Tài liệu Dạy học luyện từ và câu khối lớp 4, 5 (kiểu bài hình thành khái niệm về từ ngữ)_khóa luận tốt nghiệp lớp qlgdth

Kho¸ luËn tèt nghiÖp Trêng §HSP Hµ Néi 2 më ®Çu 1. LÝ do chän ®Ò tµi Trong ch¬ng tr×nh TiÕng ViÖt TiÓu häc n¨m 2000, m«n TiÕng ViÖt ®îc chia thµnh nhiÒu ph©n m«n trong ®ã cã ph©n m«n: “LuyÖn tõ vµ c©u”, nã thay thÕ cho 2 m«n Tõ ng÷ vµ Ng÷ ph¸p trong ch¬ng tr×nh c¶i c¸ch gi¸o dôc. Tªn gäi míi nµy nhÊn m¹nh c¶ vÒ ph¬ng diÖn lÝ thuyÕt vµ thùc hµnh khi d¹y tõ ng÷, ng÷ ph¸p. Vµ thùc chÊt cña viÖc d¹y tõ lµ nh»m môc ®Ých gióp häc sinh biÕt dïng tõ ®Ó t¹o c©u, tõ ®ã vËn dông vµo qu¸ tr×nh giao tiÕp, häc tËp. D¹y tõ ng÷ lµ mét ho¹t ®éng kh«ng thÓ thiÕu trong ch¬ng tr×nh TiÕng ViÖt ë phæ th«ng nãi chung vµ ch¬ng tr×nh TiÕng ViÖt ë TiÓu häc nãi riªng. Tõ lµ ®¬n vÞ trung t©m vµ cã vai trß ®Æc biÖt quan träng trong hÖ thèng ng«n ng÷. §iÒu nµy lÝ gi¶i t¹i sao viÖc d¹y tõ ng÷, viÖc më réng vµ ph¸t triÓn vèn tõ cho häc sinh l¹i ®îc coi lµ nhiÖm vô hµng ®Çu trong ch¬ng tr×nh TiÕng ViÖt ë TiÓu häc. Nãi c¸ch kh¸c tõ ng÷ cã vai trß ®Æc biÖt quan träng ®èi víi ®êi sèng con ngêi. §èi víi häc sinh còng vËy nÕu kh«ng cã vèn tõ ®îc më réng vµ theo mét hÖ thèng khoa häc mµ míi chØ cã vèn tõ tù nhiªn tríc khi ®Õn trêng th× häc sinh kh«ng thÓ häc tËp, tiÕp thu tri thøc mét c¸ch b×nh thêng vµ kÕt qu¶ ®¹t ®îc sÏ kh«ng cao. Bëi v×, ®Ó gi¶i quyÕt mét nhiÖm vô häc nh lµm mét bµi v¨n, gi¶i mét bµi to¸n th× häc sinh ph¶i ®äc vµ n¾m ®îc ý nghÜa cña tõ. Nh vËy, ®èi víi häc sinh TiÓu häc th× viÖc häc tõ ng÷ lµ ®iÒu kiÖn quan träng ®Ó häc sinh thùc hiÖn hµnh ®éng häc vµ giao tiÕp. Lµ mét gi¸o viªn TiÓu häc trong t¬ng lai, chóng t«i sÏ trùc tiÕp gi¶ng d¹y m«n TiÕng ViÖt trong nhµ trêng TiÓu häc nªn t«i nhËn thÊy viÖc nghiªn cøu kÜ kiÓu bµi lÝ thuyÕt vÒ tõ trong s¸ch gi¸o khoa (SGK) TiÕng ViÖt líp 4, 5 lµ ®iÒu rÊt cÇn thiÕt. V× vËy t«i lùa chän ®Ò tµi: “Dạy học Luyện từ và câu khối lớp 4, 5 (kiểu bài hình thành khái niệm về từ ngữ)” ®Ó ®i s©u nghiªn cøu, tõ ®ã ®Ò xuÊt mét sè biÖn ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña c¸c tiÕt häc vÒ tõ ng÷ cho häc sinh líp 4, 5. 2. LÞch sö vÊn ®Ò Nh ®· tr×nh bµy ë trªn, viÖc cung cÊp nh÷ng kiÕn thøc lÝ thuyÕt vÒ tõ ng÷ cho häc sinh lµ mét phÇn kh«ng thÓ thiÕu trong khi d¹y häc LuyÖn tõ vµ c©u nãi riªng vµ d¹y TiÕng ViÖt ë TiÓu häc nãi chung. Bëi viÖc d¹y cho häc sinh n¾m ®îc nh÷ng kiÕn thøc vÒ tõ lµ d¹y cho häc sinh c¬ së khoa häc ®Ó rÌn kÜ n¨ng sö dông tõ. NghÜa lµ rÌn cho c¸c em mét kÜ n¨ng n¾m v÷ng c«ng cô ®Ó TrÇn ThÞ Thu Thuû K30B – GDTH 1 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Trêng §HSP Hµ Néi 2 häc m«n TiÕng ViÖt còng nh c¸c m«n häc kh¸c, ®ång thêi gióp c¸c em cã kh¶ n¨ng giao tiÕp trong m«i trêng ho¹t ®éng løa tuæi. ChÝnh v× vai trß quan träng cña nã cho nªn tõ tríc tíi nay ®· cã mét sè c«ng tr×nh tËp trung ®i s©u nghiªn cøu vÒ tõ ng÷, vµ cã thÓ chia c¸c tµi liÖu nghiªn cøu ®ã theo 2 híng sau: *) Híng thø nhÊt D¹y tõ ng÷ ë TiÓu häc theo ch¬ng tr×nh c¶i c¸ch gi¸o dôc. Sau ®©y lµ mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu theo híng nµy : - Lª Thanh B×nh (1999), Mét sè biÖn ph¸p nh»m n©ng cao chÊt lîng d¹y häc ph©n m«n tõ ng÷ líp 4, 5, T¹p chÝ nghiªn cøu gi¸o dôc. - Lª H÷u TØnh, TrÇn M¹nh Hëng (1999), Gi¶i ®¸p 88 c©u hái vÒ d¹y häc TiÕng ViÖt ë TiÓu häc, Nhµ xuÊt b¶n (NXB) Gi¸o dôc. - Lª Ph¬ng Nga, NguyÔn TrÝ (1996), Ph¬ng ph¸p d¹y häc TiÕng ViÖt ë TiÓu häc, NXB Gi¸o dôc. - Nhng tËp trung nhÊt vÉn lµ hai t¸c gi¶ Phan ThiÒu vµ Lª H÷u TØnh trong mét chuyªn luËn do NXB Gi¸o dôc Ên hµnh n¨m 2003 cuèn “ D¹y häc tõ ng÷ ë TiÓu häc”. Cuèn s¸ch nµy chñ yÕu ®i vµo t×m hiÓu c¬ së lÝ luËn chung cña viÖc d¹y tõ ng÷, ph©n tÝch nh÷ng u ®iÓm vµ h¹n chÕ cña ch¬ng tr×nh vµ tµi liÖu d¹y häc tõ ng÷ ë TiÓu häc, ®ång thêi còng ®a ra quy tr×nh d¹y häc c¸c d¹ng bµi, trong ®ã cã quy tr×nh d¹y häc lÝ thuyÕt vÒ tõ ng÷ cho häc sinh líp 4, 5. TÊt c¶ nh÷ng nhËn xÐt vÒ néi dung vµ ®Ò nghÞ vÒ ph¬ng ph¸p d¹y ®Òu dùa trªn ch¬ng tr×nh vµ SGK c¶i c¸ch. *) Híng thø hai D¹y tõ ng÷ theo ch¬ng tr×nh, s¸ch gi¸o khoa míi. Theo híng nµy bao gåm c¸c tµi liÖu nh : - Tµi liÖu híng dÉn d¹y häc TiÕng ViÖt líp 4, 5(2000_2003), Tµi liÖu thö nghiÖm NXB Gi¸o dôc - NguyÔn Minh ThuyÕt (chñ biªn), “Hái ®¸p vÒ d¹y - häc TiÕng ViÖt 4” vµ “Hái ®¸p vÒ d¹y - häc TiÕng ViÖt 5”. C¸c t¸c gi¶ ®· ®a ra quy tr×nh, c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc theo híng tÝch cùc ho¸ vai trß cña ngêi häc còng nh nh÷ng ®iÒu cÇn lu ý trong khi d¹y vµ häc c¸c bµi lÝ thuyÕt vÒ tõ ng÷. S¸ch gi¸o viªn (SGV) TiÕng ViÖt 4, 5 ®· cã phÇn híng dÉn cô thÓ cho tõng bµi lÝ thuyÕt vÒ tõ, nhng c¸c ®¸p ¸n chØ lµ gîi ý. Thùc tÕ gi¸o viªn cã thÓ sö dông nguån ng÷ liÖu gÇn gòi, quen thuéc ®Ó häc sinh tiÕp thu bµi häc dÔ TrÇn ThÞ Thu Thuû K30B – GDTH 2 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Trêng §HSP Hµ Néi 2 dµng, ®©y chÝnh lµ ®iÓm më cho sù linh ho¹t cña mçi gi¸o viªn trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y. Néi dung c¬ b¶n cña c¸c c«ng tr×nh thuéc híng thø hai tËp trung xem xÐt viÖc t×m hiÓu ch¬ng tr×nh, SGK vµ quy tr×nh d¹y häc TiÕng ViÖt nãi chung, d¹y tõ ng÷ nãi riªng theo ch¬ng tr×nh míi. Tuy nhiªn SGK vµ c¸c tµi liÖu hái ®¸p vÒ d¹y häc TiÕng ViÖt 4, 5 mÆc dï ®· cô thÓ nhng do môc ®Ých lµ híng tíi ®èi tîng gi¸o viªn trong c¶ níc nªn kh«ng g¾n cô thÓ víi tõng vïng miÒn. Chóng t«i nhËn thÊy tõ gîi ý cña c¸c tµi liÖu nãi trªn, c¨n cø vµo thùc tÕ cña ®Þa bµn thùc tËp, cã thÓ t×m ra ®îc c¸ch d¹y cô thÓ trªn mét sè ®èi tîng x¸c ®Þnh. V× thÕ, chóng t«i quyÕt ®Þnh chän ®Ò tµi “D¹y häc LuyÖn tõ vµ c©u khèi líp 4, 5 (kiÓu bµi h×nh thµnh kh¸i niÖm lÝ thuyÕt vÒ tõ ng÷) ”. §Ò tµi nµy ®îc nghiªn cøu trªn ®èi tîng häc sinh líp 4, 5 c¸c trêng TiÓu häc : Trêng TiÓu häc Trng NhÞ - ThÞ x· Phóc Yªn - TØnh VÜnh Phóc vµ trêng TiÓu häc §¹i Th¾ng A - HuyÖn Vô B¶n - TØnh Nam §Þnh. 3. Môc ®Ých nghiªn cøu N©ng cao hiÖu qu¶ cña giê d¹y lÝ thuyÕt vÒ tõ ng÷ cho häc sinh líp 4, 5. 4. NhiÖm vô nghiªn cøu §Ó ®¹t ®îc môc ®Ých nghiªn cøu, ®Ò tµi ph¶i thùc hiÖn mét sè nhiÖm vô sau: - T×m hiÓu c¸c vÊn ®Ò lÝ thuyÕt cã liªn quan ®Õn ®Ò tµi - T×m hiÓu vÒ thùc tr¹ng d¹y vµ häc kiÓu bµi lÝ thuyÕt vÒ tõ ng÷ trong ph©n m«n “LuyÖn tõ vµ c©u” ë khèi líp 4, 5. - §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p khi d¹y kiÓu bµi nµy. - ThÓ nghiÖm s ph¹m ®Ó kiÓm tra tÝnh kh¶ thi cña c¸c ®Ò xuÊt. 5. §èi tîng, ph¹m vi nghiªn cøu *) §èi tîng nghiªn cøu ViÖc d¹y vµ häc kiÓu bµi h×nh thµnh kh¸i niÖm vÒ tõ ng÷ trong ph©n m«n “LuyÖn tõ vµ c©u” ë khèi 4, 5. *) Ph¹m vi nghiªn cøu Giíi h¹n ë c¸c bµi lÝ thuyÕt vÒ tõ ng÷, trªn ®èi tîng häc sinh líp 4, 5 hai trêng TiÓu häc : - Trêng TiÓu häc Trng NhÞ - ThÞ x· Phóc Yªn - TØnh VÜnh Phóc - Trêng TiÓu häc §¹i Th¾ng A - HuyÖn Vô B¶n - TØnh Nam §Þnh TrÇn ThÞ Thu Thuû K30B – GDTH 3 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Trêng §HSP Hµ Néi 2 6. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu - Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lÝ luËn - Ph¬ng ph¸p ®iÒu tra, thèng kª, ph©n lo¹i - Ph¬ng ph¸p thÓ nghiÖm s ph¹m. PhÇn néi dung Ch¬ng 1: c¬ së lÝ thuyÕt §Ó x¸c ®Þnh c¬ së lÝ thuyÕt cho ®Ò tµi, bªn c¹nh viÖc tr×nh bµy ®Æc trng t©m lÝ løa tuæi, chóng t«i tËp trung xem xÐt c¬ së ng«n ng÷ häc. §ã lµ c¸c vÊn ®Ò lÝ thuyÕt cã liªn quan ®Õn néi dung ®îc d¹y ë TiÓu häc 1.1. C¬ së t©m lÝ Nh chóng ta ®· biÕt, ng«n ng÷ lµ mét thø c«ng cô cã gi¸ trÞ, cã t¸c dông v« cïng to lín. Nã cã thÓ dïng ®Ó biÓu ®¹t tÊt c¶ nh÷ng g× con ngêi nghÜ ra, nh×n thÊy, biÕt ®îc tõ nh÷ng vËt thÓ v« cïng nhá bÐ ®Õn nh÷ng thÕ giíi cùc k× réng lín, tõ nh÷ng thùc thÓ vËt chÊt cã thÓ c¶m gi¸c ®îc ®Õn nh÷ng gi¸ trÞ tinh thÇn trõu tîng mµ c¸c gi¸c quan cña con ngêi kh«ng thÓ v¬n tíi ®îc. Mét c«ng cô mµ tÝnh n¨ng cã nh÷ng nÐt k× diÖu nh thÕ, tÊt ph¶i lµ mét bé m¸y, mét c¬ chÕ hÕt søc phøc t¹p, tinh x¶o. Cho nªn häc ®Ó n¾m ®îc ng«n ng÷ cho dï víi yªu cÇu ®Æt ra ë møc trung b×nh còng kh«ng ph¶i lµ chuyÖn mét sím mét chiÒu cã thÓ gi¶i quyÕt ®îc. MÆt kh¸c, ng«n ng÷ cßn lµ c«ng cô ®Ó hiÖn thùc ho¸ t duy, ng«n ng÷ vµ t duy cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau, t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau. Ngêi cã t duy tèt sÏ nãi n¨ng m¹ch l¹c tr«i ch¶y. NÕu trau dåi ng«n ng÷ tØ mØ, chu ®¸o th× sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho t duy ph¸t triÓn tèt. V× thÕ, ®Ó hoµn thµnh tèt nhiÖm vô ph¸t triÓn t duy cho häc sinh th× cÇn ph¶i tæ chøc tèt viÖc rÌn luyÖn ng«n ng÷. Tuy nhiªn, viÖc tiÕp nhËn ng«n ng÷ nãi chung vµ tiÕp nhËn tiÕng ViÖt (tiÕng mÑ ®Î) nãi riªng ë c¸c løa tuæi kh¸c nhau ®Òu bÞ chi phèi bëi sù ph¸t triÓn cña t©m lÝ løa tuæi. D¹y häc TiÕng ViÖt, còng nh d¹y häc tõ ng÷ cÇn ph¶i chó ý ®Õn ®Æc ®iÓm t©m lÝ cña häc sinh ®Ó chiÕu theo ®ã mµ cã ph¬ng híng vµ ph¬ng ph¸p, biÖn ph¸p d¹y thÝch hîp. Tríc hÕt, ta cÇn nhí t duy (c¸ch suy nghÜ) ë løa tuæi TiÓu häc vÉn cßn mang tÝnh h×nh tîng cô thÓ. §Æc ®iÓm nµy lµ thuéc tÝnh chñ yÕu cña løa tuæi TrÇn ThÞ Thu Thuû K30B – GDTH 4 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Trêng §HSP Hµ Néi 2 mÉu gi¸o, nhng bíc vµo líp Mét, c¸c em vÉn cßn t duy theo kiÓu cô thÓ chø cha suy nghÜ mét c¸ch trõu tîng ®îc. Cô thÓ lµ g×? §ã lµ ®Æc ®iÓm cña nh÷ng c¸i mµ chóng ta nhËn biÕt ®îc b»ng gi¸c quan (b»ng m¾t nh×n, b»ng tai nghe, b»ng mòi ngöi, tay sê, miÖng nÕm). Mét cuèn s¸ch trªn bµn, mét mïi th¬m cña thøc ¨n, …®Òu lµ nh÷ng sù vËt, hiÖn tîng cô thÓ. Trõu tîng ngîc víi cô thÓ, lµ tÝch chÊt cña nh÷ng g× ®îc t¸ch ra tõ trong c¸i cô thÓ mµ chóng ta kh«ng thÊy, kh«ng nghe ®îc, kh«ng c¶m nhËn ®îc b»ng gi¸c quan. Søc m¹nh trÝ nhí, niÒm vui, … chÝnh lµ nh÷ng hiÖn tîng trõu tîng. Víi ®Æc ®iÓm nhËn thøc cña häc sinh TiÓu häc nh trªn cho nªn ta thÊy kiÓu bµi cung cÊp kiÕn thøc míi vÒ tõ lµ mét kiÓu bµi chØ ®îc d¹y ë khèi 4, 5. §©y còng chÝnh lµ mét ®Æc ®iÓm quan träng buéc chóng ta ph¶i biÕt lùa chän ®Ó sö dông ph¬ng ph¸p nµo trong qu¸ tr×nh d¹y häc kiÓu bµi nµy ®Ó ®¹t ®îc hiÖu qu¶ cao nhÊt, lµm thÕ nµo ®Ó thu hót ®îc sù chó ý cña häc sinh, gióp häc sinh hiÓu ®îc b¶n chÊt cña tõng kh¸i niÖm, ®ång thêi cßn ph¶i ph¸t triÓn ®îc kh¶ n¨ng t duy cña häc sinh. §Ó cã ®îc mét hµnh trang ng«n ng÷ ®Çy ®ñ, phong phó vÒ sè lîng, chÝnh x¸c vÒ chÊt lîng phôc vô nhu cÇu giao tiÕp ®îc thuËn lîi th× viÖc d¹y tõ ng÷ cho häc sinh lµ mét viÖc lµm hÕt søc cÇn thiÕt vµ quan träng. Nã kh«ng chØ cung cÊp cho häc sinh nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n cña ph©n m«n gióp c¸c em n¾m v÷ng tiÕng ViÖt (tiÕng mÑ ®Î), ph¸t triÓn kh¶ n¨ng t duy, kh¶ n¨ng giao tiÕp mµ cßn t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c em häc tèt c¸c m«n häc kh¸c vµ t¹o ®µ cho c¸c cÊp häc tiÕp theo. Nh vËy, trong qu¸ tr×nh d¹y tiÕng mÑ ®Î cho trÎ nãi chung, d¹y tiÕng ViÖt cho trÎ em ViÖt Nam nãi riªng, chóng ta còng cßn cÇn ph¶i chó ý ®Õn mèi quan hÖ gi÷a nhËn thøc vµ ng«n ng÷ ë trÎ em. 1.2. C¬ së ng«n ng÷ häc Trong phÇn nµy ®Ò tµi chØ ®iÓm qua c¸c vÊn ®Ò lÝ thuyÕt vÒ cÊu t¹o tõ, nghÜa cña tõ, c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn néi dung lÝ thuyÕt vÒ tõ ng÷ mµ häc sinh TiÓu häc ®îc cung cÊp. 1.2.1. §Æc ®iÓm cÊu t¹o tõ VÊn ®Ò ph©n ®Þnh ranh giíi tõ vµ cÊu t¹o tõ cã nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau. Nhng trong khu«n khæ cña mét kho¸ luËn tèt nghiÖp chóng t«i xin phÐp TrÇn ThÞ Thu Thuû K30B – GDTH 5 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Trêng §HSP Hµ Néi 2 kh«ng tr×nh bµy tÊt c¶ mµ chØ tr×nh bµy theo quan ®iÓm cña t¸c gi¶ §ç H÷u Ch©u, ngêi cã nhiÒu ®ãng gãp nhÊt trong viÖc nghiªn cøu vÒ tõ ng÷. Trong cuèn “Tõ vùng ng÷ nghÜa tiÕng ViÖt”, NXB Gi¸o dôc 1999, t¸c gi¶ §ç H÷u Ch©u viÕt : trong tiÕng ViÖt “c¸c yÕu tè cÊu t¹o tõ lµ nh÷ng h×nh thøc ng÷ ©m cã nghÜa nhá nhÊt”, tøc lµ nh÷ng yÕu tè kh«ng thÓ ph©n chia thµnh nh÷ng yÕu tè nhá h¬n n÷a mµ còng cã nghÜa dïng ®Ó cÊu t¹o ra c¸c tõ vµ theo c¸c ph¬ng thøc cÊu t¹o tõ cña tiÕng ViÖt. Chóng ta gäi c¸c yÕu tè cã ®Æc ®iÓm vµ chøc n¨ng nh trªn (chøc n¨ng cÊu t¹o tõ) b»ng thuËt ng÷ “h×nh vÞ” vµ “ph¬ng thøc t¹o tõ lµ c¸ch thøc mµ ng«n ng÷ t¸c ®éng vµo h×nh vÞ ®Ó cho ra c¸c tõ” (tr 28). Còng trong cuèn s¸ch nµy §ç H÷u Ch©u cßn nhËn ®Þnh “CÊu t¹o tõ tríc hÕt lµ cÊu t¹o hµng lo¹t c¸c tõ gièng nhau vÒ ng÷ nghÜa (vµ kh¸c nhau víi hµng lo¹t c¸c tõ kh¸c vÒ ng÷ nghÜa), cho nªn ph¶i lÊy ng÷ nghÜa lµm tiªu chÝ hµng ®Çu ®Ó tiÕn hµnh ph©n lo¹i” (ph©n lo¹i tõ vÒ mÆt cÊu t¹o). Vµ theo quan ®iÓm nµy t¸c gi¶ chia c¸c tõ tiÕng ViÖt vÒ mÆt cÊu t¹o thµnh tõ ®¬n (ph¬ng thøc tõ ho¸) - tõ cã mét h×nh vÞ, tõ phøc gåm : tõ l¸y (ph¬ng thøc l¸y) vµ tõ ghÐp (ph¬ng thøc ghÐp). “Mçi lo¹i lín gåm nh÷ng tõ cã ®Æc tÝnh ng÷ nghÜa vµ h×nh thøc gièng nhau, ®Õn lît m×nh sÏ ®îc ph©n chia thµnh kiÓu cÊu t¹o nhá h¬n còng gåm nh÷ng t¬ng ®ång vÒ ng÷ nghÜa vµ h×nh thøc” (tr 39). TrÇn ThÞ Thu Thuû K30B – GDTH 6 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Trêng §HSP Hµ Néi 2 Theo quan ®iÓm ph©n lo¹i nh trªn cã thÓ chia c¸c tõ tiÕng ViÖt vÒ mÆt cÊu t¹o thµnh: Tõ ®¬n  ph¬ng thøc tõ ho¸ - tõ cã mét h×nh vÞ Tõ phøc  tõ l¸y  ph¬ng thøc l¸y tõ ghÐp  ph¬ng thøc ghÐp 1.2.1.1. Tõ ®¬n Theo quan ®iÓm cña §ç H÷u Ch©u “tõ ®¬n lµ nh÷ng tõ cã mét h×nh vÞ”. Trong tõ ®¬n l¹i chia thµnh 2 lo¹i : tõ ®¬n ®¬n ©m vµ tõ ®¬n ®a ©m. - §¹i bé phËn c¸c tõ ®¬n thuÇn ViÖt hay ®· ViÖt ho¸ lµ tõ ®¬n mét ©m tiÕt. VÝ dô : ®i, ®øng, s¸ch, vë, ¨n , mÆc,… - Ngoµi ra cßn cã mét sè tõ ®¬n ®a ©m tiÕt nh tõ ®¬n ©m thuÇn ViÖt. VÝ dô : bï nh×n, bå hãng, ¸c lµ,… - HoÆc lµ c¸c tõ ®¬n gèc vay mîn. VÝ dô : apatÝt, cµ phª, ra di «,… 1.2.1.2. Tõ ghÐp a) §Þnh nghÜa vÒ tõ ghÐp “Tõ ghÐp ®îc s¶n sinh do sù kÕt hîp hai hoÆc mét sè h×nh vÞ (hay ®¬n vÞ cÊu t¹o) t¸ch biÖt, riªng rÏ, ®éc lËp víi nhau” (§ç H÷u Ch©u, “ Tõ vùng ng÷ nghÜa tiÕng ViÖt, NXB Gi¸o dôc 1999, tr 54). b) Ph©n lo¹i tõ ghÐp Theo ®Æc ®iÓm ng÷ nghÜa, tõ ghÐp ®îc chia thµnh : b.1. Tõ ghÐp ph©n nghÜa Tõ ghÐp ph©n nghÜa lµ tõ ghÐp ®îc cÊu t¹o tõ hai h×nh vÞ (hay ®¬n vÞ) theo quan hÖ chÝnh phô, trong ®ã cã mét h×nh vÞ chØ lo¹i lín (sù vËt, ho¹t ®éng, tÝnh chÊt) vµ mét h×nh vÞ cã t¸c dông ph©n ho¸ h×nh vÞ chØ lo¹i lín thµnh nh÷ng h×nh vÞ nhá h¬n cïng lo¹i nhng ®éc lËp víi nhau vµ ®éc lËp víi lo¹i lín. C¸c tõ ghÐp ph©n nghÜa hîp thµnh nh÷ng hÖ thèng gåm mét sè tõ thèng nhÊt víi nhau nhê h×nh vÞ chØ lo¹i lín. C¸c tõ ghÐp ph©n nghÜa ®îc chia thµnh : - Tõ ghÐp ph©n nghÜa mét chiÒu. VÝ dô: xe ®¹p, xe m¸y, xe ngùa, … - Tõ ghÐp ph©n nghÜa hai chiÒu. VÝ dô: ®¶ng viªn, ®oµn viªn, ®éi viªn, … b.2. Tõ ghÐp hîp nghÜa TrÇn ThÞ Thu Thuû K30B – GDTH 7 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Trêng §HSP Hµ Néi 2 - Tõ ghÐp hîp nghÜa lµ tõ ghÐp do hai h×nh vÞ t¹o nªn, trong ®ã kh«ng cã h×nh vÞ nµo chØ lo¹i lín, kh«ng cã h×nh vÞ nµo lµ h×nh vÞ ph©n nghÜa. - Tõ ghÐp hîp nghÜa biÓu thÞ nh÷ng lo¹i réng lín, bao trïm h¬n so víi tõng h×nh vÞ t¸ch riªng. - C¨n cø vµo biÓu hiÖn cô thÓ, c¸c tõ ghÐp hîp nghÜa ®îc chia thµnh hai trêng hîp : tõ ghÐp hîp nghÜa phi c¸ thÓ vµ tõ ghÐp hîp nghÜa kh«ng phi c¸ thÓ. Tõ ghÐp hîp nghÜa phi c¸ thÓ l¹i chia thµnh ba lo¹i nhá : + Tõ ghÐp hîp nghÜa tæng lo¹i. VÝ dô : hæ b¸o, Õch nh¸i, cam quýt, … + Tõ ghÐp hîp nghÜa chuyªn chØ lo¹i. VÝ dô : chî bóa, ®êng x¸, thuyÒn bÌ, … + Tõ ghÐp hîp nghÜa bao gép. VÝ dô : ®iÖn níc, vî con,… b.3. Tõ ghÐp biÖt lËp Ngîc l¹i víi ghÐp ph©n nghÜa vµ hîp nghÜa cã tÝnh hÖ thèng rÊt cao th× tõ ghÐp biÖt lËp tÝnh hÖ thèng cña nã kh«ng cã. Mçi tõ lµ mét trêng hîp riªng rÏ, kh«ng cã nh÷ng h×nh vÞ chØ lo¹i lín chung víi c¸c tõ kh¸c, kh«ng ph¶i lµ mét lo¹i nhá trong mét lo¹i lín. Nh÷ng ®Æc trng ng÷ nghÜa cña mçi tõ kh«ng lÆp l¹i ë c¸c tõ kh¸c, chóng lµ nh÷ng sù kiÖn biÖt lËp. VÝ dô : (c¸i) ch©n vÞt (c¸i) tai hång, ... TrÇn ThÞ Thu Thuû K30B – GDTH 8 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Trêng §HSP Hµ Néi 2 1.2.1.3. Tõ l¸y a. §Þnh nghÜa “Tõ l¸y lµ nh÷ng tõ ®îc cÊu t¹o theo ph¬ng thøc l¸y, ®ã lµ ph¬ng thøc lÆp l¹i toµn bé hay bé phËn h×nh thøc ©m tiÕt (víi thanh ®iÖu hay biÕn ®æi theo quy t¾c biÕn thanh, tøc lµ quy t¾c thanh ®iÖu biÕn ®æi theo 2 nhãm gåm nhãm cao : thanh hái, thanh s¾c, thanh ngang vµ nhãm thÊp: thanh huyÒn, thanh ng·, thanh nÆng) cña mét h×nh vÞ hay ®¬n vÞ cã nghÜa”. §ç H÷u Ch©u, “Tõ vùng ng÷ nghÜa tiÕng ViÖt”, NXB Gi¸o dôc 1999, tr 41. b. Ph©n lo¹i tõ l¸y C¨n cø vµo sè vµo sè lîng ©m tiÕt cã trong tõ l¸y ngêi ta chia tõ l¸y thµnh ba lo¹i : l¸y ®«i, l¸y ba, l¸y t, cô thÓ : b.1. L¸y ®«i - Ph¬ng thøc l¸y t¸c ®éng lÇn ®Çu vµo mét h×nh vÞ gèc mét ©m tiÕt sÏ cho ta c¸c tõ l¸y ®«i. - Tõ l¸y ®«i lµ nh÷ng tõ cã hai ©m tiÕt. §©y lµ lo¹i tõ l¸y ®iÓn h×nh cña tiÕng ViÖt. Dùa vµo c¸i gi÷ ®îc l¹i trong ©m tiÕt cña h×nh vÞ c¬ së cã thÓ chia tõ l¸y ®«i thµnh hai lo¹i : l¸y ®«i toµn bé vµ l¸y ®«i bé phËn. *) Tõ l¸y toµn bé + Lµ tõ l¸y mµ toµn bé ©m tiÕt cña h×nh vÞ c¬ së ®îc gi÷ l¹i VÝ dô : xanh  xanh xanh + Trong kiÓu nµy cã hai biÕn thÓ Nhãm biÕn thanh. VÝ dô : tÝm  tim tÝm Nhãm biÕn ®æi ©m cuèi. VÝ dô : ®Ñp  ®Ìm ®Ñp *) Tõ l¸y bé phËn Lµ tõ l¸y mµ bé phËn ©m tiÕt cña h×nh vÞ c¬ së ®îc gi÷ l¹i. Trong ®ã cã. + Tõ l¸y ©m. VÝ dô : móa  móa may. + Tõ l¸y vÇn. VÝ dô : rèi  bèi rèi. b.2. L¸y ba TiÕp ®ã ph¬ng thøc l¸y cã thÓ t¸c ®éng mét lÇn vµo mét h×nh vÞ (mét ©m tiÕt) cho ra mét tõ l¸y ba ©m tiÕt. VÝ dô : s¹ch  s¹ch sµnh sanh TrÇn ThÞ Thu Thuû K30B – GDTH 9 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Trêng §HSP Hµ Néi 2 b.3. L¸y t Ph¬ng thøc l¸y còng cã thÓ t¸c ®éng lÇn thø hai vµo mét tõ l¸y ®«i ®Ó cho ra mét tõ l¸y t (l¸y cã bèn ©m tiÕt). VÝ dô : khÊp khÓnh  khÊp kha khÊp khÓnh 1.2.2. NghÜa cña tõ NhÊt qu¸n víi quan ®iÓm ®· tr×nh bµy ë trªn, trong phÇn nµy chóng t«i chØ tr×nh bµy nh÷ng kiÕn thøc cã liªn quan tíi ch¬ng tr×nh ë TiÓu häc bao gåm : tõ nhiÒu nghÜa, tõ ®ång ©m, tõ ®ång nghÜa, tõ tr¸i nghÜa. 1.2.2.1. Tõ nhiÒu nghÜa Tõ nhiÒu nghÜa lµ tõ cã mét h×nh thøc ng÷ ©m t¬ng øng víi tõ hai nghÜa trë lªn, gi÷a c¸c nghÜa nµy cã mèi quan hÖ víi nhau XuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm cho r»ng ý nghÜa cña tõ lµ mét hîp phÇn c¸c thµnh phÇn, trong ®ã ý nghÜa tõ vùng bao gåm ý nghÜa biÓu vËt, ý nghÜa biÓu niÖm, ý nghÜa biÓu th¸i, t¸c gi¶ §ç H÷u Ch©u cho r»ng hiÖn tîng nhiÒu nghÜa còng x¶y ra ë c¶ ba thµnh phÇn ý nghÜa tõ vùng nµy. Trong gi¸o tr×nh “Tõ vùng ng÷ nghÜa tiÕng ViÖt” t¸c gi¶ viÕt : mét tõ nµo cã kh¶ n¨ng gäi tªn nhiÒu sù vËt, hiÖn tîng kh¸c nhau lµ tõ cã nhiÒu nghÜa biÓu vËt, t¬ng tù nh thÕ, tõ nµo cã kh¶ n¨ng ®i vµo nhiÒu cÊu tróc biÓu niÖm kh¸c nhau lµ tõ cã nhiÒu nghÜa biÓu niÖm. Vµ th«ng thêng sè lîng ý nghÜa biÓu niÖm Ýt h¬n sè lîng ý nghÜa biÓu vËt. C¸c ý nghÜa biÓu vËt trong mét tõ nhiÒu nghÜa thêng chia thµnh tõng nhãm xoay quanh mét cÊu tróc biÓu niÖm nµo ®ã. C¸c ý nghÜa biÓu vËt trong nhãm quanh mét cÊu tróc biÓu niÖm trung t©m thêng ph¸t triÓn trªn c¬ së mét hoÆc mét vµi nÐt nghÜa trong cÊu tróc biÓu niÖm ®ã. NÐt nghÜa c¬ së cña cÊu tróc biÓu niÖm trung t©m sÏ ®¶m b¶o cho sù thèng nhÊt gi÷a c¸c ý nghÜa biÓu vËt. Nh thÕ c¸c nghÜa biÓu vËt cña mét tõ tuy kh¸c nhau, tuy ®èi lËp nhau, nhng gi÷a chóng vÉn cã sù thèng nhÊt trªn c¬ së nÐt nghÜa chung. Nãi kh¸c ®i, c¸c ý nghÜa kh¸c nhau cña mét tõ lËp nªn mét hÖ thèng ng÷ nghÜa trong lßng mét tõ nhiÒu nghÜa. 1.2.2.2. Tõ ®ång ©m Theo §ç H÷u Ch©u “nh÷ng ®¬n vÞ ®ång ©m lµ nh÷ng ®¬n vÞ gièng nhau vÒ h×nh thøc ng÷ ©m nhng kh¸c nhau vÒ ý nghÜa”. TrÇn ThÞ Thu Thuû K30B – GDTH 10 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Trêng §HSP Hµ Néi 2 Nãi râ h¬n, c¸c ®¬n vÞ ®ång ©m lµ nh÷ng ®¬n vÞ kh«ng cã quan hÖ ®ång nhÊt vµ ®èi lËp vÒ ng÷ nghÜa víi nhau. Chóng chØ lµ nh÷ng ®¬n vÞ kh¸c biÖt vÒ ng÷ nghÜa. VÒ mÆt nµy c¸c quan hÖ ®ång ©m cã tÝnh chÊt ngÉu nhiªn, kh«ng bÞ chi phèi bëi c¸c quy luËt ng÷ nghÜa cña ng«n ng÷. Vµ chØ nªn xem lµ ®ång ©m thùc sù khi c¸c ®¬n vÞ trong cïng mét cÊp ®é ®ång ©m, khi c¸c h×nh vÞ ®ång ©m víi h×nh vÞ, tõ ®ång ©m víi tõ, côm tõ ®ång ©m víi côm tõ. HiÖn tîng ®ång ©m trong tiÕng ViÖt xuÊt hiÖn kh¸ nhiÒu trong khu vùc nh÷ng tõ mét ©m tiÕt VÝ dô : la 1 : mét nèt nh¹c la 2 : con la la 3 : la hÐt, … HiÖn tîng ®ång ©m cã thÓ xuÊt hiÖn do sù trïng hîp ngÉu nhiªn vÒ ng÷ ©m cña mét sè tõ. Cã thÓ xuÊt hiÖn do sù vay mîn, tõ vay mîn ®ång ©m víi nh÷ng tõ ®· cã tríc nh : ®ui (®ui mï) - ®ui (®ui ®Ìn). HoÆc do sù rót gän nh : lÝ (lÝ lÏ, h¸t lÝ) - lÝ (vËt lÝ). HiÖn tîng ®ång ©m cã thÓ xem xÐt “lµ sù tíi h¹n” cña hiÖn tîng nhiÒu nghÜa, c« lËp chóng víi nhau. 1.2.2.3. Tõ ®ång nghÜa, tõ tr¸i nghÜa a. Tõ ®ång nghÜa Trong lÞch sö ng«n ng÷ häc, kh¸i niÖm tõ ®ång nghÜa ®îc x¸c ®Þnh mét c¸ch kh¸c nhau. VÉn trong cuèn “Tõ vùng ng÷ nghÜa tiÕng ViÖt” t¸c gi¶ cho r»ng “®ång nghÜa tríc hÕt lµ mét hiÖn tîng cã ph¹m vi réng kh¾p trong toµn bé tõ vùng, chø kh«ng chØ bã hÑp trong nh÷ng nhãm víi mét sè cã h¹n nh÷ng tõ nhÊt ®Þnh. Nãi kh¸c ®i, ®ång nghÜa tríc hÕt lµ quan hÖ vÒ ng÷ nghÜa gi÷a c¸c tõ trong toµn bé tõ vùng chø kh«ng ph¶i tríc hÕt lµ gi÷a nh÷ng tõ nµo ®Êy. §ã lµ quan hÖ gi÷a c¸c tõ Ýt nhÊt cã chung mét nÐt nghÜa. Còng cã thÓ nãi : quan hÖ ®ång nghÜa b¾t ®Çu xuÊt hiÖn mét nÐt nghÜa ®ång nhÊt gi÷a c¸c tõ. Do chç c¸c tõ cã chung nÐt nghÜa ®ång nhÊt ®Òu ®· ®îc ®a vÒ tõng trêng nghÜa däc cho nªn hiÖn tîng ®ång nghÜa chØ xuÊt hiÖn trong tõng trêng nghÜa mét. Tuy nhiªn, kh«ng chØ riªng sè lîng c¸c nÐt nghÜa chung lµ ®ñ quyÕt ®Þnh c¸c tõ ®ång nghÜa trong trêng. Ph¶i nãi thªm r»ng c¸c nÐt nghÜa ®ã ph¶i kh«ng lo¹i trõ lÉn nhau. TrÇn ThÞ Thu Thuû K30B – GDTH 11 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Trêng §HSP Hµ Néi 2 C¨n cø vµo møc ®é ®ång nghÜa vÒ ý nghÜa biÓu vËt, ý nghÜa biÓu niÖm vµ ý nghÜa biÓu th¸i, cã thÓ ph©n chia c¸c tõ ®ång nghÜa thµnh : - §ång nghÜa tuyÖt ®èi. VÝ dô: xe löa, tµu ho¶, tµu löa, … - Tõ ®ång nghÜa s¾c th¸i. VÝ dô: hi sinh, tõ trÇn, t¹ thÕ, … - Tõ ®ång nghÜa biÓu niÖm. VÝ dô: mang, khiªng, v¸c, … b. Tõ tr¸i nghÜa T¸c gi¶ §ç H÷u Ch©u cho r»ng :“tõ tr¸i nghÜa tríc hÕt lµ mét d¹ng quan hÖ gi÷a c¸c tõ trong cïng mét trêng, cïng tÝnh chÊt víi hiÖn tîng ®ång nghÜa”. Tr¸i nghÜa lµ hiÖn tîng chØ xuÊt hiÖn khi chóng ta ph©n ho¸ trêng lín thµnh c¸c trêng nhá ®èi lËp víi nhau, tr¸i ngîc víi nhau. HiÖn tîng tr¸i nghÜa lµ hiÖn tîng ®ång lo¹t kh«ng chØ lµ hiÖn tîng chØ gi÷a hai tõ. VÝ dô : c¸c tõ “to, lín, vÜ ®¹i, …” tr¸i nghÜa víi “bÐ, nhá, tÝ hon, …”. HiÖn tîng tr¸i nghÜa còng kh«ng ph¶i chØ x¶y ra ®èi víi toµn bé ý nghÜa cña mét tõ, mµ cã tÝnh chÊt bé phËn. Mét tõ cã thÓ tr¸i nghÜa víi mét sè tõ mµ nh÷ng tõ nµy kh«ng ®ång nghÜa víi nhau. C¸c tõ trong mét nhãm tr¸i nghÜa, nÕu mét nghÜa ®· chuyÓn theo híng nµy th× c¸c tõ tr¸i nghÜa víi nã còng cã kh¶ n¨ng chuyÓn nghÜa theo cïng híng ®ã. 1.2.3. KÕt luËn Trªn ®©y chóng ta ®· miªu t¶ c¸c c¬ chÕ s¶n sinh ra tõ tiÕng ViÖt vµ ph©n lo¹i c¸c tõ ®· ®îc s¶n sinh ra. Dùa vµo c¬ chÕ vµ c¸c lo¹i ®ã, nhÊt lµ c¬ chÕ ng÷ nghÜa, chóng ta cã thÓ nhËn thøc ®îc tõ, ph©n biÖt ®îc chóng víi nh÷ng ®¬n vÞ díi (h×nh vÞ) vµ trªn tõ (côm tõ). Bªn c¹nh ®ã chóng ta còng miªu t¶ râ vÒ cÊu tróc cèt lâi cña ý nghÜa cña tõ. C¸i cÊu tróc cèt lâi ®ã lµ c¸c cÊu tróc biÓu niÖm. CÊu tróc biÓu niÖm võa lµ c¸i riªng cho nhiÒu tõ, võa lµ mét tæ chøc nh÷ng nÐt nghÜa chung ; ë nh÷ng møc ®é kh¸i qu¸t vµ cô thÓ kh¸c nhau, võa lµ c¸i riªng cho tõng tõ, do sù cã mÆt cña c¸c nÐt nghÜa h¹n chÕ biÓu vËt trong cÊu tróc ®ã. Víi cÊu tróc biÓu niÖm, chóng ta ph¸t hiÖn ra tÝnh hÖ thèng vÒ ng÷ nghÜa lµ c¸i chung. ë ®©y tõ c¸i riªng mµ nhËn ra c¸i chung, tõ c¸i chung l¹i trë vÒ víi c¸i riªng, ®iÒu chØnh l¹i c¸i riªng, hiÓu s©u s¾c thªm c¸i riªng. §©y lµ nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n, b¶n chÊt nhÊt vÒ ®Æc ®iÓm cÊu t¹o vµ ®Æc ®iÓm ng÷ nghÜa cña tõ tiÕng ViÖt. Nhng häc sinh TiÓu häc ®îc cung cÊp ®Õn TrÇn ThÞ Thu Thuû K30B – GDTH 12 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Trêng §HSP Hµ Néi 2 møc ®é nµo theo nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n nµy? Vµ víi ®èi tîng häc sinh cã ®é tuæi tõ 9 ®Õn 11 tuæi, s¸ch gi¸o khoa TiÕng ViÖt TiÓu häc cã yªu cÇu häc sinh ph¶i tiÕp thu ®Çy ®ñ c¸c ®Æc ®iÓm vÒ cÊu t¹o vµ ng÷ ph¸p cña tõ nh ®· tr×nh bµy trªn kh«ng? Trong ch¬ng 2, khi tr×nh bµy vÒ néi dung ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa phÇn tõ ng÷ chóng t«i sÏ cã nh÷ng nhËn xÐt ®èi chiÕu. TrÇn ThÞ Thu Thuû K30B – GDTH 13 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Trêng §HSP Hµ Néi 2 ch¬ng 2: Thùc tr¹ng viÖc d¹y - häc kiÓu bµi h×nh thµnh kh¸i niÖm tõ ng÷ ë líp 4, 5 vµ gi¶i ph¸p §Ó n¾m v÷ng ®îc thùc tr¹ng d¹y vµ häc LuyÖn tõ vµ c©u ë khèi 4, 5 cô thÓ lµ ë kiÓu bµi h×nh thµnh kh¸i niÖm vÒ tõ ng÷, tríc hÕt chóng t«i ®i vµo t×m hiÓu néi dung bµi häc còng nh cÊu t¹o néi dung bµi häc lÝ thuyÕt vÒ tõ ng÷ trong ph©n m«n “LuyÖn tõ vµ c©u” ®îc d¹y ë TiÓu häc. 2.1. HÖ thèng bµi häc lÝ thuyÕt vÒ tõ ng÷ trong s¸ch gi¸o khoa TiÕng ViÖt 4, 5 2.1.1. Néi dung bµi häc 2.1.1.1. KiÕn thøc vÒ cÊu t¹o tõ a. Tõ ®¬n S¸ch gi¸o khoa TiÕng ViÖt ë TiÓu häc coi tiÕng lµ ®¬n vÞ cÊu t¹o tõ. Cã thÓ thÊy quan niÖm nµy qua c¸ch ®Þnh nghÜa vÒ tõ ®¬n nh sau : “Tõ ®¬n lµ tõ chØ cã mét tiÕng”_ (SGK TiÕng VIÖt 4, tËp 1, tr 28 ). Nh vËy theo quan niÖm cña s¸ch gi¸o khoa TiÕng ViÖt TiÓu häc tõ ®¬n lµ tõ chØ cã mét tiÕng, tõ nhiÒu tiÕng (tõ ®a ©m) kh«ng thuéc ph¹m vi cña tõ ®¬n. Vµ tõ ®¬n ®îc d¹y trong ch¬ng tr×nh ph©n m«n “LuyÖn tõ vµ c©u” ë líp 4, tuÇn 3 TiÕt 1: “Tõ ®¬n vµ tõ phøc” (TiÕng ViÖt 4, tËp 1, tuÇn 3) TrÇn ThÞ Thu Thuû K30B – GDTH 14 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Trêng §HSP Hµ Néi 2 b. Tõ ghÐp Tõ ghÐp ®îc d¹y trong ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa TiÕng ViÖt n¨m 2000, trong ph©n m«n “LuyÖn tõ vµ c©u” líp 4. TiÕt 1 : “Tõ ghÐp vµ tõ l¸y” (TiÕng ViÖt 4, tËp 1, tuÇn 4) ë ®©y tõ ghÐp ®îc xem xÐt víi t c¸ch lµ bé phËn cña tõ phøc (tõ gåm hai tiÕng trë lªn). Cô thÓ khi t¹o tõ phøc b»ng c¸ch ghÐp nh÷ng tiÕng cã nghÜa l¹i víi nhau. §ã lµ tõ ghÐp - VÒ c¸c kiÓu tõ ghÐp, c¨n cø vµo ®Æc trng vÒ nghÜa cña tõ ghÐp s¸ch gi¸o khoa TiÕng ViÖt 4 chia tõ ghÐp thµnh hai kiÓu : tõ ghÐp cã nghÜa ph©n lo¹i, vÝ dô : xe ®¹p, bµ néi, dÐp lª, …vµ tõ ghÐp cã nghÜa tæng hîp, vÝ dô : s¸ch vë, quÇn ¸o, ¨n uèng, … c. Tõ l¸y - Tõ l¸y ®îc d¹y trong ph©n m«n “LuyÖn tõ vµ c©u” líp 4, tËp 1, tuÇn 4, chñ ®iÓm “M¨ng mäc th¼ng”. TiÕt 1 : “Tõ ghÐp vµ tõ l¸y” (TiÕng ViÖt 4, tËp 1, tuÇn 4) - Tõ l¸y còng ®îc xem xÐt víi t c¸ch lµ bé phËn cña tõ phøc (tõ gåm hai tiÕng trë lªn) cô thÓ khi t¹o ra tõ phøc b»ng c¸ch phèi hîp nh÷ng tiÕng cã ©m hay vÇn lÆp l¹i nhau sÏ t¹o ra tõ l¸y. - S¸ch gi¸o khoa còng ®a ra c¸ch ph©n lo¹i tõ l¸y gåm : + Tõ l¸y cã hai tiÕng gièng nhau ë ©m ®Çu. VÝ dô : nhót nh¸t, nhanh nhÑn, ®ñng ®Ønh, … + Tõ l¸y cã hai tiÕng gièng nhau ë phÇn vÇn. VÝ dô : lao xao, bèi rèi, lÒng bÒnh, … + Tõ l¸y cã hai tiÕng gièng nhau ë ©m ®Çu vµ vÇn. VÝ dô : rµo rµo, xanh xanh, nhÌ nhÑ, … TrÇn ThÞ Thu Thuû K30B – GDTH 15 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Trêng §HSP Hµ Néi 2 2.1.1.2. KiÕn thøc vÒ nghÜa cña tõ a. Tõ nhiÒu nghÜa Kh¸c víi ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa c¶i c¸ch ®· kh«ng ®a ra thuËt ng÷ tõ nhiÒu nghÜa, ®Õn ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa n¨m 2000 thuËt ng÷ nµy ®· ®îc giíi thiÖu thµnh mét bµi trong s¸ch gi¸o khoa TiÕng ViÖt 5, tuÇn 7, chñ ®iÓm “Con ngêi víi thiªn nhiªn”. TiÕt 1 : “Tõ nhiÒu nghÜa” (TiÕng VIÖt 5, tËp 1, tuÇn 7) Vµ ®îc ®Þnh nghÜa nh sau “Tõ nhiÒu nghÜa lµ tõ cã mét nghÜa gèc vµ mét hay mét sè nghÜa chuyÓn. C¸c nghÜa cña tõ nhiÒu nghÜa bao giê còng cã mèi liªn hÖ víi nhau”. b. Tõ ®ång ©m Tõ ®ång ©m ®îc d¹y trong ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa TiÕng ViÖt 5, tËp 1, tuÇn 5, chñ ®iÓm “C¸nh chim hoµ b×nh” gåm hai tiÕt : TiÕt 1 : “Tõ ®ång ©m” TiÕt 2 : “Dïng tõ ®ång ©m ®Ó ch¬i ch÷” Tõ ®ång ©m ®îc ®Þnh nghÜa nh sau “Tõ ®ång ©m lµ nh÷ng tõ gièng nhau vÒ ©m nhng kh¸c h¼n nhau vÒ nghÜa” (SGK TiÕng ViÖt 5, tËp 1, tuÇn 5) c. Tõ ®ång nghÜa, tõ tr¸i nghÜa Trong s¸ch gi¸o khoa TiÕng ViÖt 5, tËp 1 hiÖn hµnh nhãm t¸c gi¶ do NguyÔn Minh ThuyÕt chñ biªn ®a ra nhãm bµi vÒ tõ ®ång nghÜa, tõ tr¸i nghÜa gåm : TiÕt 1 : “Tõ ®ång nghÜa” (TuÇn 1) TiÕt 1 : “Tõ tr¸i nghÜa” (TuÇn 4) Vµ s¸ch gi¸o khoa còng ®a ra c¸ch ®Þnh nghÜa vÒ tõ ®ång nghÜa vµ tr¸i nghÜa nh sau : *) Kh¸i niÖm vÒ tõ ®ång nghÜa 1. Tõ ®ång nghÜa lµ nh÷ng tõ cã nghÜa gièng nhau hoÆc gÇn nhau. VÝ dô : siªng n¨ng, ch¨m chØ, cÇn cï, … 2. Cã nh÷ng tõ ®ång nghÜa kh«ng hoµn toµn, cã thÓ thay thÕ cho nhau trong lêi nãi. VÝ dô : hæ, cäp, hïm, … 3. Cã nh÷ng tõ ®ång nghÜa kh«ng hoµn toµn. Khi dïng nh÷ng tõ nµy, ta ph¶i c©n nh¾c ®Ó lùa chän cho ®óng. VÝ dô : - ¨n, x¬i, chÐn, …(biÓu thÞ nh÷ng th¸i ®é, t×nh c¶m kh¸c nhau ®èi víi ngêi ®èi tho¹i hoÆc ngêi ®îc nãi ®Õn) TrÇn ThÞ Thu Thuû K30B – GDTH 16 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Trêng §HSP Hµ Néi 2 - mang, khiªng, v¸c, …(biÓu thÞ nh÷ng c¸ch thøc hµnh ®éng kh¸c nhau) *) Kh¸i niÖm vÒ tõ tr¸i nghÜa S¸ch gi¸o khoa viÕt : 1. Tõ tr¸i nghÜa lµ nh÷ng tõ cã nghÜa tr¸i ngîc nhau. VÝ dô : cao thÊp, tr¸i - ph¶i, ngµy - ®ªm, … 2. ViÖc ®Æt c¸c tõ tr¸i nghÜa bªn c¹nh nhau cã t¸c dông lµm næi bËt nh÷ng sù vËt, sù viÖc, ho¹t ®éng, tr¹ng th¸i, … ®èi lËp nhau 2.1.1.3. NhËn xÐt Qua viÖc tr×nh bµy mét quan ®iÓm trong gi¸o tr×nh ®¹i häc vµ quan ®iÓm cña nh÷ng ngêi biªn so¹n s¸ch gi¸o khoa TiÓu häc chóng t«i cã mét sè ý kiÕn sau : VÒ c¬ b¶n s¸ch gi¸o khoa ®· chän quan ®iÓm phï hîp víi t©m lÝ nhËn thøc cña häc sinh TiÓu häc. VÝ dô khi miªu t¶ cÊu t¹o tõ tiÕng ViÖt, gi¸o tr×nh §¹i häc S ph¹m Hµ Néi ®· chän h×nh vÞ lµm ®¬n vÞ, s¸ch gi¸o khoa TiÓu häc chän tiÕng lµm ®¬n vÞ vµ chØ coi nh÷ng tõ mét tiÕng lµ tõ ®¬n. Chóng t«i t¸n thµnh quan ®iÓm cña SGK. Tuy nhiªn theo quan ®iÒm nµy sÏ cã khã kh¨n : Ch¼ng h¹n trong mét sè gi¸o tr×nh ®¹i häc cho mét sè tõ nh bï nh×n, bå hãng, xµ phßng,...lµ c¸c tõ ®¬n ®a ©m : thuÇn ViÖt hoÆc gèc vay mîn, nhng khi d¹y cho häc sinh TiÓu häc ta nªn gi¶i thÝch cho häc sinh c¸c tõ nµy lµ tõ ®¬n hay tõ ghÐp ? C©u tr¶ lêi lµ, ®èi chiÕu víi ®Þnh nghÜa vÒ tõ ®¬n trong s¸ch gi¸o khoa TiÓu häc, cã thÓ kh¼ng ®Þnh c¸c tõ trªn kh«ng ph¶i lµ tõ ®¬n (bëi v× mçi tõ ®Òu cã h¬n mét tiÕng). §èi chiÕu víi ®Þnh nghÜa vÒ tõ ghÐp còng trong s¸ch gi¸o khoa TiÓu häc, ta thÊy c¸c tõ nµy cã h×nh thøc gièng tõ ghÐp (cã tõ hai tiÕng trë lªn). Nhng c¸c tõ nµy kh«ng gièng c¸c tõ ghÐp b×nh thêng, v× c¸c tiÕng trong tõng tõ kh«ng cã nghÜa vµ quan hÖ gi÷a c¸c tiÕng trong tõ kh«ng ph¶i lµ quan hÖ vÒ nghÜa. §Ó kh«ng m©u thuÉn víi ®Þnh nghÜa vÒ tõ ®¬n, trong s¸ch gi¸o khoa vÉn thõa nhËn c¸c tõ nãi trªn lµ tõ ghÐp - mét lo¹i tõ ghÐp ®Æc biÖt. Nh vËy, gi¶i ph¸p ph©n biÖt tõ ®¬n, tõ phøc theo sè lîng tiÕng trong tõ, ®ång thêi còng kh«ng dïng thuËt ng÷ tõ ®¬n tiÕt, ®a tiÕt lµ gi¶i ph¸p ®îc chän lµ v× nã tá ra ®¬n gi¶n, dÔ tiÕp nhËn víi häc sinh TiÓu häc h¬n. Thø n÷a trong mét sè gi¸o tr×nh ®ai häc cho r»ng c¸c tõ nh : ba ba, cµo cµo, ch©u chÊu, …lµ c¸c tõ ®¬n ®a ©m bëi v× xÐt vÒ ý nghÜa chóng gäi tªn th«ng thêng nh c¸c tªn kh¸c. Nhng theo c¸ch gi¶i thÝch nh ®· nãi ë trªn, dùa TrÇn ThÞ Thu Thuû K30B – GDTH 17 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Trêng §HSP Hµ Néi 2 vµo dÊu hiÖu h×nh thøc cña c¸c tõ nµy nªn xÕp chóng vµo lo¹i tõ l¸y vµ lµ tõ l¸y cã hai tiÕng gièng nhau ë ©m ®Çu vµ phÇn vÇn. Cßn ®èi víi c¸c bµi vÒ nghÜa cña tõ, c¸c quan ®iÓm trong gi¸o tr×nh vµ quan ®iÓm trong s¸ch gi¸o khoa cã nhiÒu nÐt t¬ng ®ång h¬n. Lîng kiÕn thøc trong SGK ®a ra kh«ng nhiÒu vµ ®îc diÔn ®¹t ®¬n gi¶n ®Ó häc sinh dÔ hiÓu. C¸c lo¹i tõ nhiÒu nghÜa nh chóng t«i ®· tr×nh bµy trong ch¬ng 1 : tõ nhiÒu nghÜa bao gåm c¶ nhiÒu nghÜa biÓu vËt vµ nhiÒu nghÜa biÓu niÖm. Nhng ®Ó phï hîp víi ®Æc ®iÓm nhËn thøc cña häc sinh TiÓu häc, s¸ch gi¸o khoa cha yªu cÇu häc sinh ph©n biÖt ®îc tõ nhiÒu nghÜa biÓu niÖm vµ nhiÒu nghÜa biÓu vËt, mµ chØ cung cÊp cho häc sinh nh÷ng kiÕn thøc vÒ nhiÒu nghÜa biÓu vËt, chØ tiÕp xóc víi néi dung kiÕn thøc chø kh«ng ph¶i kh¸i niÖm tõ nhiÒu nghÜa biÓu vËt. §iÒu nµy rÊt phï hîp víi häc sinh TiÓu häc bëi v× häc sinh dÔ nhËn thÊy c¸c ph¹m vi sù vËt, hiÖn tîng kh¸c nhau ®îc biÓu hiÖn trong tõ. Tuy nhiªn ë ®©y còng xuÊt hiÖn nh÷ng khã kh¨n nhÊt ®Þnh, do kh¶ n¨ng kh¸i qu¸t cña häc sinh TiÓu häc cßn yÕu. Häc sinh cha dÔ dµng nhËn thøc ®îc ý nghÜa biÓu vËt cña tõ kh«ng ph¶n ¸nh mét c¸ thÓ duy nhÊt mµ ph¶n ¸nh mét lo¹i, mét líp sù vËt, hiÖn tîng … §iÒu nµy lÝ gi¶i v× sao khi t×m c¸c nghÜa kh¸c nhau cña tõ häc sinh thêng lÊy vÝ dô sai. Chóng t«i sÏ cã dÉn chøng cô thÓ sau. 2.1.2. CÊu t¹o néi dung bµi häc Néi dung kiÓu bµi h×nh thµnh kh¸i niÖm vÒ tõ ng÷ ë líp 4, 5 cã cÊu tróc gåm ba phÇn : 1. NhËn xÐt : PhÇn nµy s¸ch gi¸o khoa ®a ra ng÷ liÖu cïng 2 ®Õn 3 bµi tËp ®Ó häc sinh tù ph©n tÝch, nhËn xÐt ng÷ liÖu, t×m ra c¸c dÊu hiÖu cña néi dung bµi häc. 2. Ghi nhí : Nh÷ng kÕt luËn ®îc rót ra sau khi häc sinh ph©n tÝch vµ nhËn xÐt ng÷ liÖu. Néi dung ghi nhí ®îc ®ãng khung ®Ó häc sinh nhËn biÕt. 3. LuyÖn tËp : PhÇn nµy ®a ra hÖ thèng bµi tËp ®Ó häc sinh luyÖn tËp cñng cè kiÕn thøc míi. Vµ th«ng thêng ë mçi bµi ®Òu cã hai d¹ng bµi tËp : bµi tËp nhËn diÖn vµ bµi tËp vËn dông. 2.1.3. NhËn xÐt 2.1.3.1. ¦u ®iÓm a. VÒ lîng kiÕn thøc s¸ch gi¸o khoa cung cÊp TrÇn ThÞ Thu Thuû K30B – GDTH 18 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Trêng §HSP Hµ Néi 2 So víi ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa tríc n¨m 2000, ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa hiÖn hµnh ®· cung cÊp cho häc sinh mét lîng kiÕn thøc t¬ng ®èi tinh gi¶n, thiÕt thùc vµ chÝnh x¸c. Ch¼ng h¹n ë bµi “tõ ®ång nghÜa” s¸ch gi¸o khoa TiÕng ViÖt cò ph©n biÖt tõ ®ång nghÜa thµnh tõ gÇn nghÜa vµ tõ cïng nghÜa. Nhng ë s¸ch gi¸o khoa TiÕng ViÖt 5 hiÖn hµnh l¹i chia tõ ®ång nghÜa thµnh hai lo¹i lµ ®ång nghÜa hoµn toµn vµ ®ång nghÜa kh«ng hoµn toµn. Thuéc m¶ng tõ cïng nghÜa theo quan niÖm cña s¸ch gi¸o khoa cò võa cã nh÷ng trêng hîp ®ång nghÜa hoµn toµn (xe löa/ tµu ho¶, mÑ/ m¸, cha/ bè/ ba, …)võa cã tr êng hîp ®ång nghÜa kh«ng hoµn toµn ( chÕt/ qua ®êi/ hi sinh ). Thuéc m¶ng tõ gÇn nghÜa theo quan niÖm cña s¸ch cò lµ nh÷ng tõ “®ång nghÜa kh«ng hoµn toµn” (theo quan niÖm cña s¸ch míi) nh : ®Êt níc/ non s«ng/ quª h¬ng/ xö së, …Qua vÝ dô trªn, cã thÓ thÊy quan niÖm ph©n chia tõ ®ång nghÜa thµnh hai lo¹i lµ ®ång nghÜa hoµn toµn vµ ®ång nghÜa kh«ng hoµn toµn cña s¸ch gi¸o khoa míi lµ hîp lÝ h¬n phï hîp víi kh¶ n¨ng tiÕp thu cña häc sinh. Mét vÊn ®Ò n÷a ®Ó chóng ta thÊy r»ng lîng kiÕn thøc mµ s¸ch gi¸o khoa hiÖn hµnh tinh gi¶n h¬n so víi s¸ch gi¸o khoa cò ë chç s¸ch TiÕng ViÖt 4 cò ph©n lo¹i tõ l¸y tiÕng ViÖt thµnh c¸c kiÓu vµ c¸c d¹ng. Theo ®ã sÏ cã bèn kiÓu tõ l¸y lµ : l¸y tiÕng, l¸y ©m, l¸y vÇn, l¸y c¶ ©m lÉn vÇn. Vµ c¨n cø vµo sè lîng tiÕng trong tõ l¸y chia thµnh ba d¹ng : l¸y ®«i, l¸y ba, l¸y t. Vµ yªu cÇu häc sinh ph¶i häc thuéc vµ ghi nhí. Trong khi ®ã s¸ch gi¸o khoa TiÕng ViÖt 4 hiÖn hµnh kh«ng d¹y tõ l¸y nh mét ®¬n vÞ kiÕn thøc lÝ thuyÕt trong môc Ghi nhí, mµ chØ nh¾c “tho¸ng qua” trong mét bµi tËp ë bµi luyÖn tËp vÒ tõ ghÐp vµ tõ l¸y (tiÕng ViÖt 4, tËp 1, tr 44). Do ®ã kh«ng yªu cÇu häc sinh ph¶i häc thuéc hoÆc ph¶i nhí trong tiÕng ViÖt cã ba hay bèn kiÓu tõ l¸y nh yªu cÇu ë s¸ch gi¸o khoa cò. b. VÒ cÊu tróc dung bµi häc ë néi dung cung cÊp kiÕn thøc míi vÒ tõ ng÷ trong ph©n m«n “LuyÖn tõ vµ c©u” ë khèi 4, 5, néi dung bµi häc ®îc s¾p xÕp cã cÊu tróc ba phÇn : nhËn xÐt, ghi nhí, luyÖn tËp. §©y lµ mét c¸ch s¾p xÕp bµi häc khoa häc, dÔ hiÓu vµ c« ®äng. ChÝnh c¸ch tr×nh bµy nµy nã cã t¸c dông rÊt lín ®èi víi häc sinh, t¹o cho häc sinh thãi quen sö dông s¸ch, bªn c¹nh ®ã víi c¸ch tr×nh bµy néi dung kiÕn thøc trong phÇn nhËn xÐt sÏ gióp häc sinh tù nghiªn cøu, ph¸t hiÖn ra kiÕn thøc míi, do ®ã sÏ ph¸t huy ®îc tÝnh tÝch cùc s¸ng t¹o cña häc sinh. C¸ch TrÇn ThÞ Thu Thuû K30B – GDTH 19 Kho¸ luËn tèt nghiÖp Trêng §HSP Hµ Néi 2 s¾p xÕp sè lîng vµ c¸c d¹ng bµi tËp trong phÇn luyÖn tËp cñng cè còng rÊt khoa häc, thêng c¸c bµi tËp nhËn diÖn lµ bµi tËp ®Çu tiªn dÔ h¬n, tiÕp n÷a lµ c¸c bµi tËp vËn dông, ®©y lµ d¹ng bµi tËp khã h¬n mét chót. Vµ còng tuú vµo tõng bµi cô thÓ mµ sè lîng bµi tËp còng nh møc ®é khã cña bµi tËp ®îc t¨ng lªn. c. Kh¶ n¨ng tÝch hîp víi ph©n m«n kh¸c ViÖc gi¶ng d¹y tõ ng÷ kh«ng chØ phôc vô trùc tiÕp cho häc sinh trong qu¸ tr×nh häc ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u, mµ th«ng qua ph©n m«n nµy ®Æc biÖt lµ qua nguån ng÷ liÖu s¸ch gi¸o khoa cung cÊp nã gãp phÇn cñng cè, hoµn thiÖn h¬n kÜ n¨ng ®äc cho häc sinh, qua nguån ng÷ liÖu nµy nã cßn gióp häc sinh häc ®îc ë ®ã c¸ch dïng tõ, ®Æt c©u, häc ®îc c¸ch viÕt còng nh cÊu t¹o cña mét ®o¹n v¨n. §ång thêi ta thÊy ë phÇn luyÖn tËp cña mçi bµi lÝ thuyÕt thêng cã mét d¹ng bµi tËp sö dông vèn tõ võa häc ®Ó ®Æt c©u hay viÕt mét ®o¹n v¨n. §©y chÝnh lµ ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó häc sinh häc tèt ph©n m«n TËp lµm v¨n. Vµ ngîc l¹i qua c¸c ph©n m«n ChÝnh t¶, TËp ®äc, TËp lµm v¨n, … còng gióp c¸c em tù t×m ra ®îc nh÷ng ®iÒu cÇn ghi nhí, kh¾c s©u, ®Ó phôc vô cho ph©n m«n LuyÖn tõ vµ c©u. 2.1.3.2 H¹n chÕ Bªn c¹nh nh÷ng u ®iÓm trªn th× ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa míi còng cã h¹n chÕ nh : Mét sè bµi tËp qu¸ khã. VÝ dô : *) Bµi tËp 1 : Bµi “tõ ®ång ©m” (TuÇn 5, SGK TiÕng Viªt 5, tËp 1). Ph©n biÖt nghÜa cña nh÷ng tõ ®ång ©m trong c¸c côm tõ sau : a. C¸nh ®ång - tîng ®ång - m«t ngh×n ®ång b. Hßn ®¸ - bãng ®¸ c. Ba vµ m¸ - ba tuæi *) Bµi tËp 3: Còng trong bµi “tõ ®ång ©m”, (SGK TiÕng Viªt 5, tËp 1, tuÇn 5). MÆc dï kiÕn thøc vÒ viÖc ph©n lo¹i tõ ghÐp kh«ng ®îc ®a vµo thµnh mét bµi lÝ thuyÕt ®îc gi¶i thÝch vµ cã vÝ dô râ rµng nhng s¸ch gi¸o khoa vÉn yªu cÇu häc sinh lµm c¸c bµi tËp t×m tõ ghÐp cã nghÜa tæng hîp vµ tõ ghÐp cã nghÜa ph©n lo¹i. §a sè häc sinh vÉn lµm ®óng nhng vÉn cã nh÷ng häc sinh ph©n lo¹i sai nh cã em ®· xÕp tõ “lµng xãm” vµo tõ ghÐp cã nghÜa ph©n lo¹i. §Ó vÝ dô cô thÓ cho phÇn nhËn xÐt vÒ h¹n chÕ trong c¸c bµi tËp cña bµi lÝ thuyÕt, chóng t«i ph¶i cã cø liÖu thùc tÕ kh¶o s¸t ho¹t ®éng d¹y häc. V× thÕ TrÇn ThÞ Thu Thuû K30B – GDTH 20