Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o
Tr−êng ®¹i häc n«ng nghiÖp I Hµ Néi
NguyÔn TuÊn Tó
§¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ ®Ò xuÊt
mét sè lo¹i h×nh sö dông ®Êt cã hiÖu qu¶ cao
trªn ®Êt x¸m b¹c mµu hiÖp hßa – b¾c giang
Chuyªn ngµnh: Khoa häc §Êt
M· sè: 60.62.15
LuËn v¨n th¹c sÜ khoa häc n«ng nghiÖp
Ng−êi h−íng dÉn khoa häc: PGS. TS NguyÔn Xu©n Thµnh
Hµ Néi - 2005
Lêi cam ®oan
- T«i xin cam ®oan: nh÷ng sè liÖu, kÕt qu¶ nghiªn cøu trong luËn
v¨n nµy lµ trung thùc, kh¸ch quan mµ b¶n th©n t«i trùc tiÕp thùc hiÖn
vµ ch−a ®−îc ai sö dông c«ng bè, b¶o vÖ trong bÊt kú c«ng tr×nh
nghiªn cøu nµo.
- T«i xin cam ®oan c¸c sè liÖu, th«ng tin trÝch dÉn trong luËn v¨n
®Òu ®· ®−îc chØ râ nguån gèc.
Hµ Néi, th¸ng 10 n¨m 2005
T¸c gi¶ luËn v¨n
NguyÔn TuÊn Tó
i
Lêi c¶m ¬n
KÝnh th−a c¸c thÇy, c« gi¸o! Em xin ®−îc bµy tá lßng biÕt ¬n s©u
s¾c tíi c¸c thÇy, c« gi¸o khoa Sau ®¹i häc, khoa §Êt vµ M«i tr−êng vµ
®Æc biÖt lµ PGS. TS NguyÔn Xu©n Thµnh ®· h−íng dÉn tËn t×nh trong
qu¸ tr×nh thùc hiÖn luËn v¨n.
T«i xin bµy tá lêi c¸m ¬n ®Õn c¸c ®ång chÝ l·nh ®¹o c¬ quan cña
t«i - ViÖn quy ho¹ch bé Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng ®· t¹o ®iÒu kiÖn gióp
®ì t«i trong suèt thêi gian häc tËp vµ lµm luËn v¨n cao häc.
T«i xin c¸m ¬n phßng Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng, phßng N«ng
nghiÖp - Kinh tÕ, cïng c¸c ®ång chÝ l·nh ®¹o huyÖn HiÖp Hßa.
Xin c¸m ¬n UBND nh©n d©n hai x· Hoµng V©n, §oan B¸i huyÖn
HiÖp Hoµ - B¾c Giang ®· t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì t«i ®Ó hoµn thµnh ®Ò tµi
nghiªn cøu nµy.
T«i xin bµy tá lêi c¸m ¬n s©u s¾c tíi bè mÑ vµ anh trai cña t«i
®· t¹o ®iÒu kiÖn hç trî cho t«i trong suèt nh÷ng n¨m th¸ng häc tËp
võa qua.
Hµ Néi, th¸ng 10 n¨m 2005
Tªn t¸c gi¶
NguyÔn TuÊn Tó
ii
Môc Lôc
Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t............................................................ vi
Danh môc c¸c b¶ng ............................................................................vii
PhÇn 1 Më ®Çu .......................................................................................... 1
1.1 §Æt vÊn ®Ò .................................................................................................. 1
1.2. Môc ®Ých vµ yªu cÇu................................................................................. 2
1.2.1 Môc ®Ých............................................................................................... 2
1.2.2 Yªu cÇu................................................................................................. 2
PhÇn 2 Tæng Quan Tµi LiÖu............................................................... 3
2.1 T×nh h×nh nghiªn cøu hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp trªn thÕ giíi
vµ ë viÖt nam .................................................................................................... 3
2.1.1 T×nh h×nh sö dông ®Êt n«ng nghiÖp trªn thÕ giíi ................................. 3
2.1.2 T×nh h×nh sö dông ®Êt n«ng nghiÖp ë ViÖt Nam .................................. 5
2.1.3 Kh¸i qu¸t vÒ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt ..................................................... 7
2.1.4 Quan ®iÓm vÒ sö dông ®Êt n«ng - l©m nghiÖp ë ViÖt Nam................ 9
2.1.5 Nh÷ng yÕu tè ¶nh h−ëng tíi hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp....... 10
2.2 T×nh h×nh nghiªn cøu vÒ ®Êt b¹c mµu trªn thÕ giíi vµ ë viÖt nam .... 11
2.2.1 Kh¸i niÖm vÒ ®Êt b¹c mµu .................................................................. 11
2.2.2 Ph©n bè ®Êt b¹c mµu ......................................................................... 12
2.2.3 T×nh h×nh nghiªn cøu vµ c¶i t¹o ®Êt x¸m b¹c mµu trªn thÕ giíi ....... 14
2.2.4 T×nh h×nh nghiªn cøu c¶i t¹o vµ sö dông ®Êt x¸m b¹c mµu ë ViÖt Nam
..................................................................................................................... 15
PhÇn 3 néi dung vµ ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu.................... 22
3.1 Ph¹m vi nghiªn cøu................................................................................. 22
3.2 Néi dung nghiªn cøu: .............................................................................. 22
3.3 Ph−¬ng ph¸p nghiªn cøu ........................................................................ 23
3.4 C¸c chØ tiªu nghiªn cøu........................................................................... 23
iii
3.4.1 §¸nh gi¸ ®iÒu kiÖn tù nhiªn cña huyÖn HiÖp Hßa ............................. 23
3.4.2 §¸nh gi¸ vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt n«ng nghiÖp:
..................................................................................................................... 24
3.4.3 C¬ së chän ®Þa bµn nghiªn cøu ......................................................... 24
PhÇn 4 KÕt qu¶ nghiªn cøu vµ th¶o luËn ........................... 26
4.1 §iÒu kiÖn tù nhiªn vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn cña huyÖn hiÖp hßa tØnh
b¾c giang......................................................................................................... 26
4.1.1 VÞ trÝ ®Þa lý ......................................................................................... 26
4.1.2 KhÝ hËu thñy v¨n ................................................................................ 26
4.1.3 §Þa h×nh ®Þa m¹o ................................................................................ 28
4.1.4 §Æc §iÓm ®Êt ®ai huyÖn HiÖp Hßa ................................................... 29
4.2 §iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi cña huyÖn HiÖp Hßa ..................................... 32
4.2.1 T×nh h×nh s¶n xuÊt cña ngµnh n«ng nghiÖp huyÖn HiÖp Hßa ............ 33
4.3 Thùc tr¹ng c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt................................................... 41
4.3.1 Thuéc tÝnh cña c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt huyÖn HiÖp Hßa ............... 41
4.3.2 C¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt trªn ®Êt b¹c mµu huyÖn HiÖp Hßa ............ 46
4.4 HiÖu qu¶ kinh tÕ trªn c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt .................................. 57
4.4.1 HiÖu qu¶ kinh tÕ cña lo¹i h×nh sö dông ®Êt 1 vô lóa (LUT 1)............ 61
4.4.2 HiÖu qu¶ kinh tÕ cña lo¹i h×nh sö dông ®Êt 2 (LUT 2)....................... 62
4.4.3 HiÖu qu¶ kinh tÕ cña lo¹i h×nh sö dông ®Êt 2 vô lóa - 1vô mµu (LUT
3).................................................................................................................. 64
4.4.5 HiÖu qu¶ kinh tÕ cña lo¹i h×nh sö dông ®Êt chuyªn canh mµu/rau/
CNNN (LUT 4) ........................................................................................... 66
4.4.6 HiÖu qu¶ kinh tÕ cña lo¹i h×nh sö dông ®Êt chuyªn canh c©y CNNN
(LUT 5)........................................................................................................ 68
4.4.7 Lo¹i h×nh sö dông ®Êt hoa c©y c¶nh (LUT 6)..................................... 68
4.4.8 HiÖu qu¶ kinh tÕ cña lo¹i h×nh sö dông ®Êt c©y ¨n qu¶ (LUT 7) ....... 69
4.4.9 Lo¹i h×nh sö dông ®Êt l©m nghiÖp (LUT 8)........................................ 69
iv
4.4.10 HiÖu qu¶ kinh tÕ cña lo¹i h×nh sö dông ®Êt NTTS (LUT 9) ............. 69
4.5 §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt (LUT)........ 71
4.5.1 HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c LUT........................................................... 71
4.5.2 §¸nh gi¸ chung .................................................................................. 74
4.6 §Ò xuÊt LUT cho hiÖu qu¶ kinh tÕ cao.................................................. 82
4.6.1 C¸c tiªu chuÈn ®Ó lùa chän c¸c LUT cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cao ........... 82
4.6.2 §Ò xuÊt lo¹i h×nh sö dông ®Êt trªn ®Êt b¹c mµu huyÖn HiÖp Hßa...... 82
PhÇn 5 KÕt luËn vµ ®Ò nghÞ........................................................... 85
5.1 KÕt luËn .................................................................................................... 85
5.2 §Ò nghÞ...................................................................................................... 86
Tµi liÖu tham kh¶o ............................................................................ 87
PhÇn phô lôc........................................................................................... 90
v
Danh môc c¸c ch÷ viÕt t¾t
LUT
Lo¹i h×nh sö dông ®Êt
TB
Trung b×nh
RT
RÊt thÊp
TH
ThÊp
C
Cao
RC
RÊt cao
UN
Tæ chøc Liªn hiÖp quèc
WB
Ng©n hµng ThÕ giíi
NXB
Nhµ xuÊt b¶n
NNPTNT
Bé N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn n«ng th«n
HTX
Hîp t¸c x·
§HNNI
§¹i häc N«ng nghiÖp I
TCVN
Tiªu chuÈn ViÖt Nam
DT
DiÖn tÝch
vi
Danh môc c¸c b¶ng
B¶ng 1: Dù b¸o diÖn tÝch canh t¸c vµ d©n sè thÕ giíi ...................................... 4
B¶ng 2: DiÖn tÝch ®Êt canh t¸c b×nh qu©n ë mét sè n−íc §«ng Nam ¸ ........... 5
B¶ng 3: BiÕn ®éng diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp vµ ®Êt trång c©y hµng n¨m ë
ViÖt Nam ................................................................................................... 6
Bµng 4: §Æc ®iÓm ®Êt ®ai cña huyÖn HiÖp Hßa .............................................. 29
B¶ng 5: HiÖn tr¹ng sö dông ®Êt n«ng nghiÖp huyÖn HiÖp Hßa n¨m 2004..... 33
B¶ng 6: DiÖn tÝch n¨ng suÊt s¶n l−îng cña mét sè lo¹i c©y trång hµng n¨m cña
huyÖn HiÖp Hßa....................................................................................... 36
B¶ng 7: DiÖn tÝch n¨ng suÊt s¶n l−îng cña mét sè lo¹i c©y ¨n qu¶ chñ yÕu cña
huyÖn HiÖp Hßa....................................................................................... 38
B¶ng 8 T×nh h×nh s¶n xuÊt cña ngµnh ch¨n nu«i vµ thñy s¶n ........................ 41
B¶ng: 9 Lo¹i h×nh sö dông ®Êt vµ mét sè thuéc tÝnh ®Êt trªn ®Þa bµn huyÖn
HiÖp Hoµ - B¾c Giang ............................................................................. 42
B¶ng 10: DiÖn tÝch c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt ë ®Êt b¹c mµu cña vïng trung
vµ th−îng huyÖn HiÖp Hßa...................................................................... 49
B¶ng 11: C¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt vµ diÖn tÝch tæng hîp tõ phiÕu ®iÒu tra
trªn ®Þa bµn x· §oan B¸i vµ Hoµng V©n ................................................. 52
B¶ng 12: C¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt chÝnh t¹i ®Þa ®iÓm nghiªn cøu ................ 56
B¶ng 13: HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c lo¹i c©y trång x· §oan B¸i, huyÖn HiÖp
Hoµ, tØnh B¾c Giang (n¨m 2004 -2005) .................................................. 59
B¶ng14: HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c lo¹i c©y trång x· Hoµng V©n, huyÖn HiÖp
Hoµ, tØnh B¾c Giang (n¨m 2004 -2005) .................................................. 60
B¶ng 15: HiÖu qu¶ kinh tÕ c¸c kiÓu sö dông ®Êt 1 vô lóa (LUT 1) trªn ®Êt b¹c
mµu .......................................................................................................... 61
B¶ng 16: HiÖu qu¶ kinh tÕ c¸c kiÓu sö dông ®Êt 2 vô lóa (LUT 2) trªn ®Êt b¹c
mµu .......................................................................................................... 62
B¶ng 17: HiÖu qu¶ kinh tÕ c¸c kiÓu sö dông ®Êt 2 vô lóa - Rau/mµu/ CNNN
(LUT 3) trªn ®Êt b¹c mµu........................................................................ 63
B¶ng 18: HiÖu qu¶ kinh tÕ c¸c kiÓu sö dông ®Êt 3vô: (lóa - Rau/mµu/CNNN
(LUT 3) trªn ®Êt b¹c mµu........................................................................ 65
B¶ng 19: HiÖu qu¶ kinh tÕ c¸c kiÓu sö dông ®Êt chuyªn canh rau/mµu/CNNN
(LUT 4) trªn ®Êt b¹c mµu........................................................................ 67
B¶ng 20: HiÖu qu¶ kinh tÕ c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt LUT 5, LUT 6, LUT 7,
LUT 8, LUT 9 trªn ®Þa bµn nghiªn cøu................................................... 70
B¶ng 21: HiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt LUT 1, LUT 2,…,
LUT 9 trªn ®Êt b¹c mµu........................................................................... 75
B¶ng 22: Ph©n cÊp møc ®é ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ..................................... 76
B¶ng 23: §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt ....................... 77
vii
viii
PhÇn 1
Më ®Çu
1.1 §Æt vÊn ®Ò
§Êt ®ai lµ t− liÖu s¶n xuÊt ®Æc biÖt, lµ tµi nguyªn thiªn nhiªn cã kh¶
n¨ng t¸i t¹o. VÞ trÝ vµ diÖn tÝch ®Êt kh«ng thay ®æi, chÊt l−îng vµ hiÖu qu¶ sö
dông ®Êt phô thuéc nhiÒu vµo qu¸ tr×nh sö dông cña con ng−êi. V× vËy, viÖc sö
dông ®Êt hîp lý cho hiÖu qu¶ cao trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch lµ rÊt cÇn thiÕt.
Trong qu¸ tr×nh sö dông ®Êt con ng−êi ®· lµm thay ®æi c¸c thuéc tÝnh
cña ®Êt cã thÓ lµm ®Êt tèt thªm còng cã thÓ lµm ®Êt nghÌo kiÖt ®i. Do canh t¸c
kh«ng b¶o vÖ ®Êt nªn ®Êt ®· bÞ xãi mßn, röa tr«i dÉn ®Õn ®Êt trë thµnh nghÌo
kiÖt, tho¸i ho¸.
ë ViÖt Nam, ®Êt b¹c mµu lµ mét trong nh÷ng lo¹i ®Êt ®−îc nhiÒu nhµ
khoa häc quan t©m. C¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu cña viÖn Khoa häc N«ng nghiÖp
[2], tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I [21], viÖn Quy ho¹ch vµ ThiÕt kÕ Bé N«ng
nghiÖp [20]… ®· x¸c ®Þnh diÖn tÝch ®Êt b¹c mµu cña c¶ n−íc
kho¶ng
1.791.021 ha, riªng vïng ®ång b»ng s«ng Hång cã kho¶ng 80.643 ha (Héi
khoa häc §Êt, 1996) [10]. TÝnh chÊt ®Êt b¹c mµu ®· ®−îc kÕt luËn lµ lo¹i ®Êt
chua, nghÌo dinh d−ìng toµn diÖn, thµnh phÇn c¬ giíi nhÑ, tû lÖ sÐt thÊp. HÖ vi
sinh vËt trong ®Êt b¹c mµu thÊp h¬n rÊt nhiÒu so víi c¸c lo¹i ®Êt phï sa. §Êt
b¹c mµu ®−îc h×nh thµnh tõ mÉu chÊt phï sa cæ, phï sa cò, hoÆc do c¸c lo¹i
®¸ mÑ chua: granit, liparit, hay sa th¹ch… khi phong ho¸ thµnh ®Êt cã thµnh
phÇn c¬ giíi nhÑ, chua. §Êt n»m trong vïng cã l−îng m−a lín, c−êng ®é
m¹nh nªn hiÖn t−îng röa tr«i theo bÒ mÆt vµ th©m s©u diÔn ra rÊt m¹nh ( Lª
Th¸i B¹t, T«n ThÊt ChiÓu, Cao Liªm [12], Lª Duy M× [14], [15], [9], [10],
[5]...).
HuyÖn HiÖp Hoµ tØnh B¾c Giang thuéc vïng Trung du B¾c Bé cã tæng
1
diÖn tÝch tù nhiªn lµ 20.120,19 ha, d©n sè 207.981 ng−êi, bao gåm 26 ®¬n vÞ
hµnh chÝnh cÊp x·, víi 4 d©n téc anh em chung sèng. §Êt ®ai cña huyÖn bao
gåm 7 nhãm ®Êt chÝnh, trong ®ã nhãm ®Êt b¹c mµu chiÕm gÇn 40% tæng diÖn
tÝch tù nhiªn, ®−îc ph©n bè chñ yÕu trªn ®Þa bµn cña huyÖn.
§−îc sù ph©n c«ng cña khoa Sau §¹i häc vµ khoa §Êt vµ M«i tr−êng –
tr−êng §¹i häc N«ng nghiÖp I, chóng t«i ®· thùc hiÖn ®Ò tµi:“§¸nh gi¸ hiÖu
qu¶ kinh tÕ vµ ®Ò xuÊt mét sè lo¹i h×nh sö dông ®Êt cã hiÖu qu¶ cao trªn ®Êt
x¸m b¹c mµu HiÖp Hßa- B¾c Giang”
1.2. Môc ®Ých vµ yªu cÇu
1.2.1 Môc ®Ých
- §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña mét sè lo¹i h×nh sö dông ®Êt n«ng
nghiÖp chÝnh trªn ®Êt b¹c mµu huyÖn HiÖp Hßa tØnh B¾c Giang
- §Ò xuÊt mét sè lo¹i h×nh sö dông ®Êt n«ng nghiÖp cho hiÖu qu¶ cao
trªn ®Êt b¹c mµu huyÖn HiÖp Hßa tØnh B¾c Giang
1.2.2 Yªu cÇu
- §iÒu tra vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, kinh tÕ x· héi cña huyÖn huyÖn HiÖp
Hßa tØnh B¾c Giang
- T×m hiÓu lo¹i h×nh sö dông ®Êt n«ng nghiÖp trªn ®Êt b¹c mµu huyÖn
HiÖp Hßa tØnh B¾c Giang
- §iÒu tra pháng vÊn n«ng hé vÒ kh¶ n¨ng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ë 2
vïng sinh th¸i ®Æc tr−ng trªn ®Êt b¹c mµu huyÖn HiÖp Hßa tØnh B¾c Giang,
nh»m t×m ®−îc lo¹i h×nh sö dông ®Êt n«ng nghiÖp cho hiÖu qu¶ cao nhÊt
2
PhÇn 2
Tæng Quan Tµi LiÖu
2.1 T×nh h×nh nghiªn cøu hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng
nghiÖp trªn thÕ giíi vµ ë viÖt nam
2.1.1 T×nh h×nh sö dông ®Êt n«ng nghiÖp trªn thÕ giíi
- §Êt n«ng nghiÖp lµ lo¹i ®Êt ®−îc x¸c ®Þnh chñ yÕu ®Ó sö dông vµo s¶n
xuÊt n«ng nghiÖp nh−: trång trät, ch¨n nu«i, nu«i trång thñy s¶n hoÆc nghiªn
cøu thÝ nghiÖm vÒ n«ng nghiÖp (LuËt ®Êt ®ai, 2003)
S¶n phÈm cña s¶n xuÊt n«ng nghiÖp kh«ng chØ nu«i sèng nh©n lo¹i, mµ
cßn lµ nguån thu quan träng cña hÇu hÕt c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn. Theo dù b¸o
cña tæ chøc Liªn hiÖp quèc (UN) vµ ng©n hµng ThÕ giíi (WB) [37], th× d©n sè
thÕ giíi ®Õn n¨m 2024 sÏ ®¹t 10 tû. HiÖn t¹i nhu cÇu vÒ l−¬ng thùc c¬ b¶n lµ
t¹m æn, nÕu nh− kh«ng bÞ thiªn tai ph¸ ho¹i, song trong t−¬ng lai vÊn ®Ò l−¬ng
thùc sÏ ®Æt cho ngµnh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ khai th¸c nguån tµi nguyªn ®Êt
®ai vµo t×nh tr¹ng lµm viÖc qu¸ møc, ®Æc biÖt ®èi víi nh÷ng n−íc ®ang ph¸t
triÓn. Theo c¶nh b¸o cña FAO [29], [28], th× 117 n−íc ®ang ph¸t triÓn, sÏ cã
kh«ng d−íi 64 n−íc sÏ kh«ng cã kh¶ n¨ng cung cÊp ®ñ l−¬ng thùc trong t−¬ng
lai vµo nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû XXI, nÕu nh− c¸c quèc gia nµy kh«ng ¸p
dông nh÷ng biÖn ph¸p canh t¸c, sö dông vµ b¶o vÖ tèt nguån tµi nguyªn ®Êt
®ai. Nguån dù tr÷ diÖn tÝch ®Êt canh t¸c ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn cßn kh¸ lín,
nh−ng chØ tËp trung vµo c¸c n−íc ë ch©u Phi vµ ch©u Mü. Nguån ®Êt canh t¸c ë
ch©u ¸ gÇn nh− ®· c¹n kiÖt, mµ d©n sè ch©u ¸ chiÕm gÇn 1/2 thÕ giíi. V× vËy
®Êt ®ai cña ch©u ¸ ®−îc xem nh− chÞu ¸p lùc rÊt lín cña sù bïng næ d©n sè
trong t−¬ng lai.
3
B¶ng 1: Dù b¸o diÖn tÝch canh t¸c vµ d©n sè thÕ giíi
D©n sè
DiÖn tÝch ®Êt canh t¸c
Binh qu©n DT ®Êt
( triÖu ng−êi)
( triÖu ha)
canh t¸c / ng−êi ( ha)
1980
4.450
1.500
0,34
1990
5.100
1.510
0,30
2000
6.200
1.540
0,25
2010
7.200
1.580
0,22
2025
8.300
1.650
0,20
N¨m
BiÓu ®å: Dù b¸o diÖn tÝch canh t¸c vµ d©n
sè thÕ giíi
0,40
0,34
0,30
ha
0,30
0,25
0,22
0,20
0,20
1980
1990
2000
2010
0,10
2025
0,00
N¨m
Nguån: FAO (1989), FAO (1993) [ 29], [28]
KÕt qu¶ dù b¸o ë b¶ng 1 cho thÊy: D©n sè thÕ giíi t¨ng theo cÊp sè
nh©n, song diÖn tÝch ®Êt ®−îc c¶i t¹o ®Ó ®−a vµo quü ®Êt canh t¸c t¨ng kh«ng
®¸ng kÓ dÉn ®Õn b×nh qu©n diÖn tÝch ®Êt canh t¸c/ng−êi hµng n¨m gi¶m m¹nh.
−íc tÝnh n¨m 2000 b×nh qu©n ®Çu ng−êi/1ha ®Êt canh t¸c ë vïng ch©u
¸ Th¸i B×nh D−¬ng lµ 9,7 ng−êi/ha. N¨m 2010 sÏ lµ 12 ng−êi/ha vµ ®Õn n¨m
2025 sÏ lµ 17,7 ng−êi/ha.
4
B¶ng 2: DiÖn tÝch ®Êt canh t¸c b×nh qu©n ë mét sè n−íc §«ng Nam ¸
Tªn n−íc
DiÖn tÝch ®Êt canh t¸c b×nh qu©n/ ng−êi
In®«nªsia
0,12
Malaysia
0,27
Philippin
0,13
Th¸i Lan
0,42
ViÖt Nam
0,10
Nguån:FAO (1993) [28]
So s¸nh b×nh qu©n chung vÒ diÖn tÝch ®Êt canh t¸c ë ch©u ¸ so víi trªn
thÕ giíi th× thÊp h¬n rÊt nnhiÒu. §iÒu ®¸ng nãi lµ chØ tiªu nµy ë ViÖt Nam l¹i
cµng thÊp.
§iÒu nµy còng cho thÊy kh¶ n¨ng më réng diÖn tÝch ®Êt canh t¸c ë ViÖt
Nam nãi riªng vµ khu vùc ch©u ¸ nãi chung lµ rÊt khã kh¨n, kh«ng thÓ më
réng ®−îc n÷a, trong t−¬ng lai kh«ng thÓ tr«ng chê theo h−íng më réng ®−îc
diÖn tÝch ®Êt canh t¸c, mµ ph¶i tËp chung vµo th©m canh, tøc lµ ph¶i ¸p dông
c¸c c«ng nghÖ sinh häc tiÕn tiÕn vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã vËy míi cã thÓ
®¸p øng ®−îc an ninh l−¬ng thùc.
Trªn thùc tÕ, hÇu hÕt c¸c n−íc ®Òu nhËn thøc ®−îc tÇm quan träng cña
quü ®Êt Quèc gia. NhiÒu nhµ khoa häc ®· cã c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ
qu¶n lý sö dông ®Êt, nhÊt lµ quü ®Êt s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, nh»m ®¹t hiÖu qu¶
kinh tÕ cao ®ång thêi b¶o vÖ m«i tr−êng ®Êt ®Ó s¶n xuÊt bÒn v÷ng.
2.1.2 T×nh h×nh sö dông ®Êt n«ng nghiÖp ë ViÖt Nam
ViÖt Nam lµ mét trong nh÷ng n−íc cã diÖn tÝch ®Êt b×nh qu©n ®Çu ng−êi
thÊp nhÊt thÕ giíi. Theo b¸o c¸o cña bé Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng, nÕu ®em so
s¸nh víi 10 n−íc trong khu vùc §«ng Nam ¸, th× tæng diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn
5
cña ViÖt Nam xÕp hµng thø bèn, nh−ng vÒ d©n sè xÕp hµng thø hai, do vËy b×nh
qu©n diÖn tÝch trªn ®Çu ng−êi th× xÕp hµng thø 9, chØ cao h¬n Singapor [34].
B¶ng 3: BiÕn ®éng diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp vµ ®Êt trång c©y hµng n¨m ë
ViÖt Nam
N¨m
1990
DiÖn tÝch ®Êt
DiÖn tÝch ®Êt
n«ng nghiÖp trång c©y hµng
(1.000 ha)
n¨m (1.000 ha)
9.040
8.101
D©n sè
(1.000 ng−êi)
B×nh qu©n diÖn
tÝch ®Êt canh t¸c/
ng−êi ( m2)
66.223
1.223
1995
10.947
9.224
73.962
1.247
2000
12.088
9.815
77.685
1.285
BiÓu ®å: So s¸nh b×nh qu©n diÖn tÝch ®Êt canh t¸c trªn ®Çu
ng−êi qua c¸c n¨m
1.290
1.280
1.270
1.260
1.250
2
m 1.240
1.230
1.220
1.210
1.200
1.190
1.285
1.247
1.223
1990
1995
2000
N¨m
Nguån t− liÖu kinh tÕ x· héi 61 tØnh thµnh, NXB 1990, d©n sè vµ ph¸t triÓn x·
héi, NXB thèng kª 2001
Sè liÖu ë b¶ng 3 cho thÊy: MÆc dï cã sù ®Çu t− rÊt lín cña Nhµ n−íc ®Ó
c¶i t¹o diÖn tÝch ®Êt ch−a sö dông, nh−ng diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp sau 10
n¨m míi t¨ng ®−îc 305.000 ha, trong khi ®ã d©n sè sau 10 n¨m t¨ng
1.146.000 ng−êi. B×nh qu©n diÖn tÝch ®Êt canh t¸c trong 10 n¨m cña thËp kû
6
90 kh«ng v−ît qu¸ 1.300 m2/ ng−êi.
Theo b¸o c¸o tæng kÕt cña Bé khoa häc C«ng nghÖ vµ M«i tr−êng
(1999), th× tæng diÖn tÝch ®Êt ch−a sö dông ë ViÖt Nam cã kho¶ng 8,0 triÖu ha,
trong ®ã chØ cã gÇn 3 triÖu ha cã thÓ c¶i t¹o ®−a vµo môc ®Ých s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp. Trong t−¬ng lai nÕu khai th¸c hÕt quü ®Êt ch−a sö dông nµy, th× quü ®Êt
n«ng nghiÖp míi chØ cã kho¶ng 15 triÖu ha, víi tèc ®é gia t¨ng d©n sè trªn 1%,
th× b×nh qu©n diÖn tÝch ®Êt canh t¸c kh«ng v−ît qu¸ ®−îc 1500 m2/ng−êi, ®©y
qu¶ lµ mét th¸ch thøc lín trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ViÖt Nam.
NhiÖm vô ®Æt ra cho ngµnh n«ng nghiÖp n−íc ta lµ ph¶i sö dông tèi ®a
quü ®Êt cã thÓ c¶i t¹o ®Ó ®−a vµo s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ ph¶i sö dông quü
®Êt n«ng nghiÖp hiÖn cã sao cho hîp lý cho hiÖu qu¶ cao, ®¶m b¶o ph¸t triÓn
s¶n xuÊt n«ng nghiÖp mét c¸ch bÒn v÷ng.
2.1.3 Kh¸i qu¸t vÒ hiÖu qu¶ sö dông ®Êt
2.1.3.1 HiÖu qu¶ kinh tÕ sö dông ®Êt
Cã rÊt nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ hiÖu qu¶, nh−: KÕt qu¶ lµ hiÖu
qu¶; HiÖu qu¶ lµ sù t¨ng tr−ëng GDP; HiÖu qu¶ lµ n©ng cao møc sèng cña
ng−êi d©n, môc tiªu lµ nÒn s¶n xuÊt x· héi ph¸t triÓn; HiÖu qu¶ lµ møc ®é tiÕt
kiÖm chi phÝ trong mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt vµ hiÖu qu¶ sö dông nguån nh©n lùc.
LuËn ®iÓm triÕt häc cña M¸c, th× hiÖu qu¶ lµ tiÕt kiÖm thêi gian, tiÕt
kiÖm chi phÝ, tiÕt kiÖm nguån lùc. HiÖu qu¶ lµ ph−¬ng tiÖn thùc hiÖn c¸c môc
tiªu kinh tÕ x· héi.
HiÖu qu¶ kinh tÕ lµ kh©u trung t©m cña tÊt c¶ c¸c lo¹i hiÖu qu¶, nã cã
vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi c¸c lo¹i hiÖu qu¶ kh¸c. HiÖu qu¶ kinh tÕ lµ lo¹i hiÖu
qu¶ cã kh¶ n¨ng l−îng hãa, ®−îc tÝnh to¸n t−¬ng ®èi chÝnh x¸c vµ biÓu hiÖn
b»ng c¸c hÖ thèng c¸c chØ tiªu cô thÓ.
Trong ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi chØ ®i nghiªn cøu vÒ hiÖu qu¶ kinh
7
tÕ cña c¸c LUT sö dông ®Êt, hay c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt n«ng nghiÖp ®Ó ®Ò
xuÊt lo¹i h×nh sö dông ®Êt n«ng nghiÖp cho hiÖu qu¶ cao vµ bÒn v÷ng.
2.1.3.2 HiÖu qu¶ vÒ mÆt x∙ héi
- §−îc thÓ hiÖn ë møc ®é thu hót lao ®éng, gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm
víi møc thu nhËp ng−êi lao ®éng chÊp nhËn, bÒn v÷ng trong ®Þa bµn vµ c¸c
vïng l©n cËn.
- Tr×nh ®é d©n trÝ cña ng−êi d©n ®−îc thÓ hiÖn ë nhËn thøc vµ møc ®é
tiÕp thu khoa häc kü thuËt míi trong s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ c¸c ngµnh nghÒ
kh¸c ®Î n¨ng cao n¨ng suÊt vµ chÊt l−îng s¶n phÈm. Møc ®é ph¸t triÓn c¬ së
h¹ tÇng phôc vô cho s¶n xuÊt vµ ®¸p øng nhu cÇu cña ng−êi d©n.
B¶o tån vµ ph¸t huy b¶n s¾c v¨n hãa d©n téc truyÒn thèng.
§¶m b¶o an ninh quèc phßng, æn ®Þnh chÝnh trÞ vµ an ninh l−¬ng thùc
2.1.3.3 HiÖu qu¶ vÒ m«i tr−êng sö dông ®Êt
M«i tr−êng lµ tËp hîp tÊt c¶ c¸c ®iÒu kiÖn, hiÖn t−îng bªn ngoµi t¸c ®éng
®Õn lªn c¬ thÓ. M«i tr−êng bao gåm c¸c nh©n tè tù nhiªn vµ nh©n tè vËt chÊt
nh©n t¹o quan hÖ mËt thiÕt víi nhau, bao quanh con ng−êi cã ¶nh h−ëng ®Õn
®êi sèng, s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn cña con ng−êi, thiªn nhiªn (§iÒu 1 - LuËt M«i
tr−êng ViÖt Nam).
Trong n«ng nghiÖp, th× c¸c lo¹i h×nh sö dông ®Êt n«ng nghiÖp còng t¸c
®éng trùc tiÕp ®Õn m«i tr−êng theo hai chiÒu tèt vµ xÊu, nh−: g©y « nhiÔm
nguån n−íc, kh«ng khÝ, « nhiÔm ®Êt, tho¸i hãa ®Êt...
Sö dông ®Êt kh«ng hîp lý, c¸c biÖn ph¸p canh t¸c kh«ng ®óng, l¹c hËu
lµm cho ®Êt ®ai bÞ tho¸i hãa, xãi mßn, röa tr«i dÉn ®Õn b¹c mµu hãa, hay lµm
cho s¶n phÈm n«ng nghiÖp kh«ng s¹ch dÉn ®Õn t¸c h¹i kh«ng nhá ®Õn con
ng−êi vµ m«i tr−êng sinh th¸i.
8
2.1.4 Quan ®iÓm vÒ sö dông ®Êt n«ng - l©m nghiÖp ë ViÖt Nam
§Êt ®ai lµ nguån tµi nguyªn cã h¹n trong khi nhu cÇu cña con ng−êi lÊy
®i tõ ®Êt mgµy mét t¨ng, mÆt kh¸c ®Êt s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ngµy mét thu hÑp
do bÞ chuyÓn sang quü phi n«ng nghiÖp. V× vËy, sö dông ®Êt n«ng nghiÖp cña
n−íc ta víi môc tiªu n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi trªn c¬ së ®¶m b¶o an
ninh l−¬ng thùc, thùc phÈm, b¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng,
gãp phÇn xãa ®ãi gi¶m nghÌo thùc hiÖn thµnh c«ng chñ tr−¬ng cña §¶ng vµ
Nhµ n−íc, ®ã lµ C«ng nghiÖp hãa, HiÖn ®¹i hãa N«ng nghiÖp N«ng th«n.
(chiÕn l−îc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp n«ng th«n ViÖt Nam ®Õn n¨m 2010 [3], Bé
NNPTNT.2000 [4]). Muèn thùc hiÖn ®−îc môc tiªu trªn, cÇn cã c¸c quan
®iÓm vµ gi¶i ph¸p cô thÓ nh− sau:
- ¸p dông ph−¬ng thøc s¶n xuÊt n«ng - l©m kÕt hîp, ®a d¹ng hãa s¶n
phÈm, chèng xãi mßn röa tr«i, th©m canh bÒn v÷ng.
- N©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng - l©m nghiÖp trªn c¬ së thùc hiÖn
®a d¹ng hãa c©y trång vËt nu«i, chuyÓn ®æi c¬ cÊu c©y trång vËt nu«i phï hîp
víi sinh th¸i vµ b¶o vÖ m«i tr−êng.
- Ph¸t triÓn n«ng l©m - nghiÖp mét c¸ch toµn diÖn vµ cã hÖ thèng trªn
c¬ së chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, ph¸t triÓn theo chiÒu s©u, ®¸p øng yªu cÇu
®a d¹ng hãa cña nÒn kinh tÕ quèc d©n.
- Ph¸t triÓn n«ng - l©m nghiÖp toµn diÖn g¾n víi viÖc xãa ®ãi gi¶m
nghÌo, gi÷ v÷ng æn ®Þnh chÝnh trÞ, an ninh quèc phßng vµ ph¸t huy nÒn v¨n hãa
truyÒn thèng cña c¸c d©n téc, kh«ng ngõng n©ng cao nguån lùc cña con ng−êi.
- Ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng - l©m nghiÖp trªn c¬ së ¸p dông khoa häc c«ng
nghÖ vµo s¶n xuÊt.
- N©ng cao hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng - l©m nghiÖp cña c¬ së ph¶i g¾n
víi ®Þnh h−íng ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña khu vùc, vïng vµ cña c¶ n−íc.
9
2.1.5 Nh÷ng yÕu tè ¶nh h−ëng tíi hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp
HiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp bÞ chi phèi bëi c¸c ®iÒu kiÖn vµ quy
luËt sinh th¸i tù nhiªn, mÆt kh¸c bÞ kiÒm chÕ bëi c¸c ®iÒu kiÖn, quy luËt kinh
tÕ - x· héi vµ c¸c yÕu tè kü thuËt. V× vËy, cã thÓ kh¸i qu¸t nh÷ng ®iÒu kiÖn,
nh©n tè ¶nh h−ëng ®Õn hiÖu qu¶ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp gåm ba néi dung
chÝnh sau:
2.1.5.1 YÕu tè vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn
§iÒu kiÖn tù nhiªn: khÝ hËu, thêi tiÕt, ®Êt ®ai, n−íc... lµ c¸c yÕu tè c¬
b¶n ®Ó x¸c ®Þnh cho sö dông ®Êt n«ng nghiÖp sao cho ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt,
nã ¶nh h−ëng trùc tiÕp ®Õn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. VÞ trÝ ®Þa lý cña vïng víi sù
kh¸c biÖt vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn kh¸c nhau sÏ quyÕt ®Þnh kh¶ n¨ng, c«ng cô vµ
hiÖu qu¶ sö dông ®Êt ®ai. V× vËy, trong thùc tiÔn sö dông ®Êt cÇn ph¶i tu©n thñ
quy luËt tù nhiªn, tËn dông nh÷ng lîi thÕ, h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng xÊu cña tù
nhiªn nh»m ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt vÒ kinh tÕ, x· héi vµ m«i tr−êng.
Theo M¸c, th× ®iÒu kiÖn tù nhiªn lµ c¬ së h×nh thµnh ®Þa t« chªnh lÖch.
Cßn theo N. Borr Lang yÕu tè duy nhÊt quan träng h¹n chÕ ®Õn n¨ng suÊt c©y
trång ë c¸c n−íc ®ang ph¸t triÓn, ®Æc biÖt ®èi víi ng−êi n«ng d©n lµ thiÕu vèn
vµ ®é ph× [22].
2.1.5.2 YÕu tè vÒ ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x∙ héi
Bao gåm c¸c yÕu tè nh− chÕ ®é x· héi, d©n sè vµ lao ®éng, th«ng tin
vµ qu¶n lý, chÝnh s¸ch ®Êt ®ai vµ m«i tr−êng, søc s¶n xuÊt vµ tr×nh ®é ph¸t
triÓn cña kinh tÕ hµng hãa, c¬ cÊu kinh tÕ vµ ph©n bè s¶n xuÊt, c¸c ®iÒu kiÖn
vÒ n«ng nghiÖp, th−¬ng m¹i, giao th«ng, sù ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt,
tr×nh ®é qu¶n lý vµ tæ chøc s¶n xuÊt, sö dông lao ®éng, ¸p dông khoa häc
c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt.
§iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi th−êng cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh, chñ ®¹o ®èi viÖc
10
sö dông ®Êt ®ai, ®Çu t− cho ph¸t triÓn ngµnh n«ng nghiÖp nãi riªng vµ c¸c
ngµnh kh¸c nãi chung.
2.1.5.3 YÕu tè vÒ kü thuËt canh t¸c
BiÖn ph¸p canh t¸c lµ c¸c t¸c ®éng cña con ng−êi vµo sö dông ®Êt ®ai,
c©y trång, vËt nu«i nh»m t¹o nªn sù hµi hßa gi÷a c¸c yÕu tè cña c¸c qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt ®Ó ®¹t ®−îc hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. Trªn c¬ së nghiªn cøu c¸c quy
luËt tù nhiªn ®Ó lùa chän quy tr×nh kü thuËt, gièng c©y con, ¸p dông khoa
häc kü thuËt hîp lý nhÊt nh»m ®¹t ®−îc môc tiªu kinh tÕ cao nhÊt vµ ph¸t
triÓn bÒn v÷ng.
Theo Frank Ellis vµ Douglass C. North, th× ë c¸c n−íc ph¸t triÓn, khi
cã t¸c ®éng tÝch cùc tõ khoa häc kü thuËt, nh−: gièng míi, thñy lîi, ph©n
bãn...dÉn ®Õn yªu cÇu míi còng sÏ ®Æt ra cho c«ng t¸c tæ chøc s¶n xuÊt ®Ó cã
kinh tÕ n«ng nghiÖp t¨ng tr−ëng nhanh h¬n. Nh− vËy, biÖn ph¸p kü thuËt canh
t¸c cã mét ý nghÜa kh«ng kÐm phÇn quan träng trong qu¸ tr×nh khai th¸c theo
chiÒu s©u vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ sö dông ®Êt n«ng nghiÖp.
2.2 T×nh h×nh nghiªn cøu vÒ ®Êt b¹c mµu trªn thÕ giíi
vµ ë viÖt nam
2.2.1 Kh¸i niÖm vÒ ®Êt b¹c mµu
§Êt b¹c mµu lµ nh»m chØ lo¹i ®Êt cã thµnh phÇn c¬ giíi nhÑ, nghÌo kiÖt
vÒ tÊt c¶ c¸c chÊt dinh d−ìng.
Trªn thÕ giíi nhãm ®Êt Acrisols cã diÖn tÝch t−¬ng ®èi lín. HiÖn nay
ch−a thèng kª ®−îc diÖn tÝch riªng rÏ trªn quy m« toµn cÇu, mµ míi thèng kª
®−îc tæng diÖn tÝch chung cña 2 nhãm ®Êt lµ Acrisols vµ Alisols kho¶ng trªn
800 triÖu ha trong ®ã ®Êt Acrsols chiÕm h¬n 400 triÖu ha. PhÇn lín diÖn tÝch
nµy ph©n bè ë vïng nhiÖt ®íi, nh− ë §«ng Nam ¸, T©y Phi, miÒn trung Nam
11
- Xem thêm -
.PDF 
107 
429 
104 
