Tài liệu Dạy học chương hiđrocacbon không no hóa học 11 theo định hướng phát triển năng lực

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Võ Thanh Minh Nguyệt DẠY HỌC CHƯƠNG HIĐROCACBON KHÔNG NO HÓA HỌC 11 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Thành phố Hồ Chí Minh – 2015 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Võ Thanh Minh Nguyệt DẠY HỌC CHƯƠNG HIĐROCACBON KHÔNG NO HÓA HỌC 11 THEO ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC Chuyên ngành : Lí luận và phương pháp dạy học bộ môn Hóa học Mã số : 60 14 01 11 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. ĐẶNG THỊ OANH Thành phố Hồ Chí Minh - 2015 LỜI CẢM ƠN Luận văn được hoàn thành là kết quả của sự cố gắng, nỗ lực của bản thân tác giả cùng sự giúp đỡ tận tình của nhiều thầy cô, bạn bè, đồng nghiệp, các em học sinh và những người thân trong gia đình. Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tác giả xin gửi lời cảm ơn đến PGS.TS. Đặng Thị Oanh đã tận tình hướng dẫn, chỉ bảo, giúp đỡ và chỉnh sửa từ đề cương cho đến luận văn giúp tác giả, nhờ đó mà tác giả có thể hoàn thành luận văn này. Tác giả xin chân thành cảm ơn Khoa Hóa, các thầy cô giảng viên lớp Cao học Lí luận và phương pháp dạy học bộ môn Hóa học khóa 24 đã giảng dạy, truyền đạt kiến thức và tạo mọi điều kiện thuận lợi để các học viên hoàn thành khóa học. Tác giả cũng xin chân thành cảm ơn Ban lãnh đạo, quý thầy cô tổ Hóa và học sinh các trường thực nghiệm đã nhiệt tình giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tác giả trong quá trình thực nghiệm sư phạm. Và cuối cùng, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn đến gia đình, bạn bè và đồng nghiệp đã chia sẻ, động viên, luôn giúp đỡ tạo nhiều điều kiện tốt nhất để tác giả có cơ hội hoàn thành luận văn. TP. Hồ Chí Minh, tháng 9 năm 2015. Tác giả Võ Thanh Minh Nguyệt MỤC LỤC Lời cảm ơn Mục lục Danh mục các chữ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục các hình MỞ ĐẦU .......................................................................................................................1  Chương 1.  CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ..............................5  1.1.  Tổng quan về vấn đề nghiên cứu ........................................................................5  1.1.1.  Các văn bản chỉ đạo, tài liệu liên quan về vấn đề phát triển năng lực cho học sinh ..................................................................................................5  1.1.2.  Các đề tài nghiên cứu về năng lực cho học sinh ...........................................7  1.2.  Vấn đề đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI ........................................................................................9  1.2.1.  Đổi mới quan điểm, mục tiêu giáo dục .........................................................9  1.2.2.  Đổi mới phương pháp và hình thức tổ chức dạy học nhằm phát triển năng lực cho học sinh .................................................................................10  1.2.3.  Đổi mới kiểm tra đánh giá kết quả giáo dục theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh .................................................................11  1.3.  Năng lực và vấn đề phát triển năng lực cho học sinh THPT ............................12  1.3.1.  Khái niệm năng lực .....................................................................................12  1.3.2.  Cấu trúc của năng lực .................................................................................13  1.3.3.  Phẩm chất, năng lực chung và năng lực đặc thù môn Hóa học cần phát triển cho học sinh THPT .....................................................................15  1.4.  Một số phương pháp và kỹ thuật dạy học phát triển năng lực học sinh ...........19  1.4.1.  Một số phương pháp dạy học phát triển năng lực ......................................19  1.4.2.  Một số kỹ thuật dạy học phát triển năng lực...............................................29  1.5.  Thực trạng dạy học môn Hóa học theo định hướng phát triển năng lực ở một số trường THPT......................................................................................32  1.5.1.  Mục đích điều tra ........................................................................................32  1.5.2.  Hình thức và đối tượng điều tra ..................................................................32  1.5.3.  Phân tích và đánh giá kết quả điều tra ........................................................32  Tóm tắt chương 1 ...................................................................................................39  Chương 2.  DẠY HỌC CHƯƠNG HIĐROCACBON KHÔNG NO HÓA HỌC 11 THEO HƯỚNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC ............40  2.1.  Tổng quan về chương Hiđrocacbon không no lớp 11 THPT ...........................40  2.1.1.  Cấu trúc và nội dung chương trình hóa học hữu cơ lớp 11 THPT .............40  2.1.2.  Vị trí, cấu trúc, mục tiêu của chương Hiđrocacbon không no ....................41  2.2.  Thiết kế bộ công cụ đánh giá năng lực của học sinh trong dạy học hóa học ..............................................................................................................43  2.2.1.  Thiết kế công cụ đánh giá năng lực hợp tác của học sinh ..........................43  2.2.2.  Thiết kế công cụ đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh...........46  2.2.3. Thiết kế công cụ đánh giá năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học .................49  2.3.  Nguyên tắc lựa chọn nội dung và phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực cho học sinh trong dạy học hóa học ..................................52  2.4.  Một số biện pháp rèn luyện và phát triển năng lực cho học sinh trong dạy học chương Hiđrocacbon không no lớp 11 THPT.....................................52  2.4.1.  Các biện pháp rèn luyện và phát triển năng lực hợp tác cho học sinh........52  2.4.2.  Các biện pháp rèn luyện và phát triển năng lực giải quyết vấn đề cho học sinh ................................................................................................56  2.4.3.  Các biện pháp rèn luyện và phát triển năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học cho học sinh ...................................................................................59  2.5.  Một số giáo án thực nghiệm .............................................................................60  2.5.1.  Giáo án bài 29. Anken ................................................................................60  2.5.2.  Giáo án bài 32. Ankin .................................................................................76  2.5.3.  Giáo án bài 33. Luyện tập Ankin ................................................................89  2.5.4.  Giáo án bài 34. Bài thực hành 4: Điều chế và tính chất của etilen, axetilen ........................................................................................................89  Tóm tắt chương 2 ...................................................................................................90  Chương 3.  THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM ................................................................91  3.1.  Mục đích thực nghiệm ......................................................................................91  3.2.  Nhiệm vụ thực nghiệm .....................................................................................91  3.3.  Đối tượng thực nghiệm .....................................................................................91  3.4.  Tiến trình thực nghiệm .....................................................................................92  3.5.  Xử lý kết quả thực nghiệm bằng phương pháp thống kê toán học ...................93  3.6.  Kết quả thực nghiệm.........................................................................................95  3.6.1.  Kết quả đánh giá kiến thức qua bài kiểm tra ..............................................95  3.6.2.  Kết quả đánh giá năng lực học sinh bằng bảng kiểm quan sát ...................98  Tóm tắt chương 3 .................................................................................................101  KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................................102  TÀI LIỆU THAM KHẢO.......................................................................................106  PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CTPT : công thức phân tử CTCT : công thức cấu tạo dd : dung dịch ĐC : đối chứng ĐHSP : Đại học Sư phạm GV : giáo viên GQVĐ : giải quyết vấn đề HS : học sinh KTĐG : kiểm tra đánh giá Nxb : nhà xuất bản PPDH : phương pháp dạy học PTHH : phương trình hóa học PTPƯ : phương trình phản ứng SDNNHH : sử dụng ngôn ngữ hóa học SGK : sách giáo khoa THPT : trung học phổ thông TN : thực nghiệm Tp.HCM : Thành phố Hồ Chí Minh VD : ví dụ DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Tình hình dạy học hóa học theo định hướng phát triển năng lực ..............32  Bảng 1.2. Ý kiến giáo viên về các năng lực cần phát triển cho học sinh ...................33  Bảng 1.3. Mức độ quan tâm của giáo viên đối với việc phát triển các năng lực cho học sinh ...............................................................................................34  Bảng 1.4. Ý kiến giáo viên về các biểu hiện của năng lực hợp tác ............................36  Bảng 1.5. Ý kiến giáo viên về các biểu hiện của năng lực giải quyết vấn đề ............36  Bảng 1.6. Ý kiến giáo viên về các biểu hiện của năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học .......................................................................................................37  Bảng 1.7. Tình hình sử dụng thí nghiệm, các phương pháp và kỹ thuật dạy học của giáo viên trong dạy học hóa học ..........................................................37  Bảng 1.8. Tình hình sử dụng các hình thức kiểm tra đánh giá trong dạy học hóa học .......................................................................................................38  Bảng 2.1. Cấu trúc và nội dung chương trình cơ bản Hóa học hữu cơ lớp 11 THPT ..........................................................................................................40  Bảng 2.2. Mô tả các tiêu chí và chỉ báo mức độ đánh giá năng lực hợp tác ..............44  Bảng 2.3. Bảng kiểm quan sát năng lực hợp tác của học sinh ...................................46  Bảng 2.4. Mô tả các tiêu chí và chỉ báo mức độ đánh giá năng lực giải quyết vấn đề .........................................................................................................47  Bảng 2.5. Bảng kiểm quan sát năng lực giải quyết vấn đề của học sinh....................48  Bảng 2.6. Mô tả các tiêu chí và chỉ báo mức độ đánh giá năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học .......................................................................................50  Bảng 2.7. Bảng kiểm quan sát năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học của học sinh ....51  Bảng 2.8. Mẫu hợp đồng ............................................................................................54  Bảng 3.1. Danh sách các lớp thực nghiệm và đối chứng ...........................................91  Bảng 3.2. Kết quả bài kiểm tra 45 phút ......................................................................95  Bảng 3.3. Phân phối tần số, tần suất và tần suất lũy tích bài kiểm tra 45 phút ..........95  Bảng 3.4. Tổng hợp kết quả bài kiểm tra 45 phút ......................................................96  Bảng 3.5. Tổng hợp các tham số đặc trưng của bài kiểm tra 45 phút ........................97  Bảng 3.6. Tổng hợp đánh giá năng lực hợp tác của học sinh .....................................98  Bảng 3.7. Tổng hợp đánh giá năng lực giải quyết vấn đề của học sinh .....................99  Bảng 3.8. Tổng hợp đánh giá năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học của học sinh ......99 DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Cấu trúc chung của năng lực ......................................................................14  Hình 1.2. Mô hình bốn thành phần năng lực phù hợp với bốn trụ cột giáo dục ........15  Hình 1.3. Cách tiến hành kĩ thuật mảnh ghép ............................................................30  Hình 1.4. Cách tiến hành kĩ thuật khăn trải bàn.........................................................31  Hình 2.1. Cấu trúc năng lực hợp tác ..........................................................................44  Hình 2.2. Cấu trúc năng lực giải quyết vấn đề ...........................................................47  Hình 2.3. Cấu trúc năng lực sử dụng ngôn ngữ hóa học............................................49  Hình 3.1. Đường lũy tích tổng hợp kết quả bài kiểm tra 45 phút ..............................96  Hình 3.2. Biểu đồ tổng hợp phân loại kết quả học tập của học sinh..........................97  Hình 3.3. Biểu đồ tổng hợp kết quả đánh giá 3 năng lực của học sinh bằng bảng kiểm quan sát ...................................................................................100