Tài liệu đánh giá kết quả thực thi chính sách bảo trợ xã hội trên địa bàn huyện gia lâm, thành phố hà nội

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM TRẦN HOÀI YẾN ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ THỰC THI CHÍNH SÁCH BẢO TRỢ XÃ HỘI TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN GIA LÂM, THÀNH PHỐ HÀ NỘI Ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60 34 04 10 Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Thị Dương Nga NHÀ XUẤT BẢN HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP - 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực, khách quan và chưa từng dùng để bảo vệ lấy bất kỳ học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã được cám ơn, các thông tin trích dẫn trong luận văn này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày tháng năm 2017 Tác giả luận văn Trần Hoài Yến i LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo, sự giúp đỡ, động viên của bạn bè, đồng nghiệp và gia đình. Nhân dịp hoàn thành luận văn, cho phép tôi được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới TS. Nguyễn Thị Dương Nga - người đã tận tình hướng dẫn, dành nhiều công sức, thời gian và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Ban Giám đốc, Ban Quản lý đào tạo, các thầy, cô giáo Bộ môn Phân tích định lượng, Khoa Kinh tế Nông nghiệp và phát triển nông thôn - Học viện Nông nghiệp Việt Nam, đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, thực hiện đề tài và hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể lãnh đạo, cán bộ viên chức Phòng Lao động Thương binh và Xã hội huyện Gia Lâm đã nhiệt tình giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi về mọi mặt, động viên khuyến khích tôi hoàn thành luận văn./. Hà Nội, ngày tháng năm 2017 Tác giả luận văn Trần Hoài Yến ii MỤC LỤC Lời cam đoan ..................................................................................................................... i Lời cảm ơn ........................................................................................................................ ii Mục lục ........................................................................................................................... iii Danh mục chữ viết tắt ...................................................................................................... vi Danh mục bảng ............................................................................................................... vii Danh mục biểu đồ ............................................................................................................ ix Danh mục hộp .................................................................................................................. ix Danh mục sơ đồ ............................................................................................................... ix Trích yếu luận văn ............................................................................................................ x Thesis abtract .................................................................................................................. xii Phần 1. Mở đầu ............................................................................................................... 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu ................................................................... 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................... 2 1.2.1 Mục tiêu chung ................................................................................................... 2 1.2.2. Mục tiêu cụ thể ................................................................................................... 3 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 3 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu ......................................................................................... 3 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................ 3 1.4. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................. 3 1.5. Những đóng góp mới của luận văn ..................................................................... 4 Phần 2. Cơ sở lý luận và thực tiễn ................................................................................. 4 2.1. Cơ sở lý luận ....................................................................................................... 5 2.1.1. Một số khái niệm cơ bản .................................................................................... 5 2.1.2. Chính sách bảo trợ xã hội ................................................................................. 10 2.1.3. Nội dung đánh giá kết quả thực thi chính sách bảo trợ xã hội ......................... 19 2.1.4. Tiêu chí, chỉ tiêu đánh giá kết quả thực thi chính sách..................................... 26 2.1.5. Một số yếu tố ảnh hưởng đến kết quả thực thi chính sách bảo trợ xã hội ........ 28 2.2. Cơ sở thực tiễn .................................................................................................. 30 2.2.1. Thực tiễn thực thi chính sách bảo trợ xã hội tại một số nước trên thế giới ...... 30 2.2.2. Kinh nghiệm thực thi chính sách bảo trợ xã hội ở trong nước ......................... 32 2.2.3. Một số nghiên cứu có liên quan........................................................................ 35 iii 2.2.4. Bài học kinh nghiệm đối với thực chi chính sách bảo trợ xã hội tại huyện Gia Lâm ................................................................................................. 36 Phần 3. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 38 3.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ........................................................................... 38 3.1.1. Điều kiện tự nhiên ............................................................................................ 38 3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội huyện Gia Lâm ....................................................... 39 3.2. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................. 42 3.2.1. Phương pháp chọn điểm nghiên cứu ................................................................ 42 3.2.2. Phương pháp thu thập thông tin, số liệu ........................................................... 42 3.2.3. Phương pháp xử lý phân tích số liệu ................................................................ 44 3.2.4. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu ..................................................................... 45 Phần 4. Kết quả nghiên cứu ......................................................................................... 48 4.1. Tổng quan chính sách bảo trợ xã hội tại huyện Gia Lâm ................................. 48 4.1.1. Chính sách trợ cấp thường xuyên hàng tháng .................................................. 48 4.1.2. Cấp thẻ bảo hiểm y tế ....................................................................................... 49 4.1.3. Chính sách trợ giúp giáo dục, đào tạo và tạo việc làm ..................................... 50 4.1.4. Chính sách hỗ trợ chi phí mai táng ................................................................... 51 4.1.5. Chính sách bảo trợ xã hội cho cá nhân, gia đình nhận chăm sóc, nuôi dưỡng đối tượng bảo trợ xã hội ........................................................................ 51 4.1.6. Chính sách hỗ trợ tiền điện ............................................................................... 53 4.1.7. Tổng hợp đối tượng hưởng trợ giúp bảo trợ xã hội thường xuyên ................... 54 4.2. Đánh giá kết quả thực thi chính sách bảo trợ xã hội huyện Gia Lâm, thành phố hà nội ............................................................................................... 57 4.2.1. Tổ chức thực hiện chính sách ........................................................................... 57 4.2.2. Kết quả thực thi các chính sách bảo trợ xã hội trên địa bàn huyện Gia Lâm ........ 72 4.2.3. Đánh giá một số ảnh hưởng, tác động của chính sách bảo trợ xã hội tới cuộc sống của người được trợ giúp ................................................................ 100 4.3. Phân tích các yếu tố ảnh hưởng tới thực thi chính sách bảo trợ xã hội tại huyện Gia Lâm ............................................................................................... 103 4.3.1. Yếu tố ảnh hưởng từ đối tượng hưởng lợi ...................................................... 103 4.3.2. Các yếu tố từ cơ chế, công cụ chính sách ....................................................... 107 4.3.3. Các yếu tố chính trị, kinh tế, văn hóa - xã hội, phong tục tập quán ............... 115 iv 4.4. Định hướng và một số giải pháp tăng cường thực thi chính sách bảo trợ xã hội ở huyện Gia Lâm ................................................................................. 116 4.4.1. Định hướng tăng cường thực thi chính sách bảo trợ xã hội ........................... 116 4.4.2. Một số giải pháp thực thi chính sách bảo trợ xã hội ....................................... 117 Phần 5. Kết luận và kiến nghị .................................................................................... 122 5.1. Kết luận........................................................................................................... 122 5.2. Kiến nghị ........................................................................................................ 123 5.2.1. Kiến nghị với Bộ Lao động Thương binh và Xã hội ...................................... 123 5.2.2. Kiến nghị với UBND thành phố Hà Nội ........................................................ 123 5.2.3. Đối với Sở Lao động Thương binh và Xã hội thành phố Hà Nội .................. 124 5.2.4. Đối với Phòng Lao động Thương binh và Xã hội huyện Gia Lâm ................ 124 5.2.5. Đối với UBND các xã, thị trấn ....................................................................... 124 Tài liệu tham khảo ...................................................................................................... 125 Phụ lục ........................................................................................................................ 130 v DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Nghĩa tiếng Việt ASXH An sinh xã hội BHXH Bảo hiểm xã hội BHYT Bảo hiểm y tế BTXH Bảo trợ xã hội ĐBKK Đặc biệt khó khăn ĐTNC Đơn thân nuôi con KCB Khám chữa bệnh LĐTBXH Lao động - Thương binh và Xã hội NCC Người có công NCT Người cao tuổi NKT Người khuyết tật TCXH Trợ cấp xã hội TEMC Trẻ em mồ côi TGXH Trợ giúp xã hội UBND Ủy ban nhân dân vi DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1. Số lượng chọn mẫu điều tra của đề tài ...................................................... 44 Bảng 4.1. Quy định đối tượng bảo trợ xã hội được cá nhân, gia đình nhận nuôi dưỡng tại cộng đồng .................................................................................. 52 Bảng 4.2. Tổng hợp đối tượng bảo trợ xã hội huyện Gia Lâm .................................. 55 Bảng 4.3. Tổng hợp đối tượng bảo trợ xã hội hưởng trợ giúp xã hội thường xuyên cộng đồng huyện Gia Lâm năm 2014-2016.................................... 56 Bảng 4.4. Dự toán chi ngân sách 2014 - 2016 (Chi trợ cấp bảo trợ xã hội) .............. 58 Bảng 4.5. Tiếp cận thông tin chính sách, chất lượng tuyên truyền chính sách bảo trợ xã hội ............................................................................................. 61 Bảng 4.6. Đánh giá về năng lực phối hợp trong tổ chức triển khai các hoạt động bảo trợ xã hội huyện Gia Lâm .......................................................... 63 Bảng 4.7. Tổng hợp kết quả giải quyết chính sách bảo trợ xã hội năm 2016 ............ 71 Bảng 4.8. Loại hộ và trình độ của đối tượng bảo trợ xã hội điều tra ......................... 74 Bảng 4.9. Tình trạng bản thân, sức khỏe và khả năng lao động của đối tượng điều tra ....................................................................................................... 75 Bảng 4.10. Các chính sách người cao tuổi đang hưởng ............................................... 76 Bảng 4.11. Cơ cấu theo độ tuổi và dạng tật của người khuyết tật ............................... 78 Bảng 4.12. Số liệu trẻ em mồ côi hưởng trợ giúp xã hội thường xuyên hàng tháng huyện Gia Lâm từ 2014-2016 .......................................................... 80 Bảng 4.13. Người nhiễm HIV nhận trợ giúp xã hội từ 2014-2016 .............................. 82 Bảng 4.14. Người đơn thân nuôi con hưởng trợ giúp xã hội từ 2014-2016................. 83 Bảng 4.15. Tỷ lệ bao phủ của chính sách .................................................................... 84 Bảng 4.16. Kết quả tham gia bảo hiểm y tế của đối tượng bảo trợ xã hội từ 2014-2016 huyện Gia Lâm .................................................................... 85 Bảng 4.17. Chính sách hỗ trợ mai táng phí bảo trợ xã hội 2014-2016 ........................ 88 Bảng 4.18. Kết quả thực hiện chính sách hỗ trợ tiền điện cho các đối tượng bảo trợ xã hội từ 2015-2016 ............................................................................. 88 Bảng 4.19. Chính sách hỗ trợ hộ gia đình nghèo có người già yếu ốm đau, người mắc bệnh hiểm nghèo không có khả năng lao động thoát nghèo .................. 89 Bảng 4.20. Nhận biết về chính sách bảo trợ xã hội của đối tượng trên địa bàn huyện Gia Lâm .......................................................................................... 90 vii Bảng 4.21. Ý kiến của đối tượng về thực hiện quy trình xét duyệt trợ giúp xã hội tại cấp xã......................................................................................... 92 Bảng 4.22. Ý kiến của đối tượng bảo trợ xã hội về hồ sơ trợ giúp xã hội thường xuyên............................................................................................. 94 Bảng 4.23. Ý kiến đánh giá về thái độ của cán bộ xã hội và sự quan tâm, tạo điều kiện của chính quyền địa phương...................................................... 95 Bảng 4.24. Hình thức chi trả, nhận trợ cấp của đối tượng bảo trợ xã hội ................... 96 Bảng 4.25. Đánh giá về mức trợ giúp xã hội thường xuyên hàng tháng của đối tượng ................................................................................................... 98 Bảng 4.26. Đánh giá của cán bộ về công tác bố trí nguồn lực, tài chính .................... 98 Bảng 4.27. Mức độ hài lòng mức trợ giúp xã hội thường xuyên hàng tháng (% số ý kiến) ............................................................................................. 99 Bảng 4.28. Số đối tượng bảo trợ xã hội thuộc hộ nghèo năm 2014-2016 huyện Gia Lâm ........................................................................................ 103 Bảng 4.29. Tổng hợp mong muốn được trợ giúp xã hội của người cao tuổi............. 105 Bảng 4.30. Nhu cầu của người khuyết tật ................................................................. 106 Bảng 4.31. Đánh giá về năng lực quản lý và điều phối của cán bộ thực thi trong tổ chức thực hiện chính sách ................................................................... 108 Bảng 4.32. Đội ngũ cán bộ lao động thương binh xã hội huyện Gia Lâm ................ 111 Bảng 4.33. Hưởng ứng về chính sách trợ giúp xã hội ............................................... 113 viii DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 4.1. Cơ cấu thu nhập của người cao tuổi .......................................................... 77 Biểu đồ 4.2. Cơ cấu thu nhập của người khuyết tật ....................................................... 79 Biểu đồ 4.3. Nhận biết của đối tượng bảo trợ xã hội về quy trình xét duyệt trợ giúp xã hội ................................................................................................. 91 Biểu đồ 4.4. Đánh giá tác động của chính sách đến thu nhập của đối tượng bảo trợ xã hội .......................................................................................... 101 Biểu đồ 4.5. Tác động của chính sách đến đời sống của người cao tuổi ..................... 102 Biểu đồ 4.6. Ảnh hưởng của chính sách đến đời sống của đối tượng bảo trợ xã hội....... 102 DANH MỤC HỘP Hộp 4.1. Việc thực hiện tiếp nhận hồ sơ đề nghị hưởng trợ giúp xã hội thường xuyên............................................................................................. 93 Hộp 4.2. Những khó khăn trong việc thực hiện chính sách ................................... 109 DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 2.1. Quy trình lập phân bổ ngân sách chi trợ giúp BTXH ............................... 21 Sơ đồ 2.2. Quy trình xác định đối tượng hưởng trợ giúp xã hội thường xuyên ......... 26 Sơ đồ 4.1. Quy trình cấp thẻ bảo hiểm y tế cho đối tượng bảo trợ xã hội .................. 50 Sơ đồ 4.2. Lập dự toán kinh phí nhà nước cho công tác bảo trợ xã hội ..................... 57 Sơ đồ 4.3. Phân cấp trong xây dựng và thực hiện chính sách BTXH ........................ 62 Sơ đồ 4.4. Cơ cấu bộ máy phòng Lao động Thương binh Xã hội huyện Gia Lâm ........ 64 Sơ đồ 4.5. Quy trình xác định đối tượng .................................................................. 120 ix TRÍCH YẾU LUẬN VĂN 1. Tên tác giả: Trần Hoài Yến 2. Tên luận văn: “Đánh giá kết quả thực thi chính sách bảo trợ xã hội trên địa bàn huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội” 3. Ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60 34 04 10 4. Tên cơ sở đào tạo: Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam Nghiên cứu làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn về thực thi chính sách bảo trợ xã hội thường xuyên tại cộng đồng; đánh giá kết quả thực thi chính sách bảo trợ xã hội tại huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội. Từ đó đề xuất các giải pháp nhằm thực hiện có hiệu quả hơn chính sách bảo trợ xã hội ở địa phương. Thu thập thông tin số liệu thứ cấp tại các cơ quan quản lý nhà nước. Số liệu sơ cấp là số liệu mới được điều tra bẳng sử dụng bảng câu hỏi với những đối tượng bảo trợ xã hội thuộc địa bàn 03 xã là Trung Mầu, Kim Sơn và Đa Tốn của huyện Gia Lâm, với tổng số mẫu là 100 mẫu. Các phương pháp phân tích thông tin gồm: Phương pháp thống kê, mô tả, Phương pháp xử lý số liệu. Sau đó trình bày các thông tin thu được dưới dạng các bảng biểu, sơ đồ, đồ thị. Chính sách TGXH đối với đối tượng BTXH tại cộng đồng trên địa bàn huyện Gia Lâm được thực thi theo các nguyên tắc là xây dựng kế hoạch, bảo đảm nguồn lực, thực hiện chính sách. Phản ánh kết quả thực thi chính sách BTXH là bảo đảm tính hiệu lực, tính hợp lý của chính sách được nâng cao, tác động trực tiếp đến đời sống của đối tượng hưởng lợi; các nhân tố ảnh hưởng chính sách đến đối tượng: ảnh hưởng về kinh tế, sức khỏe, tinh thần, trình độ được nâng cao và không rơi vào hộ nghèo, các yêu tố ảnh hưởng đến việc thực thi chính sách: nhóm đối tượng hưởng lợi, yếu tố cơ chế, công cụ chính sách, yếu tố chính trị, kinh tế, văn hóa và xã hội. Các chỉ tiêu để đánh giá kết quả thực thi chính sách: (1) Tổng số đối tượng hưởng lợi; (2) Tỷ lệ bao phủ đối tượng so dân số; (3) Tỷ lệ bao phủ so đối tượng BTXH; (4) Tỷ lệ đối tượng chưa được hưởng chính sách. Kết quả nghiên cứu cho thấy nhu cầu trợ giúp xã hội của đối tượng BTXH rất lớn (trợ cấp thường xuyên, y tế, giáo dục…). Mỗi nhóm có các nhu cầu cụ thể khác nhau. Mặc dù tính hiệu quả của chính sách ngày được nâng lên theo thời gian, tuy nhiên với sự gia tăng của đối tượng và sự phát triển kinh tế xã hội, tính hiệu lực, hợp lý, công bằng của chính sách vẫn còn chưa đảm bảo (vẫn còn số đối tượng thuộc diện hưởng vẫn chưa được hưởng, mức độ hài lòng của đối tượng và cán bộ thực thi thấp). x Từ những kết quả trên, luận văn đưa ra một số giải pháp nhằm hoàn thiện chính sách TGXH thường xuyên tại cộng đồng trên địa bàn huyện Gia Lâm bao gồm: Tuyên truyền nâng cao nhận thức, thay đổi phương pháp tiếp cận về TGXH thường xuyên hàng tháng; Hoàn thiện chính sách TGXH thường xuyên tại cộng đồng; Nâng cao năng lực cán bộ và tổ chức thực thi chính sách; Minh bạch hóa các thủ tục hành chính cấp cơ sở; Tăng cường công tác thanh kiểm tra rà soát đối tượng BTXH, đặc biệt phát hiện những đối tượng bị trùng lặp chính sách hoặc đủ điều kiện hưởng nhưng chưa được xét duyệt; Đẩy mạnh xã hội hóa về trợ giúp xã hội để đa dạng hóa nguồn vốn nhằm triển khai thực hiện Chương trình. Tích cực và chủ động khai thác các nguồn lực xã hội, nguồn lực quốc tế; xây dựng cơ chế khuyến khích và huy động các tổ chức, doanh nghiệp tham gia chăm sóc các đối tượng yếu thế. xi THESIS ABTRACT 1. Name of the author: Tran Hoai Yen 2. Thesis title: “Evaluation of social support policy implementation in Gia Lam district, Hanoi city” 3. Field: Economic management Code: 60 34 04 10 4. Training agency: Vietnam National University of Agriculture The thesis clarifies theoretical and practical basis on implementation of regular social support policy in the community; evaluation of social support policy implementation results in Gia Lam district, Hanoi city. Then propose the solutions to implement social support policy more effectively in locality. Collect secondary data and information in state management agency. Primary data is new data collected by using questionnaires for social protection subjects from 03 communes which are Trung mau, Kim Son and Da Ton of Gia Lam district. Total samples are 100 samples. Methods for information analysis include: Descriptive statistic method, data analysis method. Then explain the collected information under the form of tables, graphs and diagrams. Social support policy for social protection subjects in communities in Gia Lam district is implemented following the principles which are development of plan, ensuring resources and policy implementation. Reflecting results of social support policy implementation is to ensure the validity and suitability of the policy to be improved, to directly impact beneficiaries’ life. Affecting factors of policy to the subjects: help economic conditions, health, spirit, capacity and level of beneficiaries improved and help the subjects not to be poor households. Affecting factors to policy implementation: beneficiaries, mechanism factor, policy tool, and political, economic, cultural and social factors. Criteria to evaluate the policy implementation results include: (1) Total of beneficiaries; (2) Coverage rate of subjects compared with total population; (3) Coverage rate of beneficiaries compared with social protection subjects; (4) Ratio of subjects who have not yet been benefited from the policy. The research result shows that the social support demands of social protection subjects are large (regular support, healthcare, education, etc.). Each subject group has different specific demand. Even though the effectiveness of the policy has been increasing, the validity, suitability and fairness of the policy have not been ensured due to the increase of subjects and development of socio-economic development (there are xii still subjects who are not beneficiaries yet, and the satisfaction of subjects and implementation officials is low). By the above-mentioned results, the thesis suggests some solutions to enhance regular social support policy in communities in Gia Lam district including: Dissemination and raising awareness, changing approach method about regular social support monthly; Complete regular social support policy in communities; Capacity development for officials and organization of policy implementation; Making the administrative procedures at grassroots level transparent; Enhancement of investigation, monitoring and reviewing social protection subjects, especially detection of overlapping policy subjects or subjects which have enough conditions to be beneficiaries but not yet been approved; Promotion of socialization on social support in order to diversify capital sources for programs implementation. Active and proactive exploitation of social resources and international resources; Development of mechanism to encourage and mobilize organizations and enterprises who participate in taking care of vulnerable subjects. xiii PHẦN 1. MỞ ĐẦU 1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI NGHIÊN CỨU Qua 30 năm đổi mới kể từ năm 1986 đến nay, nước ta trở thành nước đang phát triển, có thu nhập trung bình, đang đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, tạo chuyển biến mọi mặt của đời sống xã hội, tạo ra sự bình đẳng trong tiếp cận các dịch vụ xã hội cơ bản, từng bước thiết lập hệ thống an sinh xã hội và thụ hưởng các giá trị văn hóa ngày một tốt hơn, hướng tới mục tiêu “dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh”. Đồng thời, cũng còn nhiều vấn đề lớn, phức tạp, hạn chế cần phải tập trung giải quyết, khắc phục để đất nước phát triển nhanh và bền vững. Trong chính sách phát triển của mỗi quốc gia, chính sách an sinh xã hội đóng một vai trò quan trọng, là nhân tố đảm bảo công bằng xã hội, ổn định và là động lực cho sự phát triển kinh tế - xã hội. Trong các chính sách an sinh xã hội, ngoài chính sách về dân số, bảo biểm xã hội, ưu đãi xã hội thì hệ thống bảo trợ xã hội (trợ giúp xã hội) đóng một vai trò quan trọng và tích cực. Có thể nói chính sách bảo trợ xã hội là một trong những hợp phần quan trọng của hệ thống an sinh xã hội và là một trong những tiêu chí được cộng đồng quốc tế sử dụng để đánh giá tiến bộ và công bằng xã hội của một quốc gia. Việt Nam phải gánh chịu hậu quả của chiến tranh, bị ảnh hưởng tồi tệ nhất từ các tác động bất lợi của biến đổi khí hậu, tác động của già hóa dân số, đô thị hóa, mặt trái của kinh tế thị trường đã và đang là nguyên nhân làm tăng số lượng và quy mô đối tượng bảo trợ xã hội. Hiện nay số người cần sự trợ giúp xã hội trên cả nước chiếm hơn 20% dân số với 9,4 triệu người cao tuổi, 7,2 triệu người khuyết tật, 2,5 triệu trẻ em có hoàn cảnh đặc biệt, khó khăn, 5,9 % hộ nghèo, 5,6 % hộ cận nghèo, 234.000 người nhiễm HIV được phát hiện, 30.000 nạn nhân bị bạo lực, bạo hành trong gia đình, ngoài ra, còn nhiều phụ nữ, trẻ em bị ngược đãi, bị buôn bán, bị xâm hại, lang thang kiếm sống 1,8 triệu lượt hộ cần trợ giúp đột xuất hàng năm do chịu ảnh hưởng của thiên tai, lũ lụt bị thiếu đói (Bộ Lao động Thương binh và Xã hội, 2016a). Trong những năm qua, hòa chung với nhịp độ phát triển của thành phố Hà Nội, trên địa bàn huyện Gia Lâm diễn ra quá trình công nghiệp hóa, đô thị hóa mạnh mẽ. Theo đó, hệ thống an sinh xã hội từng bước được cải thiện, tỷ lệ hộ 1 nghèo giảm hàng năm, cải thiện điều kiện chăm sóc sức khỏe cho nhân dân, người dân tiếp cận được các dịch vụ xã hội cơ bản ở mức tối thiểu, góp phần từng bước nâng cao thu nhập, bảo đảm cuộc sống an toàn, bình đẳng và hạnh phúc của nhân dân. Thực hiện chủ trương chính sách, đến nay toàn huyện đã có hơn 7245 người đang hưởng trợ cấp xã hội hàng tháng (chiếm trên 2% dân số); hàng nghìn người cao tuổi, người khuyết tật, trẻ em mồ côi có hoàn cảnh đặc biệt được các cộng tác viên công tác xã hội trợ giúp và cung cấp các dịch vụ xã hội (Phòng Lao động Thương binh và Xã hội huyện Gia Lâm, 2016). Chính sách BTXH được thực hiện ở huyện Gia Lâm là một trong những nhân tố quan trọng làm thay đổi đời sống vật chất, tinh thần của đối tượng chính sách, đồng thời góp phần thu hẹp khoảng cách thu nhập giữa các nhóm dân cư trên địa bàn. Tuy nhiên, quá trình thực thi chính sách bảo trợ xã hội trên địa bàn huyện còn tồn tại những hạn chế, yếu kém cần phải khắc phục. Hệ thống trợ giúp bảo trợ xã hội chưa toàn diện, chưa đảm bảo mục tiêu dài hạn. Trong thời gian tới huyện Gia Lâm cần đổi mới trợ giúp xã hội trên cơ sở kế thừa, phát huy trợ giúp xã hội hiện có đáp ứng nhu cầu của người dân. Chính vì vậy cần phải có những nghiên cứu về kết quả thực thi chính sách bảo trợ xã hội ở các điểm dân cư để từ những góc nhìn riêng biệt, hướng tới cái nhìn chung, làm luận cứ khoa học cho những giải pháp mang tính vĩ mô, để nâng cao kết quả thực thi chính sách bảo trợ xã hội trong thời gian tới có những nội dung sát thực, ngày càng đạt hiệu quả hơn đáp ứng đòi hỏi của quá trình phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế. Từ những lý do trên, tôi chọn đề tài “Đánh giá kết quả thực thi chính sách bảo trợ xã hội trên địa bàn huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội” làm đề tài luận văn tốt nghiệp với mong muốn góp phần vào công tác giúp đỡ các đối tượng yếu thế, thiệt thòi trong xã hội, nhằm ổn định chính trị và phát triển kinh tế xã hội tại huyện. 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU 1.2.1 Mục tiêu chung Trên cơ sở đánh giá kết quả thực thi chính sách bảo trợ xã hội tại huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội. Từ đó đề xuất các giải pháp nhằm tăng cường việc ứng dụng chính sách bảo trợ xã hội ở địa phương. 2 1.2.2. Mục tiêu cụ thể - Góp phần hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về đánh giá kết quả thực thi chính sách bảo trợ xã hội. - Đánh giá thực trạng kết quả thực thi chính bảo trợ xã hội trên địa bàn huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội. - Phân tích các yếu tố ảnh hưởng tới kết quả thực thi chính sách bảo trợ xã hội trên địa bàn huyện Gia Lâm, thành phố Hà Hội. - Đề xuất các giải pháp thực thi tốt hơn chính sách bảo trợ xã hội trên địa bàn huyện Gia Lâm trong giai đoạn tiếp theo. 1.3. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 1.3.1. Đối tượng nghiên cứu - Các vấn đề lý luận, thực tiễn về kết quả thực thi chính sách bảo trợ xã hội tại huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội. 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu a. Phạm vi không gian Đề tài nghiên cứu được thực hiện trên địa bàn huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội. Trong đó, lựa chọn thực hiện nghiên cứu điều tra số liệu tại 03 xã là Trung Mầu, Kim Sơn và Đa Tốn. b. Phạm vi thời gian Phạm vi nghiên cứu về thời gian: từ năm 2014 đến năm 2016. c. Phạm vi nội dung Bảo trợ xã hội bao gồm nhiều chính sách bộ phận và nhiều loại đối tượng thụ hưởng. Do vậy, đề tài giới hạn phạm vi nghiên cứu về chính sách trợ giúp xã hội thường xuyên đối với đối tượng bảo trợ xã hội tại cộng đồng (chính sách bảo trợ xã hội thường xuyên tại cộng đồng) ở huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội, kết quả thực thi chính sách bảo trợ xã hội thường xuyên tại cộng đồng của huyện, các yếu tố ảnh hưởng đến chính sách bảo trợ xã hội thường xuyên cộng đồng ở huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội. 1.4. CÂU HỎI NGHIÊN CỨU - Thế nào là thực thi chính sách bảo trợ xã hội ? Đánh giá kết quả thực thi chính sách bảo trợ xã hội bao gồm những nội dung gì ? - Thực trạng kết quả thực thi chính sách bảo trợ xã hội trên địa bàn huyện Gia Lâm trong thời gian qua như thế nào? Đạt được những kết quả và hạn chế gì? 3 - Các yếu tố nào ảnh hưởng đến kết quả thực thi chính sách bảo trợ xã hội? - Cần có giải pháp gì để tăng cường thực thi tốt hơn các chính sách bảo trợ xã hội? 1.5. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA LUẬN VĂN Luận văn “Đánh giá kết quả thực thi chính sách bảo trợ xã hội huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội” là một nghiên cứu thiết thực đối với vấn đề thực thi chính sách BTXH. Luận văn đã góp phần hệ thống hóa các nội dung lý luận về thực thi chính sách trợ giúp thường xuyên cộng đồng cho các đối tượng BTXH. Việc hệ thống hóa này giúp cho luận văn có thể trở thành tài liệu tham khảo khoa học khá hữu ích cho những người muốn nghiên cứu, tình hiểu về thực thi chính sách trợ giúp xã hội cho đối tượng BTXH. Luận văn đã đề ra các chỉ tiêu đánh giá (về tính hiệu lực, tính hợp lý, tính công bằng) và tác động ảnh hưởng của chính sách (yếu tố ảnh hưởng liên quan đến đối tượng hưởng lợi, yếu tố cơ chế chính sách, yếu tố chính trị, kinh tế, văn hóa xã hội); Các đóng góp này đã góp phần là cơ sở phân tích đánh giá hệ thống chính sách BTXH, đề xuất những giải pháp thực hiện trong thời gian tới. Nghiên cứu đã phát hiện số lượng đối tượng BTXH ngày càng tăng, nhu cầu trợ giúp của đối tượng mở rộng tùy từng nhóm đối tượng cụ thể. Mặc dù tính hiệu quả của chính sách ngày được nâng cao (mức trợ cấp tăng với từng nhóm đối tượng BTXH). Tuy nhiên, tính công bằng, hiệu lực, bền vững của chính sách còn hạn chế do hầu hết đối tượng BTXH và cán bộ thực thi chưa hài lòng với chính sách hiện tại. Từ những kết quả nêu trên, luận văn đã đưa ra một số giải pháp nhằm tăng cường hiệu quả thực thi chính sách BTXH trên địa bàn huyện Gia Lâm nói riêng, thành phố Hà Nội nói chung. Các giải pháp tác động đến nhiều vấn đề từ việc nâng cao công tác tuyên truyền chính sách, nâng cao năng lực của đội ngũ cán bộ thực thi chính sách, minh bạch hóa các thủ tục hành chính liên quan đến xét duyệt đối tượng BTXH, tăng cường công tác thanh kiểm tra rà soát đối tượng BTXH, đẩy mạnh xã hội hóa về trợ giúp BTXH, xây dựng cơ chế khuyến khích và huy động các tổ chức, doanh nghiệp tham gia chăm sóc các đối tượng yếu thế. Đây là những giải pháp khá toàn diện để có thể hoàn thiện và nâng cao công tác thực thi chính sách BTXH tại địa phương cũng như làm cơ sở để có thể đề xuất những chính sách BXTH cho người yếu thế hiệu quả hơn. 4 PHẦN 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN 2.1.1. Một số khái niệm cơ bản * Khái niệm chính sách Giáo trình chính sách kinh tế - xã hội, các tác giả đưa ra định nghĩa: “Chính sách là tổng thể các quan điểm, tư tưởng, các giải pháp và các công cụ mà Nhà nước sử dụng để tác động lên các chủ thể kinh tế - xã hội nhằm giải quyết vấn đề nhằm thực hiện những mục tiêu nhất định” (Đoàn Thị Thu Hà và Nguyễn Thị Ngọc Huyền, 2006). * Khái niệm chính sách xã hội Chính sách xã hội là một bộ phận quan trọng trong chính sách của Đảng nhằm đạt được mục tiêu phát triển bền vững, trong đó tạo việc làm, giảm thất nghiệp, xóa đói giảm nghèo, nâng cao chất lượng nguồn lực, tăng cường cơ hội và đảm bảo bình đẳng nam, nữ, quan tâm thích đáng đến các đối tượng người có công, người yếu thế, chăm sóc trẻ em và các nhóm xã hội khác có vai trò rất quan trọng (Phạm Tất Dong, 2013). Chính sách xã hội là công cụ quan trọng của Đảng và Nhà nước để thực hiện và điều chỉnh những vấn đề xã hội đang được đặt ra đối với con người (con người ở đây được xét theo góc độ con người xã hội, chứ không phải là con người kinh tế, hay con người kĩ thuật…) để thỏa mãn hoặc phần nào đáp ứng các nhu cầu cuộc sống chính đáng của con người, phù hợp với các đối tượng khác nhau, trong những trình độ kinh tế, văn hóa, xã hội của các thời kỳ nhất định, nhằm bảo đảm sự ổn định và phát triển của xã hội… (Phạm Tất Dong, 2013). Nguyễn Quốc Phạm (2005) “Chính sách xã hội trên thực tế là một hệ thống các chính sách liên quan đến con người, động chạm đến vấn đề việc làm và điều kiện lao động, cải thiện điều kiện sống và thu nhập của người dân, bảo trợ xã hội và cứu tế xã hội, dân số và kế hoạch hóa gia đình, xóa nạn mù chữ và nâng cao hiểu biết của người dân và hài hòa các quan hệ giữa các nhóm dân cư, sắc tộc và tôn giáo”. * Khái niệm an sinh xã hội Theo Nguyễn Hải Hữu (2008) thì "an sinh xã hội là một hệ thống các cơ chế, chính sách, biện pháp của Nhà nước và xã hội nhằm trợ giúp mọi thành viên 5 trong xã hội đối phó với các rủi ro, các cú sốc về kinh tế - xã hội làm cho họ có nguy cơ suy giảm, mất nguồn thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn, bệnh nghề nghiệp, già cả không còn sức lao động hoặc vì những nguyên nhân khách quan rơi vào hoàn cảnh nghèo khổ và cung cấp các dịch vụ sức khoẻ cho cộng đồng, thông qua hệ thống mạng lưới về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế và trợ giúp xã hội và trợ giúp đặc biệt". Ở Việt Nam, an sinh còn là một trong những trụ cột cơ bản trong hệ thống chính sách xã hội được Đảng và Nhà nước ta quan tâm xây dựng. Thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội trong từng bước và từng chính sách phát triển là chủ trương lớn, nhất quán của Đảng và Nhà nước Việt Nam, thể hiện bản chất tốt đẹp của chế độ xã hội chủ nghĩa. Trong Chiến lược an sinh xã hội giai đoạn 20112020 của Bộ Lao động Thương binh và Xã hội nêu rõ: “An sinh xã hội là hệ thống các chính sách và các chương trình do Nhà nước, các đối tác xã hội thực hiện nhằm đảm bảo mức tối thiểu về thu nhập, sức khỏe và các phúc lợi xã hội, nâng cao năng lực cho cá nhân, hộ gia đình và cộng đồng trong quản lý và kiểm soát các rủi ro mất việc làm, tuổi già, ốm đau, rủi ro thiên tai, chuyển đổi cơ cấu, khủng hoảng kinh tế, dẫn đến giảm hoặc mất thu nhập và giảm khả năng tiếp cận đến các dịch vụ xã hội cơ bản” (Viện Khoa học Lao động và Xã hội, 2009). Theo thuật ngữ của Bộ Lao động Thương binh và Xã hội (1999), An sinh xã hội là một hệ thống các cơ chế, chính sách, các giải pháp của Nhà nước và cộng đồng trợ giúp mọi thành viên trong xã hội đối phó với các rủi ro, các cú sốc về kinh tế-xã hội làm cho họ suy giảm, hoặc mất nguồn thu nhập; ốm đau, thai sản, tai nạn, bệnh nghề nghiệp, già cả không còn khả năng lao động, hoặc vì các nguyên nhân khách quan khác rơi vào cảnh nghèo khổ, bần cùng hóa và cung cấp dịch vụ chăm sóc sức khỏe cho cộng đồng, thông qua các hệ thống chính sách về bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, trợ giúp xã hội và trợ giúp đặc biệt. * Khái niệm chính sách bảo trợ xã hội Ngân hàng Thế giới (WB), Bảo trợ xã hội là những biện pháp công cộng nhằm giúp các cá nhân, hộ gia đình và cộng đồng ứng phó và kiềm chế được nguy cơ có tác động đến thu nhập nhằm giảm tính dễ bị tổn thương và những bấp bênh thu nhập. Nhấn mạnh sự kiềm chế nguy cơ, bảo trợ xã hội vừa là mạng lưới an toàn, vừa là cơ sở để phát triển vốn con người (dẫn bởi Đặng Nguyên Anh, 2013). 6