§¹i häc Quèc gia Hµ Néi
Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ
Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn
B¸o c¸o tæng kÕt §Ò tµi
§¸nh gi¸ tæng hîp tµi nguyªn,
®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng,
kinh tÕ - x· héi nh»m ®Þnh h−íng
ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc biªn giíi
phÝa t©y tõ thanh Hãa ®Õn Kon Tum
M· sè:
§Ò tµi ®éc lËp cÊp nhµ n−íc
KHCN 2001-2003
Thñ tr−ëng c¬ quan chñ tr×
Chñ nhiÖm ®Ò tµi
HiÖu tr−ëng
GS. TS. TrÇn Nghi
Hµ Néi, 2004
§¹i häc Quèc gia Hµ Néi
Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ
Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn
§Ò tµi ®éc lËp cÊp Nhµ n−íc
§¸nh gi¸ tæng hîp tµi nguyªn,
®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng,
kinh tÕ - x· héi nh»m ®Þnh h−íng
ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc biªn giíi
phÝa T©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum
Chñ nhiÖm ®Ò tµi:
GS. TS. TrÇn Nghi
Phã chñ nhiÖm ®Ò tµi:
PGS. TS. NguyÔn Hoµn
PGS. TS. Tr−¬ng Quang H¶i
Th− ký ®Ò tµi:
TS. NguyÔn V¨n V−îng
TS. §Æng V¨n Bµo
TS. §Æng Mai
Nh÷ng ng−êi thùc hiÖn
KS. Lª Huy C−êng, PGS. TS. TrÇn TrÝ Dâi, TS. NguyÔn V¨n §¶n, PGS. TS. TrÇn
Kim §Ønh, Ths. NguyÔn Thu Hµ, TS. L−u §øc H¶i, TS. §Ëu HiÓn, TS. L−u §øc
Hång, PGS. TS. NguyÔn Cao HuÇn, TS. NguyÔn H÷u Kh¶i, Ths. NguyÔn Thanh
Lan, TS. Hoµng Träng LËp, PGS. TS. Ph¹m Trung L−¬ng, TS. Chu V¨n Ngîi,
CN. Ph¹m §øc Quang, Ths. Vò Xu©n Thanh, Ths. §inh Xu©n Thµnh, PGS. TS.
Mai Träng Th«ng, Ths. NguyÔn Minh ThuyÕt, TS. NguyÔn V¨n Toµn, PGS. TS.
NguyÔn Ngäc Tr−êng, KS. §Æng Trung Tó, PGS. TS. NguyÔn V¨n TuÇn
Hµ Néi, 2004
§¹i häc Quèc gia Hµ Néi
Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ
Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn
tãm t¾t B¸o c¸o §Ò tµi
§¸nh gi¸ tæng hîp tµi nguyªn,
®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng,
kinh tÕ - x· héi nh»m ®Þnh h−íng
ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc biªn giíi
phÝa t©y tõ thanh Hãa ®Õn Kon Tum
M· sè:
§Ò tµi ®éc lËp cÊp nhµ n−íc
KHCN 2001-2003
Thñ tr−ëng c¬ quan chñ tr×
Chñ nhiÖm ®Ò tµi
HiÖu tr−ëng
GS. TS. TrÇn Nghi
Hµ Néi, 2004
§¹i häc Quèc gia Hµ Néi
Bé Khoa häc vµ C«ng nghÖ
Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn
§Ò tµi ®éc lËp cÊp Nhµ n−íc
§¸nh gi¸ tæng hîp tµi nguyªn,
®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng,
kinh tÕ - x· héi nh»m ®Þnh h−íng
ph¸t triÓn bÒn v÷ng khu vùc biªn giíi
phÝa T©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum
Chñ nhiÖm ®Ò tµi:
GS. TS. TrÇn Nghi
Phã chñ nhiÖm ®Ò tµi:
PGS. TS. NguyÔn Hoµn
PGS. TS. Tr−¬ng Quang H¶i
Th− ký ®Ò tµi:
TS. NguyÔn V¨n V−îng
TS. §Æng V¨n Bµo
TS. §Æng Mai
Nh÷ng ng−êi thùc hiÖn
KS. Lª Huy C−êng, PGS. TS. TrÇn TrÝ Dâi, TS. NguyÔn V¨n §¶n, PGS. TS. TrÇn
Kim §Ønh, Ths. NguyÔn Thu Hµ, TS. L−u §øc H¶i, TS. §Ëu HiÓn, TS. L−u §øc
Hång, PGS. TS. NguyÔn Cao HuÇn, TS. NguyÔn H÷u Kh¶i, Ths. NguyÔn Thanh
Lan, TS. Hoµng Träng LËp, PGS. TS. Ph¹m Trung L−¬ng, TS. Chu V¨n Ngîi,
CN. Ph¹m §øc Quang, Ths. Vò Xu©n Thanh, Ths. §inh Xu©n Thµnh, PGS. TS.
Mai Träng Th«ng, Ths. NguyÔn Minh ThuyÕt, TS. NguyÔn V¨n Toµn, PGS. TS.
NguyÔn Ngäc Tr−êng, KS. §Æng Trung Tó, PGS. TS. NguyÔn V¨n TuÇn
Hµ Néi, 2004
Më ®Çu
Theo quan ®iÓm ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµ quy ho¹ch m«i tr−êng, ViÖt Nam
®ang ®øng tr−íc nh÷ng thö th¸ch lín. Mét ®Êt n−íc nghÌo, ®iÓm xuÊt ph¸t qu¸ thÊp,
l¹i bÞ hai cuéc chiÕn tranh tµn ph¸, nÒn kinh tÕ vµ m«i tr−êng ®· ®Æt ra hµng lo¹t vÊn
®Ò cÇn gi¶i quyÕt. Tuy nhiªn, nÕu qu¸ véi vµng trong viÖc ¸p dông c¸c gi¶i ph¸p
chÝnh s¸ch ®Çu t−, ®æi míi mµ thiÕu quy ho¹ch kinh tÕ - x· héi vµ m«i tr−êng theo
quan ®iÓm ph¸t triÓn bÒn v÷ng trªn c¬ së nghiªn cøu mét c¸ch khoa häc vµ hÖ thèng
th× tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn nh÷ng hËu qu¶ ®¸ng tiÕc. HËu qu¶ ®ã lµ cã thÓ cã lîi kinh tÕ
tr−íc m¾t nh−ng sÏ cã h¹i l©u dµi, nÒn kinh tÕ sÏ suy tho¸i khi ph¸t triÓn qu¸ ng−ìng
chÞu ®ùng cña m«i tr−êng.
NhËn thøc cña chñ nhiÖm ®Ò tµi nµy lµ ph¶i lÊy quan ®iÓm tiÕp cËn hÖ thèng
lµm t− t−ëng chñ ®¹o ®Ó gi¶i quyÕt c¸c mèi quan hÖ nh©n qu¶ tõ c¸c hÖ thèng tù
nhiªn kinh tÕ - x· héi cÊp thÊp vµ liªn kÕt c¸c hÖ thèng ®ã víi nhau t¹o thµnh mét hÖ
thèng tæng hßa cÊp cao h¬n, bÒn v÷ng tr−íc m¾t vµ cµng bÒn v÷ng trong qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn l©u dµi.
V× vËy, ®Ó cã c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ m« h×nh ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña
n−íc ta nãi chung vµ vïng nói biªn giíi ViÖt - Lµo nãi riªng, Bé Khoa häc C«ng
nghÖ ®· phª duyÖt ®Ò tµi ®éc lËp cÊp Nhµ n−íc: “§¸nh gi¸ tæng hîp tµi nguyªn,
®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng, kinh tÕ - x· héi nh»m ®Þnh h−íng ph¸t triÓn
bÒn v÷ng khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum”, theo quyÕt
®Þnh sè 1583/Q§ - BKHCNMT vµ giao cho Tr−êng §¹i häc Khoa häc Tù nhiªn, §¹i
häc Quèc gia Hµ Néi lµ c¬ quan thùc hiÖn, GS. TS TrÇn Nghi lµm chñ nhiÖm.
1. Môc tiªu cña ®Ò tµi
− §¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn, tµi nguyªn, m«i tr−êng, kinh tÕ x· héi, nh÷ng mÆt m¹nh ®óng h−íng vµ nh÷ng tån t¹i theo quan ®iÓm
ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
− X©y dùng luËn cø khoa häc vµ ®Ò xuÊt m« h×nh quy ho¹ch ®Þnh h−íng
ph¸t triÓn bÒn v÷ng c¸c huyÖn biªn giíi tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum lÊy
hai huyÖn H−íng Hãa vµ Kú S¬n lµm träng ®iÓm.
C¸c môc tiªu cô thÓ
− §Þnh h−íng khai th¸c hîp lý vµ t¸i t¹o nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ
nguån nh©n lùc trong ®Þa bµn c¸c huyÖn biªn giíi nh»m môc tiªu xãa
®ãi gi¶m nghÌo ®èi víi c¸c d©n téc Ýt ng−êi vïng s©u vïng xa.
1
− Tõng b−íc n©ng cao d©n trÝ, rót ng¾n kho¶ng c¸ch chªnh lÖch vÒ tr×nh
®é v¨n hãa, khoa häc kü thuËt, kinh tÕ x· héi vµ c¬ së h¹ tÇng gi÷a
miÒn xu«i vµ miÒn ng−îc.
− C¸c céng ®ång ng−êi d©n téc miÒn nói ®−îc ®µo t¹o ®Ó tõng b−íc trë
thµnh nh÷ng céng ®ång d©n téc mí,i v¨n minh cã n¨ng lùc lµm chñ ®Êt
rõng theo m« h×nh kinh tÕ sinh th¸i bÒn v÷ng.
− §Ò xuÊt c¸c m« h×nh kinh tÕ - sinh th¸i vµ c¸c gi¶i ph¸t ph¸t triÓn bÒn
v÷ng
− Thµnh lËp b¶n ®å quy ho¹ch ®Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng tû lÖ
1/250.000 ®èi víi toµn vïng nghiªn cøu vµ tû lÖ 1/50.000 ®èi víi 2
huyÖn Kú S¬n vµ H−íng Hãa.
2. Ph¹m vi nghiªn cøu
Theo ®Þa giíi hiÖn nay, ®Þa bµn nghiªn cøu bao gåm 27 huyÖn biªn giíi thuéc
8 tØnh:
TØnh Thanh Hãa bao gåm 5 huyÖn: M−êng L¸t, Quan Hãa, Quan S¬n, Lang
Ch¸nh, Th−êng Xu©n.
TØnh NghÖ An bao gåm 6 huyÖn: QuÕ Phong, Kú S¬n, T−¬ng D−¬ng, Con
Cu«ng, Anh S¬n, Thanh Ch−¬ng.
TØnh Hµ TÜnh bao gåm 3 huyÖn: H−¬ng S¬n, Vò Quang, H−¬ng Khª.
TØnh Qu¶ng B×nh bao gåm 5 huyÖn: Tuyªn Hãa, Minh Hãa, Bè Tr¹ch, Qu¶ng
Ninh, LÖ Thñy.
TØnh Qu¶ng TrÞ bao gåm 2 huyÖn: H−íng Hãa, §a Kr«ng.
TØnh Thõa Thiªn HuÕ bao gåm 1 huyÖn: A L−íi
TØnh Qu¶ng Nam bao gåm 2 huyÖn: Hiªn (HuyÖn Hiªn ®· ®−îc t¸ch thµnh
hai huyÖn T©y Giang vµ §«ng Giang theo nghÞ ®Þnh 72/2003/N§-CP ngµy 20 th¸ng
6 n¨m 2003 cña chÝnh phñ) vµ Nam Giang.
TØnh Kon Tum bao gåm 3 huyÖn: §ak Glei, Ngäc Håi, Sa ThÇy.
3. C¸c c¬ quan phèi hîp thùc hiÖn ®Ò tµi
− Tr−êng §¹i häc Khoa häc X· héi vµ Nh©n v¨n
− ViÖn Kinh tÕ Sinh th¸i
2
− ViÖn Quy ho¹ch vµ ThiÕt kÕ N«ng nghiÖp
− ViÖn Nghiªn cøu Ph¸t triÓn Du lÞch
− ViÖn ChiÕn l−îc Ph¸t triÓn, Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t−
− ViÖn §Þa lý, ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam
− ViÖn §Þa chÊt, ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam
− Côc §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n ViÖt Nam
− Liªn ®oµn §Þa chÊt Thñy v¨n vµ §Þa chÊt C«ng tr×nh MiÒn B¾c
− Ban Biªn giíi ChÝnh phñ, Bé Ngo¹i giao
− ViÖn KhÝ t−îng - Thñy v¨n, Trung t©m KhÝ t−îng Thñy v¨n
− Së Khoa häc C«ng nghÖ, Së N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n, Së
Tµi nguyªn M«i tr−êng cña c¸c tØnh.
− Uû ban Nh©n d©n c¸c huyÖn biªn giíi tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum.
4. Néi dung nghiªn cøu
§©y lµ ®Ò tµi mang tÝnh tæng hîp cao nªn nguån tµi liÖu cÇn thiÕt ®−îc thu
thËp ph¶i ®Çy ®ñ, phong phó vµ ®a d¹ng, bao gåm c¸c d¹ng tµi nguyªn vµ m«i
tr−êng tù nhiªn ®¬n tÝnh vµ c¸c sè liÖu vÒ kinh tÕ x· héi, d©n c− vµ d©n téc. V× vËy,
trong qu¸ tr×nh thu thËp sè liÖu, tËp thÓ t¸c gi¶ ®· tiÕn hµnh theo c¸c chuyªn ®Ò vµ
nhãm chuyªn ®Ò sau ®©y:
a. Nhãm chuyªn ®Ò vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, tµi nguyªn vµ m«i tr−êng, bao gåm:
− Tµi nguyªn ®Êt
− Tµi nguyªn n−íc
− Tµi nguyªn rõng
− Tµi nguyªn ®Þa chÊt vµ kho¸ng s¶n, du lÞch
b. Nhãm chuyªn ®Ò vÒ kinh tÕ x· héi :
− Tµi liÖu vÒ d©n c−, d©n téc, t«n gi¸o, v¨n hãa vµ lÞch sö
− C¸c sè liÖu vÒ c¬ cÊu c¸c ngµnh nghÒ, c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ n«ng
nghiÖp, c«ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i, ®Çu t− vµ x©y dùng, th−¬ng
3
m¹i, cöa khÈu, b−u ®iÖn, c¸c dÞch vô kinh tÕ theo tõng huyÖn trong 10
n¨m trë l¹i ®©y.
c. C¸c tµi liÖu vÒ tµi nguyªn du lÞch :
+ C¸c ®iÓm du lÞch: V−ên Quèc gia, c¸c di s¶n v¨n hãa thÕ giíi (Th¸nh ®Þa
Mü S¬n, cè ®« HuÕ), di s¶n thiªn nhiªn thÕ giíi Phong Nha - KÎ Bµng vµ c¸c di tÝch
v¨n hãa lÞch sö ®−îc xÕp h¹ng.
d. C¸c tµi liÖu vÒ biªn giíi: Täa ®é mèc Quèc gia, ranh giíi ®−êng biªn giíi
ViÖt Nam - Lµo.
B¸o c¸o tæng kÕt ®Ò tµi ®−îc biªn tËp trªn c¬ së 13 chuyªn ®Ò do c¸c chuyªn
gia ®¶m nhiÖm. C¸c chuyªn ®Ò lµ c¬ së khoa häc ®Ó tËp thÓ t¸c gi¶ bæ sung vµ x©y
dùng thµnh mét b¸o c¸o tæng hîp hoµn chØnh víi néi dung gåm 364 trang phÇn lêi,
43 h×nh vÏ, 11 b¶n ®å, 60 b¶ng, biÓu vµ 177 tµi liÖu tham kh¶o ®−îc bè côc thµnh 6
ch−¬ng, kh«ng kÓ më ®Çu, kÕt luËn.
Ch−¬ng 1.
VÞ trÝ ®Þa lý vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn
Ch−¬ng 2.
§¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng tµi nguyªn thiªn nhiªn
Ch−¬ng 3.
§¸nh gi¸ tæng hîp kinh tÕ - x· héi
Ch−¬ng 4.
C¬ së lý luËn vÒ ph¸t triÒn bÒn v÷ng
Ch−¬ng 5.
§Þnh h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng
Ch−¬ng 6.
C¸c gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn bÒn v÷ng
5. KÕt qu¶ ®ãng gãp cña ®Ò tµi
VÒ khoa häc
§· ¸p dông thµnh c«ng ph−¬ng ph¸p tiÕp cËn hÖ thèng vµo ®¸nh gi¸
hÖ phøc t¹p gåm c¸c yÕu tè tù nhiªn, m«i tr−êng, kinh tÕ-x· héi.
§· x©y dùng ®−îc luËn cø khoa häc nh»m môc tiªu ®Þnh h−íng ph¸t
triÓn bÒn v÷ng trong ®iÒu kiÖn ®Æc thï miÒn nói biªn giíi ViÖt nam.
§¸nh gi¸ ®−îc thÕ m¹nh còng nh− c¸c mÆt h¹n chÕ vÒ tµi nguyªn
nguyªn, ®iÒu kiÖn tù nhiªn, m«i tr−êng, kinh tÕ-x· héi cña khu vùc
biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum.
4
X©y dùng ®−îc c¸c tiªu chÝ nh»m ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng trong ph¸t
triÓn kinh tÕ x· héi cña khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn
Kon Tum.
§· thµnh lËp c¸c b¶n ®å ®Þnh h−íng quy ho¹ch cho toµn vïng nghiªn
cøu ë tû lÖ 1/250.000 vµ cho hai huyÖn H−íng Hãa vµ Kú S¬n ë tû lÖ
1/50.000.
§· x©y dùng ®−îc c¸c m« h×nh lý thuyÕt vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi
cña khu vùc biªn giíi phÝa t©y, ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng, sù hµi hßa
gi÷a m«i tr−êng thiªn nhiªn vµ x· héi, b¶o vÖ ®−îc sù ®a d¹ng sinh
häc.
§Ò xuÊt ®−îc c¸c gi¶i ph¸p tæng thÓ cho viÖc triÓn khai thùc hiÖn m«
h×nh.
Gãp phÇn hoµn chØnh hå s¬ “Di s¶n thiªn nhiªn thÕ giíi V−ên Quèc
gia Phong Nha - KÎ Bµng (Qu¶ng B×nh).
VÒ ®µo t¹o
§· ®µo t¹o ®−îc 3 th¹c sü chuyªn ngµnh §Þa lý vµ M«i tr−êng
6. C¸c c«ng tr×nh ®· c«ng bè liªn quan
§· xuÊt b¶n quyÓn s¸ch “Di s¶n thiªn nhiªn thÕ giíi – V−ên Quèc gia
Phong Nha – KÎ Bµng (Qu¶ng B×nh – ViÖt Nam)”
Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, ®Ò tµi ®· tæ chøc nhiÒu lÇn héi th¶o vµ ®· nhËn ®−îc
nhiÒu ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c chuyªn gia trong c¸c lÜnh vùc liªn quan.
§Ò tµi ®−îc tæ chøc triÓn khai ë quy m« tæng hîp liªn ngµnh kh«ng chØ bao
gåm c¸c nhµ khoa häc trong ph¹m vi §¹i häc Quèc gia Hµ Néi mµ cßn tËp hîp mét
lùc l−îng c¸c chuyªn gia ®Çu ngµnh cña c¸c ViÖn nghiªn cøu, c¸c Trung t©m vµ c¸c
Tr−êng §¹i häc kh¸c thuéc c¬ quan Trung −¬ng vµ c¸c tØnh thuéc ®Þa bµn nghiªn cøu.
Sù thµnh c«ng cña ®Ò tµi ®−îc quyÕt ®Þnh nhê sù t¹o ®iÒu kiÖn hÕt søc thuËn
lîi cña l·nh ®¹o Vô Qu¶n lý khoa häc Tù nhiªn vµ X· héi - Bé Khoa häc vµ C«ng
nghÖ, Ban Gi¸m ®èc §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, Ban L·nh ®¹o Tr−êng §¹i häc Khoa
häc Tù nhiªn - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi, Ban L·nh ®¹o Tr−êng §¹i häc Khoa häc
X· héi vµ Nh©n v¨n - §¹i häc Quèc gia Hµ Néi. Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®Ò tµi, tËp
thÓ t¸c gi¶ ®· nhËn ®−îc sù gióp ®ì vµ céng t¸c nhiÖt t×nh cña Uû ban nh©n d©n vµ
c¸c Së, Ban, Ngµnh cña 8 tØnh : Thanh Ho¸, NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng B×nh, Qu¶ng
5
TrÞ, Thõa Thiªn HuÕ, Qu¶ng Nam vµ Kon Tum. Uû ban nh©n d©n cña 27 huyÖn
biªn giíi tõ Thanh Ho¸ ®Õn Kon Tum ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi vÒ c¬ së vËt chÊt vµ
tinh thÇn cho tËp thÓ t¸c gi¶ trong qu¸ tr×nh thu thËp tµi liÖu, xö lý, ®iÒu tra bæ sung,
héi th¶o khoa häc vµ viÕt c¸c b¸o c¸o chuyªn ®Ò, b¸o c¸o tæng hîp.
Nh©n dÞp nµy Ban chñ nhiÖm ®Ò tµi, tËp thÓ t¸c gi¶ vµ nh÷ng ng−êi tham gia
xin ®−îc bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c nhÊt vÒ sù gióp ®ì quý b¸u ®ã vµ xin ®−îc göi
tíi c¸c nhµ l·nh ®¹o, c¸c c¬ quan, Bé, Ngµnh tõ Trung −¬ng ®Õn ®Þa ph−¬ng, c¸c tËp
thÓ vµ c¸ nh©n c¸c nhµ khoa häc lêi chóc søc kháe, h¹nh phóc, hîp t¸c vµ lêi chµo
kÝnh träng.
6
Ch−¬ng 1
VÞ trÝ ®Þa lý vµ ®iÒu kiÖn tù nhiªn
Khu vùc c¸c huyÖn biªn giíi phÝa T©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum lµ mét bé
phËn cña d·y Tr−êng S¬n. Chóng cã vÞ trÝ ®Þa lý ®Æc biÖt, n»m tr¶i dµi däc theo
s−ên ®«ng cña d·y nói hïng vÜ nhÊt ViÖt Nam. Chóng ®ãng vai trß lµ vïng chuyÓn
tiÕp gi÷a d¶i ®Êt ven biÓn miÒn trung ViÖt nam víi vïng cao nguyªn Trung vµ H¹
Lµo ®Ó tõ ®ã tiÕp nèi víi khu vùc ®«ng b¾c Th¸i Lan vµ Mianma.
§Þa h×nh cña khu vùc nghiªn cøu thuéc lo¹i ®Þa h×nh nói trung b×nh ®Õn cao.
Møc ®é ph©n dÞ ®Þa h×nh tËp trung theo hai h−íng chñ yÕu lµ B¾c – Nam vµ §«ng –
T©y. Nguyªn nh©n cña sù ph©n ho¸ nµy lµ do sù kÕ thõa cña lÞch sö ph¸t triÓn ®Þa
chÊt, kiÕn t¹o vµ chóng ph¶n ¸nh râ nÐt cÊu tróc ®Þa chÊt cña d·y Tr−êng S¬n. MÆc
dï ®Þa h×nh kÐo dµi theo chiÒu tõ b¾c xuèng nam nh−ng ph©n dÞ ®é dèc l¹i theo
chiÒu tõ t©y sang ®«ng lµ chÝnh, nªn c¸c hÖ th«ng s«ng suèi trong vïng nghiªn cøu
®Òu ch¶y theo ph−¬ng tõ t©y sang ®«ng hoÆc tõ t©y b¾c xuèng ®«ng nam vµ ®æ ra
BiÓn §«ng. C¸c s«ng th−êng ng¾n, dèc, nhiÒu ghÒnh th¸c. ChÝnh v× vËy, l−u l−îng
dßng ch¶y gi÷a mïa m−a vµ mïa kh« chªnh lÖch nhau rÊt lín. Lò lín th−êng x¶y ra
tõ th¸ng 8 ®Õn 10 vµ cã sù lÖch pha tõ b¾c vµo nam. Do ho¹t ®éng cña hÖ thèng
s«ng suèi vµ c¸c dßng ch¶y mÆt m·nh liÖt nªn tèc ®é xãi mßn cña khu vùc nghiªn
cøu t−¬ng ®èi cao, hÖ qu¶ cña qu¸ tr×nh nµy dÉn ®Õn quü ®Êt giµnh cho n«ng nghiÖp
thÊp so víi c¸c vïng nói kh¸c ë ViÖt nam.
Khu vùc nghiªn cøu n»m gèi trªn hai miÒn khÝ hËu kh¸c biÖt. C¸c huyÖn tõ
Thanh Ho¸ ®Õn Thõa Thiªn HuÕ chÞu ¶nh h−ëng s©u s¾c cña khÝ hËu nãng Èm miÒn
b¾c. Tõ huyÖn Hiªn trë vµo ®Õn Sa ThÇy, khÝ hËu hai mïa cña miÒn nam chi phèi râ
rÖt. Cïng víi ®Þa h×nh, tÝnh ph©n hãa vÒ khÝ hËu nµy ®· dÉn ®Õn tÝnh ®a d¹ng cao vÒ
sinh häc cña d·y Tr−êng S¬n. Sù ®a d¹ng ®−îc thÓ hiÖn ë nhiÒu khÝa c¹nh, ®Æc biÖt
lµ cã th¶m thùc vËt víi nhiÒu tÇng sinh th¸i phong phó. NhiÒu lo¹i ®éng, thùc vËt
®Æc h÷u ch−a t×m thÊy ë bÊt kú n¬i nµo kh¸c ë ViÖt Nam còng nh− trªn thÕ giíi.
D¶i biªn giíi phÝa t©y còng lµ n¬i héi tô nhiÒu v−ên Quèc gia vµ khu b¶o tån thiªn
nhiªn næi tiÕng kh«ng nh÷ng ë ViÖt nam mµ cßn trªn c¶ thÕ giíi nh− Di s¶n thiªn
nhiªn Phong Nha-KÎ Bµng, v−ên quèc gia Pï M¸t, Vò Quang, Ngäc Linh...
Tr¶i dµi qua nhiÒu cÊu tróc ®Þa chÊt cã b¶n chÊt kiÕn t¹o vµ lÞch sö ph¸t triÓn
kh¸c nhau, th¹ch häc ®a d¹ng vµ phong phó vÒ lo¹i h×nh, nªn khu vùc nghiªn cøu
nãi riªng vµ d·y Tr−êng S¬n nãi chung cã nhiÒu lo¹i h×nh kho¸ng s¶n kh¸c nhau.
Trong vïng nghiªn cøu cã mÆt ®Çy ®ñ c¸c lo¹i ®¸ tõ cæ nhÊt ®Õn trÎ nhÊt, tõ siªu
mafic ®Õn axit, tõ biÕn chÊt cao ®Õn ch−a g¾n kÕt. ChÝnh sù phong phó vµ ®a d¹ng
7
vÒ ®¸ mÑ lµ nguyªn nh©n sinh ra nhiÒu lo¹i ®Êt kh¸c nhau còng nh− tÝnh ®a d¹ng
sinh häc cao.
Do bÞ ¶nh h−ëng cña qu¸ tr×nh h×nh thµnh biÓn §«ng diÔn ra trong Cenoizoi,
c¸c hÖ thèng ®øt g·y kiÕn t¹o lín ph©n chia c¸c khèi cÊu ®Þa chÊt ®· bÞ t¸i ho¹t ®éng
vµ lµ nguyªn nh©n trùc tiÕp còng nh− gi¸n tiÕp g©y ra nhiÒu lo¹i tai biÕn. Ho¹t ®éng
t©n kiÕn t¹o ®· sinh ra sù ph©n dÞ lín vÒ ®Þa h×nh vµ dÉn ®Õn hµng lo¹t hÖ qu¶ cña
c¸c qu¸ tr×nh bÒ mÆt nh−: l−u tèc dßng ch¶y mÆt lín, tèc ®é xãi mßn cao, nhiÒu s¶n
phÈm phong hãa vËt lý vµ hãa häc ®−îc sinh ra. C¸c s¶n phÈm nµy cïng víi sù biÕn
®éng vÒ thêi tiÕt lµ nguyªn nh©n g©y ra lò quÐt, lò bïn ®¸, g©y tai biÕn cho khu vùc
h¹ du cña c¸c s«ng lín trong suèt d¶i ®ång b»ng ven biÓn miÒn trung.
8
Ch−¬ng 2
§¸nh gi¸ hiÖn tr¹ng tµi nguyªn thiªn nhiªn
Do ®Æc thï vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn nh− ®· nªu trong ch−¬ng 1, khu vùc nghiªn
cøu rÊt ®a d¹ng vÒ lo¹i h×nh tµi nguyªn. Trong ®ã, c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn
chñ yÕu lµ ®Êt, thñy n¨ng, rõng, ®a d¹ng sinh häc vµ du lÞch.
1. Tµi nguyªn ®Êt
Vïng biªn giíi phÝa T©y tõ Thanh Ho¸ ®Õn Kon Tum cã diÖn tÝch tù nhiªn
kh¸ lín víi 3.679.268 ha, ®−îc h×nh thµnh tõ 11 nhãm ®Êt víi 32 ®¬n vÞ ph©n lo¹i
d−íi nhãm. Trong ®ã, nhãm ®Êt ®á vµng chiÕm diÖn tÝch lín nhÊt, 2.645.751 ha,
chiÕm 71,91% tæng diÖn tÝch tù nhiªn cña vïng. Nhãm ®Êt phï sa cã diÖn tÝch ®Êt
kh«ng ®¸ng kÓ 103.187 ha, chiÕm 2,8% (b¶ng 1)
DiÖn tÝch ®Êt b»ng bao gåm c¶ ®Êt thung lòng do s¶n phÈm dèc tô cã 168.519
ha, chiÕm 4,5% diÖn tÝch tù nhiªn cña vïng. Trong ®ã diÖn tÝch ®Êt kh«ng sö dông
®−îc bao gåm: nhãm ®Êt cån c¸t, b·i c¸t vµ ®Êt c¸t biÓn; nhãm ®Êt phÌn trung b×nh;
nhãm ®Êt mÆn, ®Êt phï sa óng n−íc; ®Êt lÇy vµ ®Êt thung lòng do s¶n phÈm dèc tô
cã ®Õn 70.220 ha, chiÕm 41,6% diÖn tÝch ®Êt b»ng, ®©y lµ nh÷ng lo¹i ®Êt cÇn ®−îc
c¶i t¹o, ®iÒu nµy còng cho thÊy tiÒm n¨ng ph¸t triÓn c©y l−¬ng thùc trong vïng rÊt
h¹n chÕ.
DiÖn tÝch ®Êt ®åi nói cã 3.400.249 ha (kÓ c¶ ®Êt xãi mßn tr¬ sái ®¸), chiÕm
92,5% diÖn tÝch tù nhiªn cña vïng, ®iÒu nµy còng cho thÊy ®©y lµ vïng cã lîi thÕ
ph¸t triÓn c¸c lo¹i c©y dµi ngµy, ®Æc biÖt lµ nh÷ng c©y trång cã gi¸ trÞ hµng ho¸ cao
nh− cµ phª, cao su. Tuy nhiªn, so víi nhiÒu vïng kh¸c diÖn tÝch ®Êt ph©n bè ë ®é
dèc <150 kh«ng nhiÒu, chØ cã 384.090 ha, trong nµy cã 152.530 ha cã tÇng dµy trªn
100 cm ®−îc coi lµ rÊt thÝch hîp víi trång c©y dµi ngµy, diÖn tÝch ®Êt cã tÇng trung
b×nh 50 - 100 cm cã 191.738 ha vµ ®Êt cã tÇng máng 39.822 ha. DiÖn tÝch ®©t dèc
15 - 250 cã 618.143 ha, trong ®ã tÇng dµy trªn 100 cm cã 329.299 ha, ®©y lµ nh÷ng
diÖn tÝch cã thÓ ph¸t triÓn c¸c lo¹i c©y ¨n qu¶, chÌ, quÕ, nh·n kÕt hîp c©y l©m
nghiÖp, ®Êt tÇng dµy trung b×nh 50 - 100 cm cã 170.284 ha vµ ®Êt tÇng máng nhá
h¬n 50 cm cã 118.560 ha. DiÖn tÝch ®Êt ph©n bè ë ®é dèc lín h¬n 250 cã ®Õn
2.373.827 ha, chiÕm 69% diÖn tÝch ®Êt dèc. Víi nh÷ng diÖn tÝch nµy chØ cã thÓ ph¸t
triÓn nghÒ rõng. Tuy nhiªn, do cã nh÷ng ®Æc tr−ng «n ®íi nªn cã thÓ ph¸t triÓn mét
sè c©y ®Æc s¶n quý hiÕm, mÆt kh¸c ®©y lµ n¬i sinh sèng cña mét bé phËn d©n téc Ýt
ng−êi. Do vËy, cã thÓ khai th¸c nh÷ng diÖn tÝch ®Êt tÇng dµy, Ýt dèc ®Ó trång c¸c lo¹i
c©y hµng n¨m nh− ng«, s¾n, ®¶m b¶o an ninh l−¬ng thùc trong néi vïng.
9
I. Nhãm ®Êt c¸t
II. Nhãm ®Êt
mÆn
III. Nhãm ®Êt
phÌn
IV. Nhãm ®Êt
phï sa
V. Nhãm ®Êt lÇy
vµ than bïn
VI. Nhãm ®Êt
x¸m b¹c mµu
VII. Nhãm ®Êt
®á vµng
VIII. Nhãm ®Êt
mïn vµng ®á
trªn nói
IX. Nhãm ®Êt
mïn trªn nói
cao
X. §Êt thung
lòng do s¶n
phÈm dèc tô
XI. Nhãm ®Êt
xãi mßn tr¬ sái
®¸
Céng ®Êt
Hå ao, s«ng
suèi
Nói ®¸
Tæng diÖn tÝch tù
nhiªn
Kon Tum
Qu¶ng
nam
Thõa Thiªn
HuÕ
Qu¶ng TrÞ
Qu¶ng
B×nh
Hµ TÜnh
NghÖ An
Thanh Ho¸
Tû lÖ (%)
DiÖn tÝch
(ha)
Tªn ®Êt
B¶ng 1. DiÖn tÝch c¸c lo¹i ®Êt khu vùc biªn giíi phÝa t©y
tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum
23256
0.63
23256
5671
0.15
5671
5586
0.15
5586
103187
2.80
802
0.02
38382
1.04
6734
340
1687
6130
2645751
71.91
282905
746595
214387
433306
218842
434250
11.80
52002
181930
25824
10180
10788
7260
0.20
1674
35603
0.97
13145
7418
14423
269020
7.31
85017
24926
7846
147438
1767
1474
552
3568768
97.00
427571
1002055
289692
674255
234928
121093
350892
468282
48706
1.32
8239
13294
4408
11953
2201
1286
3517
3808
61794
1.68
6948
11275
85
42198
275
523
490
3679268
100.00
442758
1026624
294185
728406
237404
122902
354899
913
33445
32530
27463
3531
5305
802
19643
3848
111673
291476
346567
7946
39221
106359
5586
617
472090
2. Tµi nguyªn n−íc
Tµi nguyªn n−íc trong khu vùc nghiªn cøu ®−îc ph©n thµnh hai nhãm lµ
n−íc mÆt vµ n−íc d−íi ®Êt.
2.1. Tµi nguyªn n−íc mÆt
N−íc mÆt trong khu vùc nghiªn cøu tËp trung chñ yÕu vµo hai lo¹i h×nh chÝnh
lµ n−íc m−a vµ dßng ch¶y mÆt. L−îng m−a b×nh qu©n 1800-3000mm/n¨m, lín h¬n
l−îng m−a b×nh qu©n c¶ n−íc lµ 1975 mm/n¨m. L−¬ng m−a ph©n bè kh«ng ®ång
®Òu, m−a nhiÒu tËp trung chñ yÕu vµo mét sè khu vùc nhÊt ®Þnh vµ h×nh thµnh nh÷ng
t©m m−a lín ë d¶i B¹ch M·, H−¬ng Khª, Bè Tr¹ch. Trong khi ®ã, mét sè vïng kh¸c
l−îng m−a rÊt thÊp, vÝ dô nh− ë T−¬ng D−¬ng l−îng m−a trung b×nh chØ cã
1200mm/n¨m. Ngoµi ra, l−îng m−a biÕn ®éng m¹nh theo thêi gian trong n¨m. Tõ
th¸ng 6 ®Õn th¸ng 10, m−a nhiÒu tËp trung chñ yÕu ë c¸c huyÖn tõ Thanh Hãa ®Õn
10
Thõa Thiªn HuÕ. Trong khi ®ã c¸c huyÖn cßn l¹i ë phÝa nam ®Ìo H¶i V©n, mïa m−a
tËp trung trong kho¶ng thêi gian tõ th¸ng 10 ®Õn th¸ng 12.
Dßng ch¶y trong khu vùc nghiªn cøu bÞ chi phèi chñ yÕu bëi 7 hÖ thèng
s«ng lín: hÖ thèng S«ng M·, hÖ thèng S«ng C¶, hÖ thèng S«ng Gianh, hÖ thèng
S«ng H−¬ng, hÖ thèng S«ng BÕn H¶i, hÖ thèng S«ng Thu Bån, hÖ thèng S«ng
Dakbla. MËt ®é s«ng ngßi biÕn thiªn tõ 0,43-1,69km/km2. B×nh qu©n 20 km bê biÓn
cã mét cöa s«ng.
§Æc ®iÓm chung cña hÖ thèng s«ng trong khu vùc nghiªn cøu lµ ng¾n, dèc vµ
®Òu b¾t nguån tõ d·y Tr−êng S¬n, ®æ ra biÓn §«ng. L−îng dßng ch¶y n¨m vµ hÖ sè
dßng ch¶y khu vùc nghiªn cøu ®Òu lín, m« dul dßng ch¶y M0=19,0-72,7l/skm2.
PhÇn lín c¸c cöa s«ng ®Òu bÞ c¸c cån c¸t ch¹y song song víi bê biÓn ch¾n l¹i. Do
®ã, vµo mïa lò n−íc khã tiªu tho¸t vµ lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n g©y ngËp
óng.
TiÒm n¨ng thuû n¨ng cña c¸c s«ng ngßi trong vïng lµ rÊt lín. Chóng cã thÓ
cung cÊp nguån ®iÖn n¨ng lªn ®Õn 24,308 tû kwh vµ t¹o c¸c hå chøa lín phôc vô
ph¸t triÓn t−íi tiªu, gãp phÇn ®iÒu hßa, c©n b»ng n−íc gi÷a c¸c mïa trong n¨m.
2.2. Tµi nguyªn n−íc d−íi ®Êt
C¸c huyÖn biªn giíi phÝa t©y chñ yÕu cã diÖn tÝch lµ ®åi, nói ph¸t triÓn trªn
c¸c thµnh t¹o ®¸ gèc kh¸c nhau nªn nguån n−íc d−íi ®Êt chñ yªu thuéc nhãm n−íc
n−íc khe nøt vµ n−íc lç hæng.
N−íc khe nøt trong khu vùc nghiªn cøu kh«ng n»m trong mét hÖ thèng thñy
lùc liªn tôc mµ n»m trong c¸c bån, c¸c khèi ®¸ nøt nÎ, c¸ch biÖt víi nhau. MÆt
g−¬ng n−íc ngÇm cã d¹ng bËc thang. §é s©u mùc n−íc ngÇm th−êng gÆp tõ 2-10m
hay s©u h¬n n÷a. PhÇn lín c¸c tÇng chøa n−íc khe nøt lµ c¸c tÇng kh«ng ¸p, song
®«i khi n−íc trë nªn cã tÝnh ¸p lùc côc bé do bÞ phñ ë trªn c¸c líp sÐt hay thÊu kÝnh
sÐt hoÆc ®¸ nguyªn khèi dµy c¸ch n−íc. Nguån cung cÊp cho n−íc khe nøt chñ yÕu
lµ n−íc m−a vµ n−íc thÊm xuyªn tõ c¸c tÇng n−íc lç hæng n»m trªn. MiÒn tho¸t
n−íc n»m trïng víi hÖ thèng s«ng suèi vµ ranh giíi gi÷a c¸c ®Þa tÇng ®¸ gèc vµ c¸c
trÇm tÝch bë rêi §Ö Tø. §éng th¸i cña n−íc khe nøt lµ ®éng th¸i biÕn ®æi theo mïa,
cã sù lÖch pha gi÷a l−îng m−a, l−îng dßng mÆt víi ®é cao mùc n−íc ngÇm.
ChÊt l−îng n−íc khe nøt thuéc lo¹i siªu nh¹t (M<0,1 g/l) vµ lo¹i nh¹t (M=
0,1- 0,5g/l), phï hîp víi tiªu chuÈn n−íc uèng. MÆt kh¸c, do ®Þa h×nh t−¬ng ®èi dèc,
líp phñ phong hãa cã tÝnh thÊm yÕu nªn kh¶ n¨ng tù b¶o vÖ, chèng « nhiÔm cña c¸c
tÇng chøa n−íc lµ kh¸ cao.
N−íc lç hæng chØ ph©n bè trong mét sè huyÖn thuéc ph¹m vi tØnh Qu¶ng
B×nh nh− huyÖn Bè Tr¹ch, Qu¶ng Ninh vµ LÖ Thñy. Ngoµi ra, mét sè huyÖn cã c¸c
11
thung lòng lín ch¹y qua nh− huyÖn A L−íi, §¾k Glei, Ngäc Håi, Sa ThÇy còng cã
c¸c tÇng chøa n−íc lç hæng, nh−ng diÖn tÝch hÑp.
Nh− vËy, nguån n−íc d−íi ®Êt cña c¸c huyÖn biªn giíi phÝa t©y, tõ Thanh hãa
®Õn Kon Tum chØ tËp trung vµo lo¹i n−íc khe nøt. MÆt kh¸c, do ®Þa h×nh ph©n c¾t
m¹nh nªn tr÷ l−îng ®éng cña n−íc d−íi ®Êt lµ kh«ng lín, song c¸c tÇng chøa n−íc
®Òu cã chÊt l−îng tèt vµ hÇu hÕt ®Òu ch−a bÞ « nhiÔm.
3. Tµi nguyªn rõng vµ ®a d¹ng sinh häc
3.1. DiÖn tÝch rõng vµ ®é che phñ
Theo kÕt qu¶ tæng kiÓm kª n¨m 2000 cña Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng
th«n, hiÖn tr¹ng tµi nguyªn rõng cña khu vùc c¸c huyÖn biªn giíi tõ Thanh Hãa ®Õn
Kon Tum ®−îc ®−a ra trong b¶ng 2.
B¶ng 2. Tæng hîp diÖn tÝch rõng khu vùc biªn giíi phia t©y
tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum
TT
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
14
15
16
17
18
19
20
21
22
23
24
25
26
HuyÖn
M−êng L¸t
Quan Hãa
Quan S¬n
Lang Ch¸nh
Th−êng Xu©n
QuÕ Phong
T−¬ng §−¬ng
Kú S¬n
Con Cu«ng
Anh S¬n
Thanh Ch−¬ng
H−¬ng S¬n
H−¬ng Khª
Tuyªn Hãa
Minh Hãa
Bè Tr¹ch
Qu¶ng Ninh
Lª thuû
H−¬ng Hãa
DaKr«ng
A L−íi
Hiªn
Giµng
Dakglai
Ngäc Håi
Sa ThÇy
Céng
Rõng gç
16378
38689
16345
20622
18878
92472
119299
46662
101958
13835
35257
61879
80690
78525
102816
144167
42971
65561
25492
55966
68841
93926
88851
74632
18000
96291
1619103
DiÖn tÝch ®Êt cã rõng (ha)
Rõng
Rõng
Rõng tre nøa
hçn giao ngËp mÆn
13554
11525
4409
1031
23175
15569
5782
2991
22820
6286
21639
3907
16887
8018
5170
9455
10408
7390
5085
2826
6305
1126
343
256
37
431
19
6677
1343
14887
12383
19442
11691
34650
36664
212613
131549
19
Rõng
trång
1039
19469
3812
6342
2442
3063
1428
150
1736
1303
4558
4156
7724
685
149
8255
6301
12659
1553
538
3555
4130
162
1770
435
135
97549
§é che
phñ hiÖn
t¹i (%)
55,2
63,8
63,3
60,9
45,6
63,8
51,9
29,3
69,6
38,5
41,9
58,1
49,5
68,9
73,0
71,8
41,4
55,4
23,5
46,2
48,9
61,1
49,2
72,6
60,1
69,5
56.1
Tõ b¶ng trªn, thÊy r»ng ®é che phñ rõng cña mét sè huyÖn nh− Minh Hãa, Bè
Tr¹ch, §¨k Glei ®· ®¹t tíi >70%, trong khi ®ã mét sè huyÖn kh¸c nh− huyÖn Kú
S¬n, H−íng Hãa, Anh S¬n, ®é che phñ cßn rÊt thÊp míi ®¹t 30%. MÆc dï ®é che
12
phñ cña toµn vïng ®· ®¹t tíi 56,1% nh−ng vÉn ch−a ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng cña m«i
tr−êng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, ®Æc biÖt víi vai trß lµ m¸i nhµ cña khu vùc vµ lµ l¸
ch¾n phßng hé cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña c¸c huyÖn vµ tØnh thuéc d¶i ven biÓn.
3.2. §a d¹ng sinh häc
Sù ph©n hãa cao ®é vÒ khÝ hËu vµ ®Þa h×nh ®· lµm cho d¶i biªn giíi phÝa T©y
tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum trë thµnh mét trong 4 trung t©m ®a d¹ng sinh häc chÝnh
cña n−íc ta. TÝnh ®a d¹ng ®ã ®−îc thÓ hiÖn trªn c¸c mÆt: th¶m thùc vËt, hÖ thùc vËt,
tµi nguyªn thùc vËt, hÖ ®éng vËt vµ nguån gen.
Th¶m thùc vËt rõng bao gåm c¸c kiÓu víi c¸c tÇng sinh th¸i phong phó:
+ Rõng kÝn th−êng xanh nöa rông l¸, m−a mïa, ¸ nhiÖt ®íi hçn giao c©y l¸
réng l¸ kim ë ®é cao tõ 1500m trë lªn.
+ Rõng kÝn th−êng xanh m−a mïa ¸ nhiÖt ®íi c©y l¸ réng hçn giao c©y l¸ kim
ë ®é cao 700-1500m.
+ Rõng kÝn th−êng xanh nöa rông lµ ¸ nhiÖt ®íi m−a mïa c©y l¸ réng ë ®é
cao 700-1500m.
+ Tr¶ng c©y bôi th−êng xanh nöa rông l¸ ë ®é cao 700 – 1500m
+ Rõng kÝn th−êng xanh m−a Èm nhiÖt ®íi ë ®é cao d−íi 700m
+ Rõng th−êng xanh thø sinh ®ang phôc håi, ®é cao d−íi 700m.
+ Rõng kÝn th−êng xanh m−a Èm nhiÖt ®íi, chñ yÕu c©y lµ réng trªn nói ®¸ v«i.
HÖ thùc vËt bao gåm kho¶ng 194 hä, 723 chi vµ 1438 loµi thùc vËt bËc cao cã
mÆt trong ®ã 60 loµi quý hiÕm ®· ®−îc ®−a vµo s¸ch ®á ViÖt Nam. NhiÒu loµi thùc
vËt ®Æc h÷u, nhiÒu lo¹i gç quý næi tiÕng.
VÒ hÖ ®éng vËt, khu vùc nghiªn cøu lµ mét trong nh÷ng khu hÖ ®éng vËt giµu
loµi nhÊt n−íc ta gåm thó, chim, bß s¸t, l−ìng c−, c¸ n−íc ngät, ®éng vËt phï du,
®éng vËt ®¸y. NÐt næi bËt cña khu hÖ ®éng vËt lµ sè loµi ®Æc h÷u chiÕm tû lÖ cao so
víi nhiÒu ®Þa ph−¬ng kh¸c. Sù cã mÆt cña c¸c loµi ®éng thùc vËt ®Æc h÷u, quý hiÕm
lµ nguån gen ®a d¹ng cÇn ®−îc nh©n réng.
Nh×n chung, tµi nguyªn rõng c¸c huyÖn biªn giíi tõ Thanh Ho¸ ®Õn Kon Tum
cã gi¸ trÞ cao c¶ vÒ mÆt kinh tÕ, m«i tr−êng vµ ®a d¹ng sinh häc. N»m ë 2 bªn s−ên
§«ng vµ T©y cña dÉy Tr−êng S¬n vµ lµ biªn giíi quèc gia, c¸c khu rõng ë ®©y cßn
cã gi¸ trÞ an ninh quèc phßng b¶o vÖ vïng biªn giíi phÝa t©y ®Êt n−íc.
Tuy vËy, ®é che phñ ë nhiÒu n¬i cßn thÊp. MÆt kh¸c, do sù t¨ng d©n sè, do ¸p
lùc cña nÒn kinh tÕ thÞ tr−êng, do khai th¸c l¹m dông tµi nguyªn rõng qu¸ møc, nªn
trong nh÷ng n¨m qua diÖn tÝch rõng vµ chÊt l−îng rõng ®· gi¶m sót. Ngoµi ra, chÊt
13
®éc da cam/®i«xin do Mü sö dông tr−íc ®©y vµ c¸c t¸c ®éng cña thiªn nhiªn nh−
ch¸y rõng, lò quÐt, b·o lôt ... còng lµm suy gi¶m chÊt l−îng m«i tr−êng sèng cña c¸c
loµi ®éng, thùc vËt, dÉn ®Õn nguy c¬ diÖt chñng mét sè loµi quý hiÕm. Trong khi ®ã,
rõng vµ tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao cña vïng nghiªn cøu lµ mét trong nh÷ng tµi
nguyªn ®Æc biÖt vµ quý gi¸ nhÊt. ChÝnh v× vËy, bÊt cø m« h×nh ph¸t triÓn nµo,
muèn ®¶m b¶o tÝnh bÒn v÷ng ®Òu ph¶i ®−îc x©y dùng trªn c¬ së b¶o tån vµ ph¸t
triÓn nguån tµi nguyªn nµy.
4. Tµi nguyªn kho¸ng s¶n
Trong ph¹m vi khu vùc biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum,
kho¸ng s¶n ®a d¹ng, ph©n t¸n, kÐm triÓn väng trõ ®¸ v«i xi m¨ng, c¸t thñy tinh vµ
vËt liÖu x©y dùng. Tuy nhiªn, ®¸ v«i l¹i liªn quan ®Õn c¸c khu Di s¶n Thiªn nhiªn vµ
v−ên Quèc gia nªn kh«ng ®−îc phÐp khai th¸c vµo môc ®Ých lµm xi m¨ng còng nh−
sö dông chóng nh− lµ mét lo¹i kho¸ng s¶n th«ng th−êng.
B¶ng 3. C¸c lo¹i h×nh kho¸ng s¶n khu vùc biªn giíi
phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum
Kho¸ng s¶n
Ph©n bè
Fe
Thanh Hãa, NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng
B×nh Qu¶ng Nam
Thanh Hãa, NghÖ An, Qu¶ng Nam
Má nhá, ®iÓm quÆng
Pb-Zn
Thanh Hãa, NghÖ An, Qu¶ng Nam
§iÓm quÆng Ýt triÓn väng
Sn – W
Thanh Hãa, NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng
Nam
Thanh Hãa, NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng
TrÞ, Thõa Thiªn HuÕ – Qu¶ng Nam, Kon
Tum
NghÖ An, Qu¶ng B×nh
Thanh Hãa, Hµ TÜnh, Qu¶ng B×nh,
Qu¶ng Nam
Lµng Håi
Thanh Hãa, Qu¶ng Nam
§iÓm quÆng, má nhá
Cu
Vµng
Photphorit
Hãa häc vµ
ph©n bãn
Pyrit
Nguyªn liÖu
kü thuËt
Serpentinit
Graphit
Quy m«
Má nhá, ®iÓm quÆng
§iÓm quÆng, má nhá
Má nhá
Má nhá, quÆng
Má nhá
§iÓm quÆng, má nhá
Talc
Kaolin
§¸ v«i
Granit
C¸t sái x©y dùng
Than
Uran
N-íc kho¸ng
Qu¶ng B×nh, Thõa Thiªn HuÕ
Thanh Hãa, Hµ TÜnh, Qu¶ng B×nh
Thõa Thiªn HuÕ, Thanh Hãa
NghÖ An, Qu¶ng TrÞ, Kon Tum
NghÖ An, Hµ TÜnh, Qu¶ng B×nh,
Qu¶ng Nam, NghÖ An
Thõa Thiªn – HuÕ, Qu¶ng Nam
Thanh Hãa, Qu¶ng B×nh, Kon Tum
Má nhá – võa
Má nhá, ®iÓm quÆng
Má nhá, võa
C¸c lo¹i kho¸ng s¶n cã gi¸ trÞ kh¸c nh− vµng còng lµ mét lîi thÕ cña mét sè
tØnh nh− Qu¶ng TrÞ, Qu¶ng Nam, tuy nhiªn viÖc khai th¸c vµng sa kho¸ng còng nh−
vµng gèc ®ang diÔn ra nh− hiÖn nay l¹i g©y t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn m«i tr−êng. Lîi
14
Ých thu ®−îc tõ viÖc khai th¸c vµng thiÕu quy ho¹ch kh«ng thÓ bï ®¾p ®−îc c¸c thiÖt
h¹i to lín vµ ®Ó l¹i c¸c hËu qu¶ xÊu ®èi víi m«i tr−êng sinh th¸i, tÝnh ®a d¹ng c¶nh
quan vµ ®a d¹ng sinh häc, lµ nh÷ng nguån tµi nguyªn quÝ h¬n nhiÒu. ChÝnh v× vËy,
còng kh«ng nªn coi vµng lµ lo¹i kho¸ng s¶n ®Ó ®−a nÒn kinh tÕ trong khu vùc
nghiªn cøu ph¸t triÓn theo h−íng bÒn v÷ng.
C¸c lo¹i h×nh kho¸ng s¶n kh¸c còng ®Òu thuéc lo¹i má võa vµ nhá, thËm chÝ
chØ lµ nh÷ng ®iÓm quÆng, do ®ã xÐt vÒ gãc ®é tµi nguyªn, kho¸ng s¶n cña khu vùc
nghiªn cøu chØ lµ mét bé phËn chiÕm tû träng nhá so víi c¸c lo¹i h×nh tµi nguyªn
kh¸c.
5. TiÒm n¨ng du lÞch
Víi tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao, nhiÒu v−ên quèc gia vµ khu b¶o tån thiªn
nhiªn, còng nh− sù ®a d¹ng vÒ c¶nh quan tù nhiªn, tiÒm n¨ng du lÞch cña khu vùc
biªn giíi phÝa t©y tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum lµ rÊt lín. §Æc biÖt hÖ thèng ®−êng
Hå ChÝ Minh míi ®−îc ®−a vµo sö dông ®· t¹o nhiÒu tiÒn ®Ò thuËn lîi cho viÖc ph¸t
triÓn kinh tÕ x· héi nãi chung còng nh− kinh tÕ du lÞch nãi riªng. Cïng víi th¶m
thùc vËt rõng phong phó vµ tÝnh ®a d¹ng sinh häc cao, du lÞch còng lµ mét trong
nh÷ng nguån tµi nguyªn quý gi¸ vµ ®Çy lîi thÕ cña vïng nghiªn cøu. V× vËy, c¸c m«
h×nh ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®−îc nªu trong b¸o c¸o ®· coi du lÞch nh− mét yÕu tè quan
träng. §iÒu nµy còng phï hîp víi chiÕn l−îc ph¸t triÓn cña ngµnh du lÞch lµ phÊn
®Êu ®−a du lÞch trë thµnh ngµnh kinh tÕ mòi nhän, xÕp vÞ trÝ thø hai sau ngµnh dÇu
khÝ.
15
Ch−¬ng 3
§¸nh gi¸ tæng hîp tæng hîp kinh tÕ – x· héi
1- §Æc ®iÓm d©n téc, d©n c−, gi¸o dôc, y tÕ vµ møc sèng d©n c−
N»m ë vÞ trÝ trung chuyÓn theo h−íng §«ng - T©y gi÷a ViÖt Nam víi c¸c
n−íc Lµo vµ Campuchia vµ theo h−íng B¾c - Nam gi÷a khu vùc miÒn nói phÝa B¾c
vµ khu vùc T©y Nguyªn, vïng nghiªn cøu lµ n¬i sinh tô, gÆp gì, tiÕp xóc gi÷a c¸c bé
téc, bé l¹c thuéc c¸c thµnh phÇn nh©n chñng, ng«n ng÷ vµ v¨n hãa kh¸c nhau. §iÒu
nµy ®· t¹o cho l·nh thæ nghiªn cøu tÝnh chÊt ®a d©n téc, ®Æc ®iÓm v¨n hãa ®a d¹ng
vµ phong phó bao gåm c¸c yÕu tè b¶n ®Þa hoµ quyÖn víi c¸c yÕu tè bªn ngoµi ®·
®−îc hÊp thu t¹o nªn b¶n s¾c riªng ®éc ®¸o nh−ng còng g©y nªn nh÷ng khã kh¨n
cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña vïng.
Trªn ®Þa bµn biªn giíi phÝa T©y ViÖt Nam tõ Thanh Hãa ®Õn Kon Tum, cã
h¬n 16 d©n téc chung sèng víi nhau trong ®ã, ng−êi Kinh chiÕm 66%, ng−êi Th¸i
chiÕm 16%, ng−êi M−êng chiÕm 3% vµ 15% lµ c¸c d©n téc Ýt ng−êi kh¸c. Ng−êi
Kinh vµ ng−êi Th¸i sèng chñ yÕu ë nh÷ng vïng ®Êt t−¬ng ®èi thuËn lîi, trong khi ®ã
c¸c d©n téc kh¸c th−êng c− tró ë nh÷ng vïng cao.
Ng«n ng÷ cña c¸c d©n téc trªn thuéc ba ng÷ hÖ: Nam ¸, Th¸i - Ka §ai vµ
Hm«ng - Dao. Ng÷ hÖ Nam ¸ bao gåm 2 nhãm ng«n ng÷: M«n - Kh¬me vµ ViÖt
M−êng ®−îc 14 d©n téc sö dông. Nhãm ng«n ng÷ Tµy - Th¸i thuéc ng÷ hÖ Th¸i - Ka
§ai. Ng÷ hÖ Hm«ng - Dao chØ cã ng−êi Hm«ng sö dông. MÆc dï c¸c d©n téc trong
vïng sö dông 3 ng÷ hÖ kh¸c nhau nh−ng ng«n ng÷ vµ tiÕng nãi cã nhiÒu nÐt t−¬ng
®ång. §Æc ®iÓm ®ã ®· t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù giao l−u gi÷a c¸c d©n téc vµ
th¾t chÆt khèi ®¹i ®oµn kÕt céng ®ång. §©y còng lµ yÕu tè thuËn lîi cho viÖc thiÕt
lËp vµ më réng mèi quan hÖ kinh tÕ trong vïng theo h−íng ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
B¶ng 4: Thµnh phÇn vµ n¬i c− tró cña c¸c d©n téc trong khu vùc nghiªn cøu
STT
1
Tªn c¸c d©n
téc, nhãm c¸c
d©n téc
Kinh
2
Th¸i
3
M−êng
4
Hm«ng/MÌo
C¸c tªn gäi kh¸c
ViÖt
Tµy, Tµy Khao (Th¸i
Tr¾ng), Tµy §¨m
(Th¸i §en)
Mol, Mual, Moi*,
Mäi
M«ng, MÌo
Khu vùc c− tró chñ yÕu
C− tró cïng c¸c d©n téc kh¸c ë trªn toµn
vïng
Con Cu«ng, Kú S¬n, T−¬ng D−¬ng, QuÕ
Phong, Lang Ch¸nh, Quan Hãa, Quan
S¬n vµ M−êng L¸t
Quan S¬n, Quan Hãa, Lang Ch¸nh vµ
M−êng L¸t
Kú S¬n, T−¬ng D−¬ng, QuÕ Phong, Lang
Ch¸nh, Quan Hãa, Quan S¬n vµ M−êng
16
- Xem thêm -
.PDF 
409 
72241 
199 
