Tài liệu Để học tốt ngữ văn 6 tập 1

häc tèt ng÷ v¨n 6 (tËp mét) 2 ph¹m tuÊn anh - thanh giang - nguyÔn träng hoµn häc tèt ng÷ v¨n 6 (tËp mét) T¸i b¶n, cã bæ sung nhµ xuÊt b¶n ®¹i häc quèc gia TP. hå chÝ minh 3 4 lêi nãi ®Çu Thùc hiÖn ch¬ng tr×nh Trung häc c¬ së (ban hµnh kÌm theo QuyÕt ®Þnh sè 03/Q§-BGD&§T ngµy 24/1/2002 cña Bé trëng Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o), m«n Ng÷ v¨n ®îc triÓn khai d¹y häc theo nguyªn t¾c tÝch hîp (v¨n häc, tiÕng ViÖt vµ lµm v¨n), ph¸t huy tÝnh chñ ®éng tÝch cùc cña häc sinh. Nh»m gióp c¸c em häc sinh cã thªm tµi liÖu tham kh¶o ®Ó t¨ng cêng kh¶ n¨ng tù häc, chóng t«i biªn so¹n bé s¸ch Häc tèt Ng÷ v¨n Trung häc c¬ së. Theo ®ã, cuèn Häc tèt Ng÷ v¨n 6 – tËp mét sÏ ®îc tr×nh bµy theo thø tù tÝch hîp c¸c ph©n m«n: - V¨n - TiÕng ViÖt - Lµm v¨n C¸ch tæ chøc mçi bµi trong cuèn s¸ch sÏ gåm hai phÇn chÝnh: I. KiÕn thøc c¬ b¶n II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng Néi dung phÇn KiÕn thøc c¬ b¶n víi nhiÖm vô cñng cè vµ kh¾c s©u kiÕn thøc sÏ gióp häc sinh tiÕp cËn víi nh÷ng vÊn ®Ò thÓ lo¹i, giíi thiÖu nh÷ng ®iÒu næi bËt vÒ t¸c gi¶, t¸c phÈm (víi phÇn v¨n); giíi thiÖu mét sè kh¸i niÖm, yªu cÇu cÇn thiÕt mµ häc sinh cÇn n¾m ®Ó cã thÓ vËn dông ®îc khi thùc hµnh. Néi dung phÇn rÌn luyÖn kÜ n¨ng ®a ra mét sè híng dÉn vÒ thao t¸c thùc hµnh kiÕn thøc (ch¼ng h¹n: tËp tãm t¾t mét v¨n b¶n, tËp ®äc mét v¨n b¶n theo ®Æc trng thÓ lo¹i, tËp nhËn diÖn tõ vµ c¸u t¹o tõ tiÕng ViÖt, nhËn diÖn lêi v¨n vµ ®o¹n v¨n tù sù, luyÖn tËp x©y dùng bµi tù sù – kÓ chuyÖn ®êi thêng...). Mçi t×nh huèng thùc hµnh trong phÇn nµy ®Æt ra mét yªu cÇu häc sinh ph¶i th«ng hiÓu kiÕn thøc c¬ b¶n cña bµi häc; ngîc l¹i, qua c«ng viÖc thùc hµnh, kiÕn thøc lÝ thuyÕt còng cã thªm mét dÞp ®îc còng cè. V× thÕ, gi÷a lÝ thuyÕt vµ thùc hµnh cã mèi quan hÖ võa nh©n qu¶ võa t¬ng hç rÊt chÆt chÏ. Ngoµi c¸c nhiÖm vô trªn, ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh, néi dung cuèn s¸ch cßn híng tíi viÖc më réng vµ n©ng cao kiÕn thøc cho häc sinh líp 6. §iÒu nµy thÓ hiÖn qua c¸ch tæ chøc kiÕn thøc trong tõng bµi, c¸ch híng dÉn thùc hµnh còng nh giíi thiÖu c¸c vÝ dô, c¸c bµi viÕt tham kh¶o. Cuèn s¸ch ch¾c sÏ cßn nh÷ng khiÕm khuyÕt. Chóng t«i rÊt mong nhËn ®îc ý kiÕn ®ãng gãp ®Ó cã thÓ n©ng cao chÊt lîng trong nh÷ng lÇn in sau. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n. nhãm biªn so¹n 5 con rång ch¸u tiªn (TruyÒn thuyÕt) I. VÒ thÓ lo¹i 1. TruyÒn thuyÕt lµ lo¹i truyÖn d©n gian kÓ vÒ c¸c nh©n vËt vµ sù kiÖn cã liªn quan ®Õn lÞch sö thêi qu¸ khø. TruyÒn thuyÕt lµ t¸c phÈm nghÖ thuËt truyÒn miÖng nªn nã thêng cã yÕu tè tëng tîng, k× ¶o. TruyÒn thuyÕt thÓ hiÖn quan ®iÓm, th¸i ®é vµ c¸ch ®¸nh gi¸ cña nh©n d©n ®èi víi c¸c sù kiÖn vµ nh©n vËt lÞch sö ®îc kÓ. 2. TruyÒn thuyÕt cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi thÇn tho¹i. C¸c chi tiÕt hoang ®êng, k× ¶o vèn lµ ®Æc trng cña thÇn tho¹i còng thêng xuyªn ®îc sö dông trong truyÒn thuyÕt lµm chøc n¨ng "huyÒn ¶o ho¸" c¸c nh©n vËt, sù kiÖn; thÓ hiÖn sù t«n sïng, ngìng mé cña nh©n d©n ®èi víi c¸c nh©n vËt ®· ®i vµo truyÒn thuyÕt. Cã nhiÒu c©u chuyÖn thÇn tho¹i ®îc "lÞch sö ho¸" ®Ó trë thµnh truyÒn thuyÕt (vÝ dô nh truyÒn thuyÕt thêi c¸c vua Hïng), ®iÒu ®ã chøng tá sù ph¸t triÓn tiÕp nèi cña truyÒn thuyÕt sau thÇn tho¹i trong lÞch sö v¨n häc d©n gian(1). 3. C¸c truyÒn thuyÕt vÒ thêi ®¹i Hïng V¬ng - thêi ®¹i më ®Çu lÞch sö ViÖt Nam (c¸ch ngµy nay kho¶ng bèn ngh×n n¨m vµ kÐo dµi chõng hai ngh×n n¨m) nh: Con Rång ch¸u Tiªn; B¸nh chng, b¸nh giÇy; S¬n Tinh, Thñy Tinh; Th¸nh Giãng... ®Òu g¾n víi viÖc nhËn thøc vÒ nguån gèc d©n téc vµ c«ng cuéc dùng níc, gi÷ níc díi thêi c¸c vua Hïng. II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. TruyÒn thuyÕt Con Rång ch¸u Tiªn cã nhiÒu chi tiÕt thÓ hiÖn tÝnh chÊt k× l¹, lín lao, ®Ñp ®Ï vÒ nguån gèc vµ h×nh d¹ng cña L¹c Long Qu©n vµ ¢u C¬. Tríc hÕt, c¶ hai ®Òu thuéc dßng dâi c¸c thÇn. L¹c Long Qu©n lµ con trai thÇn Long N÷ (thêng ë díi níc), ¢u C¬ thuéc dßng hä ThÇn N«ng (ë trªn nói). Thø hai, L¹c Long Qu©n cã søc khoÎ v« ®Þch, cã nhiÒu phÐp l¹, thêng gióp d©n diÖt trõ yªu qu¸i, d¹y d©n c¸ch trång trät, ch¨n nu«i; ¢u C¬ xinh ®Ñp tuyÖt trÇn. 2. VÒ viÖc kÕt duyªn cña L¹c Long Qu©n cïng ¢u C¬ vµ chuyÖn ¢u C¬ sinh në cã nhiÒu ®iÒu k× l¹: Mét vÞ thÇn sèng díi níc kÕt duyªn cïng mét ngêi thuéc dßng hä ThÇn N«ng ë trªn nói cao; ¢u C¬ kh«ng sinh në theo c¸ch b×nh thêng. Nµng sinh ra mét c¸i bäc mét tr¨m trøng, tr¨m trøng l¹i në ra mét tr¨m ngêi con ®Ñp ®Ï l¹ thêng. §µn con kh«ng cÇn bó mím mµ tù lín lªn nh thæi, mÆt mòi kh«i ( 6 1) VÒ vÊn ®Ò nµy, nhµ nghiªn cøu KiÒu Thu Ho¹ch trong tiÓu luËn TruyÒn thuyÕt anh hïng trong thêi k× phong kiÕn cho r»ng: "TruyÒn thuyÕt lµ mét thÓ tµi truyÖn kÓ truyÒn miÖng, n»m trong lo¹i h×nh tù sù d©n gian; néi dung cèt truyÖn cña nã lµ kÓ l¹i truyÖn tÝch c¸c nh©n vËt lÞch sö hoÆc gi¶i thÝch nguån gèc c¸c phong vËt ®Þa ph¬ng theo quan ®iÓm cña nh©n d©n; biÖn ph¸p nghÖ thuËt phæ biÕn cña nã lµ khoa tr¬ng, phãng ®¹i, ®ång thêi nã còng sö dông nh÷ng yÕu tè h ¶o, thÇn k× nh cæ tÝch vµ thÇn tho¹i; nã kh¸c cæ tÝch ë chç kh«ng nh»m ph¶n ¸nh xung ®ét gia ®×nh, sinh ho¹t x· héi vµ sè phËn c¸ nh©n mµ thêng ph¶n ¸nh nh÷ng vÊn ®Ò thuéc ph¹m vi quèc gia, d©n téc réng lín; nã kh¸c thÇn tho¹i ë chç nhµo nÆn tù nhiªn vµ x· héi trªn c¬ së sù thËt lÞch sö cô thÓ chø kh«ng ph¶i hoµn toµn trong trÝ tëng tîng vµ b»ng trÝ tëng tîng" (NhiÒu t¸c gi¶. TruyÒn thèng anh hïng d©n téc trong lo¹i h×nh tù sù d©n gian ViÖt Nam, NXB Khoa häc x· héi, H., 1971). ng«, khoÎ m¹nh nh thÇn. L¹c Long Qu©n vµ ¢u C¬ chia con ra lµm hai: n¨m m¬i ngêi theo cha xuèng biÓn, n¨m m¬i ngêi theo mÑ lªn nói. Chia nh vËy lµ ®Ó khi cã viÖc g× th× gióp ®ì lÉn nhau. 3. Chi tiÕt tëng tîng, k× ¶o lµ nh÷ng chi tiÕt kh«ng cã thËt. §ã lµ nh÷ng chi tiÕt cã tÝnh chÊt hoang ®êng, k× l¹. Trong truyÖn truyÒn thuyÕt, nh©n d©n s¸ng t¹o ra nh÷ng chi tiÕt tëng tîng, k× ¶o nh»m dùng lªn nh÷ng c©u chuyÖn thÇn k×, gi¶i thÝch nh÷ng sù kiÖn, sù viÖc cha thÓ gi¶i thÝch theo c¸ch th«ng thêng hoÆc lµ ®Ó thÇn th¸nh ho¸ c¸c nh©n vËt mµ nh©n d©n ngìng mé, t«n sïng. Trong truyÖn Con Rång ch¸u Tiªn, nh÷ng chi tiÕt nµy cã vai trß t« ®Ëm tÝnh chÊt k× l¹, ®Ñp ®Ï cña c¸c nh©n vËt (L¹c Long Qu©n vµ ¢u C¬), ®ång thêi chøng tá ngêi ViÖt cã nguån gèc kh¸c thêng, rÊt cao quý vµ ®Ñp ®Ï. Qua viÖc thÇn k× ho¸, linh thiªng ho¸ nguån gèc d©n téc, nh©n d©n ta muèn nh¾n nhñ ngêi ®êi sau h·y lu«n lu«n tù hµo, t«n kÝnh tæ tiªn m×nh. C¸c chi tiÕt tëng tîng, k× ¶o trong truyÖn võa ph¶n ¸nh mét tr×nh ®é hiÓu biÕt nhÊt ®Þnh ë giai ®o¹n lÞch sö s¬ khai, võa lµ kÕt qu¶ cña ãc tëng tîng phi thêng cña ngêi L¹c ViÖt. 4. TruyÖn Con Rång ch¸u Tiªn tuy cã nh÷ng yÕu tè tëng tîng, k× ¶o nhng vÒ c¬ b¶n ®· gi¶i thÝch, suy t«n nguån gèc cña ®Êt níc ta. §ång thêi truyÖn còng thÓ hiÖn niÒm tù hµo d©n téc, ý nguyÖn ®oµn kÕt, thèng nhÊt tõ xa xa cña céng ®ång ngêi ViÖt: dï ë bÊt cø ®©u, ®ång b»ng hay miÒn nói, trong Nam hay ngoµi B¾c, ngêi ViÖt Nam ®Òu lµ con ch¸u c¸c vua Hïng, cã chung dßng dâi "con Rång ch¸u Tiªn", v× thÕ ph¶i biÕt th¬ng yªu, ®ïm bäc lÉn nhau. IIi. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1*. ë ViÖt Nam, cßn cã mét sè d©n téc kh¸c còng cã mét sè truyÖn gi¶i thÝch nguån gèc d©n téc t¬ng tù nh truyÖn Con Rång ch¸u Tiªn, ®ã lµ truyÖn Qu¶ trøng thiªng (trøng §iÕng do ®«i chim ¢y c¸i u¸ sinh ra trong sö thi thÇn tho¹i §Î ®Êt ®Î níc cña ngêi Mêng, lµ chiÕc trøng thiªng do chim ¤ng T«n sinh ra trong sö thi ¼m Öt lu«ng cña ngêi Th¸i), lµ hµng tr¨m dÞ b¶n vÒ truyÖn Qu¶ bÇu mÑ tõ vïng T©y B¾c xuèng ®Õn vïng Trung bé. Sù gièng nhau nµy chøng tá, tuy cã sù kh¸c nhau vÒ tr×nh ®é kinh tÕ nhng qu¸ tr×nh nhËn thøc vÒ céng ®ång huyÕt thèng vµ sù ph¸t triÓn t duy cña c¸c d©n téc lµ mét qu¸ tr×nh tù nhiªn vµ tÊt yÕu. Trong t©m thøc céng ®ång, con ngêi ra ®êi g¾n bã chÆt chÏ víi tù nhiªn, lµ s¶n phÈm cña thiªn nhiªn. 2. Tãm t¾t: Xa, ë miÒn ®Êt L¹c ViÖt cã mét vÞ thÇn thuéc nßi Rång, tªn lµ L¹c Long Qu©n. Trong mét lÇn lªn c¹n gióp d©n diÖt trõ yªu qu¸i, L¹c Long Qu©n ®· gÆp vµ kÕt duyªn cïng nµng ¢u C¬ vèn thuéc dßng hä ThÇn N«ng, sèng ë vïng nói cao ph¬ng B¾c. Sau ®ã ¢u C¬ cã mang vµ ®Î ra c¸i bäc mét tr¨m trøng; në ra mét tr¨m ngêi con. V× L¹c Long Qu©n kh«ng quen sèng trªn c¹n nªn hai ngêi ®· chia nhau mçi ngêi mang n¨m m¬i ngêi con, ngêi lªn rõng, kÎ xuèng biÓn. Ngêi con trëng theo ¢u C¬ ®îc t«n lªn lµm vua, xng lµ Hïng V¬ng, ®ãng ®« ë ®Êt Phong Ch©u, ®Æt tªn níc lµ V¨n Lang. Khi vua cha chÕt th× truyÒn ng«i cho con trëng, tõ ®ã vÒ sau cø cha truyÒn con nèi ®Õn mêi t¸m ®êi, ®Òu lÊy hiÖu lµ Hïng V¬ng. 7 3. Lêi kÓ: Muèn kÓ diÔn c¶m truyÖn Con Rång ch¸u Tiªn, cÇn b¸m s¸t c¸c chi tiÕt c¬ b¶n ®Ó x¸c ®Þnh giäng kÓ. - Tõ "Ngµy xa" ®Õn "hiÖn lªn" kÓ b»ng giäng trÇm. - Tõ "BÊy giê" ®Õn "®iÖn Long Trang" kÓ b»ng giäng håi tëng, ®Õn "nh thÇn" th× ngõng l©u h¬n khi kÕt thóc ®o¹n tríc vµ khi kÓ "ThÕ råi..." chuyÓn sang giäng cao h¬n. - Chó ý thÓ hiÖn tÝnh chÊt cña lêi tho¹i (giäng "than thë" cña ¢u C¬, giäng "ph©n trÇn" cña L¹c Long Qu©n). §o¹n cuèi kÓ chËm vµ nhÊn giäng, thÓ hiÖn niÒm tù hµo. B¸nh chng, b¸nh giÇy (TruyÒn thuyÕt) I. VÒ thÓ lo¹i (Xem trong bµi Con Rång ch¸u Tiªn). II. KIÕn thøc c¬ b¶n 1. "Tæ tiªn ta tõ khi dùng níc, ®· truyÒn ®îc s¸u ®êi" – lêi nãi cña Vua Hïng x¸c ®Þnh thêi gian x¶y ra c©u chuyÖn. Vua Hïng chän ngêi nèi ng«i trong hoµn c¶nh ®Êt níc thanh b×nh vµ nhµ vua ®· giµ. ý ®Þnh cña vua trong viÖc chän ngêi nèi ng«i tøc ph¶i nèi ®îc chÝ cña vua, kh«ng nhÊt thiÕt lµ con trëng. ChÝnh v× thÕ, nhµ vua dïng h×nh thøc thö tµi ®Ó chän (nh©n lÔ Tiªn v¬ng, ai lµm võa ý vua sÏ ®îc truyÒn ng«i). 2. Trong sè c¸c ngêi con cña vua, chØ cã Lang Liªu ®îc thÇn gióp ®ì, v×: MÑ chµng tríc kia bÞ vua cha ghÎ l¹nh, èm råi chÕt. So víi anh em, chµng lµ ngêi thiÖt thßi nhÊt. MÆt kh¸c, tuy lµ con vua, nhng "tõ khi lín lªn, ra ë riªng" chµng "chØ ch¨m lo viÖc ®ång ¸ng, trång lóa, trång khoai" – sèng cuéc sèng nh d©n thêng. §ång thêi, chµng lµ ngêi hiÓu ®îc ý thÇn: "Trong trêi ®Êt, kh«ng g× quý b»ng h¹t g¹o"; ®ång thêi chµng cã trÝ s¸ng t¹o ®Ó thùc hiÖn ®îc ý ®ã: lÊy g¹o lµm b¸nh ®Ó lÔ Tiªn v¬ng. 3. Hai thø b¸nh cña Lang Liªu ®îc vua cha chän ®Ó tÕ Trêi, §Êt, Tiªn v¬ng vµ Lang Liªu ®îc chän nèi ng«i vua v×: hai thø b¸nh ®ã thÓ hiÖn c«ng søc lao ®éng ch¨m chØ, cÇn cï vµ thÓ hiÖn sù quý träng nghÒ n«ng, quý träng s¶n phÈm do con ngêi lµm ra; hai thø b¸nh ®ã thÓ hiÖn ý tëng s¸ng t¹o s©u xa: b¸nh trßn tîng h×nh Trêi, b¸nh vu«ng tîng h×nh §Êt, víi c¸ch thøc gãi "c¸c thø thÞt mì, ®Ëu xanh, l¸ dong lµ tîng cÇm thó, c©y cá mu«n loµi" vµ "l¸ bäc ngoµi, mÜ vÞ ®Ó trong" thÓ hiÖn mèi quan hÖ kh¨ng khÝt gi÷a con ngêi víi thiªn nhiªn trong lèi sèng vµ trong nhËn thøc truyÒn thèng cña ngêi ViÖt Nam; ®ång thêi thÓ hiÖn truyÒn thèng ®oµn kÕt, g¾n bã vµ tinh thÇn ®ïm bäc nhau gi÷a nh÷ng ngêi d©n ®Êt ViÖt vèn lµ anh em sinh tõ mét bäc trøng L¹c Long - ¢u C¬. ViÖc vua Hïng chän Lang Liªu nèi ng«i chøng tá vua träng ngêi võa cã tµi cã ®øc võa cã lßng hiÕu th¶o; ®ång thêi qua ®ã còng ®Ò cao lao ®éng vµ phÈm chÊt s¸ng t¹o trong lao ®éng cña nh©n d©n. 4. TruyÒn thuyÕt B¸nh chng, b¸nh giÇy cã nhiÒu ý nghÜa, trong ®ã næi bËt nhÊt 8 lµ: th«ng qua viÖc gi¶i thÝch nguån gèc sù vËt (b¸nh chng, b¸nh giÇy – hai thø b¸nh tiªu biÓu cho truyÒn thèng v¨n ho¸ Èm thùc cña ngêi ViÖt Nam trong dÞp tÕt cæ truyÒn ViÖt Nam), truyÖn ®Ò cao trÝ th«ng minh vµ lßng hiÕu th¶o cña ngêi lao ®éng, ®Ò cao nghÒ n«ng. Qua c¸ch vua Hïng lùa chän ngêi nèi ng«i lµ Lang Liªu, truyÖn cßn ®Ò cao ý thøc t«n kÝnh tæ tiªn, x©y dùng phong tôc tËp qu¸n trªn c¬ së coi träng nh÷ng gi¸ trÞ s¸ng t¹o thiªng liªng cña nh©n d©n, ca ngîi truyÒn thèng ®¹o lÝ cao ®Ñp cña d©n téc ViÖt Nam. IIi. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Tãm t¾t: Vua Hïng V¬ng thø s¸u muèn t×m trong sè hai m¬i ngêi con trai mét ngêi thËt tµi ®øc ®Ó nèi ng«i nªn ®· ra ®iÒu kiÖn: kh«ng nhÊt thiÕt lµ con tr ëng, ai lµm võa ý nhµ vua trong lÔ Tiªn v¬ng sÏ ®îc truyÒn ng«i. C¸c lang ®ua nhau s¾m lÔ thËt hËu, thËt ngon. Lang Liªu, ngêi con trai thø mêi t¸m, rÊt buån v× nhµ nghÌo, chØ quen víi viÖc trång khoai trång lóa, kh«ng biÕt lÊy ®©u ra cña ngon vËt l¹ lµm lÔ nh nh÷ng lang kh¸c. Sau mét ®ªm n»m méng, ®îc mét vÞ thÇn m¸ch níc, chµng bÌn lÊy g¹o nÕp, ®Ëu xanh vµ thÞt lîn lµm thµnh hai thø b¸nh lo¹i h×nh trßn, lo¹i h×nh vu«ng d©ng lªn vua. Vua thÊy b¸nh ngon, l¹i thÓ hiÖn ®îc ý nghÜa s©u s¾c nªn lÊy hai thø b¸nh Êy tÕ Trêi, §Êt vµ lÔ Tiªn v¬ng, ®Æt tªn b¸nh h×nh trßn lµ b¸nh giÇy, b¸nh h×nh vu«ng lµ b¸nh chng vµ truyÒn ng«i cho Lang Liªu. Tõ ®ã, viÖc gãi b¸nh chng vµ b¸nh giÇy cóng lÔ tæ tiªn trë thµnh phong tôc kh«ng thÓ thiÕu trong ngµy TÕt cña ngêi ViÖt Nam. 2. Lêi kÓ: Khi kÓ cÇn chó ý thÓ hiÖn b»ng nhiÒu giäng ®iÖu kh¸c nhau cho phï hîp víi c¸c nh©n vËt trong truyÖn. Cô thÓ: - §o¹n tõ ®Çu ®Õn "vµ nãi" thÓ hiÖn lêi ngêi dÉn chuyÖn chËm r·i. - C©u nãi "Tæ tiªn ta (...) cã Tiªn v¬ng chøng gi¸m" thÓ hiÖn lêi cña nhµ vua tuyªn bè ý ®Þnh truyÒn ng«i vµ c¸ch thö tµi, cÇn tr×nh bµy b»ng giäng trÇm tÜnh, uy nghiªm. - §o¹n tiÕp theo "Ngêi buån nhÊt (...) khoai lóa tÇm thêng qu¸!" thÓ hiÖn sù b¨n kho¨n, tr¨n trë cña Lang Liªu khi nghe lêi tuyªn bè cña vua cha vµ nghÜ ®Õn c¶nh ngé cña m×nh. - Lêi cña vÞ thÇn linh "Trong trêi ®Êt (...) mµ lÔ Tiªn v¬ng" tr×nh bµy b»ng giäng trÇm l¾ng, thiªng liªng. - TiÕp theo, "TØnh dËy (...) khen ngon" vÉn lµ lêi ngêi dÉn chuyÖn nhng ®iÓm nót cña c©u chuyÖn ®· ®îc më ra, cÇn tr×nh bµy b»ng giäng vui vÎ, trong s¸ng. - §o¹n cuèi ("Tõ ®Êy (...) h¬ng vÞ ngµy TÕt") còng lµ lêi dÉn chuyÖn nhng lµ sau khi c©u chuyÖn thö tµi ®· kÕt thóc, Lang Liªu lªn lµm vua nªn thÓ hiÖn b»ng giäng trong s¸ng, tù hµo. 3. Ngµy nay, vµo dÞp TÕt, nh©n d©n ta vÉn cßn lu gi÷ thãi quen lµm b¸nh chng, b¸nh giÇy (nh lµ mét mãn ¨n kh«ng thÓ thiÕu trong ngµy TÕt, còng nh lµ mét phÈm 9 vËt kh«ng thÓ thiÕu ®Ó cóng lÔ tæ tiªn). Phong tôc Êy võa thÓ hiÖn nÐt ®Ñp trong sinh ho¹t v¨n ho¸ Èm thùc cña ngêi ViÖt ta, võa thÓ hiÖn ý thøc t«n kÝnh tæ tiªn, t«n kÝnh nh÷ng gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn cña d©n téc. Phong tôc Êy còng ®ång thêi lµ lêi nh¾n nhñ víi con ch¸u ®êi nay vÒ viÖc g×n gi÷ vµ ph¸t huy nh÷ng truyÒn thèng ®¹o lÝ tèt ®Ñp cña «ng cha ta ngµy tríc. 4*. TruyÖn cã nhiÒu chi tiÕt hay vµ hÊp dÉn. Mét trong nh÷ng chi tiÕt Êy lµ chuyÖn Lang Liªu lµm b¸nh. Chi tiÕt nµy hÊp dÉn ngêi ®äc bëi cïng víi sù cÇn cï hiÕu th¶o, Lang Liªu ®· chøng tá m×nh lµ ngêi xøng ®¸ng ®îc truyÒn ng«i. Chµng hoµng tö thø mêi t¸m cña vua Hïng ®· lµm ra mét thø b¸nh võa ngon l¹i võa s¸ng t¹o b»ng sù th«ng minh vµ tµi trÝ cña m×nh. Vµ v× thÕ, chµng kh«ng nh÷ng lµm cho vua cha c¶m thÊy hµi lßng mµ c¸c lang kh¸c còng tá ra mÕn phôc. Tõ vµ cÊu t¹o cña tõ tiÕng ViÖt I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Tõ vµ ®¬n vÞ cÊu t¹o tõ 1. 1. LËp danh s¸ch c¸c tõ vµ c¸c tiÕng trong c¸c c©u sau: ThÇn / d¹y / d©n / c¸ch / trång trät, / ch¨n nu«i / vµ / c¸ch / ¨n ë. (Con Rång ch¸u Tiªn) C¸c dÊu g¹ch chÐo lµ dÊu hiÖu lu ý vÒ ranh giíi gi÷a c¸c tõ. Nh vËy, cã tõ chØ gåm mét tiÕng, cã tõ l¹i gåm hai tiÕng. TiÕng ThÇn d¹y d©n c¸ch trång ThÇn d¹y d©n c¸ch Tõ trät trång trät ch¨n nu«i vµ ch¨n nu«i vµ ¨n ë ¨n ë 1. 2. Trong b¶ng trªn, nh÷ng tõ nµo gåm mét tiÕng, nh÷ng tõ nµo gåm hai tiÕng? - Nh÷ng tõ mét tiÕng: ThÇn, d¹y, d©n, c¸ch, vµ; - Nh÷ng tõ hai tiÕng: trång trät, ch¨n nu«i, ¨n ë. Nh vËy, trong c©u nµy, sè lîng tiÕng nhiÒu h¬n sè lîng tõ. 1. 3. Ph©n biÖt gi÷a tõ vµ tiÕng? - TiÕng dïng ®Ó cÊu t¹o nªn tõ. Tõ ®îc t¹o bëi mét hoÆc hai tiÕng trë lªn. - Tõ dïng ®Ó cÊu t¹o nªn c©u. Vai trß cña tõ ®îc thÓ hiÖn trong mèi quan hÖ víi c¸c tõ kh¸c trong c©u. 1. 4. Khi nµo mét tiÕng ®îc coi lµ tõ? Mét tiÕng nµo ®Êy ®îc coi lµ tõ chØ khi nã cã kh¶ n¨ng tham gia cÊu t¹o c©u. TiÕng mµ kh«ng dïng ®îc ®Ó cÊu t¹o c©u th× còng kh«ng mang ý nghÜa nµo c¶ vµ nh thÕ kh«ng ph¶i lµ tõ. 1. 5. Tõ lµ g×? Cã thÓ quan niÖm: Tõ lµ ®¬n vÞ ng«n ng÷ nhá nhÊt dïng ®Ó ®Æt c©u. 10 2. C¸c kiÓu cÊu t¹o tõ tiÕng ViÖt 2.1. §iÒn c¸c tõ vµo b¶ng ph©n lo¹i: KiÓu cÊu t¹o tõ C¸c tõ cô thÓ Tõ ®¬n Tõ, ®Êy, níc, ta, ch¨m, nghÒ, vµ, cã, tôc, ngµy, TÕt, lµm Tõ ghÐp ch¨n nu«i, b¸nh chng, b¸nh giÇy Tõ l¸y trång trät Tõ phøc 2.2. Tõ ®¬n vµ tõ phøc kh¸c nhau nh thÕ nµo? - Tõ ®¬n lµ tõ chØ gåm mét tiÕng; - Tõ phøc lµ tõ gåm Ýt nhÊt hai tiÕng. 2.3. C¸c lo¹i tõ phøc cã g× kh¸c nhau vÒ cÊu t¹o? Tõ phøc cã hai lo¹i kh¸c nhau theo cÊu t¹o lµ tõ ghÐp vµ tõ l¸y. - Tõ ghÐp lµ nh÷ng tõ ®îc cÊu t¹o b»ng c¸ch ghÐp nh÷ng tiÕng l¹i víi nhau. C¸c tiÕng ®îc ghÐp Êy cã quan hÖ víi nhau vÒ ý nghÜa. - Tõ l¸y lµ nh÷ng tõ ®îc cÊu t¹o b»ng c¸ch l¸y l¹i (®iÖp l¹i) mét phÇn hay toµn bé ©m cña tiÕng ban ®Çu. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. §äc c©u v¨n vµ thùc hiÖn c¸c yªu cÇu bªn díi: [...] Ngêi ViÖt Nam ta – con ch¸u vua Hïng – khi nh¾c ®Õn nguån gèc cña m×nh, thêng xng lµ con Rång ch¸u Tiªn. (Con Rång ch¸u Tiªn) a) C¸c tõ nguån gèc, con ch¸u thuéc kiÓu tõ ghÐp. b) Nh÷ng tõ ®ång nghÜa víi tõ nguån gèc: céi nguån, gèc g¸c... c) C¸c tõ ghÐp chØ quan hÖ th©n thuéc theo kiÓu con ch¸u, anh chÞ, «ng bµ: anh em, cËu mî, c« d×, chó b¸c, ... 2. Quy t¾c s¾p xÕp c¸c tiÕng trong tõ ghÐp chØ quan hÖ th©n thuéc: - GhÐp dùa vµo quan hÖ giíi tÝnh – nam tríc n÷ sau: «ng bµ, cha mÑ, anh chÞ, chó d×, cËu mî, b¸c b¸ ... (cã thÓ gÆp ngo¹i lÖ: mÑ cha, c« chó, ...). - GhÐp dùa vµo thø bËc, tuæi t¸c – trªn tríc díi sau, lín tríc bÐ sau: b¸c ch¸u, chó ch¸u, d× ch¸u, chÞ em, anh em, ch¸u ch¾t, ... (cã thÓ gÆp ngo¹i lÖ: chó b¸c, cha «ng, cô kÞ, ...). 3. C¸c tiÕng ®øng sau trong c¸c tõ ghÐp b¸nh r¸n, b¸nh nÕp, b¸nh dÎo, b¸nh níng, b¸nh gèi, b¸nh t«m, b¸nh tÎ, b¸nh gai, b¸nh xèp, b¸nh khóc, b¸nh khoai,... cã thÓ nªu nh÷ng ®Æc ®iÓm vÒ c¸ch chÕ biÕn, chÊt liÖu, tÝnh chÊt, h×nh d¸ng cña b¸nh: Nªu c¸ch chÕ biÕn b¸nh (b¸nh) r¸n, níng, nhóng, tr¸ng, ... 11 Nªu tªn chÊt liÖu cña b¸nh (b¸nh) nÕp, tÎ, t«m, khoai, ... Nªu tÝnh chÊt cña b¸nh (b¸nh) dÎo, xèp, ... Nªu h×nh d¸ng cña b¸nh (b¸nh) gèi, gai, ... 4. Tõ l¸y thót thÝt trong c©u “NghÜ tñi th©n, c«ng chóa ót ngåi khãc thót thÝt.” miªu t¶ c¸i g×? Tõ l¸y thót thÝt trong c©u trªn miªu t¶ s¾c th¸i tiÕng khãc cña c«ng chóa ót. 5. Nh÷ng tõ l¸y nµo thêng ®îc dïng ®Ó t¶ tiÕng cêi, giäng nãi, d¸ng ®iÖu? - Tõ l¸y tiÕng cêi: khanh kh¸ch, khóc khÝch, khµ khµ, s»ng sÆc, h« hè, ha h¶, hÒnh hÖch, ... - Tõ l¸y t¶ giäng nãi: åm åm, khµn khµn, thá thÎ, nhá nhÎ, lÐo nhÐo, lÌ nhÌ, ... - Tõ l¸y t¶ d¸ng ®iÖu: lom khom, lõ ®õ, lõ lõ, l¶ lít, khÖnh kh¹ng, nghªnh ngang, khóm nóm, ... Giao tiÕp, v¨n b¶n vµ ph¬ng thøc biÓu ®¹t I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. V¨n b¶n vµ môc ®Ých giao tiÕp a) Em lµm thÕ nµo khi cÇn biÓu ®¹t mét ®iÒu g× ®ã cho ngêi kh¸c biÕt? Khi cÇn biÓu ®¹t mét ®iÒu g× ®ã (mét t tëng, t×nh c¶m, nguyÖn väng, ...) cho ngêi kh¸c biÕt th× ta dïng ng«n ng÷ nãi hoÆc viÕt (cã thÓ mét c©u hoÆc nhiÒu c©u). b) ChØ dïng mét c©u cã thÓ biÓu ®¹t mét c¸ch trän vÑn, ®Çy ®ñ, râ rµng t tëng, t×nh c¶m, nguyÖn väng cña m×nh cho ngêi kh¸c biÕt ®îc kh«ng? Mét c©u thêng mang mét néi dung nµo ®ã t¬ng ®èi trän vÑn. Nhng ®Ó biÓu ®¹t nh÷ng néi dung thùc sù ®Çy ®ñ, trän vÑn mét c¸ch râ rµng th× mét c©u nhiÒu khi kh«ng ®ñ. c) Lµm c¸ch nµo ®Ó cã thÓ biÓu ®¹t ®Çy ®ñ, trän vÑn, râ rµng t tëng, t×nh c¶m, nguyÖn väng cña m×nh? Ph¶i dïng v¨n b¶n ®Ó biÓu ®¹t th× míi ®¶m b¶o cho ngêi kh¸c hiÓu ®îc ®Çy ®ñ, trän vÑn, râ rµng t tëng, t×nh c¶m cña m×nh. d) §äc kÜ c©u ca dao sau: Ai ¬i gi÷ chÝ cho bÒn Dï ai xoay híng ®æi nÒn mÆc ai H·y suy nghÜ ®Ó tr¶ lêi: - C©u ca dao nµy ®îc s¸ng t¸c nh»m môc ®Ých g×? - Nã nãi lªn ®iÒu g× (chñ ®Ò)? - C©u 6 vµ c©u 8 trong c©u ca dao nµy quan hÖ víi nhau nh thÕ nµo? Chóng liªn kÕt vÒ luËt th¬ vµ vÒ ý víi nhau ra sao? 12 - C©u ca dao nµy ®· biÓu ®¹t ®îc trän vÑn mét ý cha? - Cã thÓ xem c©u ca dao nµy lµ mét v¨n b¶n kh«ng? Gîi ý: C©u ca dao nµy ®îc s¸ng t¸c nh»m khuyªn nhñ con ngêi, víi chñ ®Ò gi÷ chÝ cho bÒn. VÒ luËt th¬, vÇn (bÒn - nÒn) lµ yÕu tè liªn kÕt hai c©u 6 vµ 8. VÒ ý nghÜa, c©u 8 nãi râ gi÷ chÝ cho bÒn lµ thÕ nµo: lµ v÷ng vµng, kh«ng dao ®éng khi ngêi kh¸c thay ®æi chÝ híng. Quan hÖ liªn kÕt ý ë ®©y lµ gi¶i thÝch, c©u sau lµm râ ý cho c©u tríc. C©u ca dao nµy lµ mét v¨n b¶n. ®) V× sao cã thÓ xem lêi ph¸t biÓu cña thÇy (c«) hiÖu trëng trong lÔ khai gi¶ng n¨m häc còng lµ mét v¨n b¶n? Lêi thÇy (c«) hiÖu trëng ph¸t biÓu trong lÔ khai gi¶ng n¨m häc lµ mét v¨n b¶n (nãi) v×: - Nã gåm mét chuçi lêi - Cã chñ ®Ò: Thêng lµ nªu thµnh tÝch, h¹n chÕ trong n¨m häc võa qua, ®Ò ra vµ kªu gäi thùc hiÖn tèt nhiÖm vô cña n¨m häc míi. - C¸c bé phËn cña bµi ph¸t biÓu liªn kÕt chÆt chÏ víi nhau theo chñ ®Ò vµ c¸ch diÔn ®¹t. e) Em viÕt mét bøc th cho b¹n bÌ, cã ph¶i lµ em t¹o lËp mét v¨n b¶n kh«ng? - Bøc th còng lµ mét d¹ng v¨n b¶n viÕt. Nã cã chñ ®Ò vµ thêng lµ th«ng b¸o t×nh h×nh cña ngêi viÕt, hái han t×nh h×nh cña ngêi nhËn; - V× vËy, viÕt th còng cã nghÜa lµ t¹o lËp mét v¨n b¶n. g) Bµi th¬, truyÖn kÓ (cã thÓ lµ kÓ b»ng miÖng hoÆc b»ng ch÷ viÕt), c©u ®èi cã ph¶i lµ v¨n b¶n kh«ng? Bµi th¬, truyÖn kÓ - truyÒn miÖng hay b»ng ch÷ viÕt, c©u ®èi ®Òu lµ v¨n b¶n. h) §¬n xin (hay ®Ò nghÞ,...), thiÕp mêi cã ph¶i lµ v¨n b¶n kh«ng? §¬n xin (hay ®Ò nghÞ,...), thiÕp mêi còng lµ nh÷ng d¹ng v¨n b¶n. Nh vËy, thÕ nµo lµ v¨n b¶n? V¨n b¶n lµ chuçi lêi nãi miÖng hay bµi viÕt cã chñ ®Ò thèng nhÊt, cã liªn kÕt, m¹ch l¹c, vËn dông ph¬ng thøc biÓu ®¹t phï hîp ®Ó thùc hiÖn môc ®Ých giao tiÕp. 2. KiÓu v¨n b¶n vµ ph¬ng thøc biÓu ®¹t cña v¨n b¶n a) Víi nh÷ng môc ®Ých giao tiÕp cô thÓ kh¸c nhau, ngêi ta sÏ ph¶i sö dông nh÷ng kiÓu v¨n b¶n víi nh÷ng ph¬ng thøc biÓu ®¹t kh¸c nhau sao cho phï hîp. Díi ®©y lµ s¸u kiÓu v¨n b¶n t¬ng øng víi s¸u ph¬ng thøc biÓu ®¹t, em h·y lùa chän môc ®Ých giao tiÕp cho s½n ®Ó ®iÒn vµo b¶ng sao cho phï hîp. - C¸c môc ®Ých giao tiÕp: + Tr×nh bµy diÔn biÕn sù viÖc; + T¸i hiÖn tr¹ng th¸i sù vËt, con ngêi; + Nªu ý kiÕn ®¸nh gi¸, bµn luËn; + Bµy tá t×nh c¶m, c¶m xóc; 13 + Giíi thiÖu ®Æc ®iÓm, tÝnh chÊt, ph¬ng ph¸p; + Tr×nh bµy ý muèn, quyÕt ®Þnh nµo ®ã, thÓ hiÖn quyÒn h¹n, tr¸ch nhiÖm gi÷a ngêi vµ ngêi. TT KiÓu v¨n b¶n - ph¬ng thøc biÓu ®¹t 1 Tù sù (kÓ chuyÖn, têng thuËt) 2 Miªu t¶ 3 BiÓu c¶m 4 NghÞ luËn 5 ThuyÕt minh 6 Hµnh chÝnh - c«ng vô Môc ®Ých giao tiÕp b) Víi c¸c t×nh huèng giao tiÕp sau, h·y lùa chän kiÓu v¨n b¶n víi ph¬ng thøc biÓu ®¹t t¬ng øng: - Hai ®éi bãng ®¸ muèn xin phÐp sö dông s©n vËn ®éng cña thµnh phè; - Têng thuËt diÔn biÕn trËn ®Êu bãng ®¸; - T¶ l¹i nh÷ng pha bãng ®Ñp trong trËn ®Êu; - Giíi thiÖu qu¸ tr×nh thµnh lËp vµ thµnh tÝch thi ®Êu cña hai ®éi; - Bµy tá lßng yªu mÕn m«n bãng ®¸; - B¸c bá ý kiÕn cho r»ng bãng ®¸ lµ m«n thÓ thao tèn kÐm, lµm ¶nh hëng kh«ng tèt tíi viÖc häc tËp vµ c«ng t¸c cña nhiÒu ngêi. Gîi ý tr¶ lêi: S¾p xÕp c¸c t×nh huèng giao tiÕp ®· cho vµo b¶ng trªn, ta cã thø tù lÇn lît lµ: (6), (1), (2), (5), (3), (4). II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. C¸c v¨n b¶n díi ®©y sö dông ph¬ng thøc biÓu ®¹t nµo: a) Mét h«m, mÑ C¸m ®a cho TÊm vµ C¸m mçi ®øa mét c¸i giá, sai ®i b¾t t«m, b¾t tÐp vµ høa, ®øa nµo b¾t ®îc ®Çy giá sÏ thëng cho mét c¸i yÕm ®á. TÊm vèn ch¨m chØ, l¹i sî d× m¾ng nªn m¶i miÕt suèt buæi b¾t ®Çy mét giá c¶ t«m lÉn tÐp. Cßn C¸m quen ®îc nu«ng chiÒu, chØ ham ch¬i nªn m·i ®Õn chiÒu ch¼ng b¾t ®îc g×. ThÊy TÊm b¾t ®îc ®Çy giá, C¸m b¶o chÞ: ChÞ TÊm ¬i, chÞ TÊm! §Çu chÞ lÊm ChÞ hôp cho s©u KÎo vÒ d× m¾ng TÊm tëng thËt, hôp xuèng th× C¸m trót hÕt giá t«m tÐp cña TÊm vµo giá m×nh, råi ch¹y vÒ nhµ tríc. 14 (TÊm C¸m) b) Tr¨ng ®ang lªn. MÆt s«ng lÊp lo¸ng ¸nh vµng. Nói Trïm C¸t ®øng sõng s÷ng bªn bê s«ng thµnh mét khèi tÝm thÉm uy nghi, trÇm mÆc. Díi ¸nh tr¨ng, dßng s«ng s¸ng rùc lªn, nh÷ng con sãng nhá l¨n t¨n gîn ®Òu m¬n man vç nhÑ vµo hai bªn bê c¸t. (KhuÊt Quang Thuþ, Trong c¬n giã lèc) c) Muèn x©y dùng mét ®Êt níc giµu m¹nh th× ph¶i cã nhiÒu ngêi tµi giái. Muèn cã nhiÒu ngêi tµi giái th× häc sinh ph¶i ra søc häc tËp v¨n ho¸ vµ rÌn luyÖn th©n thÓ, bëi v× chØ cã häc tËp vµ rÌn luyÖn th× c¸c em míi cã thÓ trë thµnh nh÷ng ngêi tµi giái trong t¬ng lai. (TrÝch Tµi liÖu híng dÉn ®éi viªn) d) Tróc xinh tróc mäc ®Çu ®×nh Em xinh em ®øng mét m×nh còng xinh. (Ca dao) ®) NÕu ta ®Èy qu¶ ®Þa cÇu quay quanh trôc theo híng tõ tay tr¸i sang tay ph¶i mµ chóng ta gäi lµ híng tõ t©y sang ®«ng th× hÇu hÕt c¸c ®iÓm trªn bÒ mÆt qu¶ ®Þa cÇu ®Òu chuyÓn ®éng, ®Òu thay ®æi vÞ trÝ vµ vÏ thµnh nh÷ng ®êng trßn. (Theo §Þa lÝ 6) Gîi ý: Môc ®Ých giao tiÕp cña c¸c v¨n b¶n: a) KÓ l¹i chuyÖn TÊm bÞ C¸m lõa lÊy hÕt t«m tÐp. b) Miªu t¶ l¹i c¶nh ®ªm tr¨ng. c) Kªu gäi, thuyÕt phôc häc sinh cè g¾ng häc tËp vµ rÌn luyÖn; d) Bµy tá t©m t×nh; ®) Giíi thiÖu vÒ sù quay cña Tr¸i §Êt C¨n cø theo nh÷ng môc ®Ých giao tiÕp trªn, ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc kiÓu v¨n b¶n t¬ng øng. 2. TruyÒn thuyÕt Con Rång, ch¸u Tiªn thuéc kiÓu v¨n b¶n nµo? V× sao em biÕt nh vËy? TruyÒn thuyÕt Con Rång, ch¸u Tiªn kÓ l¹i sù tÝch vÒ nguån gèc cña c¸c d©n téc sèng trªn ®Êt níc ta. V× thÕ, nã thuéc kiÓu v¨n b¶n tù sù. Th¸nh giãng (TruyÒn thuyÕt) I. VÒ thÓ lo¹i (Xem trong bµi Con Rång, ch¸u Tiªn). II. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. TruyÒn thuyÕt Th¸nh Giãng cã nhiÒu nh©n vËt (bè mÑ, d©n lµng, vua, sø gi¶...) nhng nh©n vËt chÝnh lµ Th¸nh Giãng. Nh©n vËt nµy ®îc x©y dùng b»ng rÊt nhiÒu chi tiÕt 15 tëng tîng cã tÝnh chÊt k× ¶o: sinh ra kh¸c thêng (bµ mÑ chØ ím vµo vÕt ch©n l¹ mµ thô thai); thô thai ®Õn mêi hai th¸ng; ba tuæi mµ ch¼ng biÕt ®i ®øng, nãi cêi; khi giÆc ®Õn th× bçng dng biÕt nãi vµ lín nhanh nh thæi, søc khoÎ v« ®Þch; ®¸nh tan giÆc l¹i bay vÒ trêi. 2. C¸c chi tiÕt ®Æc biÖt trong truyÖn thÓ hiÖn rÊt nhiÒu ý nghÜa. Thø nhÊt. tiÕng nãi ®Çu tiªn cña Giãng lµ tiÕng nãi ®ßi ®i ®¸nh giÆc. Chi tiÕt nµy chøng tá nh©n d©n ta lu«n cã ý thøc chèng giÆc ngo¹i x©m. Khi cã giÆc, tõ ngêi giµ ®Õn trÎ con ®Òu s½n sµng ®¸nh giÆc cøu níc. §©y lµ mét chi tiÕt thÇn k×: cha hÒ biÕt nãi, biÕt cêi, ngay lÇn nãi ®Çu tiªn, chó bÐ ®· nãi rÊt râ rµng vÒ mét viÖc hÖ träng cña ®Êt níc. Thø hai, Giãng ®ßi ngùa s¾t, roi s¾t, ¸o gi¸p s¾t ®Ó ®¸nh giÆc. Giãng kh«ng ®ßi ®å ch¬i nh nh÷ng ®øa trÎ kh¸c mµ ®ßi vò khÝ, nh÷ng vËt dông ®Ó ®¸nh giÆc. §©y còng lµ mét chi tiÕt thÇn k×. Giãng sinh ra ®· lµ mét anh hïng vµ ®iÒu quan t©m duy nhÊt cña vÞ anh hïng ®ã lµ ®¸nh giÆc. Thø ba, bµ con lµng xãm vui lßng gãp g¹o nu«i cËu bÐ. Giãng lµ ®øa con cña nh©n d©n, ®îc nh©n d©n nu«i nÊng, d¹y dç. Søc m¹nh cña Giãng lµ søc m¹nh cña nh©n d©n, søc m¹nh cña tinh thÇn ®ång søc, ®ång lßng. Thø t, Giãng lín nhanh nh thæi, v¬n vai thµnh tr¸ng sÜ. §©y còng lµ chi tiÕt thÓ hiÖn søc m¹nh cña nh©n d©n, søc m¹nh cña d©n téc. Khi hoµ b×nh lµ nh÷ng ngêi lao ®éng rÊt b×nh thêng, nhng khi chiÕn tranh x¶y ra, sù ®oµn kÕt ®· ho¸ thµnh søc m¹nh b·o tè, phi thêng, vïi ch«n qu©n giÆc. Thø n¨m, Roi s¾t g·y, Giãng nhæ tre bªn ®êng ®¸nh giÆc. GËy s¾t lµ vò khÝ cña ngêi anh hïng. Nhng khi cÇn th× c¶ cá c©y còng biÕn thµnh vò khÝ.. Thø s¸u, Giãng ®¸nh giÆc xong, cëi ¸o gi¸p s¾t ®Ó l¹i vµ bay th¼ng lªn trêi. Giãng còng nh nh©n d©n hay chÝnh lµ nh©n d©n, ®¸nh giÆc v× lßng yªu níc, c¨m thï giÆc, s½n sµng hi sinh th©n m×nh mµ kh«ng ®ßi hái ®îc khen thëng hay ban cho danh lîi. 3. ý nghÜa cña h×nh tîng Th¸nh Giãng: Th¸nh Giãng lµ h×nh tîng tiªu biÓu cña ngêi anh hïng chèng giÆc ngo¹i x©m. Giãng ®îc sinh ra tõ nh©n d©n, do nh©n d©n nu«i dìng. Giãng ®· chiÕn ®Êu b»ng tÊt c¶ tinh thÇn yªu níc, lßng c¨m thï giÆc cña nh©n d©n. Søc m¹nh cña Giãng kh«ng chØ tîng trng cho søc m¹nh cña tinh thÇn ®oµn kÕt toµn d©n, ®ã cßn lµ søc m¹nh cña sù kÕt hîp gi÷a con ngêi vµ thiªn nhiªn, b»ng c¶ vò khÝ th« s¬ vµ hiÖn ®¹i. Tõ truyÒn thèng ®¸nh giÆc cøu níc, nh©n d©n ta ®· thÇn th¸nh ho¸ nh÷ng vÞ anh hïng trë thµnh nh÷ng nh©n vËt huyÒn tho¹i, tîng trng cho lßng yªu níc, søc m¹nh quËt khëi cña d©n téc. 4*. Sù thËt lÞch sö ®îc ph¶n ¸nh trong truyÖn Th¸nh Giãng lµ thêi ®¹i Hïng V¬ng. Trªn c¬ së mét nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp trång lóa n íc ®· kh¸ ph¸t triÓn, ngêi d©n V¨n Lang ®· t¹o nªn c¶ mét nÒn v¨n minh rùc rì, ®ång thêi còng lu«n lu«n ph¶i chèng giÆc ngo¹i x©m ph¬ng B¾c ®Ó b¶o vÖ ®Êt níc. Bªn c¹nh viÖc cÊy trång lóa níc, nh©n d©n thêi bÊy giê ®· cã ý thøc chÕ t¹o vò khÝ chèng giÆc tõ chÊt liÖu kim lo¹i (b»ng s¾t). TruyÒn thuyÕt còng ph¶n ¸nh: trong c«ng cuéc chèng ngo¹i x©m, tõ xa xa, chóng ta ®· cã truyÒn thèng huy ®éng søc m¹nh cña c¶ céng ®ång, dïng tÊt c¶ c¸c ph¬ng tiÖn ®Ó ®¸nh giÆc. IIi. rÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Tãm t¾t: Vµo ®êi vua Hïng V¬ng thø s¸u, ë lµng Giãng cã hai vî chång «ng l·o ch¨m 16 chØ lµm ¨n, cã tiÕng lµ phóc ®øc nhng m·i kh«ng cã con. Mét h«m bµ vî ra ®ång ím ch©n vµo mét vÕt ch©n to, vÒ thô thai vµ mêi hai th¸ng sau sinh ra mét cËu con trai kh«i ng«. §· lªn ba tuæi, cËu ch¼ng biÕt nãi cêi. GiÆc ¢n ®Õn x©m ph¹m bê câi níc ta, cËu bÐ bçng cÊt tiÕng nãi xin ®îc ®i ®¸nh giÆc. CËu lín bæng lªn. Sau khi ¨n hÕt "b¶y nong c¬m, ba nong cµ" do bµ con gom gãp mang ®Õn, cËu bÐ v¬n vai thµnh mét tr¸ng sÜ, mÆc gi¸p s¾t, cìi ngùa s¾t, cÇm roi s¾t x«ng ra diÖt giÆc. Roi s¾t g·y, Giãng bÌn nhæ c¶ nh÷ng bôi tre bªn ®êng ®¸nh tan qu©n giÆc. GiÆc tan, Giãng mét m×nh mét ngùa trÌo lªn ®Ønh nói råi bay th¼ng lªn trêi. Nh©n d©n lËp ®Òn thê, hµng n¨m lËp héi lµng ®Ó tëng nhí. C¸c ao hå, nh÷ng bôi tre ®»ng ngµ vµng ãng ®Òu lµ nh÷ng dÊu tÝch vÒ trËn ®¸nh cña Giãng n¨m xa. 2. Lêi kÓ: Khi kÓ cÇn chó ý: c©u chuyÖn hÇu hÕt ®îc t¸i hiÖn l¹i qua lêi ngêi kÓ chuyÖn. Tuy nhiªn, lêi ngêi kÓ qua c¸c giai ®o¹n, c¸c t×nh tiÕt còng cã giäng ®iÖu kh¸c nhau. - §o¹n më ®Çu kÓ chËm, râ (lêi dÉn chuyÖn). - §o¹n tiÕp theo (tõ "BÊy giê cã giÆc ¢n" ®Õn "nh÷ng vËt chó bÐ dÆn"): giäng kÓ nhanh thÓ hiÖn t×nh h×nh ®Êt níc nguy cÊp. - §o¹n thø ba ("Cµng l¹ h¬n n÷a" ®Õn "mong chó giÕt giÆc, cøu níc"): kÓ b»ng giäng ng¹c nhiªn, vÒ viÖc chó bÐ lín nhanh k× l¹. - §o¹n kÓ Th¸nh Giãng ®¸nh giÆc, sau ®ã bay th¼ng lªn trêi: giäng kÓ nhanh, thÓ hiÖn niÒm c¶m phôc. - §o¹n cuèi kÓ b»ng lêi dÉn chuyÖn, giäng trÇm (chó ý ng÷ ®iÖu lÆp cÊu tróc: "Ngêi ta kÓ r»ng" vµ "Ngêi ta cßn nãi" thÓ hiÖn niÒm tù hµo). 3. Nh©n vËt Th¸nh Giãng g¾n víi nhiÒu h×nh ¶nh ®Ñp vµ ®Ó l¹i nhiÒu Ên tîng. Trong ®ã cã lÏ h×nh ¶nh Giãng “bçng nhiªn cÊt tiÕng gäi mÑ…” ®Ó ®ßi ®i ®¸nh giÆc vµ h×nh ¶nh Giãng oai hïng khi x«ng trËn cã thÓ xem lµ nh÷ng h×nh ¶nh ®Ñp vµ Ên tîng nhÊt cña nh©n vËt nµy. 4. Héi thi thÓ thao cña c¸c nhµ trêng hiÖn nay së dÜ ®îc mang tªn lµ Héi khoÎ Phï §æng lµ v× nh÷ng ngêi tæ chøc mong muèn thÕ hÖ trÎ h«m nay ph¸t huy ®îc søc m¹nh vµ tinh thÇn cña Th¸nh Giãng n¨m xa. Tõ mîn I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. Tõ thuÇn ViÖt vµ tõ mîn a) Dùa vµo chó thÝch ë bµi Th¸nh Giãng, h·y gi¶i thÝch c¸c tõ trîng, tr¸ng sÜ trong c©u sau: “Chó bÐ vïng dËy, v¬n vai mét c¸i bçng biÕn thµnh mét tr¸ng sÜ m×nh cao h¬n trîng [...]”. (Th¸nh Giãng) 17 - Tr¸ng sÜ: ngêi cã søc lùc cêng tr¸ng, chÝ khÝ m¹nh mÏ, hay lµm viÖc lín (tr¸ng: khoÎ m¹nh, to lín, cêng tr¸ng; sÜ: ngêi trÝ thøc thêi xa vµ nh÷ng ngêi ®îc t«n träng nãi chung). - Trîng: ®¬n vÞ ®o b»ng 10 thíc Trung Quèc cæ (tøc 3,33 mÐt); ë ®©y hiÓu lµ rÊt cao. b) C¸c tõ ®îc chó thÝch ë trªn cã nguån gèc ë ®©u? §©y lµ nh÷ng tõ mîn cña tiÕng H¸n (Trung Quèc). c) Cho c¸c tõ: sø gi¶, ti vi, xµ phßng, buåm, mÝt tinh, ra-®i-«, gan, ®iÖn, ga, b¬m, x« viÕt, giang s¬n, in-t¬-nÐt. Em h·y cho biÕt nh÷ng tõ nµo ®îc mîn tõ ng«n ng÷ H¸n, nh÷ng tõ nµo ®îc mîn tõ ng«n ng÷ kh¸c? - Dùa vµo h×nh thøc ch÷ viÕt, ta cã thÓ nhËn diÖn ®îc c¸c tõ cã nguån gèc Ên ¢u: ra-®i-«, in-t¬-nÐt. - C¸c tõ còng cã nguån gèc Ên ¢u nhng ®· ®îc ViÖt ho¸ ë møc ®é cao vµ cã h×nh thøc viÕt nh ch÷ ViÖt: ti vi, xµ phßng, mÝt tinh, ga, b¬m, x« viÕt,... - C¸c tõ mîn tõ tiÕng H¸n: sø gi¶, giang s¬n, gan, ®iÖn. d) Tõ sù ph©n biÖt c¸c tõ cã nguån gèc kh¸c nhau nh trªn, h·y so s¸nh vµ rót ra nhËn xÐt vÒ c¸ch viÕt tõ mîn. - Tõ mîn cha ®îc ViÖt ho¸ hoµn toµn: viÕt cã dÊu g¹ch ngang gi÷a c¸c tiÕng; - Tõ mîn cã nguån gèc Ên ¢u nhng ®· ®îc ViÖt ho¸ cao: viÕt nh tõ thuÇn ViÖt; - Tõ mîn cã nguån gèc tõ tiÕng H¸n: viÕt nh tõ thuÇn ViÖt. ®) Qua c¸c vÝ dô trªn, em hiÓu thÕ nµo lµ tõ mîn? e) Bé phËn tõ mîn nµo chiÕm ®a sè trong tiÕng ViÖt? Bé phËn tõ mîn chiÕm ®a sè, quan träng nhÊt trong tiÕng ViÖt lµ tõ mîn tiÕng H¸n. 2. Nguyªn t¾c mîn tõ §äc kÜ ý kiÕn sau cña Hå ChÝ Minh vµ tr¶ lêi c©u hái: §êi sèng x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn vµ ®æi míi. Cã nh÷ng ch÷ ta kh«ng cã s½n vµ khã dÞch ®óng, th× cÇn ph¶i mîn ch÷ níc ngoµi. VÝ dô: "®éc lËp", "tù do", "giai cÊp", "céng s¶n", v.v. Cßn nh÷ng ch÷ tiÕng ta cã, v× sao kh«ng dïng mµ còng mîn ch÷ níc ngoµi? VÝ dô: Kh«ng gäi xe löa mµ gäi "ho¶ xa"; m¸y bay th× gäi lµ "phi c¬" [...]. TiÕng nãi lµ thø cña c¶i v« cïng l©u ®êi vµ v« cïng quý b¸u cña d©n téc. Chóng ta ph¶i gi÷ g×n nã, quý träng nã, lµm cho nã phæ biÕn ngµy cµng réng kh¾p. Cña m×nh cã mµ kh«ng dïng, l¹i ®i mîn cña níc ngoµi, ®ã ch¼ng ph¶i lµ ®Çu ãc quen û l¹i hay sao?" (Hå ChÝ Minh toµn tËp, tËp 10, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2000, tr. 615) 18 a) Trong trêng hîp nµo th× ph¶i mîn tõ? b) MÆt tÝch cùc cña viÖc mîn tõ? c) Mîn tõ nh thÕ nµo th× ®îc xem lµ tÝch cùc? Gîi ý: V× ®êi sèng x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn vµ ®æi míi cho nªn nhiÒu trêng hîp chóng ta ph¶i mîn tõ cña níc ngoµi ®Ó diÔn ®¹t nh÷ng néi dung míi mµ vèn tõ cña chóng ta kh«ng cã s½n. Mîn tõ nÕu cã chän lùa, khi thËt cÇn thiÕt th× sÏ lµm giµu thªm ng«n ng÷ d©n téc. Nhng nÕu mîn tuú tiÖn th× sÏ cã h¹i cho ng«n ng÷ d©n téc, lµm cho ng«n ng÷ d©n téc bÞ pha t¹p, lai c¨ng. §©y còng chÝnh lµ nguyªn t¾c mîn tõ mµ bÊt cø d©n téc nµo còng ph¶i coi träng. II. RÌn luyÖn kÜ n¨ng 1. Trong c¸c c©u díi ®©y, tõ nµo lµ tõ mîn? Nguån gèc cña c¸c tõ mîn Êy? H·y ®Æt c©u víi c¸c tõ nµy. a) §óng ngµy hÑn, bµ mÑ v« cïng ng¹c nhiªn v× trong nhµ tù nhiªn cã bao nhiªu lµ sÝnh lÔ. (Sä Dõa) - C¸c tõ mîn lµ: v« cïng, ng¹c nhiªn, tù nhiªn, sÝnh lÔ (®å lÔ vËt nhµ trai ®em ®Õn nhµ g¸i ®Ó xin cíi). §©y lµ c¸c tõ H¸n ViÖt. - Cã thÓ ®Æt c©u víi tõ v« cïng, vÝ dô: Lßng mÑ th¬ng c¸c con v« cïng. b) Ngµy cíi, trong nhµ Sä Dõa cç bµn thËt linh ®×nh, gia nh©n ch¹y ra ch¹y vµo tÊp nËp. - Tõ mîn lµ: gia nh©n (ngêi gióp viÖc trong nhµ). §©y lµ tõ H¸n ViÖt. - §Æt c©u, vÝ dô: Ngêi gióp viÖc trong nhµ ngµy xa ®îc gäi lµ gia nh©n, b©y giê nhiÒu ngêi thêng gäi lµ «-sin. c) ¤ng vua nh¹c pèp Mai-c¬n Gi¾c-x¬n ®· quyÕt ®Þnh nh¶y vµo l·nh ®Þa int¬-nÐt víi viÖc më mét trang chñ riªng. - C¸c tõ mîn: pèp, in-t¬-nÐt (gèc tiÕng Anh); quyÕt ®Þnh, (tõ H¸n ViÖt). - §Æt c©u, vÝ dô: M¸y tÝnh nhµ em nèi m¹ng in-t¬-nÐt. 2. C¸c tõ díi ®©y ®îc t¹o nªn bëi c¸c tiÕng ghÐp l¹i, h·y x¸c ®Þnh nghÜa cña tõng tiÕng trong c¸c tõ nµy. a) kh¸n gi¶: ngêi xem; thÝnh gi¶: ngêi nghe; ®éc gi¶: ngêi ®äc. kh¸n gi¶ (xem) (ngêi) thÝnh gi¶ (nghe) (ngêi) ®éc gi¶ (®äc) (ngêi) b) yÕu ®iÓm: ®iÓm quan träng; yÕu lîc: tãm t¾t nh÷ng ®iÒu quan träng; yÕu nh©n: ngêi quan träng. 19 yÕu ®iÓm (quan träng) (®iÓm) yÕu lîc (nh÷ng ®iÒu quan träng) (tãm t¾t) yÕu nh©n (quan träng) (ngêi) 3. H·y kÓ tªn mét sè tõ mîn lµ: - Tªn c¸c ®¬n vÞ ®o lêng: mÐt, ki-l«-mÐt, lÝt, ki-l«-gam,... - Tªn mét sè bé phËn cña xe ®¹p: ghi ®«ng, pª ®an, g¸c-®ê-bu,... - Tªn mét sè ®å vËt: ra-®i-«, c¸t sÐt, pi-a-n«,... 4. Trong c¸c cÆp tõ díi ®©y, nh÷ng tõ nµo lµ tõ mîn? Cã thÓ dïng c¸c tõ nµy trong nh÷ng hoµn c¶nh nµo, víi nh÷ng ®èi tîng giao tiÕp nµo? a) B¹n bÌ tíi tÊp ph«n / gäi ®iÖn ®Õn. b) Ngäc Linh lµ mét fan / ngêi say mª bãng ®¸ cuång nhiÖt. c) Anh ®· h¹ nèc ao / ®o v¸n vâ sÜ níc chñ nhµ. - C¸c tõ mîn trong c¸c c©u nµy lµ: ph«n, fan, nèc ao - Nh÷ng tõ nµy thêng ®îc dïng trong hoµn c¶nh giao tiÕp b¹n bÌ th©n mËt hoÆc víi ngêi th©n. Cã thÓ sö dông trªn c¸c th«ng tin b¸o chÝ, víi u thÕ ng¾n gän. Tuy nhiªn, kh«ng nªn dïng trong nh÷ng hoµn c¶nh giao tiÕp trang träng, nghi thøc. 6. Nghe - viÕt bµi Th¸nh Giãng (tõ Tr¸ng sÜ mÆc ¸o gi¸p ®Õn lËp ®Òn thê ngay ë quª nhµ.) Lu ý: TËp trung nghe ®Ó ph©n biÖt gi÷a l / n: lóc, lªn, líp, löa, l¹i, lËp / nói, n¬i, nµy; vµ tõ cã ©m s: sø gi¶, tr¸ng sÜ, s¾t, Sãc S¬n. T×m hiÓu chung vÒ v¨n tù sù I. KiÕn thøc c¬ b¶n 1. ý nghÜa vµ ®Æc ®iÓm chung cña ph¬ng thøc tù sù a) ý nghÜa vµ ®Æc ®iÓm chung cña ph¬ng thøc tù sù - Trong cuéc sèng h»ng ngµy, chóng ta vÉn thêng kÓ vÒ mét chuyÖn nµo ®ã cho ngêi kh¸c nghe vµ thêng ®îc nghe ngêi kh¸c kÓ cho nghe vÒ chuyÖn nµo ®ã. - Trong ho¹t ®éng kÓ, ngêi kÓ th«ng b¸o, gi¶i thÝch, lµm cho ngêi nghe n¾m ®îc néi dung m×nh kÓ; ngêi nghe chó ý, t×m hiÓu néi dung mµ ngêi kÓ muèn th«ng b¸o, n¾m b¾t th«ng tin mµ ngêi kÓ truyÒn ®¹t. - Nh÷ng c©u chuyÖn chØ cã ý nghÜa khi chóng ®¸p øng nhu cÇu hiÓu biÕt cña ngêi nghe vÒ mét chñ ®Ò nµo ®ã. 20