Tài liệu Dạy học nội dung thao tác lập luận phân tích trong SGK Ngữ văn 11

Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc TrÇn ThÞ H­¬ng Môc lôc Trang Më §Çu 3 1. LÝ do chän ®Ò tµi. 2. LÞch sö vÊn ®Ò. 3. Môc ®Ých, nhiÖm vô nghiªn cøu. 4. §èi t­îng, ph¹m vi nghiªn cøu. 5. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu. 6. §ãng gãp cña kho¸ luËn. 7. Bè côc cña kho¸ luËn. 3 4 7 7 8 8 8 Néi Dung 9 Ch­¬ng 1 Thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch trong v¨n b¶n nghÞ luËn. 1.1. Kh¸i niÖm v¨n b¶n nghÞ luËn. 1.2. Thao t¸c ph©n tÝch trong v¨n nghÞ luËn. 1.2.1. Kh¸i niÖm lËp luËn ph©n tÝch. 1.2.2. C¸ch thøc ph©n tÝch. 1.2.3. §Æc ®iÓm thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch. Ch­¬ng 2 9 9 11 11 13 14 Thùc tr¹ng d¹y häc thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch. 2.1. Thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch trong SGK Ng÷ v¨n. 2.2. Thùc tr¹ng d¹y - häc thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch cña gi¸o viªn vµ häc sinh. 2.2.1. Thùc tr¹ng d¹y thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch cña gi¸o viªn. 2.2.2. Thùc tr¹ng häc thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch cña häc sinh. 2.3. Nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n khi d¹y häc thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch. Ch­¬ng 3 16 16 17 Thùc nghiÖm s­ ph¹m. 3.1. Môc ®Ých thùc nghiÖm. 3.2. Néi dung thùc nghiÖm. 17 18 19 22 22 22 Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Líp K31C - Khoa Ng÷ v¨n 1 Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc TrÇn ThÞ H­¬ng 3.2.1. Gi¸o ¸n 1. 3.2.2. Gi¸o ¸n 2. 23 36 KÕt LuËn 50 Tµi liÖu tham kh¶o. 52 Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Líp K31C - Khoa Ng÷ v¨n 2 Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc TrÇn ThÞ H­¬ng Më §ÇU 1. LÝ do chän ®Ò tµi Mçi ®èi t­îng (sù vËt, hiÖn t­îng) trong thùc tÕ kh¸ch quan th­êng bao gåm nhiÒu bé phËn, nhiÒu yÕu tè hîp thµnh. C¸c bé phËn, yÕu tè nµy lu«n cã mèi liªn hÖ, t¸c ®éng qua l¹i víi nhau trong mét chØnh thÓ thèng nhÊt vµ trän vÑn. Trong khi ®ã, nhËn thøc cña con ng­êi kh«ng dõng l¹i ë sù thô ®éng tiÕp nhËn mµ lu«n cã chiÒu h­íng ®i s©u mæ xÎ ®èi t­îng thµnh c¸c bé phËn, yÕu tè theo cÊp bËc. Ph©n tÝch ®· ra ®êi trªn c¬ së ®ã. Ph©n tÝch lµ ho¹t ®éng gióp con ng­êi cã c¬ së x¸c ®Þnh râ ®Æc ®iÓm vÒ néi dung, h×nh thøc, cÊu tróc vµ mèi quan hÖ bªn trong, bªn ngoµi cña ®èi t­îng, cña vÊn ®Ò, qua ®ã ®­a ra nh÷ng nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c, kh¸ch quan, ®¶m b¶o tÝnh khoa häc. Trong ch­¬ng tr×nh Lµm v¨n c¶i c¸ch gi¸o dôc, ph©n tÝch ®­îc coi lµ mét kiÓu bµi nghÞ luËn. Cßn ch­¬ng tr×nh Ng÷ v¨n hiÖn hµnh coi ph©n tÝch lµ mét thao t¸c lËp luËn cña v¨n b¶n nghÞ luËn. Nã n»m trong hÖ thèng c¸c thao t¸c lËp luËn nh­: Gi¶i thÝch, chøng minh, b×nh luËn, so s¸nh, b¸c bá... vµ lµ c¬ së t¹o ra c¸ch thøc lËp luËn nh»m t¹o sù chÝnh x¸c, kh¸ch quan cho vÊn ®Ò ®­îc bµn b¹c trong v¨n b¶n nghÞ luËn, gióp cho vÊn ®Ò ®­îc tr×nh bµy khoa häc, t¹o ra sù thuyÕt phôc cho ng­êi tiÕp nhËn. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ, nhiÒu häc sinh ch­a thÊy hÕt ®­îc vai trß, ý nghÜa cña ph©n tÝch, còng nh­ mèi liªn hÖ gi÷a ph©n tÝch trong nghÖ thuËt víi ph©n tÝch trong thùc tÕ ®êi sèng. Kh«ng Ýt em cßn c¶m thÊy ®©y lµ thao t¸c khã vµ ng¹i lµm. V× thÕ, sù ph©n tÝch trong nhiÒu bµi lµm cña häc sinh cßn g­îng g¹o, cøng nh¾c, Ýt sinh ®éng, hÊp dÉn. Muèn cho häc sinh biÕt c¸ch ph©n tÝch vÊn ®Ò cho bµi v¨n nghÞ luËn, mét trong nh÷ng ®iÒu cÇn thiÕt lµ ph¶i gióp c¸c em hiÓu ®­îc môc ®Ých, yªu cÇu vµ biÕt c¸ch triÓn khai thao t¸c nµy mét c¸ch hîp lÝ. §Ó lµm ®­îc ®iÒu ®ã, khi d¹y Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Líp K31C - Khoa Ng÷ v¨n 3 Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc TrÇn ThÞ H­¬ng häc sinh t¹o lËp v¨n b¶n nghÞ luËn, cÇn gióp häc sinh thÊy ®­îc r»ng ph©n tÝch vèn lµ ho¹t ®éng vµ lµ nhu cÇu b¾t nguån tõ trong cuéc sèng, g¾n víi môc ®Ých cña con ng­êi. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lÝ do trªn, chóng t«i lùa chän ®Ò tµi: "D¹y häc néi dung thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch trong SGK Ng÷ v¨n 11". 2. LÞch sö vÊn ®Ò Ph©n tÝch lµ mét ho¹t ®éng quan träng, cã ý nghÜa thiÕt thùc ®èi víi con ng­êi trong cuéc sèng hµng ngµy. V× thÕ, khi nghiªn cøu v¨n b¶n nghÞ luËn, c¸c t¸c gi¶, c¸c nhµ nghiªn cøu Lµm v¨n rÊt quan t©m, chó träng ®i vµo khai th¸c, nghiªn cøu vÒ c¸ch thøc tæ chøc ph©n tÝch cho v¨n b¶n. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh t×m hiÓu, nghiªn cøu, mçi t¸c gi¶ l¹i ®­a ra nh÷ng c¸ch tiÕp cËn, nh÷ng h­íng gi¶i quyÕt kh¸c nhau. Cô thÓ: C¸c t¸c gi¶ §ç H÷u Ch©u, NguyÔn Xu©n Nam, NguyÔn Quang Ninh, Cao §øc TiÕn, Hµ B×nh TrÞ trong cuèn Lµm v¨n 10 (Tµi liÖu gi¸o khoa thùc nghiÖm ban Khoa häc x· héi) [101, 3] ®· nªu kh¸i qu¸t vÒ kiÓu bµi ph©n tÝch v¨n häc vµ sau ®ã ®· nªu ra c¸c lo¹i ®Ò vÒ kiÓu bµi nµy nh­:  Ph©n tÝch mét ®o¹n v¨n, ph©n tÝch mét bµi th¬ hay ®o¹n th¬.  Ph©n tÝch tÝnh c¸ch nh©n vËt.  Ph©n tÝch t©m tr¹ng nh©n vËt.  Ph©n tÝch nghÖ thuËt. Sau ®ã, c¸c t¸c gi¶ ®­a ra ba yªu cÇu chung cña bµi ph©n tÝch v¨n häc. Bao gåm:  Kh«ng ®­îc xa rêi yªu cÇu cña ®Ò vµ v¨n b¶n ph©n tÝch.  C¸c kiÕn thøc vËn dông ph¶i nh»m môc ®Ých lµm s¸ng tá yªu cÇu cña ®Ò vµ v¨n b¶n ph©n tÝch. Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Líp K31C - Khoa Ng÷ v¨n 4 Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc  TrÇn ThÞ H­¬ng Lêi v¨n võa cÇn cã nh÷ng thuéc tÝnh trong s¸ng, râ rµng cña v¨n phong khoa häc, võa cÇn cã nh÷ng thuéc tÝnh truyÒn c¶m, hÊp dÉn cña v¨n phong nghÖ thuËt. Cïng bµn vÒ vÊn ®Ò ph©n tÝch, c¸c t¸c gi¶ TrÇn §×nh Sö (chñ biªn), Lª A, NguyÔn Quang Ninh, Hµ B×nh TrÞ, TrÇn §¨ng XuyÒn [75, 20] còng ®­a ra nh÷ng nÐt kh¸i qu¸t vÒ kiÓu bµi ph©n tÝch v¨n häc. Cô thÓ, sau khi ®­a ra ®Þnh nghÜa "ph©n tÝch v¨n häc", c¸c t¸c gi¶ ®· nªu ra yªu cÇu chung ®èi víi bµi ph©n tÝch v¨n häc. Song, theo c¸c t¸c gi¶ nµy th× bµi ph©n tÝch v¨n häc cã c¸c yªu cÇu sau:  Kh«ng chÊp nhËn sù suy diÔn chñ quan, tuú tiÖn mµ cÇn thiÕt ph¶i cã mét th¸i ®é kh¸ch quan, khoa häc.  Gi¸ trÞ bµi ph©n tÝch v¨n häc lµ ®em l¹i nh÷ng hiÓu biÕt ®óng ®¾n, x¸c thùc, cô thÓ vÒ mét hiÖn t­îng v¨n häc.  Yªu cÇu lÝ t­ëng ®èi víi mét bµi ph©n tÝch lµ ph¶i cã nh÷ng ph¸t hiÖn vÒ c¸c gi¸ trÞ v¨n häc.  VÒ h×nh thøc, bµi ph©n tÝch v¨n häc ph¶i ®­îc tr×nh bµy rµnh m¹ch, bè côc râ rµng, suy luËn chÆt chÏ, dÉn chøng tiªu biÓu. Vµ theo nh÷ng t¸c gi¶ trªn th× kiÓu bµi nµy cã c¸c d¹ng ®Ò sau:  Ph©n tÝch t¸c phÈm v¨n häc  Ph©n tÝch vÊn ®Ò v¨n häc Sau ®ã, c¸c t¸c gi¶ nµy ®i s©u vµo c¸ch lµm c¸c kiÓu bµi cô thÓ. C¸c t¸c gi¶ TrÇn §×nh Sö (chñ biªn), Phan Träng LuËn, NguyÔn Minh ThuyÕt trong cuèn Lµm v¨n 12 (NXB Gi¸o dôc, 1994) [55, 22] ®· dµnh h¼n mét bµi trong phÇn hai: "Mét sè kiÓu bµi nghÞ luËn" ®Ó bµn vÒ ph©n tÝch v¨n häc. Sau khi ®­a ra kh¸i niÖm vÒ bµi ph©n tÝch v¨n häc, c¸c t¸c gi¶ nµy còng ®i s©u vµo c¸ch lµm tõng kiÓu bµi ph©n tÝch v¨n häc, nh­:  Ph©n tÝch t¸c phÈm v¨n häc  Ph©n tÝch vÊn ®Ò v¨n häc Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Líp K31C - Khoa Ng÷ v¨n 5 Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc TrÇn ThÞ H­¬ng Trong cuèn Lµm v¨n 12 (S¸ch chØnh lÝ hîp nhÊt 2000 - NXB Gi¸o dôc) [55, 23], c¸c t¸c gi¶ TrÇn §×nh Sö (chñ biªn), Phan Träng LuËn, NguyÔn Minh ThuyÕt ®· ®­a ra mét sè ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch v¨n häc, nh­ : 1. Muèn ph©n tÝch mét ®èi t­îng th× ta ph¶i chia t¸ch nã thµnh tõng bé phËn hay tõng ph­¬ng diÖn ®Ó ph©n tÝch. 2. §Ó thùc sù b­íc vµo ph©n tÝch néi dung bªn trong cña hiÖn t­îng v¨n häc cã thÓ thùc hiÖn theo c¸c b­íc : - Ph©n tÝch ®èi t­îng theo qu¸ tr×nh. - Ph©n tÝch ®èi t­îng theo mèi quan hÖ cña nã víi m«i tr­êng, hoµn c¶nh xung quanh. - Ph©n tÝch ®èi t­îng theo cÊu tróc cña chÝnh nã. - Ph©n tÝch ®èi t­îng theo mèi quan hÖ t­¬ng ®ång hay t­¬ng ph¶n víi c¸c ®èi t­îng cïng lo¹i. Vµ sau ®ã, c¸c t¸c gi¶ ®i s©u t×m hiÓu c¸ch lµm tõng kiÓu bµi ph©n tÝch, kÕt hîp cung cÊp c¸c bµi lµm tham kh¶o cô thÓ. Nh­ vËy, cïng bµn vÒ mét vÊn ®Ò nh­ng c¸ch hiÓu, c¸ch tr×nh bµy ®¸nh gi¸ cña t¸c gi¶ ®· cã sù kh¸c nhau. §iÒu ®ã cho thÊy c¸c ý kiÕn vÒ yªu cÇu vµ c¸ch ph©n tÝch cña c¸c nhµ nghiªn cøu ch­a thùc sù ®ång nhÊt, cã nhiÒu néi dung cßn tr×nh bµy kh¸ s¬ l­îc. §ã lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn nh÷ng khã kh¨n cho ng­êi gi¶ng d¹y thao t¸c ph©n tÝch. H¬n n÷a, ®iÒu ®ã cßn dÉn tíi t×nh tr¹ng lóng tóng, g­îng g¹o trong viÖc sö dông thao t¸c lËp luËn nµy ®Ó tr×nh bµy vÒ mét vÊn ®Ò hîp lÝ vµ thuyÕt phôc. Cã thÓ nãi, ®· cã mét sè tµi liÖu triÓn khai, ®Ò cËp tíi néi dung ph©n tÝch. Tuy nhiªn, viÖc ®­a ra nh÷ng ph­¬ng ph¸p cô thÓ, hîp lÝ ®Ó d¹y thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch lµ ®iÒu cßn rÊt míi mÎ, bëi lÏ, ®©y lµ ®iÒu cßn cÇn nhiÒu nh÷ng suy nghÜ, bµn b¹c. Trong khi ®ã, viÖc d¹y häc thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch trong SGK Ng÷ v¨n 11 cÇn ph¶i dùa trªn mét c¬ së lÝ thuyÕt thèng nhÊt, hîp lÝ ®Ó häc sinh thùc Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Líp K31C - Khoa Ng÷ v¨n 6 Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc TrÇn ThÞ H­¬ng sù hiÓu vµ biÕt vËn dông nh÷ng tri thøc ®ã vµo ph©n tÝch, t×m hiÓu c¸c vÊn ®Ò ®êi sèng x· héi còng nh­ v¨n häc nghÖ thuËt. 3. Môc ®Ých, nhiÖm vô nghiªn cøu 3.1. Môc ®Ých nghiªn cøu §Ò tµi nghiªn cøu cña chóng t«i gãp phÇn vµo viÖc t×m hiÓu c¬ së lÝ thuyÕt vÒ thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch, ®Ò ra c¬ së lÝ thuyÕt phôc vô cho gi¸o viªn vµ c¸ch thøc dÉn d¾t häc sinh sö dông ph©n tÝch ®Ó t×m hiÓu mét vÊn ®Ò x· héi hoÆc v¨n häc. Qua ®ã, gióp c¸c em biÕt c¸ch thùc hiÖn thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch khi t¹o lËp v¨n b¶n nghÞ luËn. 3.2. NhiÖm vô nghiªn cøu §Ó ®¹t ®­îc môc ®Ých trªn, viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi nµy cÇn h­íng tíi c¸c nhiÖm vô sau : - Tr×nh bµy c¬ së lÝ luËn vÒ thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch. C¬ së lÝ luËn nµy ®­îc tr×nh bµy trªn c¸c ph­¬ng diÖn: kh¸i niÖm, vai trß, ®Æc ®iÓm, c¸ch thøc tiÕn hµnh thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch trong v¨n b¶n. - Kh¶o s¸t thùc tÕ d¹y - häc thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch ë tr­êng phæ th«ng. - X©y dùng gi¸o ¸n thùc nghiÖm. 4. §èi t­îng, ph¹m vi nghiªn cøu 4.1. §èi t­îng nghiªn cøu §Ó hoµn thµnh ®­îc nhiÖm vô nghiªn cøu ®· ®Ò ra, chóng t«i tËp trung t×m hiÓu vai trß, ®Æc ®iÓm, b¶n chÊt, c¸ch thøc tiÕn hµnh thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch trong v¨n b¶n nghÞ luËn. 4.2. Ph¹m vi nghiªn cøu §Ò tµi cña chóng t«i tËp trung nghiªn cøu ph­¬ng ph¸p d¹y häc bµi "Thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch" trong SGK Ng÷ v¨n 11. Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Líp K31C - Khoa Ng÷ v¨n 7 Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc TrÇn ThÞ H­¬ng 5. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu Qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi nghiªn cøu nµy, chóng t«i sö dông c¸c ph­¬ng ph¸p sau: - Ph­¬ng ph¸p tæng hîp vµ thùc tiÔn - Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch - Ph­¬ng ph¸p so s¸nh - Ph­¬ng ph¸p thèng kª - Ph­¬ng ph¸p thùc nghiÖm s­ ph¹m . 6. §ãng gãp cña kho¸ luËn Víi kho¸ luËn nµy ng­êi viÕt mong muèn gãp mét phÇn nhá bÐ cña m×nh vµo viÖc t×m ra nh÷ng h­íng d¹y - häc Lµm v¨n ®Ó ho¹t ®éng d¹y häc ®¹t kÕt qu¶ cao nhÊt. §ång thêi, th«ng qua néi dung vÒ lËp luËn ph©n tÝch, chóng t«i mong muèn viÖc vËn dông thao t¸c nµy cña häc sinh vµo t¹o lËp v¨n b¶n nghÞ luËn ®Ó v¨n b¶n cña c¸c em thùc sù cã gi¸ trÞ. 7. Bè côc cña kho¸ luËn Kho¸ luËn bao gåm ba phÇn lµ phÇn Më ®Çu, phÇn Néi dung vµ phÇn KÕt luËn. Riªng phÇn Néi dung cã ba ch­¬ng: - Ch­¬ng 1: Thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch trong v¨n b¶n nghÞ luËn. - Ch­¬ng 2: Thùc tr¹ng d¹y häc néi dung thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch. - Ch­¬ng 3: Thùc nghiÖm s­ ph¹m. Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Líp K31C - Khoa Ng÷ v¨n 8 Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc TrÇn ThÞ H­¬ng NéI DUNG Ch¦¬ng 1 thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch trong v¨n b¶n nghÞ luËn 1.1. Kh¸i niÖm v¨n b¶n nghÞ luËn Trong cuéc sèng th­êng ngµy, chóng ta vÉn th­êng gÆp c¸c vÊn ®Ò vµ c©u hái kiÓu nh­ thÕ nµy: - V× sao b¹n ®i häc? - V× sao con ng­êi cÇn ph¶i cã b¹n bÌ? - Hót thuèc l¸, lîi hay h¹i? - Theo b¹n, thÕ nµo lµ sèng ®Ñp? Khi gÆp c¸c vÊn ®Ò vµ c©u hái lo¹i ®ã, chóng ta kh«ng thÓ trùc tiÕp tr¶ lêi th¼ng c¸c vÊn ®Ò mµ ph¶i lÝ gi¶i, bµn luËn ®Ó ®­a ra nh÷ng kÕt luËn sao cho thuyÕt phôc, hîp lÝ nhÊt. Trong tr­êng hîp ®ã, víi nh÷ng c©u hái, nh÷ng vÊn ®Ò nh­ vËy, nghÞ luËn ®­îc coi lµ ph­¬ng thøc tèt nhÊt gióp chóng ta ®¹t ®­îc nh÷ng môc ®Ých giao tiÕp cao nhÊt. Theo" Tõ ®iÓn TiÕng ViÖt" cña ViÖn ng«n ng÷ häc do Hoµng Phª (chñ biªn) th× nghÞ luËn lµ: Bµn vµ ®¸nh gi¸ cho râ vÒ mét vÊn ®Ò nµo ®ã. V¨n nghÞ luËn lµ thÓ v¨n dïng lÝ lÏ ph©n tÝch, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Nãi c¸ch kh¸c, v¨n nghÞ luËn lµ kiÓu v¨n b¶n ®­îc viÕt ra nh»m x¸c lËp cho ng­êi ®äc, ng­êi nghe mét t­ t­ëng, quan ®iÓm nµo ®ã. Muèn thÕ, v¨n nghÞ luËn ph¶i cã luËn ®iÓm râ rµng, cã lÝ lÏ thuyÕt phôc, cã dÉn chøng chÝnh x¸c. §Ó hiÓu râ h¬n vÒ vÊn ®Ò nµy, chóng ta xÐt ng÷ liÖu sau (1) : " Ng¹n ng÷ cã c©u: thêi gian lµ vµng. Nh­ng vµng th× mua ®­îc mµ thêi gian kh«ng mua ®­îc. ThÕ míi biÕt vµng cã gi¸ mµ thêi gian lµ v« gi¸. (1): DÉn theo SGK Ng÷ v¨n 9. (TËp 2, Tr 36). NXB Gi¸o dôc. Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Líp K31C - Khoa Ng÷ v¨n 9 Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc TrÇn ThÞ H­¬ng ThËt vËy, thêi gian lµ sù sèng. B¹n vµo bÖnh viÖn mµ xem, ng­êi bÖnh nÆng, nÕu kÞp thêi ch¹y ch÷a th× sèng, ®Ó chËm lµ chÕt. Thêi gian lµ th¾ng lîi. B¹n hái c¸c anh bé ®éi mµ xem, trong chiÕn ®Êu, biÕt n¾m thêi c¬, ®¸nh ®Þch ®óng lóc lµ th¾ng lîi, ®Ó mÊt thêi c¬ lµ thÊt b¹i. Thêi gian lµ tiÒn. Trong kinh doanh, s¶n xuÊt hµng ho¸ ®óng lóc lµ l·i, kh«ng ®óng lµ lç. Thêi gian lµ tri thøc. Ph¶i th­êng xuyªn häc tËp th× míi giái. Häc ngo¹i ng÷ mµ b÷a ®ùc, b÷a c¸i, thiÕu kiªn tr×, th× häc mÊy còng kh«ng giái ®­îc. ThÕ míi biÕt, nÕu biÕt tËn dông thêi gian th× lµm ®­îc bao nhiªu ®iÒu cho b¶n th©n vµ cho x· héi. Bá phÝ thêi gian th× cã h¹i vµ vÒ sau hèi tiÕc còng kh«ng kÞp." ("Thêi gian lµ vµng" - Ph­¬ng Liªn) Trong thùc tÕ cuéc sèng, cã nhiÒu ng­êi cho r»ng thêi gian cña chóng ta lµ v« h¹n vµ kh«ng biÕt quÝ träng thêi gian. §Ó phñ nhËn t­ t­ëng lÖch l¹c ®ã, t¸c gi¶ Ph­¬ng Liªn ®· kh¼ng ®Þnh: "Thêi gian lµ vµng". §iÒu ®ã còng cã nghÜa, thêi gian lµ thø v« cïng quÝ gi¸, ta ph¶i biÕt tr©n träng tõng gi©y, tõng phót trong cuéc ®êi nµy. §ã lµ néi dung, lµ vÊn ®Ò chÝnh mµ t¸c gi¶ ®­a ra "nghÞ luËn". Vµ ®Ó lµm s¸ng tá vÊn ®Ò nµy, t¸c gi¶ ®· lÇn l­ît ®­a ra c¸c luËn ®iÓm: thêi gian lµ sù sèng, thêi gian lµ th¾ng lîi, thêi gian lµ tiÒn, thêi gian lµ tri thøc. Cïng víi ®ã lµ hµng lo¹t c¸c dÉn chøng thuyÕt phôc. Th«ng qua lÝ lÏ, lËp luËn vµ c¸c dÉn chøng cô thÓ ng­êi viÕt ®· x¸c lËp cho ng­êi ®äc, ng­êi nghe mét quan ®iÓm, mét t­ t­ëng, mét ch©n lÝ ®óng ®¾n: "BiÕt tËn dông thêi gian th× lµm ®­îc bao nhiªu ®iÒu cho b¶n th©n vµ cho x· héi. Bá phÝ thêi gian th× cã h¹i vµ vÒ sau hèi tiÕc còng kh«ng kÞp". C¸ch tr×nh bµy mét vÊn ®Ò nh­ vËy chÝnh lµ ph­¬ng thøc biÓu ®¹t cña v¨n nghÞ luËn. Tõ nh÷ng sù ph©n tÝch trªn ®©y, chóng ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh: "V¨n b¶n nghÞ luËn lµ mét kiÓu v¨n, trong ®ã, ng­êi nãi (ng­êi viÕt) ®­a ra nh÷ng lÝ lÏ, dÉn chøng vÒ mét vÊn ®Ò nµo ®ã vµ th«ng qua c¸ch bµn luËn mµ lµm cho ng­êi Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Líp K31C - Khoa Ng÷ v¨n 10 Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc TrÇn ThÞ H­¬ng nghe (ng­êi ®äc) hiÓu, tin, t¸n ®ång nh÷ng ý kiÕn cña m×nh vµ hµnh ®éng theo nh÷ng ®iÒu mµ m×nh ®Ò xuÊt (®èi víi vÊn ®Ò ®ã). 1.2. Thao t¸c ph©n tÝch trong v¨n nghÞ luËn Trong thùc tÕ con ng­êi vÉn th­êng nãi ®Õn tõ "thao t¸c". VËy thao t¸c ®­îc hiÓu nh­ thÕ nµo? Thao t¸c, hiÓu mét c¸ch ®¬n gi¶n lµ viÖc thùc hiÖn nh÷ng ®éng t¸c theo tr×nh tù vµ yªu cÇu kÜ thuËt nhÊt ®Þnh. §Ó t¹o lËp mét v¨n b¶n nghÞ luËn, trong qu¸ tr×nh triÓn khai néi dung v¨n b¶n, nhiÒu khi ng­êi viÕt ph¶i sö dông ®Õn c¸c thao t¸c. Nh÷ng thao t¸c ®ã gäi lµ thao t¸c nghÞ luËn. Thao t¸c nghÞ luËn chÝnh lµ nh÷ng ®éng t¸c ®­îc thùc hiÖn theo tr×nh tù vµ yªu cÇu kÜ thuËt ®­îc quy ®Þnh trong ho¹t ®éng nghÞ luËn nh»m ®¹t ®Õn mét môc ®Ých nhÊt ®Þnh. Trong v¨n nghÞ luËn chóng ta th­êng gÆp c¸c thao t¸c nh­: diÔn dÞch, qui n¹p, gi¶i thÝch, chøng minh, b×nh luËn, so s¸nh... vµ kh«ng thÓ kh«ng kÓ ®Õn ph©n tÝch. §©y lµ mét trong nh÷ng thao t¸c c¬ b¶n nhÊt ®Ó tiÕn hµnh lËp luËn. 1.2.1. Kh¸i niÖm lËp luËn ph©n tÝch. Trong qu¸ tr×nh kh¸m ph¸ thÕ giíi kh¸ch quan, loµi ng­êi ®· nhËn thÊy bÊt cø mét ®èi t­îng, mét sù vËt nµo còng ®Òu do nhiÒu bé phËn hîp thµnh, mçi bé phËn l¹i cã nh÷ng ®Æc tr­ng vµ tÝnh chÊt riªng biÖt cña nã. Muèn hiÓu ®óng vµ s©u s¾c ®èi t­îng, ta cÇn n¾m v÷ng ®Æc tr­ng cña tõng bé phËn hîp thµnh ®èi t­îng Êy. §Ó lµm ®­îc viÖc ®ã chóng ta cÇn sö dông ph©n tÝch. Ph©n tÝch lµ mét tõ H¸n ViÖt. NÕu chiÕt tù ra th× "ph©n" hay "tÝch" ®Òu cã nghÜa lµ c¾t, xÎ, t¸ch ra. Song, ph©n tÝch kh«ng ph¶i chØ lµ ®Ó t¸ch ra mµ ®ã lµ thao t¸c ®­îc thùc hiÖn nh»m t¹o ra c¬ së thùc hiÖn gióp con ng­êi kh¶o s¸t, t×m hiÓu, kh¸m ph¸ mét ®èi t­îng, mét sù viÖc, hiÖn t­îng nµo ®ã. Trong lµm v¨n nghÞ luËn, ph©n tÝch lµ thao t¸c ng­êi viÕt chia nhá vÊn ®Ò bµn luËn ®Ó xem xÐt t×m hiÓu ®Æc ®iÓm, b¶n chÊt cña tõng ph­¬ng diÖn t¹o nªn Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Líp K31C - Khoa Ng÷ v¨n 11 Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc TrÇn ThÞ H­¬ng vÊn ®Ò vµ qua ®ã, gióp cho ng­êi tiÕp nhËn cã thÓ nhËn thøc vÊn ®Ò mét c¸ch s©u s¾c, cô thÓ h¬n. H¬n n÷a, nhê cã ph©n tÝch mµ ng­êi viÕt cã thÓ tr×nh bµy vÊn ®Ò mét c¸ch khoa häc, cã hÖ thèng, thÓ hiÖn ®óng b¶n chÊt cña vÊn ®Ò cÇn bµn luËn. Kh«ng chØ thÕ, ph©n tÝch cßn gióp ng­êi viÕt rót ra ®­îc nh÷ng kÕt luËn, ®óc rót ®­îc vÊn ®Ò mét c¸ch hîp lÝ vµ cã søc thuyÕt phôc. Chóng ta cã thÓ thÊy thao t¸c nµy trong ng÷ liÖu sau ®©y: Trong bµi viÕt " Ých lîi cña viÖc ®äc s¸ch" (2), ®Ó ®i tíi kÕt luËn vÒ vai trß, Ých lîi to lín cña viÖc ®äc s¸ch, t¸c gi¶ Thµnh MÜ ®· ph©n tÝch: "§Ó tho¶ m·n nhu cÇu h­ëng thô vµ ph¸t triÓn cho t©m hån, trÝ tuÖ kh«ng g× thay thÕ ®­îc viÖc ®äc s¸ch. Cuèn s¸ch tèt lµ ng­êi b¹n gióp ta häc tËp, rÌn luyÖn h»ng ngµy. S¸ch më mang trÝ tuÖ, hiÓu biÕt cho ta, dÉn d¾t ta vµo nh÷ng chç s©u s¾c, bÝ Èn cña thÕ giíi xung quanh, tõ s«ng ngßi rõng nói cho ®Õn vò trô bao la. S¸ch ®­a ta vµo nh÷ng thÕ giíi cùc lín, nh­ thiªn hµ hoÆc cùc nhá, nh­ thÕ giíi c¸c h¹t vËt chÊt. S¸ch ®­a ta v­ît thêi gian, t×m vÒ víi nh÷ng biÕn cè lÞch sö xa x­a hoÆc ch¾p c¸nh cho ta t­ëng t­îng tíi ngµy mai, hoÆc hiÓu s©u s¾c h¬n hiÖn t¹i. S¸ch v¨n häc ®­a ta vµo thÕ giíi cña nh÷ng t©m hån ng­êi ®ñ c¸c thêi ®¹i ®Ó ta th«ng c¶m víi nh÷ng cuéc ®êi, chia sÎ nh÷ng niÒm vui, nçi ®au d©n téc vµ nh©n lo¹i. S¸ch ®em l¹i cho con ng­êi nh÷ng phót gi©y th­ gi·n trong cuéc ®êi bËn rén, b­¬n ch¶i. S¸ch lµm cho ta h­ëng vÎ ®Ñp, më réng con ®­êng giao tiÕp víi mäi ng­êi xung quanh. S¸ch lµ b¸u vËt kh«ng thÓ thiÕu ®­îc ®èi víi mäi ng­êi. Ph¶i biÕt chän s¸ch mµ ®äc vµ tr©n träng, n©ng niu nh÷ng cuèn s¸ch quý". (2): DÉn theo SGK Ng÷ v¨n 7. (TËp 2, Tr 23). NXB Gi¸o dôc Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Líp K31C - Khoa Ng÷ v¨n 12 Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc TrÇn ThÞ H­¬ng Khi ®¸nh gi¸ vai trß cña viÖc ®äc s¸ch, ng­êi viÕt ®· kh¼ng ®Þnh: " §Ó tho¶ m·n nhu cÇu h­ëng l¹c vµ ph¸t triÓn cho t©m hån trÝ tuÖ, kh«ng g× thay thÕ ®­îc viÖc ®äc s¸ch". Tõ luËn ®iÓm ®­îc nªu ra, t¸c gi¶ Thµnh MÜ ®· chØ ra nh÷ng ph­¬ng diÖn, nh÷ng khÝa c¹nh cña nh÷ng lîi Ých mµ viÖc ®äc s¸ch ®em l¹i. §ã lµ: . 1) S¸ch lµ ng­êi b¹n. 2) S¸ch më mang trÝ thøc, hiÓu biÕt. 3) S¸ch ®­a ta v­ît thêi gian. 4) S¸ch ®em l¹i cho con ng­êi nh÷ng phót gi©y th­ gi·n. Nh­ vËy, nhê ph©n tÝch, chóng ta míi nhËn thÊy ®Çy ®ñ vai trß, t¸c dông to lín cña viÖc ®äc s¸ch. Vµ qua ®ã, ng­êi viÕt h­íng tíi mét môc ®Ých, mét nhËn thøc ®èi víi viÖc ®äc s¸ch: "®äc vµ tr©n träng n©ng niu nh÷ng cuèn s¸ch". §©y còng chÝnh lµ ®Ých mµ vÊn ®Ò tr×nh bµy cÇn ®¹t ®­îc. 1.2.2. C¸ch thøc ph©n tÝch. §Ó tiÕn hµnh ph©n tÝch ®¹t hiÖu qu¶, chóng ta cÇn thùc hiÖn theo tr×nh tù c¸c b­íc sau: - X¸c ®Þnh néi dung, vÊn ®Ò cÇn ph©n tÝch. - X¸c ®Þnh c¸c khÝa c¹nh, c¸c bé phËn cña néi dung cÇn ph©n tÝch. - S¾p xÕp c¸c khÝa c¹nh, c¸c bé phËn theo tr×nh tù hîp lÝ. - Tr×nh bµy tõng khÝa c¹nh, tõng bé phËn theo tr×nh tù ®· s¾p xÕp. Khi ph©n tÝch, chóng ta cÇn ph¶i l­u ý tíi mèi quan hÖ gi÷a c¸c khÝa c¹nh ®Ó tõ ®ã lùa chän c¸c phÐp liªn kÕt sao cho thÝch hîp víi néi dung cña vÊn ®Ò. - Dïng ng«n ng÷ ®Ó lËp luËn, cã thÓ tr×nh bµy b»ng c¸ch kÕt hîp víi c¸c vÝ dô minh ho¹. - Cuèi cïng chèt l¹i vÊn ®Ò cÇn ph©n tÝch. Tãm l¹i, ph©n tÝch lµ thao t¸c chia nhá vÊn ®Ò ra thµnh c¸c bé phËn, c¸c yÕu tè ®Ó ®i s©u xem xÐt mét c¸ch kÜ cµng néi dung vµ mèi quan hÖ bªn trong Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Líp K31C - Khoa Ng÷ v¨n 13 Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc TrÇn ThÞ H­¬ng còng nh­ bªn ngoµi cña vÊn ®Ò. Trong bµi v¨n nghÞ luËn, ph©n tÝch lµ thao t¸c c¬ b¶n, ®­îc thùc hiÖn nh»m gióp cho mçi ng­êi tiÕp nhËn v¨n b¶n cã thÓ hiÓu râ b¶n chÊt cña tõng khÝa c¹nh, tõng bé phËn cña vÊn ®Ò vµ qua ®ã gióp cho hä cã thÓ hiÓu s©u s¾c h¬n tõng ®Æc ®iÓm, tõng biÓu hiÖn cña vÊn ®Ò ®­îc bµn luËn. Trªn c¬ së ®ã mµ ng­êi tiÕp nhËn cã thÓ cã c¸i nh×n kh¸ch quan, võa kh¸i qu¸t võa cô thÓ ®èi víi vÊn ®Ò ®­îc bµn luËn vµ cã th¸i ®é ®èi víi vÊn ®Ò ®ã. 1.2.3. §Æc ®iÓm thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch. §Ó t¹o lËp v¨n b¶n nghÞ luËn, ng­êi viÕt cã thÓ sö dông c¸c thao t¸c lËp luËn kh¸c nhau. Mçi mét thao t¸c lËp luËn sÏ mang nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng biÖt. NÕu gi¶i thÝch lµ c¸ch ng­êi viÕt dïng ng«n ng÷ ®Ó gi¶ng gi¶i; chøng minh lµ c¸ch ng­êi viÕt dïng hÖ thèng lÝ lÏ vµ dÉn chøng ®Ó lµm s¸ng tá vÊn ®Ò... th× ph©n tÝch - mét thao t¸c nghÞ luËn c¬ b¶n cña v¨n nghÞ luËn - cã c¸c ®Æc ®iÓm nh­ sau: Nãi tíi ph©n tÝch lµ nãi tíi sù chia nhá, ph©n t¸ch. Tuy nhiªn, trong v¨n b¶n nghÞ luËn th× c«ng viÖc "ph©n tÝch" nµy cÇn dùa trªn nh÷ng tiªu chÝ, nh÷ng mèi quan hÖ nhÊt ®Þnh. §ã cã thÓ lµ quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè t¹o nªn ®èi t­îng, quan hÖ nh©n qu¶, quan hÖ gi÷a ®èi t­îng vµ c¸c ®èi t­îng liªn quan, quan hÖ gi÷a ng­êi ph©n tÝch víi ®èi t­îng ph©n tÝch,... Chóng ta ®· biÕt, c¸i ®Ých cña ph©n tÝch lµ gióp ng­êi tiÕp nhËn nhËn thÊy râ c¸c ®Æc ®iÓm néi dung, h×nh thøc, cÊu tróc, c¸c quan hÖ bªn trong vµ bªn ngoµi cña sù vËt, hiÖn t­îng, cña vÊn ®Ò vµ hiÓu ®­îc ch©n gi¸ trÞ cña ®èi t­îng, cña vÊn ®Ò ®ã. Muèn vËy th× ph©n tÝch lµ ph¶i ®i s©u vµo tõng ph­¬ng diÖn cô thÓ ®Ó xem xÐt chi tiÕt mäi khÝa c¹nh, mäi yÕu tè cña ®èi t­îng, cña vÊn ®Ò trong mèi quan hÖ biÖn chøng víi c¸i chung, c¸i tæng thÓ. §©y còng chÝnh lµ ®Æc tr­ng næi bËt cña ph©n tÝch. KÕt qu¶ cña ph©n tÝch kh«ng chØ lµ chia nhá mµ c¸i ®Ých cuèi cïng cña thao t¸c nµy lµ ®Ó tæng hîp kh¸i qu¸t c¸c mÆt cña ®èi t­îng, ®Ó cã mét c¸i Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Líp K31C - Khoa Ng÷ v¨n 14 Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc TrÇn ThÞ H­¬ng nh×n tæng thÓ, toµn diÖn vÒ ®èi t­îng ®ã. Nh­ vËy, ph©n tÝch bao giê còng ph¶i g¾n liÒn víi tæng hîp, kh¸i qu¸t. Cã nh­ vËy, ph©n tÝch míi thùc sù cã ý nghÜa. Trªn ®©y lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña lËp luËn ph©n tÝch. N¾m ch¾c nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy sÏ lµ ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o cho lËp luËn ph©n tÝch thµnh c«ng. * KÕt luËn ch­¬ng 1: Ph©n tÝch lµ ph©n t¸ch, chia nhá ®èi t­îng, vÊn ®Ò ®Ó xem xÐt, t×m hiÓu tõng khÝa c¹nh cña ®èi t­îng, cña vÊn ®Ò. §©y lµ thao t¸c lËp luËn c¬ b¶n trong v¨n nghÞ luËn. Thao t¸c lËp luËn nµy kh«ng chØ gióp ng­êi tiÕp nhËn nhËn thÊy ®Æc ®iÓm néi dung, h×nh thøc, cÊu tróc, quan hÖ bªn trong bªn, ngoµi cña ®èi t­îng, cña vÊn ®Ò mµ cßn gióp ng­êi tiÕp nhËn cã ®­îc c¸i nh×n kh¸i qu¸t, toµn diÖn vÒ ®èi t­îng, vÒ vÊn ®Ò ®ã. Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Líp K31C - Khoa Ng÷ v¨n 15 Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc TrÇn ThÞ H­¬ng ch­¬ng 2 Thùc tr¹ng d¹y häc thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch 2.1. Thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch trong SGK Ng÷ V¨n Nh­ chóng ta ®· biÕt, trong ch­¬ng tr×nh Lµm v¨n tr­íc ®©y, gièng nh­ gi¶i thÝch, chøng minh, b×nh luËn; ph©n tÝch ®­îc gi¶ng d¹y víi t­ c¸ch lµ mét kiÓu bµi. Tuy nhiªn, trong ch­¬ng tr×nh Ng÷ v¨n hiÖn nay, khi triÓn khai néi dung, phÇn Lµm v¨n kh«ng cßn tån t¹i kh¸i niÖm kiÓu bµi mµ thay vµo ®ã lµ kh¸i niÖm kiÓu v¨n b¶n. Do ®ã, c¸c kiÓu bµi nghÞ luËn nh­ gi¶i thÝch, chøng minh, b×nh luËn... vµ ph©n tÝch sÏ ®­îc gäi b»ng tªn míi: "thao t¸c lËp luËn". Qu¸n triÖt quan ®iÓm trªn, ch­¬ng tr×nh Ng÷ v¨n hiÖn hµnh ®· x©y dùng mét sè bµi thao t¸c lËp luËn, trong ®ã cã bµi "thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch". §©y lµ bµi ®Çu tiªn cña mét chuçi bµi vÒ c¸c thao t¸c lËp luËn trong v¨n nghÞ luËn. Theo ph©n phèi ch­¬ng tr×nh, bµi nµy ®­îc gi¶ng ë SGK Ng÷ v¨n 11 (TËp1). Sau bµi nµy, SGK cßn bè trÝ thªm bµi: "LuyÖn tËp thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch". C¸ch triÓn khai nh­ vËy ®· thÓ hiÖn quan ®iÓm tiÕn bé trong viÖc biªn so¹n néi dung ch­¬ng tr×nh Ng÷ v¨n nãi chung vµ ph©n m«n Lµm v¨n nãi riªng. Quan ®iÓm tiÕn bé Êy xuÊt ph¸t tõ chÝnh môc ®Ých cña viÖc d¹y häc Lµm v¨n. D¹y Lµm v¨n lµ d¹y cho häc sinh c¸ch thøc t¹o lËp c¸c kiÓu v¨n b¶n, ®Ó s¶n phÈm cña c¸c em cã gi¸ trÞ, cã tÝnh nghÖ thuËt, thÓ hiÖn sù s¸ng t¹o. Muèn lµm ®­îc ®iÒu ®ã, viÖc d¹y häc Lµm v¨n, mét mÆt ph¶i trang bÞ hÖ thèng c¬ së lÝ thuyÕt cho häc sinh; mÆt kh¸c ph¶i t¹o cho häc sinh ®iÒu kiÖn ®­îc luyÖn tËp thùc hµnh. Bëi lÏ, thùc hµnh lµ con ®­êng duy nhÊt gióp häc sinh cñng cè vµ n©ng cao c¸c vÊn ®Ò lÝ thuyÕt ®· häc. §ång thêi ®©y còng lµ c¬ héi tèt ®Ó c¸c em vËn dông lÝ thuyÕt vµo qu¸ tr×nh t¹o lËp v¨n b¶n. §iÒu nµy, ®ßi hái néi dung lÝ thuyÕt cña Lµm v¨n ph¶i tØ lÖ thuËn víi ho¹t ®éng thùc hµnh. Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Líp K31C - Khoa Ng÷ v¨n 16 Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc TrÇn ThÞ H­¬ng Mçi mét kiÓu v¨n b¶n l¹i cã nh÷ng ®Æc tr­ng vµ ph¶i c¨n cø vµo ®Æc ®iÓm v¨n b¶n ®Ó tr×nh bµy, ®Ó tæ chøc thùc hµnh. §èi víi v¨n b¶n nghÞ luËn, muèn t¹o ra nh÷ng bµi v¨n sinh ®éng, tæ chøc lËp luËn lµ kh©u quan träng. V× thÕ, khi trang bÞ kiÕn thøc vÒ v¨n b¶n nghÞ luËn, mét trong nh÷ng néi dung cÇn thiÕt lµ tæ chøc lËp luËn cho v¨n b¶n. Ph©n tÝch lµ mét thao t¸c lËp luËn c¬ b¶n vµ kh«ng thÓ thiÕu khi tæ chøc lËp luËn. VËy nªn, c¸ch triÓn khai nh­ vËy nh»m h­íng tíi môc ®Ých cuèi cïng cña viÖc d¹y häc Lµm v¨n, ®¸p øng yªu cÇu thùc tÕ vËn dông cña häc sinh. Tuy nhiªn, ®Ó gióp häc sinh vËn dông mét c¸ch ®óng ®¾n vµ s¸ng t¹o thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch, lµm bµi v¨n nghÞ luËn s©u s¾c, hÊp dÉn vµ thuyÕt phôc mäi ng­êi th× cÇn ph¶i cã nh÷ng c¸ch thøc tæ chøc d¹y häc thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch khoa häc, cô thÓ vµ hiÖu qu¶. 2.2. Thùc tr¹ng d¹y - häc thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch cña gi¸o viªn vµ häc sinh. 2.2.1. Thùc tr¹ng d¹y thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch cña gi¸o viªn Cã thÓ nãi, trong ch­¬ng tr×nh Lµm v¨n hiÖn hµnh th× thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch cßn lµ mét néi dung kh¸ míi mÎ. Bëi vËy, trªn thùc tÕ, trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y gi¸o viªn míi chØ b¸m s¸t vµo SGK vµ SGV ®Ó võa d¹y kiÕn thøc, võa rÌn luyÖn kÜ n¨ng thùc hµnh cho häc sinh. Trong giê d¹y kiÕn thøc lÝ thuyÕt "Thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch" gi¸o viªn thùc hiÖn c¸c néi dung SGK theo nh÷ng ®Þnh h­íng trong SGV. Th«ng th­êng, gi¸o viªn ®­a ra c¸c c©u hái gîi ý, h­íng dÉn häc sinh ph©n tÝch ng÷ liÖu theo phÇn néi dung trong SGK, sau ®ã nhËn xÐt, bæ sung råi rót ra kÕt luËn theo phÇn "Ghi nhí" trong SGK. Cuèi cïng, gi¸o viªn h­íng dÉn häc sinh vËn dông kiÕn thøc lÝ thuyÕt ®· häc vµo viÖc gi¶i quyÕt c¸c bµi tËp trong SGK. Khi kh¶o s¸t ch­¬ng tr×nh, chóng t«i nhËn thÊy thêi gian dµnh cho bµi "Thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch" lµ mét tiÕt vµ mét tiÕt cho bµi "LuyÖn tËp thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch". Do ®ã, gi¸o viªn Ýt cã ®iÒu kiÖn më réng kiÕn thøc vµ viÖc luyÖn tËp còng ch­a ®­îc kÜ cµng, s©u s¾c. V× vËy, khi t¹o lËp v¨n b¶n Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Líp K31C - Khoa Ng÷ v¨n 17 Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc TrÇn ThÞ H­¬ng nghÞ luËn, häc sinh vÉn ch­a vËn dông ®­îc c¸c b­íc ph©n tÝch mét c¸ch cã hiÖu qu¶. 2.2.2. Thùc tr¹ng häc thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch cña häc sinh. Trong qu¸ tr×nh häc thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch, nh×n chung, häc sinh vÉn cßn thô ®éng. MÆc dï, gi¸o viªn khi lªn líp cã cè g¾ng ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y - häc, lÊy häc sinh lµm trung t©m, d¹y häc tÝch cùc ho¸, nh»m tæ chøc h­íng dÉn häc sinh tù t×m hiÓu chiÕm lÜnh tri thøc, ph¸t huy tinh thÇn chñ ®éng, s¸ng t¹o cña häc sinh. Tuy nhiªn, häc sinh ch­a thùc sù tiÕp thu mét c¸ch chñ ®éng, s¸ng t¹o mµ phÇn lín c¸c em vÉn häc theo kiÓu cò: nghe, ghi chÐp, nhí vµ t¸i hiÖn nh÷ng g× gi¸o viªn nãi mµ ch­a cã thãi quen chñ ®éng t×m hiÓu, kh¸m ph¸ bµi häc. Trong c¸c bµi viÕt ph©n tÝch cña häc sinh, mÆc dï ®· ®­îc luyÖn tËp thao t¸c ph©n tÝch nh­ng viÖc vËn dông cña c¸c em ch­a thùc sù thuÇn thôc. MÆt kh¸c sù tù häc vµ t­ duy rÌn luyÖn cña c¸c em cßn h¹n chÕ. Do ®ã, khi ®i vµo t¹o lËp v¨n b¶n nghÞ luËn phÇn lín c¸c em vËn dông thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch ch­a ®­îc linh ho¹t vµ s¸ng t¹o. NhiÒu bµi viÕt cßn ch­a tu©n thñ theo c¸c b­íc cña thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch nªn bµi viÕt kh«ng râ rµng vµ kh«ng cã søc thuyÕt phôc. Mét thùc tÕ n÷a cßn tån t¹i lµ vÊn ®Ò ch÷a lçi cña häc sinh sau khi gi¸o viªn tr¶ bµi. NhiÒu em cßn ng¹i söa, thËm chÝ chØ söa qua loa hoÆc kh«ng söa trong khi gi¸o viªn h­íng dÉn thùc hµnh. §ã lµ mét h¹n chÕ lín cÇn ph¶i kh¾c phôc ë häc sinh, nã cho thÊy viÖc luyÖn tËp thùc hµnh vÉn ch­a ®­îc c¸c em ý thøc ®Çy ®ñ. Tõ thùc tr¹ng d¹y - häc cña gi¸o viªn vµ häc sinh nh­ trªn chóng ta thÊy: §Ó viÖc d¹y häc lµm v¨n thùc sù chñ ®éng, s¸ng t¹o, häc sinh biÕt vËn dông thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch mét c¸ch linh ho¹t vµ cã hiÖu qu¶ theo yªu cÇu ®æi míi lµ kh«ng Ýt khã kh¨n. Kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n ®ã kh«ng hÒ ®¬n gi¶n, Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Líp K31C - Khoa Ng÷ v¨n 18 Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc TrÇn ThÞ H­¬ng cÇn ph¶i cã thêi gian. H¬n n÷a, nã còng ®ßi hái ph¶i cã sù tËn t×nh, s¸ng t¹o cña mçi gi¸o viªn khi d¹y häc. 2.3. Nh÷ng yªu cÇu c¬ b¶n khi d¹y häc thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch. Ph­¬ng ph¸p d¹y häc phï hîp, tÝch cùc, s¸ng t¹o lu«n lµ môc tiªu phÊn ®Êu cña mçi ng­êi gi¸o viªn nãi chung vµ gi¸o viªn Ng÷ v¨n nãi riªng. ë ®©y, chóng t«i x¸c ®Þnh nh÷ng yªu cÇu cô thÓ khi d¹y häc thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch. Nh­ chóng ta ®· biÕt, yªu cÇu ®Çu tiªn víi mçi ng­êi gi¸o viªn chuÈn bÞ bµi tr­íc khi lªn líp lµ viÖc x¸c ®Þnh nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n trong bµi d¹y. §èi víi bµi "Thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch" th× nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n lµ: môc ®Ých, yªu cÇu cña thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch vµ quy tr×nh x©y dùng mét lËp luËn ph©n tÝch (hay c¸ch ph©n tÝch). Tuy nhiªn, tr­íc khi cho häc sinh t×m hiÓu môc ®Ých, yªu cÇu cña thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch, gi¸o viªn cÇn gióp häc sinh hiÓu ®­îc: ph©n tÝch lµ g×? Trªn thùc tÕ, ph©n tÝch lµ tõ hai tõ rÊt quen thuéc, h¬n n÷a ë líp 9, c¸c em ®· ®­îc häc vÒ "PhÐp ph©n tÝch vµ tæng hîp". V× thÕ, gi¸o viªn nªn khai th¸c kiÕn thøc vÒ ph©n tÝch ë häc sinh; ®Ó cã c¬ së ®¸nh gi¸ nhËn thøc cña c¸c em vÒ vÊn ®Ò nµy. TiÕp ®ã, gi¸o viªn cÇn gióp häc sinh t×m hiÓu vai trß quan träng cña thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch, tøc lµ n¾m ®­îc môc ®Ých, yªu cÇu cña thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch. Qua viÖc t×m hiÓu ®ã, gi¸o viªn sÏ gióp häc sinh tr¶ lêi ®­îc c©u hái: ThÕ nµo lµ lËp luËn ph©n tÝch? Vµ ë ®©y, gi¸o viªn còng cÇn nhÊn m¹nh: trong ®êi sèng, ng­êi ta tiÕn hµnh nhiÒu ho¹t ®éng ®­îc coi lµ ph©n tÝch nh­ng ph©n tÝch chØ ®­îc coi lµ thao t¸c lËp luËn khi sù ph©n tÝch ®óng lµ lËp luËn, nghÜa lµ mét c¸ch thøc tæ chøc c¸c lÝ lÏ vµ dÉn chøng nh»m lµm s¸ng tá mét ý kiÕn, nhËn ®Þnh cña ng­êi viÕt tr­íc mét vÊn ®Ò hay hiÖn t­îng ®­îc ®­a ra bµn luËn. Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Líp K31C - Khoa Ng÷ v¨n 19 Khãa luËn tèt nghiÖp §¹i häc TrÇn ThÞ H­¬ng Träng t©m cña bµi "Thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch" lµ c¸ch ph©n tÝch. ë phÇn nµy, gi¸o viªn sÏ gióp häc sinh biÕt c¸ch x©y dùng mét lËp luËn ph©n tÝch, hay chÝnh lµ n¾m ®­îc c¸c b­íc tiÕn hµnh ph©n tÝch. §Ó cô thÓ ho¸ kiÕn thøc nµy vµ ph¸t huy vai trß tÝch cùc cña ng­êi häc, gi¸o viªn nªn gióp häc sinh t×m hiÓu c¸ch ph©n tÝch qua viÖc ph©n tÝch ng÷ liÖu, th«ng qua mét hÖ thèng c©u hái dÉn d¾t. Qua viÖc ph©n tÝch ng÷ liÖu, häc sinh sÏ tù rót ra ®­îc quy tr×nh x©y dùng mét lËp luËn ph©n tÝch (tøc lµ biÕt c¸ch ph©n tÝch). Tuy nhiªn, c¸i ®Ých cuèi cïng cña viÖc häc lÝ thuyÕt chÝnh lµ gióp häc sinh thùc hµnh. LÝ thuyÕt vÒ thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch chØ cã ý nghÜa khi nã gióp häc sinh lµm v¨n nghÞ luËn cã hiÖu qu¶ h¬n. §©y còng chÝnh lµ träng t©m cña bµi "LuyÖn tËp thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch". §Ó viÖc luyÖn tËp cã ®Þnh h­íng, cã c¬ së khoa häc vµ ®¹t ®­îc thµnh c«ng th× ®iÒu kiÖn ®Çu tiªn lµ häc sinh ph¶i n¾m ch¾c kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ thao t¸c lËp luËn ®· ®­îc häc trong bµi "Thao t¸c lËp luËn ph©n tÝch". Do vËy, tr­íc khi h­íng dÉn häc sinh luyÖn tËp, gi¸o viªn cÇn cho häc sinh «n l¹i kiÕn thøc lÝ thuyÕt. C«ng viÖc nµy cã thÓ tiÕn hµnh b»ng c¸ch cho häc sinh nh¾c l¹i kiÕn thøc cò vµ nhËn diÖn ph©n tÝch trong ng÷ liÖu. Song, c«ng viÖc chñ yÕu cña häc sinh trong bµi nµy lµ luyÖn tËp. Vµ nhiÖm vô chÝnh cña gi¸o viªn, còng v× thÕ, ph¶i lµ h­íng dÉn c¸c em vËn dông kiÕn thøc lÝ thuyÕt ®· cã ®Ó gi¶i quyÕt thµnh c«ng c¸c t×nh huèng ®ßi hái ph¶i lËp luËn ph©n tÝch trong v¨n nghÞ luËn. §Æc biÖt, ë ®©y, gi¸o viªn cÇn l­u ý häc sinh mét sè ®iÓm nh­: Thø nhÊt lµ kh«ng nhÇm lÉn ph©n tÝch trong t­ c¸ch mét thao t¸c lËp luËn víi c¸c d¹ng ph©n tÝch kh¸c: Muèn vËy, trong suèt qu¸ tr×nh lËp luËn, häc sinh lu«n ph¶i nhí m×nh ®ang tËp trung lµm s¸ng tá luËn ®iÓm nµo. Thø hai, lËp luËn ph©n tÝch lu«n ®­îc t¹o nªn bëi mét chuçi c¸c thao t¸c ®­îc thiÕt lËp theo mét thø tù, mét qui tr×nh chÆt chÏ. Häc sinh cÇn ph¶i tu©n thñ qui tr×nh Êy mét c¸ch nghiªm ngÆt, tr­íc khi cã nh÷ng s¸ng t¹o riªng. Tr­êng §HSP Hµ Néi 2 Líp K31C - Khoa Ng÷ v¨n 20