Tài liệu đánh giá tài nguyên du lịch huyện vân hồ, tỉnh sơn la

TRƢỜNG ĐẠI HỌC TÂY BẮC BÁO CÁO TỔNG KẾT ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA SINH VIÊN ĐÁNH GIÁ TÀI NGUYÊN DU LỊCH HUYỆN VÂN HỒ, TỈNH SƠN LA Thuộc nhóm ngành: XH2b Sơn La, tháng 06 năm 2017 TRƢỜNG ĐẠI HỌC TÂY BẮC BÁO CÁO TỔNG KẾT ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU KHOA HỌC CỦA SINH VIÊN ĐÁNH GIÁ TÀI NGUYÊN DU LỊCH HUYỆN VÂN HỒ, TỈNH SƠN LA Thuộc nhóm ngành: XH2b Sinh viên thực hiện: Phan Thị Thu Hà Nam, nữ: Nữ Dân tộc: Kinh Pờ Thị Hoa Nam, nữ: Nữ Dân tộc: Thái Hoàng Hồng Sơn Nam, nữ: Nam Dân tộc: Tày Lường Thanh Tú Lớp: K55 ĐHSP Địa lý Nam, nữ: Nam Khoa: Sử - Địa Năm thứ: 3/ Số năm đào tạo: 4 Ngành học: Sư phạm Địa lý Sinh viên chịu trách nhiệm chính: Phan Thị Thu Hà Người hướng dẫn: ThS. Đặng Thị Nhuần Sơn La, tháng 06 năm 2017 Dân tộc: Thái LỜI CẢM ƠN Sau một thời gian nghiên cứu với sự miệt mài, nỗ lực của các thành viên trong nhóm và sự giúp đỡ tận tình của các thầy, cô giáo, đề tài “Đánh giá tài nguyên du lịch huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La” đã hoàn thành. Nhóm tác giả xin bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn chân thành nhất đến cô giáo ThS. Đặng Thị Nhuần đã tận tình chỉ bảo, hướng dẫn để chúng tôi hoàn thành tốt đề tài. Nhóm tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn đến Ban Giám Hiệu, Phòng quản lý Khoa học và Quan hệ quốc tế, thư viện Trường Đại học Tây Bắc, bộ môn Địa lí kinh tế - xã hội, UBND huyện Vân Hồ, Sở VHTT&DL tỉnh Sơn La đã tạo mọi điều kiện giúp đỡ chúng tôi hoàn thành đề tài. Đề tài của chắc chắn vẫn còn nhiều thiếu sót, nhóm tác giả rất mong nhận được sự góp ý chân thành của các thầy, cô giáo và các bạn để đề tài được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Sơn La, tháng 06 năm 2017 Nhóm sinh viên thực hiện: Phan Thị Thu Hà Pờ Thị Hoa Hoàng Hồng Sơn Lƣờng Thanh Tú MỤC LỤC MỞ ĐẦU ..........................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài ..........................................................................................................1 2. Mục tiêu, nhiệm vụ, giới hạn và phạm vi nghiên cứu..................................................2 3. Lịch sử nghiên cứu đề tài..............................................................................................3 4. Các quan điểm và phương pháp nghiên cứu ................................................................7 5. Những đóng góp của đề tài .........................................................................................10 6. Cấu trúc của đề tài ......................................................................................................11 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ DU LỊCH .........................12 1.1. Cơ sở lí luận ............................................................................................................12 1.1.1. Khái niệm về du lịch ............................................................................................12 1.1.2. Vai trò của du lịch.................................................................................................13 1.1.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến ngành du lịch ..........................................................16 1.1.4. Các loại hình du lịch ............................................................................................22 1.2. Cơ sở thực tiễn .........................................................................................................24 1.2.1. Khái quát về sự phát triển du lịch ở Việt Nam ...................................................24 1.2.2 Khái quát sự phát triển du lịch ở tỉnh Sơn La ......................................................28 Tiểu kết chương 1 ...........................................................................................................31 CHƢƠNG 2: ĐÁNH GIÁ TIỀM NĂNG ĐỂ PHÁT TRIỂN DU LỊCH HUYỆN VÂN HỒ .........................................................................................................................32 2.1. Vị trí địa lí ...............................................................................................................32 2.2. Tài nguyên du lịch ...................................................................................................33 2.2.1. Tài nguyên du lịch tự nhiên ..................................................................................33 2.2.2. Tài nguyên du lịch nhân văn ................................................................................35 2.2.3. Đánh giá chung về tài nguyên du lịch huyện Vân Hồ ........................................42 2.3. Các điều kiện kinh tế xã hội ....................................................................................43 2.3.1. Cơ sở hạ tầng .......................................................................................................43 2.3.2. Đánh giá chung về cơ sở hạ tầng.........................................................................45 Tiểu kết chương 2 ...........................................................................................................47 CHƢƠNG 3: ĐỊNH HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH HUYỆN VÂN HỒ .........................................................................................................................48 3.1. Đánh giá khái quát về thực trạng phát triển du lịch huyện Vân Hồ .......................48 3.2. Những định hướng và giải pháp để phát triển du lịch huyện Vân Hồ ...................52 3.1.1. Cơ sở để định hướng............................................................................................52 3.1.2. Những định hướng chính ......................................................................................53 3.1.3. Dự báo khách du lịch và doanh thu du lịch .........................................................59 3.2. Các giải pháp phát triển du lịch huyện Vân Hồ ......................................................63 3.2.1. Giải pháp về cơ chế, chính sách ...........................................................................63 3.2.2. Giải pháp phát triển nguồn nhân lực và nâng cao hiệu quả quản lý ....................64 3.2.3. Giải pháp đầu tư và xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật .........................................65 3.2.4. Giải pháp quảng bá, tuyên truyền........................................................................66 3.2.5. Giải pháp về quản lý phát triển khu du lịch .........................................................66 3.2.6. Giải pháp về ứng dụng khoa học, công nghệ ......................................................67 3.2.7. Giải pháp về bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu ......................67 3.2.8. Giải pháp về khai thác các điểm, tuyến du lịch ..................................................69 Tiểu kết chương 3 ...........................................................................................................72 KẾT LUẬN ....................................................................................................................73 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Tiếng Việt ASEAN Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á BĐKH Biến đổi khí hậu CHDCND Cộng hòa dân chủ nhân dân CNH - HĐH Công nghiệp hóa – hiện đại hóa CP Chính phủ DTLSVH Di tích lịch sử văn hóa ĐT Đường tỉnh GDP Tổng sản phẩm quốc nội KT - XH Kinh tế - xã hội KV Kilô vôn NĐ – CP Nghị định Chính phủ NQ – CP Nghị quyết Chính phủ NXB Nhà xuất bản PGS.TS Phó Giáo sư, Tiến sĩ QĐ BVHTTDL Quy định Bộ Văn hóa Thể thao Du lịch QĐ – TTg Quyết định Thủ tướng QĐ – UBND Quyết định Uỷ ban Nhân dân TNDL Tài nguyên du lịch TS – KTS Tiến sĩ – Kiến trúc sư Tiếng Anh BBC (British Broadcasting Corporation) Thông tấn xã quốc gia của Vương quốc Liên hiệp Anh và Bắc Ireland BOT (Built-Operation-Transfer) Hợp đồng xây dựng – kinh doanh – chuyển giao BT (Built –Transfer) Hợp đồng xây dựng – chuyển giao BTO (Built -Transfer-Operation) Hợp đồng xây dựng – chuyển giao – kinh doanh IBT (Industry Training Board) Hội chợ du lịch quốc tế Berlin (Đức) ODA (Official Development Assistance) Hỗ trợ phát triển chính thức TRAVEX Hội chợ Du lịch Travex Philippin WTM (World Travel Market) Hội chợ thường niên của Vương quốc Anh dành cho ngành công nghiệp du lịch toàn cầu DANH MỤC BẢNG SỐ LIỆU Bảng 1.1: Số lượng khách du lịch Việt Nam giai đoạn 2000 - 2013 .............................25 Bảng 2.1: Số dân và cơ cấu dân số theo thành phần dân tộc của huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La năm 2015 ............................................................................................................35 Bảng 3.1: Dự báo mức chi tiêu bình quân của khách du lịch ở Vân Hồ ......................62 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Hình 1.1: Số lượt khách du lịch Quốc tế đến Việt Nam giai đoạn 2000 - 2013............25 DANH MỤC BẢN ĐỒ 1. Bản đồ hành chính huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La 2. Bản đồ tài nguyên du lịch huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La 3. Bản đồ định hướng phát triển du lịch huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Từ xưa, trong lịch sử nhân loại, du lịch đã được ghi nhận như một sở thích, một trong những hoạt động nghỉ ngơi tích cực của con người. Ngày nay, du lịch đã trở thành một nhu cầu không thể thiếu trong đời sống văn hóa xã hội của các nước. Trong những năm gần đây, thế giới đã chứng kiến sự bùng nổ của hoạt động du lịch trên toàn cầu. Du lịch đã trở thành ngành kinh tế mũi nhọn của nhiều quốc gia và đóng góp không nhỏ vào sự gia tăng GDP trong sự phát triển kinh tế thế giới nói chung, từng quốc gia hay từng địa phương nói riêng. Ở Việt Nam, trong xu thế toàn cầu hóa hội nhập với nền kinh tế khu vực và thế giới, du lịch có vị trí đặc biệt quan trọng. Du lịch góp phần thúc đẩy sự tăng trưởng kinh tế, mở rộng hợp tác, giao lưu quốc tế, làm thay đổi sự hiểu biết, tăng sự thân thiện và quảng bá nền văn hóa giữa các quốc gia. Hơn nữa, du lịch là ngành mang lại hiệu quả kinh tế cao và có ý nghĩa xã hội - môi trường sâu sắc. Du lịch được coi là ngành "công nghiệp không khói", là "con gà đẻ trứng vàng". Với tầm quan trọng đó, nước ta luôn chú trọng đến việc khai thác tiềm năng để phát triển du lịch, "phấn đấu đưa nước ta trở thành trung tâm thương mại, du lịch tầm cỡ trong khu vực" và "Đưa du lịch Việt Nam trở thành ngành kinh tế mũi nhọn". [22] Cùng với sự phát triển du lịch của cả nước, huyện Vân Hồ (tỉnh Sơn La) đã và đang khai thác những tiềm năng, lợi thế riêng biệt của mình để phát triển du lịch. Vân Hồ là khu vực có nhiều điều kiện thuận lợi so với các khu vực khác trong vùng, là tiền đề quan trọng để xây dựng một khu du lịch mang tầm cỡ quốc gia, có tính chuyên môn hóa cao về sản phẩm dịch vụ. Trong giai đoạn từ năm 2000 đến nay, Mộc Châu cũ (bao gồm cả Vân Hồ) đã được định hướng phát triển thành khu du lịch quốc gia qua các quy hoạch phát triển du lịch như: Quy hoạch tổng thể phát triển du lịch Sơn La giai đoạn 2007 - 2015 và định hướng đến năm 2020 lập năm 2007 và được phê duyệt tại quyết định số 743/QĐ UBND ngày 26/3/2008 của UBND tỉnh Sơn La. Đề án đầu tư phát triển du lịch khu du lịch Mộc Châu cũ (bao gồm cả Vân Hồ) tỉnh Sơn La thành khu du lịch quốc gia được phê duyệt tại quyết định số 226 QĐ - UBND ngày 20/01/2008 của UBND tỉnh Sơn La. Năm 2008, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã lập quy hoạch phát triển du lịch Trung tâm miền núi Bắc Bộ đến năm 2020. Trong quy hoạch này, Mộc Châu cũ (bao 1 gồm cả Vân Hồ) được xác định là 1 trong 10 khu du lịch quốc gia và là động lực phát triển du lịch cho toàn vùng. Tại quyết định số 201/QĐ - TTg ngày 22/01/2013 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt "Quy hoạch tổng thể phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2020 tầm nhìn 2030" Mộc Châu cũ nằm trong danh mục 46 khu du lịch quốc gia. Huyện Vân Hồ trước năm 2013 trực thuộc huyện Mộc Châu cho nên những quy hoạch phát triển du lịch của huyện Vân Hồ cũng được áp dụng như huyện Mộc Châu. Nhưng sau khi tách huyện, Vân Hồ cũng đã có những quy hoạch phát triển riêng của huyện như: thực hiện chính sách tập trung phát triển du lịch du lịch sinh thái và các làng nghề truyền thống (suối nước nóng, nghề dệt truyền thống ở Chiềng Yên); quy hoạch tuyến du lịch Vân Hồ - Mộc Châu – Chiềng Yên, đặc biệt là du lịch sinh thái rừng đặc dụng Xuân Nha. Tiềm năng để phát triển du lịch của Vân Hồ là rất lớn, nhưng khai thác chưa có hiệu quả. Nông nghiệp vẫn là ngành kinh tế chính, hiệu quả sản xuất không cao, đời sống đồng bào dân tộc còn khó khăn. Phát triển du lịch Vân Hồ sẽ giúp cho đồng bào nơi đây khai thác được những lợi thế để phát triển kinh tế, đồng thời bảo vệ được tài nguyên thiên nhiên, bảo vệ những khu rừng nguyên sinh, khu bảo tồn thiên nhiên, những giá trị văn hóa, bảo vệ môi trường, tăng thu nhập cho đồng bào dân tộc địa phương. Để ngành du lịch đem lại hiệu quả kinh tế cao cần phải đánh giá được những điều kiện để phát triển du lịch, phân tích thực trạng phát triển, trên cơ sở đó đề xuất các giải pháp phát triển du lịch cho huyện. Với những lí do đó chúng tôi đã lựa chọn nghiên cứu đề tài "Đánh giá tài nguyên du lịch huyện Vân Hồ, tỉnh Sơn La” 2. Mục tiêu, nhiệm vụ, giới hạn và phạm vi nghiên cứu 2.1. Mục tiêu Vận dụng cơ sở lí luận về du lịch, đề tài đánh giá những điều kiện tự nhiên và kinh tế - xã hội để phát triển du lịch Vân Hồ, đồng thời phân tích, đánh giá tài nguyên du lịch và đề xuất các giải pháp để phát triển du lịch huyện Vân Hồ tỉnh Sơn La. 2.2. Nhiệm vụ Để đạt được mục tiêu trên, đề tài có nhiệm vụ cơ bản là: - Tổng quan những vấn đề lý luận cơ bản và thực tiễn về du lịch. - Đánh giá các điều kiện tự nhiên và kinh tế xã hội để phát triển du lịch ở huyện Vân Hồ. - Phân tích, đánh giá tài nguyên để phát triển du lịch ở huyện Vân Hồ. 2 - Đề xuất các giải pháp phát triển du lịch của huyện nhằm khai thác hiệu quả những tiềm năng của huyện. 2.3. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu - Về lãnh thổ: Lãnh thổ nghiên cứu là địa bàn huyện Vân Hồ (có mối quan hệ với huyện Mộc Châu cũ) với tổng diện tích tự nhiên là 97.985 ha. Ranh giới lãnh thổ nghiên cứu được xác định xác định cơ sở trên bản đồ hành chính đã được thành lập theo nghị quyết số 72/NQ-CP ngày 10/6/2013 của chính phủ về chia tách địa giới hành chính huyện Mộc Châu để thành lập huyện Vân Hồ. Trên địa bàn huyện ưu tiên nghiên cứu các địa bàn trọng điểm là: xã Vân Hồ, xã Lóng Luông, xã Chiềng Yên, xã Xuân Nha. - Về nội dung: Đề tài phân tích, đánh giá các điều kiện để phát triển du lịch, phân tích thực trạng phát triển du lịch, đồng thời đề xuất các giải pháp phát triển du lịch ở huyện Vân Hồ. - Giới hạn nguồn tư liệu và bản đồ: Các số liệu kinh tế của huyện Vân Hồ và tỉnh Sơn La tính từ năm 2000 đến năm 2016. Nguồn cung cấp số liệu chính là cục thống kê tỉnh Sơn La, Sở văn hóa – thể thao và du lịch tỉnh Sơn La, Ban quản lý khu đô thị du lịch Vân Hồ và các cơ quan ban ngành khác. - Về thời gian: Nghiên cứu chủ yếu từ năm 2013 đến năm 2016, đề xuất giải pháp đến năm 2025, tầm nhìn đến 2030. 3. Lịch sử nghiên cứu đề tài 3.1. Ở nước ngoài Hoạt động du lịch xuất hiện từ lâu trong xã hội loài người. Buổi ban đầu thường đi kèm với hoạt động đi truyền giáo, buôn bán hoặc thám hiểm các vùng đất mới. Tuy nhiên, địa lí du lịch là ngành khá non trẻ. Quá trình hình thành địa lý du lịch như là một khoa học bắt đầu từ nửa sau những năm 30 của thế kỷ XX. Đối tượng nghiên cứu mở rộng từ việc nghiên cứu các luồng du lịch cho tới việc nghiên cứu tài nguyên du lịch và phân vùng du lịch. Các công trình đầu tiên trong lĩnh vực địa lý du lịch tập trung nghiên cứu các luồng du lịch và khai thác các địa phương với mục đích tham quan, tìm hiểu thăm dò thị trường, tìm kiếm cơ hội truyền bá giáo lý. Điển hình là công trình khoa học du lịch của khoa CraCốp thuộc trường đại học tổng hợp Iaghenlon. Từ đầu những năm 1960, các luồng du lịch trong nước và quốc tế tăng lên mạnh mẽ, đặt địa lý trước nhiều nhiệm vụ cấp thiết, trong đó có vấn đề đánh giá tài nguyên và tổ chức lãnh thổ du lịch. Các tác giả đi đầu trong lĩnh vực nghiên cứu này 3 như L.I. Mukhina (1973); N.X. Cadanxcaia (1972), Sepherơ (1973), các nhà địa lý cảnh quan của trường đại học Tổng hợp Lomonoxop E.D Xnuanova, V.B Nephedova, L.G Suitchnco, BN Likhanop 1973 (Liên Xô cũ), Kostrowicki 1970, Warszyncka 1973 (Ba Lan), Mariot 1971, Sulawicova 1973 CH Séc và Slovac. Các công trình của các nhà địa lí phương Tây cũng có những đóng góp nhất định vào lĩnh vực đánh giá tài nguyên du lịch, điển hình như các công trình đánh giá và xác định các hình thức sử dụng tài nguyên tự nhiên phục vụ nghỉ ngơi du lịch 1966, Helleiner 1972 (Canada). Trong những năm gần đây, khi lợi ích ngành kinh tế du lịch đem lại một cách rõ rệt và những tác động của ngành đối với vấn đề có tính toàn cầu thì việc nghiên cứu du lịch gắn với việc phát triển vùng lại trở lên cấp thiết. Ở Pháp, Iean Pirre Jean - Lozoto (1990) nghiên cứu các điểm du lịch, sau đó phân tích các kiểu dạng không gian du lịch. Các nhà địa lí Anh, Hoa Kỳ gắn nghiên cứu lãnh thổ du lịch với những dự án du lịch trong giới hạn lãnh thổ miền hay một vùng cụ thể. Nhìn chung, trên thế giới trong những năm gần đây có nhiều công trình nghiên cứu về du lịch và tổ chức lãnh thổ du lịch. Các nghiên cứu này có ý nghĩa rất lớn đối với việc nghiên cứu về du lịch, tổ chức lãnh thổ du lịch của các quốc gia trên thế giới. 3.2 . Ở Việt Nam Hiện nay, khi du lịch đã trở thành một ngành kinh tế mũi nhọn và đem lại nhiều lợi ích cho đất nước thì việc nghiên cứu địa lý du lịch nói chung và đánh giá tiềm năng du lịch nói riêng ngày càng được chú trọng. Ngành du lịch ở nước ta ra đời từ những năm 60 của thế kỉ XX, nhưng thực sự phát triển mạnh từ thập niên 90 trở lại đây. Vì thế, các công trình nghiên cứu về du lịch cũng chủ yếu từ những năm 90 trở lại đây. Một số công trình khởi đầu và cũng là nền tảng cho du lịch đáng chú ý như: Cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng hệ thống du lịch Việt Nam (đề tài cấp Nhà nước, chủ nhiệm Vũ Tuấn Cảnh, 1993 - 1995), Quy hoạch tổng thế phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2010 (chủ nhiệm Vũ Tuấn Cảnh, 1995), Đánh giá tài nguyên du lịch Việt Nam (1990 - 1992)... và một số công trình dưới dạng sách như: Tổ chức lãnh thổ du lịch (Lê Thông, Nguyễn Minh Tuệ, Vũ Tuấn Cảnh, Phạm Xuân Hậu, Nguyễn Kim Hồng, 1997), Du lịch sinh thái (Phạm Trung Lương chủ biên, 2001), Du lịch bền vừng (Nguyễn Đình Hòe, Vũ Văn Hiếu, 2001), Tuyến điểm du lịch Việt Nam (Bùi Thị Hải Yến, 2005)... 4 Gần đây, để đáp ứng nhu cầu dạy học chuyên ngành du lịch, một số nhà xuất bản (NXB Giáo dục, NXB Đại học Sư phạm, NXB Đại học quốc gia Hà Nội, NXB Đại học quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh) đã xuất bản một số sách chuyên khảo về du lịch như: Nhập môn khoa học du lịch (Trần Đức Thanh (1998) NXB Quốc gia Hà Nội); Tuyến điểm du lịch Việt Nam (Bùi Thị Hải Yến, NXB Giáo dục, 2005); Quy hoạch du lịch (Trần Thông (2005), NXB Đại học Quốc gia Thành phố Hồ Chí Minh). Đặc biệt, năm 2010 Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam đã xuất bản cuốn sách Địa lý du lịch Việt Nam do PGS. TS Nguyễn Minh Tuệ là chủ biên. Đây là công trình đã đáp ứng được nhu cầu đào tạo du lịch của nhiều cơ sở đào tạo. Cuốn sách này là sự tiếp nối cuốn "Địa lý du lịch" của tác giả năm 1996. Cuốn sách đã được bổ sung cập nhật vấn đề về địa lý du lịch. Nội dung cuốn sách bao gồm 2 phần với 7 chương: Phần 1: Tác giả đã tổng quan cơ sở lí luận về địa lý du lịch. Các nội dung cơ bản đã được đề cập như đối tượng, nhiệm vụ, phương pháp nghiên cứu, nhân tố ảnh hưởng đến sự hình thành phát triển du lịch, lịch sử phát triển và tổ chức lãnh thổ du lịch. Phần này đã giúp cho nhiều nhà nghiên cứu, đặc biệt là các học viên, sinh viên rõ hơn những vấn đề lí luận chung về du lịch. Phần 2: Tác giả đã đề cập đến Vấn đề địa lý du lịch Việt Nam. Trong phần này tác giả đã phân tích, đánh giá tiềm năng phát triển du lịch Việt Nam, thực trạng phát triển du lịch Việt Nam, vùng du lịch Bắc Bộ, vùng du lịch Nam Trung Bộ và Nam Bộ. Công trình này đã giúp cho người nghiên cứu có những vốn kiến thức tổng quan về du lịch và tổng quan về du lịch Việt Nam cũng như vùng du lịch Bắc Bộ để vận dụng nghiên cứu đề tài về du lịch huyện Mộc Châu tỉnh Sơn La. Ngoài ra trên bình diện các tỉnh thành còn có rất nhiều các công trình nghiên cứu về du lịch, tổ chức lãnh thổ du lịch. Một số công trình như: Tổ chức lãnh thổ du lịch Hải Phòng (Nguyễn Thanh Sơn, 1997), Tổ chức lãnh thổ du lịch Quảng Nam - Đà Nẵng (Trương Phước Minh, 2002), Tổ chức du lịch tỉnh Lạng Sơn, Nghiên cứu tổ chức lãnh thổ du lịch Sơn La (Đỗ Thúy Mùi, 2010)... Ngoài ra còn nhiều bài báo báo cáo có giá trị của nhà nghiên cứu như: Một số vấn đề tổ chức lãnh thổ du lịch ở vùng đồng bằng Bắc Bộ (Đặng Duy Lợi, Phạm Văn Du, 1994), Du lịch sinh thái ở Việt Nam, tiềm năng và triển vọng (Phạm Xuân Hậu, 2000), Phương pháp xác định mức độ tập trung, di tích lịch sử văn hóa theo lãnh thổ trong nghiên cứu địa lý du lịch (Nguyễn Minh Tuệ, 1992), Triển vọng du lịch trong cơ cấu kinh tế Việt Nam (Nguyễn Văn Phú, 1995), Du lịch cộng đồng tại làng cá Vân Đồn, Quảng Ninh (Đỗ Thị Minh Đức, 5 2007), Phát triến du lịch Việt Nam, nhìn từ góc độ kinh tế và văn hóa (Phạm Tứ, 2007), TS - KTS Lê Trọng Bình, viện nghiên cứu phát triển du lịch, đã đánh giá tổng quan về tổ chức lãnh thổ du lịch trong báo cáo với đề tài “Thực trạng và định hướng tổ chức lãnh thổ ở Việt Nam” với nhiều tư liệu quý và nhận xét, đánh giá sắc sảo. Về mặt khoa học cũng như thực tiễn, thì điều quan trọng hàng đầu trong nghiên về du lịch là việc đưa nội dung du lịch vào chương trình giảng dạy địa lý trong hệ thống nhà trường phổ thông cũng như trong Đại học và sau Đại học. Mã ngành địa lý du lịch đã được chính thức đưa vào hệ thống đào tạo trên Đại học tại trường Đại học Sư phạm Hà Nội. Nhiều thạc sĩ theo mã ngành này đã và đang phục vụ trong giảng dạy cũng như các cơ quan doanh nghiệp du lịch ở các thành phố và địa phương. Chính vì vậy, đòi hỏi phải có các công trình nghiên cứu về du lịch để đánh giá tài nguyên du lịch, đánh giá sự phát triển của ngành du lịch. Nhìn một cách tổng quan, các công trình nghiên cứu về du lịch cũng như hoạt động thực tiễn phát triển du lịch không chỉ có tầm quan trọng trong chiến lược công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế của đất nước, mà còn là nguồn lực mới mẻ, mạnh mẽ, tiếp sức cho khoa học địa lý gắn mình với thực tiễn cuộc sống của xã hội của đất nước, đem lại cơ hội cho Địa lý học đổi mới và phát triển. 3.3. Ở Sơn La Ở Sơn La cũng có một số công trình nghiên cứu về du lịch trên các lĩnh vực khác nhau. Năm 2003 tác giả Dương Ngọc Hiển và nhiều người khác đã nghiên cứu vấn đề Nghiên cứu, bổ sung và viết thuyết minh giới thiệu một số di tích lịch sử, văn hóa, danh lam thắng cảnh dọc quốc lộ 6, tỉnh Sơn La. Đề tài đã nghiên cứu được 15 điểm du lịch dọc quốc lộ 6. Các nghiên cứu này dừng lại ở việc thuyết minh, giới thiệu về các điểm du lịch. Cũng năm 2003, Ủy ban nhân dân tỉnh Sơn La đã thực hiện dự án Điều tra, đánh giá các hang động thuộc phạm vi tỉnh Sơn La để phục vụ cho việc phát triển du lịch của tỉnh. Công trình này đã điều tra hai khu vực hang động ở huyện Mộc Châu và Thành phố Sơn La. Công trình đã đánh giá đầy đủ về từng hang động, giá trị và hiện trạng khai thác vào mục đích du lịch của từng điểm hang động đó. Năm 2010, tác giả Đỗ Thúy Mùi cũng đã có công trình nghiên cứu về Tổ chức lãnh thổ du lịch tỉnh Sơn La. Công trình này đã đánh giá được tiềm năng, thực trạng phát triển du lịch Sơn La, đồng thời từ đó xây dựng được các hình thức tổ chức lãnh thổ du lịch trên địa bàn tỉnh. 6 Năm 2014, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Sơn La phối hợp với Viện Nghiên cứu phát triển du lịch đã có quy hoạch tổng thể khu du lịch quốc gia Mộc Châu đến năm 2020 và tầm nhìn đến năm 2030. Quy hoạch cũng đã khái quát điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội và phân tích, đánh giá tiềm năng du lịch, hiện trạng phát triển du lịch Mộc Châu, đồng thời cũng đã tiến hành việc quy hoạch phát triển khu du lịch quốc gia Mộc Châu. Khu du lịch quốc gia Mộc Châu nằm trên địa bàn 2 huyện Mộc Châu (mới) và huyện Vân Hồ mới tách khỏi Mộc Châu theo nghị quyết số 72/NQ-CP ngày 10-6-2013 của Chính phủ về chia tách địa giới hành chính huyện Mộc Châu để thành lập huyện Vân Hồ. 4. Các quan điểm và phƣơng pháp nghiên cứu 4.1. Các quan điểm Các quan điểm nghiên cứu là những tư tưởng cơ bản, có tính nguyên tắc, định hướng chỉ đạo trong hoạt động nghiên cứu. Đây cũng là thế giới quan của nhà nghiên cứu, giúp chúng ta tiếp cận vấn đề một cách khoa học. Các quan điểm chủ yếu ở đây là: quan điểm tổng hợp lãnh thổ, quan điểm cấu trúc, quan điểm lịch sử, quan điểm phát triển bền vững, quan điểm thực tiễn. 4.1.1. Quan điểm tổng hợp lãnh thổ Quan điểm tổng hợp lãnh thổ là hệ thống xã hội được tạo thành bởi các thành tố; tự nhiên, lịch sử, văn hóa. Vì vậy, nghiên cứu, đánh giá các nguồn lực du lịch thường được nhìn nhận trong mối quan hệ về mặt không gian hay lãnh thổ nhất định để đạt được những giá trị đồng bộ về mặt kinh tế - xã hội và môi trường. Mỗi điểm, tuyến, cụm du lịch bao gồm nhiều thành phần, tính chất phân bố trong không gian của các điểm du lịch là mối quan hệ giữa chúng được gắn kết với nhau bởi các tuyến du lịch cùng trải dài trên một không gian cụ thể và trên các lãnh thổ nhất định. Để mang lại hiệu quả tổ chức, kinh doanh du lịch, cần tìm ra sự khác biệt trong từng đơn vị lãnh thổ và mối quan hệ phụ thuộc lẫn nhau giữa các yếu tố trong cùng một lãnh thổ cũng như mối quan hệ với các lãnh thổ khác. Bởi vậy, khi nghiên cứu du lịch Vân Hồ cần phải phân tích mối quan hệ của Vân Hồ với Mộc Châu cũ và các điểm, các tuyến du lịch có liên quan. 4.1.2. Quan điểm hệ thống, cấu trúc Theo quan điểm này, khi nghiên cứu một vấn đề cụ thể nào đó phải đặt ra trong phạm vi tương quan với các vấn đề, các yếu tố trong hệ thống cao hơn và trong cấp 7 phân vị thấp hơn. Phát triển du lịch huyện Vân Hồ được xem như là một mắt xích quan trọng trong hệ thống phát triển du lịch tỉnh Sơn La và du lịch tiểu vùng Tây Bắc. Quan điểm hệ thống cấu trúc cho phép phân tích, tổng hợp và xác định mối quan hệ hữu cơ trong hoạt động sử dụng tài nguyên du lịch vào phát triển kinh tế xã hội huyện Vân Hồ. 4.1.3. Quan điểm lịch sử Quan điểm này cần được quán triệt khi nghiên cứu du lịch huyện Vân Hồ. Áp dụng quan điểm lịch sử trong nghiên cứu hệ thống lãnh thổ để tìm hiểu nguồn gốc phát sinh, các quá trình diễn biến thời gian và không gian trên từng địa bàn cụ thể. Trên cơ sở hiểu rõ những sự kiện lịch sử, lịch sử hình thành phát triển của mỗi địa phương, mỗi điểm du lịch để dự báo những chiến lược khai thác du lịch phù hợp với xu thế phát triển chung của Việt Nam và vùng Tây Bắc. Trên địa bàn huyện Vân Hồ có nhiều di tích lịch sử ghi dấu những năm tháng hào hùng của dân tộc trong kháng chiến chống Pháp, chống Mỹ. Quán triệt quan điểm lịch sử để nghiên cứu, tìm hiểu những di tích lịch sử để khai thác tốt hơn cho mục đích du lịch. 4.1.4. Quan điểm phát triển bền vững Quan điểm này được xuyên suốt trong nội dung đề tài. Giáo sư Raoul Blanchard (Grenoble 1890) cho rằng: "Du lịch là một ngành kinh doanh, kinh doanh các danh lam thắng cảnh của đất nước". Việc kinh doanh này dẫn đến việc gia tăng thiệt hại về môi trường như ô nhiễm không khí, nước, tiếng ồn, tài nguyên du lịch có thể bị xâm phạm, do đó phải tính đến hậu quả lâu dài sẽ nảy sinh trong tương lai. Chính vì thế, khi nghiên cứu đề tài phải tính đến hậu quả xấu để có giải pháp khắc phuc. 4.1.5. Quan điểm thực tiễn Quan điểm này được vận dụng để đánh giá đặc điểm, hiện trạng sử dụng lãnh thổ cũng như trong việc đề xuất các định hướng sử dụng tài nguyên lãnh thổ với những khuyến nghị và giải pháp có tính khả thi. Tất cả các giải pháp đưa ra đều được xuất phát từ thực tiễn. Không thể đánh giá cũng như đưa ra giải pháp nếu như không xuất phát từ thực tiễn. Thực tiễn phát triển du lịch tỉnh Sơn La nói chung và du lịch huyện Vân Hồ nói riêng còn tồn tại nhiều hạn chế. Nhiều điểm du lịch khai thác chưa hiệu quả, chưa đảm bảo sự phát triển bền vững. Nhiều điểm du lịch của huyện khá hấp dẫn nhưng không 8 thuận tiện đường giao thông, hệ thống cơ sở vật chất kĩ thuật còn kém nên chưa có nhiều doanh thu… Khi nghiên cứu việc phát triển du lịch của huyện cần xuất phát từ những cơ sở thực tiễn đó. Đề xuất những định hướng, giải pháp phù hợp với thực tiễn của huyện. 4.2. Các phương pháp nghiên cứu chính 4.2.1. Phương pháp phân tích, tổng hợp Đây là phương pháp chủ đạo trong quá trình thực hiện đề tài. Những thông tin, số liệu, văn liệu từ nhiều nguồn khác nhau, đặc biệt là các kết quả tính toán qua số liệu Cục Thống kê, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Sơn La được tổng hợp, chọn lọc để rút ra những nội dung cần thiết, sau đó được phân tích nhằm đưa ra những nhận định, những kết luận làm cơ sở định hướng cho việc phát triển du lịch của huyện Vân Hồ. 4.2.2. Phương pháp nghiên cứu thực địa Địa lý nói chung và địa lý du lịch nói riêng luôn gắn bó mật thiết với tự nhiên và xã hội. Phương pháp nghiên cứu thực địa giúp ta tiếp cận vấn đề một cách nhanh chóng và chủ động. Việc điều tra thực tiễn các điểm du lịch giúp chúng ta có số liệu, những nhận xét thực tế, tạo khả năng vận dụng nhanh chóng các kết quả nghiên cứu. Trong quá trình nghiên cứu đề tài chúng tôi tiến hành khảo sát nhiều điểm du lịch của huyện và các điểm du lịch liền kề. Các điểm du lịch đều được ghi chép đánh giá so sánh giữa tài nguyên du lịch, cơ sở hạ tầng, cơ sở vật chất kỹ thuật, trên cơ sở đó để có những kết luận chính xác hơn. 4.2.3. Phương pháp điều tra xã hội học Đây là phương pháp đặc trưng trong nghiên cứu du lịch. Phương pháp này bao gồm các hình thức phỏng vấn cá nhân và phỏng vấn điều tra. Trong các đợt đi thực địa dã ngoại đến các điểm du lịch, người nghiên cứu đã tiếp xúc trò chuyện với những người dân sở tại để tìm hiểu các điểm du lịch. Nhiều điểm du lịch đã có hoạt động du lịch, nhưng mới tự phát, chưa có sự quản lý của cơ quan chức năng, vì vậy muốn tìm hiểu số lượng khách cần phải thông qua tiếp xúc trò chuyện. Trong quá trình nghiên cứu tác giả đã gặp gỡ, trao đổi với các chuyên gia Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch để khai thác ý kiến của các chuyên gia. Các ý kiến trên cơ sở thực tiễn đó giúp cho đề tài có thể ứng dụng trong thực tiễn. 9 4.2.4. Phương pháp phân tích số liệu thống kê Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi thu thập được rất nhiều số liệu. Những số liệu về hoạt động du lịch rất phong phú, đa dạng và luôn biến động theo thời gian. Vì vậy, đòi hỏi người nghiên cứu phải thu thập đầy đủ, sau đó tiến hành phân tích, so sánh, đối chiếu để có những kết quả có độ tin cậy cao. Các tài liệu thống kê của hoạt động du lịch liên quan đến nhiều lĩnh vực và có thể khai thác từ nhiều nguồn tại các điểm du lịch, huyện, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Chi cục Thống kê và một số nguồn khác. Các số liệu này đều được phân tích, đánh giá để đưa ra những kết luận cần thiết trong quá trình nghiên cứu. 4.2.5. Phương pháp bản đồ, biểu đồ Bằng "ngôn ngữ" tổng hợp súc tích, trực quan, bản đồ là một biểu hiện thu nhỏ của mặt đất lên mặt phẳng. Phương pháp bản đồ cần thiết trong quá trình nghiên cứu bất kỳ một đề tài nào về không gian lãnh thổ, nhất là việc nghiên cứu phát triển du lịch ở địa phương. Bản đồ được sử dụng theo hướng chuyên ngành với việc thể hiện rõ tài nguyên du lịch, hiện trạng phát triển du lịch các điểm, tuyến du lịch trong huyện. Đề tài xây dựng một số bản đồ như bản đồ hành chính huyện Vân Hồ, bản đồ tài nguyên du lịch huyện Vân Hồ, bản đồ định hướng phát triển du lịch huyện Vân Hồ. 4.2.6. Phương pháp dự báo Phương pháp dự báo được sử dụng kết hợp với phương pháp phân tích, tổng hợp để dự báo khả năng phát triển du lịch. Trên cơ sở những chuyến đi du lịch thực địa và phân tích những số liệu hoạt động du lịch, đề tài đã đưa ra những giả thuyết những nhận định và dự báo cần thiết cho việc phát triển du lịch. Đề tài dự báo một số chỉ tiêu về khách du lịch, tốc độ tăng trưởng GDP của ngành du lịch, dự báo như cầu buồng phòng, dự báo nguồn nhân lực. Các dự báo này được dựa trên tính toán của tác giả trên những cơ sở thực tiễn và những tiềm năng của từng điểm, từng tuyến du lịch, có sự tham khảo thêm chiến lược phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh, của huyện, phương hướng phát triển du lịch của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Sơn La. Các tính toán dự báo chủ yếu ở phương án trung bình đó là phương án khả thi và phù hợp. 5. Những đóng góp của đề tài - Đề tài đã kế thừa, bổ sung và cập nhật những vấn đề lý luận về ngành du lịch. - Phân tích, đánh giá được tiềm năng phát triển của ngành du lịch huyện Vân Hồ. - Đề xuất định hướng và các giải pháp phát triển du lịch huyện Vân Hồ. 10 6. Cấu trúc của đề tài Ngoài phần mở đầu và kết luận, đề tài bao gồm 3 chương: Chương 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn phát triển du lịch; Chương 2: Đánh giá tiềm năng để phát triển du lịch huyện Vân Hồ; Chương 3: Định hướng và giải pháp phát triển du lịch huyện Vân Hồ. 11 CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ DU LỊCH 1.1. Cơ sở lí luận 1.1.1. Khái niệm về du lịch Du lịch được xem như là một sở thích, một hoạt động nghỉ ngơi, tham quan, khám phá tự nhiên, văn hóa xã hội tích cực của con người. Vì vậy, du lịch là hiện tượng văn hóa xã hội, là một trong những nhu cầu không thể thiếu trong đời sống văn hóa xã hội của mỗi một quốc gia. Ngày nay, du lịch không phải là hoạt động riêng lẻ hay là đặc quyền của cá nhân hay một nhóm người nhất định. Khi đời sống vật chất và tinh thần của con người ngày càng được nâng cao thì du lịch trở thành nhu cầu xã hội phổ biến ở nhiều nơi trên thế giới. Du lịch là một hiện tượng xã hội, góp phần làm phong phú hơn cuộc sống và những nhận thức của con người về tự nhiên và văn hóa xã hội. Đó là hiện tượng con người di chuyển khỏi nơi cư trú thường xuyên để đến một nơi mới, miền đất mới xa lạ vì những mục đích khác nhau. Có nhiều quan điểm khác nhau về du lịch. Theo giáo sư Hunziken và giáo sư Krapf (người Thụy Sĩ) thì: "Du lịch là tổng thể các hiện tượng các mối quan hệ nảy sinh từ việc đi lại và cư trú của những người ngoài địa phương, những người không có mục đích định cư và không liên quan đến bất cứ hoạt động kiếm tiền nào". [26] Với quan niệm này du lịch mới chỉ được coi là hiện tượng rời khỏi nơi cư trú ở lại đó nhưng không phải định cư và không liên quan đến hoạt động kiếm tiền. Năm 1985, I.I Pirogiơnic định nghĩa: "Du lịch là hoạt động của dân cư trong thời gian rỗi liên quan tới sự di chuyển và lưu lại tạm thời bên ngoài nơi thường trú nhằm nghỉ ngơi, chữa bệnh, phát triển thể chất và tinh thần, nâng cao trình độ nhận thức văn hóa hoặc thể thao kèm theo việc tiêu thụ những giá trị về tự nhiên, kinh tế và xã hội". [20] Tổ chức du lịch thế giới cũng định nghĩa: "Du lịch bao gồm những người du hành, tạm trú trong mục đích tham quan, khám phá và tìm hiểu, trải nghiệm hoặc trong mục đích nghỉ ngơi, giải trí, thu giãn cũng như mục đích hành nghề và mục đích khác nữa trong thời gian liên tục nhưng không quá một năm ở bên ngoài môi trường sống định cư, nhưng ngoại trừ các du hành mà có mục đích chính là kiếm tiền. Du lịch cũng là một dạng nghỉ ngơi năng động trong môi trường sống khác hẳn nơi định cư". [15] 12 Luật du lịch được Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam thông qua tại kì họp lần thứ 7 Quốc hội khóa XI đã nêu: "Du lịch là các hoạt động có liên quan đến chuyển đi của con người ngoài nơi cư trú thường xuyên của mình nhằm thỏa mãn nhu cầu tham quan, tìm hiểu, giải trí, nghĩ dưỡng trong một khoảng thời gian nhất định".[7] Như vậy du lịch có thể được hiểu là: Sự di chuyển và lưu trú qua đêm tạm thời trong thời gian rảnh rỗi của cá nhân hay tập thể ngoài nơi cư trú nhằm mục đích phục hồi sức khỏe, nâng cao tại chỗ nhận thức về thế giới xung quanh có hoặc không kèm theo việc tiêu thụ một số giá trị tự nhiên, kinh tế, văn hóa và dịch vụ do các cơ sở chuyên nghiệp cung ứng. Du lịch là một lĩnh vực kinh doanh các dịch vụ nhằm thỏa mãn nhu cầu nảy sinh trong quá trình di chuyển và lưu trú qua đêm tạm thời trong thời gian rảnh rỗi của cá nhân hay tập thể ngoài nơi cư trú với mục đích phục hồi sức khỏe, nâng cao nhận thức tại chỗ về thế giới xung quanh. 1.1.2. Vai trò của du lịch Cùng với sự phát triển của các ngành kinh tế thì du lịch ngày nay đã trở thành một hoạt động kinh tế vô cùng quan trọng trong đời sống kinh tế - xã hội. Ở nhiều quốc gia, du lịch là ngành đem lại nguồn thu quan trọng và trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, chiếm tỉ trọng lớn trong cơ cấu GDP. Không những vậy, du lịch có vai trò không nhỏ trong việc phát triển kinh tế ở những vùng kinh tế còn kém và chậm phát triển: vùng miền núi, vùng sâu vùng xa, vùng đặc biệt khó khăn, góp phần tạo thêm nhiều việc làm, tăng thu nhập, xóa đói, giảm nghèo và bảo vệ môi trường sinh thái. Du lịch cũng làm thay đổi nhận thức của con người về tự nhiên, xã hội, môi trường và những giá trị văn hóa lịch sử, làm cho cuộc sống con người phong phú hơn, lí thú hơn. Du lịch có vai trò thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trường. - Đối với kinh tế: Trong tất cả các hình thái kinh tế của xã hội loài người, xã hội đó muốn tồn tại và phát triển đều phải thông hoạt động lao động sản xuất. Hoạt động sản xuất do con người tạo ra bởi con người là chủ thể của xã hội. Chính vì vậy, việc nghỉ ngơi, du lịch một cách tích cực và hợp lí sẽ đem lại những hiệu quả rất tích cực, góp phần tái sản xuất sức lao động, mở rộng lực lượng sản xuất và đem lại hiệu quả kinh tế cao hơn. 13