp: chØ kh¶ n¨ng. T×m hiÓu chung vÒ v¨n miªu t¶ I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Em ph¶i lµm g× trong c¸c t×nh huèng sau: (1) Trªn ®êng ®i häc, em gÆp mét ngêi kh¸ch hái th¨m ®êng vÒ nhµ em. §ang ph¶i ®Õn trêng nªn em kh«ng thÓ ®a ngêi kh¸ch ®ã vÒ nhµ ®îc, em lµm thÕ nµo ®Ó ngêi ®ã cã thÓ nhËn ra nhµ em ®Ó tù t×m ®Õn. (2) Em cïng mÑ ®i ®Õn cöa hµng mua ¸o; tríc rÊt nhiÒu chiÕc ¸o kh¸c nhau, nhiÒu mµu nhiÒu kiÓu d¸ng, l¹i treo tËn trªn cao, lµm thÕ nµo ®Ó ngêi b¸n hµng lÊy ®óng chiÕc ¸o mµ em ®Þnh mua? (3) Mét häc sinh líp 3 hái em: Ngêi lùc sÜ lµ ngêi thÕ nµo? Em ph¶i lµm g× ®Ó em häc sinh Êy h×nh dung ra ®îc mét c¸ch cô thÓ h×nh ¶nh cña ngêi lùc sÜ? Gîi ý: Trong c¶ ba t×nh huèng trªn, cÇn sö dông miªu t¶ ®Ó gióp ngêi giao tiÕp víi m×nh cã thÓ h×nh dung ®îc ®èi tîng ®îc nãi tíi. Chóng ta cã thÓ gÆp rÊt nhiÒu nh÷ng t×nh huèng t¬ng tù nh thÕ nµy trong thùc tÕ. 2. T×m trong v¨n b¶n Bµi häc ®êng ®êi ®Çu tiªn hai ®o¹n v¨n miªu t¶ DÕ MÌn vµ DÕ Cho¾t. Gîi ý: Hai ®o¹n v¨n miªu t¶ DÕ MÌn vµ DÕ Cho¾t: (1) Tõ ®Çu cho ®Õn "®a c¶ hai ch©n lªn vuèt r©u." (2) Tõ "C¸i chµng DÕ Cho¾t" cho ®Õn "nhiÒu ng¸ch nh hang t«i." 3. T¸c gi¶ miªu t¶ DÕ MÌn vµ DÕ Cho¾t ®Ó lµm g×? Gîi ý: T¸c gi¶ miªu t¶ ®Ó gióp ngêi ®äc h×nh dung ra ®îc h×nh ¶nh cña hai chó dÕ mét c¸ch cô thÓ, ch©n thùc; kh¾c ho¹ ®Ëm nÐt ®Æc ®iÓm tÝnh c¸ch kh¸c biÖt cña hai nh©n vËt nµy. DÕ MÌn khoÎ 9 m¹nh, cêng tr¸ng, m¹nh mÏ vµ cã vÎ kiªu ng¹o. DÕ Cho¾t th× èm yÕu, xÊu m·, tÝnh t×nh chËm ch¹p, nhót nh¸t. 4. KÓ ra nh÷ng chi tiÕt gióp em h×nh dung ra h×nh ¶nh DÕ MÌn vµ DÕ Cho¾t trong hai ®o¹n v¨n trªn. Gîi ý: - DÕ MÌn: mét chµng dÕ thanh niªn cêng tr¸ng; ®«i cµng mÉm bãng; nh÷ng c¸i vuèt ë ch©n, ë kheo nhän ho¾t, s¾c nh dao; ®«i c¸nh dµi kÝn tËn chÊm ®u«i; ngêi mµu n©u bãng; ®Çu to, næi tõng t¶ng; r¨ng ®en nh¸nh, lóc nµo còng nhai ngoµm ngo¹p; r©u dµi uèn cong... - DÕ Cho¾t: th©n h×nh gÇy gß, dµi lªu nghªu; c¸nh ng¾n cñn ®Õn sèng lng; ®«i cµng bÌ bÌ, nÆng nÒ; r©u côt mét mÈu; mÆt lóc nµo còng ngÈn ngÈn ng¬ ng¬; tÝnh nÕt ¨n xæi ë th× (qua ®¸nh gi¸ cña DÕ MÌn)... II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. §äc c¸c ®o¹n trÝch sau vµ tr¶ lêi c©u hái: (1) Ch¼ng bao l©u, t«i ®· trë thµnh mét chµng dÕ thanh niªn cêng tr¸ng. §«i cµng t«i mÉm bãng. Nh÷ng c¸i vuèt ë ch©n, ë kheo cø cøng dÉn vµ nhän ho¾t. ThØnh tho¶ng, muèn thö sù lîi h¹i cña nh÷ng chiÕc vuèt, t«i co c¼ng lªn, ®¹p phanh ph¸ch vµo c¸c ngän cá. Nh÷ng ngän cá gÉy r¹p, y nh cã nh¸t dao võa lia qua ... (T« Hoµi) (2) Chó bÐ lo¾t cho¾t C¸i x¾c xinh xinh C¸i ch©n tho¨n tho¾t C¸i ®Çu nghªnh nghªnh Ca l« ®éi lÖch Måm huýt s¸o vang Nh con chim chÝch Nh¶y trªn ®êng vµng... (Tè H÷u) (3) MÊy h«m nä, trêi ma lín, trªn nh÷ng hå ao quanh b·i tríc mÆt, níc d©ng tr¾ng mªnh m«ng. Níc ®Çy vµ níc míi th× cua c¸ còng tÊp nËp xu«i ngîc, thÕ lµ bao nhiªu cß, sÕu, v¹c, cèc, le, s©m cÇm, vÞt trêi, bå n«ng, mßng, kÐt ë c¸c b·i s«ng x¬ x¸c tËn ®©u còng bay c¶ vÒ vïng níc míi ®Ó kiÕm måi. Suèt ngµy, hä c·i cä om bèn gãc ®Çm, cã khi chØ v× tranh mét måi tÐp, cã nh÷ng anh Cß gÇy vªu vao ngµy ngµy b× bâm léi bïn tÝm c¶ ch©n mµ vÉn hÕch má, ch¼ng ®îc miÕng nµo. (T« Hoµi) a) Mçi ®o¹n v¨n trªn t¸i hiÖn l¹i nh÷ng g×? Gîi ý: - §o¹n (1): t¸i hiÖn h×nh ¶nh DÕ MÌn víi vÎ ®Ñp khoÎ m¹nh, cêng tr¸ng, m¹nh mÏ... - §o¹n (2): t¸i hiÖn h×nh ¶nh chó bÐ liªn l¹c nhanh nhÑn, nhÝ nh¶nh, hån nhiªn... - §o¹n (3): t¸i hiÖn sinh ®éng khung c¶nh nhiÒu loµi sinh vËt trªn mét vïng b·i ven hå ao ngËp 10 níc sau c¬n ma. b) C¸c ®Æc ®iÓm næi bËt cña sù vËt, con ngêi, quang c¶nh ®· ®îc miªu t¶ nh thÕ nµo, b»ng nh÷ng chi tiÕt, h×nh ¶nh g×? - §Ó lµm næi bËt h×nh ¶nh cêng tr¸ng, m¹nh mÏ cña DÕ MÌn, t¸c gi¶ ®· sö dông c¸c h×nh ¶nh ®Æc t¶ ngo¹i h×nh: (xem gîi ý ë phÇn I.4); - §Ó lµm næi bËt vÎ nhanh nhÑn, nhÝ nh¶nh, hån nhiªn cña chó bÐ liªn l¹c, t¸c gi¶ ®· sö dông c¸c h×nh ¶nh: lo¾t ch¾t, x¾c xinh xinh, ch©n tho¨n tho¾t, ®Çu nghªnh nghªnh, ca l« ®éi lÖch, måm huýt s¸o, nh con chim chÝch nh¶y trªn ®êng,... 2. Thùc hiÖn c¸c yªu cÇu sau: a) NÕu ph¶i viÕt mét ®o¹n v¨n miªu t¶ c¶nh mïa ®«ng ®Õn th× em sÏ nªu nh÷ng ®Æc ®iÓm næi bËt nµo? b) Khu«n mÆt mÑ lu«n hiÖn lªn trong t©m trÝ em, nÕu t¶ khu«n mÆt cña mÑ th× em chó ý tíi nh÷ng ®iÓm næi bËt nµo? Gîi ý: a) Víi yªu cÇu nµy, khi viÕt cã thÓ nªu ra c¸c ®Æc ®iÓm: - Nh÷ng c¬n giã heo may ®Õn nh thÕ nµo? - L¸ rông, c¸nh ®ång (®êng phè) l¹nh lÏo ra sao? - Con ngêi ®ãn nh÷ng c¸i rÐt ®Çu tiªn trong mét t©m tr¹ng thÕ nµo? b) CÇn chó ý nh÷ng ®Æc ®iÓm sau cña khu«n mÆt mÑ: - H×nh dung vÒ c¶ khu«n mÆt. - §«i m¾t mÑ. - Nh÷ng chiÕc r¨ng (nhá, tr¾ng, xinh,…) g¾n víi nô cuêi duyªn d¸ng,… - Sèng mòi th¼ng, hµng mi cong tù nhiªn,… s«ng níc cµ mau (§oµn Giái) I. vÒ T¸c gi¶ §oµn Giái (1925-1989) lµ tªn khai sinh, ngoµi ra nhµ v¨n cßn cã c¸c bót danh: NguyÔn Hoµi, NguyÔn Phó LÔ, HuyÒn T; quª qu¸n: Ch©u Thµnh, TiÒn Giang. Trong nh÷ng n¨m chèng thùc d©n Ph¸p, §oµn Giái c«ng t¸c trong ngµnh an ninh råi lµm c«ng t¸c th«ng tin, v¨n nghÖ. TËp kÕt ra B¾c, tõ n¨m 1955 «ng chuyÓn sang lµm c«ng t¸c s¸ng t¸c vµ biªn tËp s¸ch b¸o. §oµn Giái lµ Uû viªn Ban chÊp hµnh Héi Nhµ v¨n ViÖt Nam c¸c kho¸ I, II, III. T¸c phÈm ®· xuÊt b¶n: Ngêi Nam thµ chÕt kh«ng hµng (kÞch th¬, 1947), KhÝ hïng ®Êt níc (kÝ, 1948), Nh÷ng dßng ch÷ m¸u Nam K× 1940 (kÝ, 1948), §êng vÒ gia h¬ng (truyÖn, 1948), ChiÕn sÜ Th¸p Mêi (kÞch th¬, 1949), Gi÷ v÷ng niÒm tin (th¬, 1954), TrÇn V¨n ¥n (truyÖn kÝ, 1955), C¸ bèng mó (truyÖn, 1956), Ngän tÇm v«ng (truyÖn kÝ, 1956), §Êt rõng ph¬ng Nam (truyÖn, 1957), Hoa híng d¬ng (truyÖn ng¾n, 1960), Cuéc truy t×m kho vò khÝ (truyÖn, 1962), Nh÷ng chuyÖn l¹ vÒ c¸ (biªn kh¶o, 1981), Tª gi¸c gi÷a ngµn xanh (biªn kh¶o, 1982). 11 II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Bµi v¨n miªu t¶ s«ng níc vïng Cµ Mau ë cùc nam cña Tæ quèc. Tr×nh tù miªu t¶ thÓ hiÖn trong bµi v¨n lµ: b¾t ®Çu tõ c¶m tëng chung, th«ng qua sù quan s¸t thiªn nhiªn Cµ Mau - t¸c gi¶ ®i ®Õn nh÷ng nÐt ®Æc t¶ kªnh r¹ch, s«ng ngßi vµ nÐt ®éc ®¸o cña c¶nh chî N¨m C¨n häp trªn mÆt níc. Theo tr×nh tù miªu t¶ nh trªn, cã thÓ thÊy bè côc cña bµi v¨n gåm ba ®o¹n: - §o¹n 1 (Tõ ®Çu ®Õn "lÆng lÏ mét mµu xanh ®¬n ®iÖu"): C¶m tëng chung vÒ thiªn nhiªn Cµ Mau. - §o¹n 2 (TiÕp theo ®Õn "khãi sãng ban mai"): §Æc t¶ kªnh, r¹ch Cµ Mau vµ con s«ng N¨m C¨n réng lín. - §o¹n 3 (Cßn l¹i): §Æc t¶ c¶nh chî N¨m C¨n. §äc bµi v¨n, cã thÓ h×nh dung vÞ trÝ cña ngêi miªu t¶ lµ ng«i thø nhÊt "t«i" (ngåi trªn thuyÒn) tøc ngêi chøng kiÕn vµ c¶m nhËn quang c¶nh s«ng níc Cµ Mau. VÞ trÝ Êy rÊt thuËn lîi cho viÖc quan s¸t vµ miªu t¶ v× nh÷ng h×nh ¶nh vµ suy nghÜ ®îc thÓ hiÖn trùc tiÕp b»ng con m¾t cña "ngêi trong cuéc". Víi vÞ trÝ quan s¸t cña ngêi trªn thuyÒn, c¸c h×nh ¶nh miªu t¶ ®îc hiÖn ra trong bµi v¨n nh mét cuèn phim thËt sinh ®éng: nhiÒu mµu s¾c, c¶nh trÝ ®an cµi vµ giµu c¶m xóc. 2. Trong ®o¹n v¨n (tõ ®Çu ®Õn "lÆng lÏ mét mµu xanh ®¬n ®iÖu") t¸c gi¶ ®· diÔn t¶ Ên tîng ban ®Çu bao trïm vÒ vïng s«ng níc Cµ Mau. Ên tîng Êy lµ Ên tîng cho¸ng ngîp (thÓ hiÖn qua c¸c tõ ng÷ cã tÝnh cêng ®iÖu: kªnh r¹ch cµng bña gi¨ng chi chÝt, trªn th×... díi th×... chung quanh... còng chØ...). Ên tîng Êy ®îc c¶m nhËn qua thÞ gi¸c, thÝnh gi¸c vµ vÞ gi¸c - ®Æc biÖt lµ c¶m gi¸c ®¬n ®iÖu vÒ mµu xanh vµ ...tiÕng r× rµo bÊt tËn... cña rõng, cña sãng. Ên tîng Êy ®îc thÓ hiÖn qua c¸c c©u v¨n dµi ng¾n xen kÏ, biÕn ho¸ linh ho¹t: võa t¶ võa kÓ, t¹o ra mét m¹ch v¨n tr÷ t×nh l«i cuèn. 3. Qua ®o¹n v¨n t¸c gi¶ nãi vÒ c¸ch ®Æt tªn cho c¸c vïng ®Êt, con kªnh ë vïng Cµ Mau cho thÊy: c¸c ®Þa danh ë ®©y ®îc ®Æt tªn rÊt gi¶n dÞ, gÇn gòi víi thiªn nhiªn. C¸ch ®Æt tªn nh thÕ còng thÓ hiÖn ®Æc ®iÓm cña thiªn nhiªn vïng Cµ Mau. 4. Trong ®o¹n v¨n tõ "ThuyÒn chóng t«i chÌo tho¸t qua ®Õn s¬ng mï vµ khãi sãng ban mai": + Nh÷ng chi tiÕt thÓ hiÖn sù réng lín, hïng vÜ cña dßng s«ng vµ rõng ®íc: - Níc Çm Çm ®æ ra biÓn nagú ®ªm nh th¸c - Con s«ng réng h¬n ngµn thíc - C¸ níc b¬i hµng ®µn ®en tròi nh« lªn hôp xuèng nh ngêi b¬i Õch gi÷a nh÷ng ®Çu sãng tr¾ng. + Trong c©u "ThuyÒn chóng t«i chÌo tho¸t qua kªnh Bä M¾t, ®æ ra con s«ng Cöa Lín, xu«i vÒ N¨m C¨n" cã c¸c ®éng tõ: tho¸t qua, ®æ ra, xu«i vÒ chØ cïng mét ho¹t ®éng cña con thuyÒn. NÕu thay ®æi tr×nh tù nh÷ng ®éng tõ Êy trong c©u th× sÏ kh«ng thÓ hiÖn ®îc c¸c tr¹ng th¸i ho¹t ®éng rÊt phong phó cña con thuyÒn trong c¸c hoµn c¶nh kh¸c nhau. Trong c©u nµy, t¸c gi¶ sö dông tõ ng÷ rÊt chÝnh x¸c vµ tinh tÕ, bëi v×: - tho¸t qua: diÔn ®¹t sù khã kh¨n mµ con thuyÒn võa ph¶i vît. - ®æ ra: chØ tr¹ng th¸i con thuyÒn tõ s«ng nhá ®Õn víi dßng s«ng lín, - xu«i vÒ: diÔn t¶ tr¹ng th¸i nhÑ nhµng cña con thuyÒn xu«i theo dßng níc. 12 + Nh÷ng tõ miªu t¶ mµu s¾c cña rõng ®íc: mµu xanh l¸ m¹, mµu xanh rªu, mµu xanh chai lä. Qua nh÷ng tõ ®ã, võa thÊy ®îc kh¶ n¨ng quan s¸t vµ ph©n biÖt c¸c s¾c ®é cña t¸c gi¶ rÊt tinh tÕ, ®ång thêi còng thÊy ®îc sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ kh«ng ngõng cña loµi ®íc. 5. Trong bµi v¨n, sù tÊp nËp, ®«ng vui, trï phó vµ ®éc ®¸o cña chî vïng Cµ Mau ® îc thÓ hiÖn qua nh÷ng chi tiÕt, h×nh ¶nh ®Æc s¾c cña c¶nh chî N¨m C¨n: - Sù tÊp nËp, ®«ng vui, trï phó: tóp lÒu l¸ th« s¬, nh÷ng ng«i nhµ g¹ch hai tÇng, nh÷ng ®èng gç cao nh nói, nh÷ng cét ®¸y, thuyÒn chµi, thuyÒn líi, nh÷ng bÕn vËn hµ nhén nhÞp, nh÷ng lß than hÇm gç, nh÷ng ng«i nhµ bÌ ban ®ªm ¸nh ®Ìn m¨ng-s«ng chiÕu rùc,... - Sù ®éc ®¸o cña chî N¨m C¨n: chî häp ngay trªn s«ng, chØ cÇn cËp thuyÒn l¹i víi nhau lµ cã thÓ mua b¸n ®ñ thø tiªu dïng vµ Èm thùc. §©y cßn lµ n¬i héi tô ®«ng vui cña nh÷ng ng êi b¸n v¶i, b¸n rîu ®Õn tõ nhiÒu vïng, cã nhiÒu giäng nãi, trang phôc kh¸c nhau... 6. Qua c¸ch miªu t¶ tõ xa ®Õn gÇn, tõ kh¸i qu¸t ®Õn cô thÓ, t¶ xen kÓ... cïng víi viÖc sö dông c¸c tõ ng÷ gîi c¶m tinh tÕ cña t¸c gi¶, cã thÓ c¶m nhËn ®îc vÎ ®Ñp trï phó cña vïng s«ng níc Cµ Mau. §ã lµ mét n¬i cã khung c¶nh thiªn nhiªn hoang d· vµ hïng vÜ - n¬i cã nh÷ng dßng s«ng réng lín vµ rõng ®íc b¹t ngµn; ®ång thêi ®ã còng lµ n¬i cã c¶nh chî N¨m C¨n ®Æc s¾c, tÊp nËp ®«ng vui. iii. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Tãm t¾t Bµi v¨n miªu t¶ c¶nh quan thiªn nhiªn, s«ng níc vïng Cµ Mau, m¶nh ®Êt tËn cïng phÝa nam cña Tæ quèc. C¶nh thiªn nhiªn ë ®©y thËt réng lín, hoang d· vµ hïng vÜ, ®Æt biÖt lµ nh÷ng dßng s«ng vµ rõng ®íc. C¶nh chî N¨m C¨n lµ h×nh ¶nh trï phó, ®éc ®¸o, tÊp nËp vÒ sinh ho¹t cña con ngêi ë vïng ®Êt Êy. 2. C¸ch ®äc §o¹n v¨n ®îc viÕt chñ yÕu theo lèi miªu t¶ (t¶ c¶nh, t¶ ngêi, t¶ c¶nh sinh ho¹t). Nh÷ng ®o¹n t¶ c¶nh vËt cÇn ®äc chËm r·i. H·y h×nh dung m×nh ®ang ngåi trªn con thuyÒn cña t¸c gi¶, chÇm chËm lít qua c¸c kªnh, r¹ch, nh÷ng c¶nh vËt ë hai bªn bê s«ng. §o¹n t¶ c¶nh chî N¨m C¨n tÊp nËp, ®«ng vui cã thÓ ®äc nhanh h¬n, diÔn t¶ kh«ng khÝ s«i ®éng víi nh÷ng ©m thanh n¸o nøc, nh÷ng mµu s¾c sÆc sì ë n¬i nµy. 3. ViÕt mét ®o¹n v¨n tr×nh bµy c¶m nhËn cña em vÒ vïng Cµ Mau qua bµi S«ng níc Cµ Mau ®· häc. Gîi ý: Tham kh¶o ®o¹n v¨n sau. Díi ngßi bót tµi t×nh cña nhµ v¨n §oµn Giái, c¶ vïng Cµ Mau hiÖn lªn thËt lµ sinh ®éng. C¶nh vËt biÕn ho¸, mµu s¾c biÕn ho¸. Nh÷ng dßng s«ng, kªnh, r¹ch, rõng ®íc vµ c¶ khu chî N¨m C¨n n÷a hiÖn lªn võa hïng vÜ, hoang s¬, võa d¹t dµo søc sèng, c¶nh xa l¹ mµ vÉn gîi bao yªu mÕn, nhí th¬ng. Thiªn nhiªn Cµ Mau bao la, hµo phãng; con ngêi Cµ Mau méc m¹c, hån hËu, dÔ th¬ng. §äc nh÷ng trang v¨n cña §oµn Giái, ta cã c¶m gi¸c nh ®ang ®i gi÷a s«ng níc Cµ Mau, tËn hëng h¬ng rõng Cµ Mau, ®Õn ch¬i chî N¨m C¨n, dõng l¹i, bíc lªn nh÷ng ng«i nhµ bÌ xem vµ mua mét vµi mãn quµ lu niÖm. ¤i! C¸i c¶m gi¸c ®îc chu du gi÷a c¶ mét miÒn s«ng níc nh thÕ míi thó vÞ biÕt bao. 4. KÓ tªn mét vµi con s«ng ë quª h¬ng em hoÆc ®Þa ph¬ng mµ em ®ang ë, giíi thiÖu v¾n t¾t vÒ mét trong nh÷ng con s«ng Êy. Gîi ý: 13 - Tuú tõng miÒn ®Þa lÝ, häc sinh tù kÓ nh÷ng con s«ng cña quª m×nh. - Khi viÕt ®o¹n giíi thiÖu vÒ mét con s«ng, cÇn chó ý chØ ra nh÷ng nÐt ®Æc tr ng riªng cña con s«ng quª m×nh (c¶nh vËt, nh÷ng sinh ho¹t thêng nhËt trªn s«ng,…). So s¸nh I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. So s¸nh lµ g×? a) H×nh ¶nh so s¸nh ®îc thÓ hiÖn b»ng nh÷ng tõ ng÷ nµo trong c¸c c©u sau: (1) TrÎ em nh bóp trªn cµnh BiÕt ¨n ngñ, biÕt häc hµnh lµ ngoan. (Hå ChÝ Minh) (2) [...] tr«ng hai bªn bê, rõng ®íc dùng lªn cao ngÊt nh hai d·y trêng thµnh v« tËn. (§oµn Giái) Gîi ý: - TrÎ em nh bóp trªn cµnh - rõng ®íc dùng lªn cao ngÊt nh hai d·y trêng thµnh v« tËn. b) Trong c¸c h×nh ¶nh so s¸nh võa x¸c ®Þnh ®îc, nh÷ng sù vËt, sù viÖc nµo ®îc so s¸nh víi nhau? Gîi ý: - trÎ em ®îc so s¸nh víi bóp trªn cµnh; - rõng ®íc ®îc so s¸nh víi hai d·y têng thµnh v« tËn. c) V× sao c¸c sù vËt, sù viÖc trªn l¹i cã thÓ so s¸nh ®îc víi nhau? Gîi ý: Gi÷a c¸c sù vËt, sù viÖc so s¸nh víi nhau ph¶i cã nÐt nµo ®ã gièng nhau. - trÎ em vµ bóp trªn cµnh, gièng nhau: non t¬, ®îc n©ng niu,... - rõng ®íc vµ d·y trêng thµnh, gièng nhau: dùng lªn cao, th¼ng ®øng, dµi dÆc,... d) ViÖc so s¸nh c¸c sù vËt, sù viÖc víi nhau nh trªn cã t¸c dông g×? Gîi ý: So s¸nh cã t¸c dông lµm næi bËt c¸i ®îc nãi ®Õn, béc lé sù c¶m nhËn cña ngêi nãi (viÕt), gîi ra h×nh ¶nh cô thÓ, truyÒn c¶m. H·y so s¸nh: - TrÎ em biÕt ngoan ngo·n, biÕt häc hµnh lµ ngoan víi TrÎ em nh bóp trªn cµnh - BiÕt ngoan ngo·n, biÕt häc hµnh lµ ngoan. - rõng ®íc dùng lªn cao ngÊt víi rõng ®íc dùng lªn cao ngÊt nh hai d·y trêng thµnh v« tËn ®) C©u sau ®©y còng sö dông so s¸nh nhng kh«ng gièng víi sù so s¸nh ë c¸c c©u trªn. Em h·y nhËn xÐt vÒ ®iÒu nµy. Con mÌo v»n vµo tranh, to h¬n c¶ con hæ nhng nÐt mÆt l¹i v« cïng dÔ mÕn. (T¹ Duy Anh) 14 Gîi ý: So s¸nh lµ thao t¸c phæ biÕn, ®îc dïng trong suy nghÜ, nãi n¨ng,... Cã sù so s¸nh ®Ó lµm næi bËt c¸i ®îc nãi ®Õn th«ng qua liªn hÖ gièng nhau gi÷a c¸c sù vËt, sù viÖc (nh trong vÝ dô (1) vµ (2) ë trªn); so s¸nh kiÓu nµy lµ phÐp so s¸nh - mét biÖn ph¸p tu tõ. Nhng còng cã sù so s¸nh ®Ó ph©n biÖt ®Æc ®iÓm kh¸c nhau gi÷a c¸c sù vËt, sù viÖc (nh trong c©u v¨n cña T¹ Duy Anh); so s¸nh kiÓu nµy kh«ng ph¶i lµ phÐp so s¸nh - biÖn ph¸p tu tõ. 2. CÊu t¹o cña phÐp so s¸nh Xem xÐt m« h×nh cÊu t¹o cña phÐp so s¸nh qua b¶ng vµ vÝ dô díi ®©y: VÕ A VÕ B (c¸i ®îc so s¸nh) Ph¬ng diÖn so s¸nh mÆt Tõ so s¸nh (c¸i dïng ®Ó so s¸nh - c¸i so s¸nh) nh hoa ®Ñp a) KÎ b¶ng t¬ng tù vµ xÕp c¸c h×nh ¶nh so s¸nh ë vÝ dô (1), (2) vµo nh÷ng vÞ trÝ thÝch hîp. Gîi ý: VÕ A (c¸i ®îc so s¸nh) Ph¬ng diÖn so s¸nh (1) TrÎ em (2) rõng ®íc dùng lªn cao ngÊt VÕ B Tõ so s¸nh (c¸i dïng ®Ó so s¸nh - c¸i so s¸nh) nh bóp trªn cµnh nh hai d·y trêng thµnh v« tËn Trêng hîp (1) kh«ng ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè; trêng hîp (2) ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè. b) §Æt nh÷ng tõ ng÷ chøa h×nh ¶nh so s¸nh trong c¸c c©u sau ®©y vµo b¶ng m« h×nh cÊu t¹o cña phÐp so s¸nh vµ nªu nhËn xÐt. Trêng s¬n: chÝ lín «ng cha (1) Cöu Long: lßng mÑ bao la sãng trµo. (Lª Anh Xu©n) (2) Nh tre mäc th¼ng, con ngêi kh«ng chÞu khuÊt. (ThÐp Míi) Gîi ý: VÕ A (c¸i ®îc so s¸nh) VÕ B Ph¬ng diÖn so s¸nh chÝ lín «ng cha lßng mÑ Tõ so s¸nh (c¸i dïng ®Ó so s¸nh - c¸i so s¸nh) Trêng S¬n bao la sãng trµo Cöu Long 15 con ngêi kh«ng chÞu khuÊt nh tre mäc th¼ng c) T×m thªm c¸c tõ ng÷ cã thÓ thay thÕ vµo vÞ trÝ tõ nh trong c¸c b¶ng trªn. Gîi ý: C¸c tõ so s¸nh thêng gÆp: lµ, nh lµ, tùa nh lµ, y nh, hÖt nh, gièng nh, tùa nh, bao nhiªu... bÊy nhiªu... ) II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Víi mçi mÉu so s¸nh gîi ý díi ®©y, h·y t×m thªm mét vÝ dô: a) So s¸nh ®ång lo¹i - So s¸nh ngêi víi ngêi: Lóc ë nhµ mÑ còng lµ c« gi¸o Khi ®Õn trêng, c« gi¸o nh mÑ hiÒn. (Lêi bµi h¸t) - So s¸nh vËt víi vËt: Tõ xa nh×n l¹i, c©y g¹o sõng s÷ng nh mét th¸p ®Ìn khæng lå […]. (Vò Tó Nam) b) So s¸nh kh¸c lo¹i - So s¸nh vËt víi ngêi: Ng«i nhµ nh trÎ nhá Lín lªn víi trêi xanh. (§ång Xu©n Lan) Bµ nh qu¶ ®· chÝn råi Cµng thªm tuæi t¸c, cµng t¬i lßng vµng. (Vâ Thanh An) - So s¸nh c¸i cô thÓ víi c¸i trõu tîng: Trêng S¬n: chÝ lín «ng cha Cöu Long: lßng mÑ bao la sãng trµo. (Lª Anh Xu©n) C«ng cha nh nói Th¸i S¬n NghÜa mÑ nh níc trong nguån ch¶y ra. (Ca dao) Gîi ý: Cã thÓ lÊy thªm c¸c vÝ dô sau. a) So s¸nh ®ång lo¹i - Ngêi víi ngêi: Ngêi lµ Cha, lµ B¸c, lµ Anh 16 Qu¶ tim lín läc tr¨m dßng m¸u ®á. (Tè H÷u) - VËt víi vËt: Nh÷ng ®èng gç cao nh nói chÊt dùa bê. (§oµn Giái) b) So s¸nh kh¸c lo¹i - VËt víi ngêi: Tre tr«ng thanh cao, gi¶n dÞ, chÝ khÝ nh ngêi. (ThÐp Míi) TrÎ em nh bóp trªn cµnh, BiÕt ¨n ngñ, biÕt häc hµnh lµ ngoan. (B¸c Hå) - So s¸nh c¸i cô thÓ víi c¸i trõu tîng: Con ®i tr¨m nói ngµn khe Cha b»ng mu«n nçi t¸i tª lßng bÇm. (Tè H÷u) T×nh yªu Tæ quèc lµ ®Ønh nói, bê s«ng, Nh÷ng lóc tét cïng lµ dßng huyÕt ch¶y. (Xu©n DiÖu) 2. T×m tõ ®iÒn vµo chç trèng trong b¶ng sau ®Ó ®îc nh÷ng c©u thµnh ng÷: voi khoÎ nh ®en nh tuyÕt ... tr¾ng nh ... ... ... thui c©y sµo ... cao nh ... ... ... 3. H·y t×m nh÷ng c©u v¨n cã sö dông phÐp so s¸nh trong c¸c bµi Bµi häc ®êng ®êi ®Çu tiªn, S«ng níc Cµ Mau vµ xÕp chóng vµo b¶ng cÊu t¹o cña phÐp so s¸nh. Gîi ý: VÕ A VÕ B Ph¬ng diÖn Tõ so s¸nh so s¸nh Nh÷ng ngän cá gÉy r¹p y nh cã nh¸t dao võa lia qua Hai c¸i r¨ng ®en lóc nµo còng nhai nh hai lìi liÒm m¸y (c¸i ®îc so s¸nh) (c¸i dïng ®Ó so s¸nh - c¸i so s¸nh) 17 nh¸nh ngoµm ngo¹p C¸i chµng DÕ Cho¾t ngêi gÇy gß vµ dµi lªu nghªu nh mét g· nghiÖn thuèc phiÖn c¸nh chØ ng¾n cñn ®Õn gi÷a lng, hë c¶ m¹ng sên nh ngêi cëi trÇn mÆc ¸o gi-lª chÞ trîn trßn m¾t, gi¬ng c¸nh lªn nh s¾p ®¸nh nhau nh c¸i dïi s¾t Má Cèc lµm viÖc s«ng ngßi, kªnh r¹ch cµng bña gi¨ng chi chÝt nh m¹ng nhÖn bä m¾t ®en nh h¹t võng chóng cø bay theo thuyÒn tõng bÇy nh nh÷ng ®¸m m©y nhá c¸ níc b¬i hµng ®µn ®en tròi nh« lªn ngôp xuèng nh ngêi b¬i Õch gi÷a nh÷ng ®Çu sãng tr¾ng rõng ®íc dùng lªn cao ngÊt nh hai d·y trêng thµnh v« tËn Nh÷ng ng«i nhµ bÌ ban ®ªm ¸nh ®Ìn m¨ng- nh s«ng chiÕu rùc trªn mÆt níc nh÷ng khu phè næi Quan s¸t, tëng tîng, so s¸nh vµ nhËn xÐt trong v¨n miªu t¶ I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. §äc c¸c ®o¹n v¨n díi ®©y vµ tr¶ lêi c©u hái: (1) C¸i chµng DÕ Cho¾t, ngêi gÇy gß vµ dµi lªu nghªu nh mét g· nghiÖn thuèc phiÖn. §· thanh niªn råi mµ c¸nh chØ ng¾n cñn ®Õn gi÷a lng, hë c¶ m¹ng sên nh ngêi cëi trÇn mÆc ¸o gi-lª. §«i cµng bÌ bÌ, nÆng nÒ, tr«ng ®Õn xÊu. R©u ria g× mµ côt cã mét mÈu vµ mÆt mòi th× lóc nµo còng ngÈn ngÈn ng¬ ng¬. (T« Hoµi) (2) Cµng ®æ dÇn vÒ híng mòi Cµ Mau th× s«ng ngßi, kªnh r¹ch cµng bña gi¨ng chi chÝt nh m¹ng nhÖn. Trªn th× trêi xanh, díi th× níc xanh, chung quanh m×nh còng chØ toµn mét s¾c xanh c©y l¸. TiÕng r× rµo bÊt tËn cña nh÷ng khu rõng xanh bèn mïa, cïng tiÕng sãng r× rµo tõ biÓn §«ng vµ vÞnh Th¸i Lan ngµy ®ªm kh«ng ngít väng vÒ trong h¬i giã muèi [...]. Dßng s«ng N¨m C¨n mªnh m«ng, níc Çm Çm ®æ ra biÓn ngµy ®ªm nh th¸c, c¸ níc b¬i hµng ®µn ®en tròi nh« lªn hôp xuèng nh ngêi b¬i Õch gi÷a nh÷ng ®Çu sãng tr¾ng. ThuyÒn xu«i gi÷a dßng con s«ng réng h¬n ngµn thíc, tr«ng 18 hai bªn bê, rõng ®íc dùng lªn cao ngÊt nh hai d·y trêng thµnh v« tËn. (§oµn Giái) (3) Mïa xu©n, c©y g¹o gäi ®Õn bao nhiªu lµ chim rÝu rÝt. Tõ xa nh×n l¹i, c©y g¹o sõng s÷ng nh mét th¸p ®Ìn khæng lå: hµng ngµn b«ng hoa lµ hµng ngµn ngän löa hång t¬i, hµng ngµn bóp nân lµ hµng ngµn ¸nh nÕn trong xanh, tÊt c¶ ®Òu lãng l¸nh, lung linh trong n¾ng. Chµo mµo, s¸o sËu, s¸o ®en,... ®µn ®µn lò lò bay ®i bay vÒ, lîn lªn lîn xuèng. Chóng nã gäi nhau, trß truyÖn, trªu ghÑo vµ tranh c·i nhau, ån mµ vui kh«ng thÓ tëng ®îc. Ngµy héi mïa xu©n ®Êy! (Vò Tó Nam) 2. a) Qua c¸c ®o¹n v¨n miªu t¶ trªn, em h×nh dung ra ®îc ®Æc ®iÓm g× næi bËt cña tõng sù vËt, phong c¶nh? §Æc ®iÓm Êy ®îc thÓ hiÖn qua nh÷ng tõ ng÷, h×nh ¶nh nµo? Gîi ý: - §o¹n (1): §äc ®o¹n v¨n ta h×nh dung ®îc d¸ng vÎ gÇy gß, yÕu ít cña DÕ Cho¾t. C¸c tõ ng÷, h×nh ¶nh chñ yÕu thÓ hiÖn ®iÒu ®ã lµ: gÇy gß, lªu nghªu, ng¾n ngñn, bÌ bÌ,… - §o¹n (2): Cho ta h×nh dung vÒ c¶nh bÇu trêi, s«ng níc Cµ Mau. §Æc ®iÓm cña khung c¶nh Cµ Mau ®îc thÓ hiÖn b»ng c¸c tõ ng÷ vµ h×nh ¶nh: bña gi¨ng chi chÝt nh m¹ng nhÖn, trêi xanh, níc xanh, tiÕng sãng r× rµo, c¸ níc b¬i hµng ®µn ®en tròi,… - §o¹n (3): Cho ta h×nh dung vÒ vÎ ®Ñp ®Çy søc sèng cña mïa xu©n. C¸c tõ ng÷ h×nh ¶nh thÓ hiÖn ®iÒu ®ã lµ: chim rÝu rÝt, c©y g¹o sõng s÷ng, hµng ngµn ngän löa hång t¬i, chµo mµo, s¸o sËu, s¸o ®en,…®µn ®µn lò lò,… c) §Ó cã thÓ miªu t¶ ®îc c¸c sù vËt, phong c¶nh nh thÕ ngêi viÕt ph¶i cã nh÷ng n¨ng lùc g×? Gîi ý: Ngêi viÕt cÇn ph¶i cã n¨ng lùc quan s¸t, liªn tëng, tëng tîng, so s¸nh, vÝ von,… d) T×m nh÷ng c©u v¨n cã h×nh ¶nh liªn tëng, so s¸nh vµ nhËn xÐt vÒ t¸c dông cña c¸c thao t¸c nµy. Gîi ý: Cã thÓ t×m nh÷ng c©u nh. - ë ®o¹n (1): …ngêi gÇy gß vµ dµi lªu nghªu nh mét g· nghiÖn thuèc phiÖn; mÆt mòi th× lóc nµo còng ngÈn ngÈn ng¬ ng¬,… - §o¹n (2): … chi chÝt nh m¹ng nhÖn, níc Çm Çm ®æ ra biÓn ngµy ®ªm nh th¸c, c¸ b¬i hµng ®µn ®en tròi,… - §o¹n (3): C©y g¹o sõng s÷ng nh mét th¸p ®Ìn khæng lå, hµng ngµn b«ng hoa nh hµng ngµn ngän löa hång t¬i,… Nh÷ng c©u v¨n nh trªn võa t¹o ra nh÷ng nÐt riªng ®éc ®¸o, võa thÓ hiÖn ®îc nh÷ng nÐt ®Æc trng cña sù vËt, hiÖn tîng. Theo ®ã, nã t¹o ra sù hÊp dÉn vµ thu hót ®îc sù chó ý cña ngêi nghe. 3*. So s¸nh ®o¹n v¨n díi ®©y víi ®o¹n nguyªn v¨n ë trªn (môc a-(2)) vµ cho biÕt viÖc lîc bá ®i c¸c ch÷ cã ¶nh hëng g× ®Õn hiÖu qu¶ miªu t¶. Dßng s«ng N¨m C¨n mªnh m«ng, níc (...) ®æ ra biÓn ngµy ®ªm (...), c¸ níc b¬i hµng ®µn ®en tròi (...) gi÷a nh÷ng ®Çu sãng tr¾ng. ThuyÒn xu«i gi÷a dßng con s«ng réng h¬n ngµn thíc, tr«ng hai bªn bê, rõng ®íc dùng lªn cao ngÊt (...). Gîi ý: ViÖc lîc bá ®i c¸c tõ ng÷ mang ý nghÜa so s¸nh, liªn tëng lµm cho ®o¹n v¨n ch¼ng nh÷ng kh«ng 19 thÓ hiÖn ®îc hÕt nh÷ng nÐt riªng cña s«ng níc Cµ Mau (dßng N¨m C¨n) mµ cßn lµm cho ®o¹n v¨n kÐm ®i sù hÊp dÉn. VÝ dô nµy cho thÊy quan s¸t, tëng tîng, so s¸nh vµ nhËn xÐt cã vai trß v« cïng quan träng trong sù miªu t¶ cña nhµ v¨n. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. a) Lùa chän 5 trong sè c¸c tõ ng÷ g¬ng bÇu dôc, m¶nh kÝnh, cong cong, uèn, lÊp lã, x¸m xÞt, cæ kÝnh, xanh um, xanh biÕc ®Ó ®iÒn vµo nh÷ng chç trèng trong ®o¹n v¨n díi ®©y. Nhµ t«i c¸ch Hå G¬m kh«ng xa. Tõ trªn g¸c cao nh×n xuèng, hå nh mét chiÕc (...) lín, s¸ng long lanh. CÇu Thª Hóc mµu son, (...) nh con t«m, dÉn vµo ®Òn Ngäc S¬n. M¸i ®Òn (...) bªn gèc ®a giµ, rÔ l¸ xum xuª. Xa mét chót lµ Th¸p Rïa, têng rªu (...), x©y trªn gß ®Êt gi÷a hå, cá mäc (...) (Theo Ng« Qu©n MiÖn) Gîi ý: g¬ng bÇu dôc, cong cong, lÊp lã, cæ kÝnh, xanh um. b) Trong ®o¹n v¨n trªn, t¸c gi¶ ®· quan s¸t vµ lùa chän h×nh ¶nh nh thÕ nµo? Gîi ý: Trong ®o¹n v¨n trªn t¸c gi¶ ®· chøng tá mét n¨ng lùc sù quan s¸t vµ liªn tëng rÊt tinh tÕ. V× thÕ mµ c¸c h×nh ¶nh so s¸nh ®îc t¹o ra ®Òu g©y ®îc sù chó ý cña ngêi ®äc, t¹o cho hä sù thÝch thó khi ®äc nh÷ng dßng v¨n miªu t¶. C¸c h×nh ¶nh so s¸nh thó vÞ nh : hå nh mét chiÕc g¬ng bÇu dôc lín, s¸ng long lanh; Cçu Thª Hóc – cong cong nh con t«m; m¸i ®Òn lÊp lã bªn gèc ®a giµ rÔ l¸ xum xuª,… 2. ë ®o¹n v¨n sau, t¸c gi¶ ®· sö dông nh÷ng h×nh ¶nh ®Æc s¾c nµo ®Ó lµm næi bËt h×nh ¶nh mét chó DÕ MÌn víi th©n h×nh ®Ñp, cêng tr¸ng nhng tÝnh t×nh l¹i rÊt ¬ng bíng, kiªu k¨ng? Lóc t«i ®i b¸ch bé th× c¶ ngêi t«i rung rinh mét mµu n©u bãng mì soi g¬ng ®îc vµ rÊt a nh×n. §Çu t«i to vµ næi tõng t¶ng, rÊt bíng. Hai c¸i r¨ng ®en nh¸nh lóc nµo còng nhai ngoµm ngo¹p nh hai lìi liÒm m¸y lµm viÖc. Sîi r©u t«i dµi vµ uèn cong mét vÎ rÊt ®çi hïng dòng. T«i lÊy lµm h·nh diÖn víi bµ con vÒ cÆp r©u Êy l¾m. Cø chèc chèc t«i l¹i trÞnh träng vµ khoan thai ®a c¶ hai ch©n lªn vuèt r©u. (T« Hoµi) Gîi ý: Nh÷ng h×nh ¶nh tiªu biÓu, ®Æc s¾c lµm næi bËt th©n h×nh ®Ñp, cêng tr¸ng nhng tÝnh t×nh rÊt ¬ng bíng, kiªu c¨ng cña DÕ MÌn lµ: c¶ ngêi t«i rung rinh mét mµu n©u bãng mì soi g¬ng ®îc; ®Çu – to vµ næi tõng m¶ng, rÊt bíng; r¨ng ®en nh¸nh – nh hai lìi liÒm m¸y; sîi r©u t«i dµi vµ uèn cong mét vÎ rÊt ®çi hïng dòng; t«i … h·nh diÖn…víi cÆp r©u Êy l¾m; cø chèc chèc t«i l¹i trÞnh träng vµ khoan thai ®a c¶ hai ch©n lªn vèt r©u. 3. H·y quan s¸t råi ghi chÐp l¹i ng«i nhµ hoÆc c¨n phßng em ë vµ lùa chän ra nh÷ng ®Æc ®iÓm næi bËt nhÊt. Gîi ý: Tuú vµo ®Æc ®iÓm cña ng«i nhµ hoÆc c¨n phßng m×nh ®ang ë mµ mçi ngêi l¹i cã thÓ lùa chän nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng (cña n¬i m×nh ë) ®Ó mµ miªu t¶. Chó ý nh÷ng ®iÓm næi bËt cÇn lu ý lµ: mµu s¬n, khung cöa sæ, gãc häc tËp, c¸ch bè trÝ néi thÊt trong phßng,… 5. NÕu dïng nh÷ng h×nh ¶nh sau ®©y ®Ó miªu t¶ vÒ quang c¶nh quª h¬ng em vµo buæi s¸ng th× em liªn tëng, so s¸nh chóng víi nh÷ng g×? - MÆt trêi - BÇu trêi 20