Tài liệu đánh giá hiện trạng nước thải cụm công nghiệp phú lâm huyện tiên du tỉnh bắc ninh.

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM TRẦN HẢI YẾN Tên đề tài: “ĐÁNH GIÁ HIỆN TRẠNG NƢỚC THẢI CỤM CÔNG NGHIỆP PHÚ LÂM, HUYỆN TIÊN DU, TỈNH BẮC NINH” KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính quy Chuyên ngành : Khoa học môi trƣờng Khoa : Môi trƣờng Khóa học : 2011 - 2015 THÁI NGUYÊN – 2015 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM TRẦN HẢI YẾN Tên đề tài: “ĐÁNH GIÁ HIỆN TRẠNG NƢỚC THẢI CỤM CÔNG NGHIỆP PHÚ LÂM, HUYỆN TIÊN DU, TỈNH BẮC NINH” KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo Chuyên ngành Khoa Lớp Khóa học Giảng viên hƣớng dẫn : Chính quy : Khoa học môi trƣờng : Môi trƣờng : K43 - KHMT - N02 : 2011 - 2015 : ThS. Dƣơng Thị Minh Hòa THÁI NGUYÊN – 2015 i LỜI CẢM ƠN Bên cạnh sự cố gắng của bản thân, em đã nhận được rất nhiều sự quan tâm, động viên, giúp đỡ của thầy cô giáo, gia đình, bạn bè và các cán bộ huyện Tiên Du để hoàn thành chương trình khóa luận tốt nghiệp đại học. Trước hết, em xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ tận tình của cô giáo Dương Thị Minh Hòa là người đã tận tình chỉ bảo hướng dẫn em trong quá trình làm đề tài này. Bên cạnh đó, em cũng xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới các thầy cô trong khoa Môi trường, trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên đã dạy dỗ em trong những năm qua. Em xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của cán bộ Sở Tài nguyên và môi trường tỉnh Bắc Ninh , phòng Tài nguyên và Môi trường huyện Tiên Du, Ban quản lý KCN huyện Tiên Du, UBND xã Phú Lâm đã cung cấp cho em những thông tin, tài liệu liên quan đến đề tài để hoàn thành khóa luận này. Em xin gửi lời cảm ơn tới các thành viên trong gia đình và bạn bè đã động viên, giúp đỡ và tạo điều kiện cho em trong suốt những năm học vừa qua tại trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên Do kiến thức và kinh nghiê ̣m còn h ạn chế nên khoá luâ ̣n không tránh khỏi những thiếu sót. Em rất mong nhận được sự góp ý, chỉnh sửa từ quý thầy cô và ba ̣n đo ̣c để khoá luận của em hoàn thiện hơn. Sau cùng em xin chúc toàn thể thầy cô trong Khoa Môi Trường, lời chúc sức khỏe, luôn thành công trong công việc và cuộc sống. Xin trân trọng cảm ơn! Bắc Ninh, ngày 20 tháng 5 năm 2015 Sinh viên Trần Hải Yến ii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Tình hình xả thải của các khu công nghiệp, làng nghề và khu dân cư ... 16 Bảng 2.2: Các tác nhân ô nhiễm môi trường cụm làng nghề tập trung .......... 18 Bảng 2.3: Toạ độ các vị trí lấy mẫu ................................................................ 19 Bảng 2.4: Kết quả phân tích chất lượng nước mặt 11/2007 ........................... 20 Bảng 2.5: Thành phần chất thải rắn của cụm công nghiệp Phú Lâm năm 2013... 23 Bảng 4.1: Cơ cấu sử dụng đất tại cụm công nghiệp Phú Lâm ........................ 29 Bảng 4.2: Danh mục doanh nghiệp tại cụm công nghiệp Phú Lâm năm 2014 .... 30 Bảng 4.3: Nguyên, nhiên liệu cần thiết để sản xuất giấy ở CCN Phú Lâm .... 34 Bảng 4.4: Công tác thanh tra môi trường đối với doanh nghiệp trong CCN Phú Lâm năm 2014 ................................................................................. 39 Bảng 4.5: Hiện trạng nước thải CCN Phú Lâm quý III năm 2014 ................. 42 Bảng 4.6: Hiện trạng nước thải CCN Phú Lâm quý IV năm 2014 ................. 43 Bảng 4.7. Kết quả phân tích nước thải tại CCN Phú Lâm quý I năm 2015 ... 44 Bảng 4.8 : Kết quả phân tích nước thải quý III, IV năm 2014, quý I năm 2015 tại CCN Phú Lâm .................................................................................... 46 Bảng 4.9: Kết quả phân tích chất lượng nước mặt tại CCN Phú Lâm............ 49 iii DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 4.1: Bản đồ vị trí quy hoạch CCN Phú Lâm .......................................... 28 Hình 4.2: Sơ đồ quá trình sản xuất giấy tái chế tại cụm công nghiệp Phú Lâm ..... 32 Hình 4.3: Sơ đồ tổ chức bộ máy QLMT tại CCN Phú Lâm ........................... 34 Hình 4.4: Biểu đồ thể hiện chất lượng nước thải tại CCN Phú Lâm quý I năm 2015 ......................................................................................................... 45 Hình 4.5: Biểu đồ thể hiện chất lượng nước thải tại CCN Phú Lâm quý III, IV năm 2014 và quý I năm 2015 .................................................................. 47 Hình 4.6: Biểu đồ thể hiện chất lượng nước mặt tại CCN Phú Lâm năm 2015 ..... 49 Hình 4.7. Sơ đồ công nghệ xử lý nước thải chứa chất hữu cơ ........................ 54 Hình 4.8. Sơ đồ công nghệ xử lý nước thải chứa chất vô cơ ......................... 54 Hình 4.9. Công nghệ xử lý nước thải sinh hoạt bằng bể phốt 3 ngăn............. 54 iv DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Nghĩa của từ viết tắt Từ viết tắt BB Bao bì BVMT Bảo vệ môi trường BQL Ban quản lý CCN Cụm công nghiệp KCN Khu công nghiệp CKBVMT Cam kết bảo vệ môi trường CNH-HĐH Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa CP Cổ phần CTNH Chất thải nguy hại CTR Chất thải rắn Cty Công ty ĐTM Báo cáo đánh giá tác động môi trường GRDP Tổng sản phẩm trong địa bàn HTX Hợp tác xã KCN Khu công nghiệp NXB Nhà xuất bản QCCP Quy chuẩn cho phép QCVN Quy chuẩn Việt Nam QLMT Quản lý môi trường QLNN Quản lý nhà nước SX Sản xuất TN&MT Tài nguyên và Môi trường TNHH Trách nhiệm hữu hạn TT QT TN&MT Trung tâm quan trắc tài nguyên và môi trường UBND Ủy ban nhân dân v MỤC LỤC PHẦN 1: MỞ ĐẦU.......................................................................................... 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................... 1 1.2. Mục đích đề tài ........................................................................................ 2 1.3. Yêu cầu ................................................................................................... 3 1.4. Ý nghĩa của đề tài.................................................................................... 3 PHẦN 2: TỔNG QUAN TÀI LIỆU............................................................... 4 2.1. Cơ sở khoa học của đề tài ....................................................................... 4 2.1.1.Cơ sở lý luận ......................................................................................... 4 2.1.2. Cơ sở pháp lý ....................................................................................... 6 2.2. Tổng quan về CCN Việt Nam................................................................. 8 2.2.1. Sự hình thành và phát triển CCN ở Việt Nam ..................................... 8 2.2.2. Hiện trạng môi trường CCN ở Việt nam ........................................... 10 2.2.3. Thực trạng quản lý môi trường CCN ở Việt Nam ............................. 14 2.4. Một số nghiên cứu về môi trường CCN ở Bắc Ninh ............................ 15 2.4.1. Hiện trạng môi trường ở Bắc Ninh .................................................... 15 2.4.2. Một số nghiên cứu về môi trường CCN Phú Lâm ............................. 19 PHẦN 3: ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................................................................................ 24 3.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ........................................................ 24 3.1.1. Đối tượng ngiên cứu .......................................................................... 24 3.1.2. Phạm vi nghiên cứu............................................................................ 24 3.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu ......................................................... 24 3.3. Nội dung nghiên cứu ............................................................................. 24 3.4. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 24 3.4.1. Phương pháp kế thừa ......................................................................... 24 3.4.2. Phương pháp điều tra, khảo sát .......................................................... 24 vi 3.4.3. Phương pháp lấy mẫu......................................................................... 25 3.4.5. Phương pháp phân tích, xử lý số liệu................................................. 25 4.1. Tổng quan về cụm công nghiệp Phú Lâm, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh.. 27 4.1.1. Sự hình thành và phát triển CCN Phú Lâm ....................................... 27 4.1.2. Tình hình hoạt động sản xuất kinh doanh của CCN Phú Lâm .......... 30 4.1.3. Công nghệ sản xuất giấy tại CCN Phú Lâm ...................................... 32 4.2. Hiện trạng công tác Quản lý môi trường CCN Phú Lâm ..................... 34 4.2.1. Cơ cấu tổ chức về quản lý môi trường trong CCN ............................ 34 4.2.2. Các biện pháp quản lý và kiểm soát nước thải, khí thải, chất thải rắn ..... 35 4.2.3. Công tác báo cáo kiểm soát ô nhiễm môi trường .............................. 37 4.2.4. Công tác thanh tra môi trường ........................................................... 38 4.2.5. Công tác xử lý vi phạm trong lĩnh vực BVMT.................................. 40 4.2.6. Công tác truyền thông môi trường ..................................................... 41 4.3. Đánh giá hiện trạng nước thải cụm công nghiệp Phú Lâm .................. 42 4.3.1. Hiện trạng nước thải CCN Phú Lâm Quý III năm 2014. ................... 42 4.3.2. Hiện trạng nước thải CCN Phú Lâm Quý IV năm 2014. .................. 43 4.3.3. Hiện trạng nước thải CCN Phú Lâm Quý I năm 2015. ..................... 44 4.4. Ảnh hưởng của nước thải CCN Phú Lâm đến môi trường nước xung quanh ............................................................................................................ 48 4.5. Một số giải pháp giảm thiểu ô nhiễm môi trường nước tại CCN Phú Lâm.. 50 4.5.1. Giải pháp kinh tế ................................................................................ 50 4.5.2. Quy hoạch, xây dựng ......................................................................... 50 4.5.3. Tuyên trường, giáo dục nâng cao ý thức cộng đồng.......................... 51 4.5.4. Quản lí và xử lý vi phạm................................................................... 51 4.5.5. Giám sát chất lượng môi trường ........................................................ 52 4.5.5. Biện pháp về kỹ thuật công nghệ ....................................................... 53 vii PHẦN 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..................................................... 56 5.1. Kết luận ................................................................................................. 56 5.2. Kiến nghị ............................................................................................... 57 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 59 I. TIẾNG VIỆT ............................................................................................ 59 II. TIẾNG ANH ........................................................................................... 59 1 PHẦN 1 MỞ ĐẦU 1.1. Tính cấp thiết của đề tài Đất nước ta đang tích cực đẩy nhanh quá trình công nghiệp hóa và hiện đại hóa, nhằm mục đích phát triển kinh tế xã hội và nâng cao thu nhập cho người lao động. Việc phát triển ngày càng mạnh các ngành công nghiệp đi đôi với khai thác tài nguyên thiên nhiên phục vụ các hoạt động công nghiệp ngày càng nhiều. Chính điều này đã tạo nên mâu thuẫn giữa phát triển Kinh tế xã hội và Bảo vệ môi trường tự nhiên. Việc khai thác tài nguyên quá mức làm suy kiệt tài nguyên thiên nhiên, mất cân bằng sinh thái, ô nhiễm môi trường… Vấn đề bảo vệ môi trường và tài nguyên thiên nhiên hiện nay đang là mối quan tâm lớn của tỉnh Bắc Ninh. Làm thế nào để kết hợp việc khai thác tài nguyên thiên nhiên với việc cải tạo phục hồi các nguồn tài nguyên, nghiên cứu các biện pháp sử dụng hợp lý và hiệu quả các nguồn tài nguyên thiên nhiên và môi trường nhằm phục vụ cho việc phát triển lâu dài của con người là những vấn đề bức xúc đang đặt ra cho các nhà quản lý cũng như các nhà khoa học để giải quyết. Đó là tiền đề cho việc xây dựng kế hoạch bảo vệ môi trường nhằm phát triển bền vững, vạch ra những kế hoạch, chính sách, chiến lược phát triển kinh tế, sử dụng hợp lý tài nguyên thiên nhiên. Hiện nay, các dự án Khu công nghiệp (KCN), Cụm công nghiệp (CCN) bắt buộc phải cam kết thực hiện công tác quản lý bảo vệ môi trường theo đúng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải, chất thải rắn, chất thải nguy hại, nước thải công nghiệp. Tính đến nay, tỉnh Bắc Ninh hiện nay có 15 khu công nghiệp (KCN) tập trung, 1 khu công nghệ thông tin, và hơn 30 cụm công nghiệp (CCN). Trong đó, huyện Tiên Du có Cụm công nghiệp Phú Lâm nằm ở xóm Hạ Giang của thôn Tam Tảo. Hoạt động chủ yếu của các doanh nghiệp là tái chế giấy và tính đến đầu năm 2010 có khoảng 20 doanh nghiệp cùng sản xuất trong Cụm 2 doanh nghiệp này. Ảnh hưởng từ sự phát triển mạnh mẽ của cụm công nghiệp Phú Lâm nhưng do chưa chú trọng đến công tác bảo vệ môi trường nên sự ô nhiễm môi trường tại Cụm công nghiệp Phú Lâm đã đến mức báo động. Nước thải và khói bụi từ các doanh nghiệp làm giấy trong cụm công nghiệp được xả thải và phát tán tự do ra môi trường mà không qua xử lý khiến cho tình trạng ô nhiễm ngày càng trầm trọng. Đặc biệt là việc sông Ngũ Huyện Khê bị “đầu độc” một cách công khai bởi nước thải độc hại từ các nhà máy, xí nghiệp thuộc các doanh nghiệp gây ảnh hưởng đến môi trường và cảnh quan của địa phương. Trước tình trạng đó, các cấp, các ngành đã có nhiều biện pháp để xử lý, khắc phục, tuy nhiên cũng mới chỉ dừng lại ở quy mô từng cơ sở nhỏ lẻ mà chưa có giải pháp tổng thể. Mặt khác cho đến nay, chưa có đề tài, dự án nào nghiên cứu chi tiết, tổng hợp về hiện trạng các nguồn xả thải và đánh giá khả năng chịu tải của sông Ngũ Huyện Khê nơi tiếp nhận nước thải… Vì vậy, việc đầu tư cải tạo hệ thống thoát nước và xây dựng hệ thống xử lý nước thải tập trung là mong mỏi của ban quản lý CCN Phú Lâm, chính quyền địa phương cũng như người dân nơi đây. Xuất phát từ yêu cầu thực tiễn đó, em tiến hành thực hiện đề tài: “Đánh giá hiện trạng nước thải Cụm công nghiệp Phú Lâm, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh”. 1.2. Mục đích đề tài - Tìm hiểu tổng quan về cụm công nghiệp Phú Lâm, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. - Hiện trạng công tác quản lý môi trường của cụm công nghiệp Phú Lâm, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. - Đánh giá hiện trạng nước thải cụm công nghiệp Phú Lâm, huyện Tiên Du, Tỉnh Bắc Ninh. 3 - Đánh giá hiện trạng môi trường nước mặt khu vực cụm công nghiệp Phú Lâm, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh. - Đề xuất các biện pháp giảm thiểu ô nhiễm do nước thải của cụm công nghiệp. 1.3. Yêu cầu - Số liệu thu thập phản ánh trung thực khách quan. - Kết quả phân tích phải chính xác. - Những kiến nghị đưa ra phải phù hợp với thực tế của địa phương. 1.4. Ý nghĩa của đề tài - Ý nghĩa học tập: Nâng cao kiến thức và kỹ năng rút ra kinh nghiệm thực tế phục vụ công tác bảo vệ môi trường; vận dụng, phát huy và nâng cao kiến thức đã học. - Ý nghĩa thực tiễn: Tìm hiểu được thực trạng nước thải của cụm công nghiệp Phú Lâm. Từ dó đưa ra những biện pháp khắc phục có hiệu quả để bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế xã hội. 4 PHẦN 2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1. Cơ sở khoa học của đề tài 2.1.1.Cơ sở lý luận - Một số khái niệm về môi trường Theo UNESCO, môi trường được hiểu là “Toàn bộ các hệ thống tự nhiên và các hệ thống do con người tạo ra xung quanh mình, trong đó con người sinh sống và bằng lao động của mình đã khai thác các tài nguyên thiên nhiên hoặc nhân tạo nhằm thỏa mãn những nhu cầu của con người” (Paper JAAPU) [14]. Theo "Luật Bảo vệ môi trường" của nước CHXHCN Việt Nam thì môi trường được khái niệm như sau: “ Môi trường là hệ thống các yếu tố vật chất tự nhiên và nhân tạo có tác động đối với sự tồn tại và phát triển của con người và sinh vật ” (Luật bảo vệ môi trường, 2014) [6]. - Khái niệm về tài nguyên nƣớc: Là một dạng tài nguyên thiên nhiên vừa hữu hạn vừa vô hạn và chính bản thân nước có thể đáp ứng yêu cầu của cuộc sống như ăn uống, sinh hoạt, hoạt động công nghiệp, năng lượng, giao thông vận tải, du lịch... (Dư Ngọc Thành, 2007) [7]. - Khái niệm nƣớc mặt: Là nước tồn tại trên mặt đất liền hoặc hải đảo. - Khái niệm nƣớc ngầm: Là nước tồn tại trong các tầng chứa nước dưới mặt đất (Dư Ngọc Thành, 2007) [7]. - Ô nhiễm môi trƣờng : là sự tích lũy trong môi trường các yếu tố vật lý, hóa học, sinh học vượt quá tiêu chuẩn chất lượng môi trường khiến cho môi trường trở lên độc hại đối với con người và sinh vật (Lê Văn Thiện, 2007) [8]. - Khái niệm về suy thoái ô nhiễm nguồn nƣớc: Sự ô nhiễm môi trường nước là sự thay đổi thành phần và tính chất của nước gây ảnh hưởng đến hoạt động sống bình thường của con người và sinh vật (Lê Văn Thiện, 2007) [8]. 5 Theo hiến chương Châu Âu: Ô nhiễm môi trường nước là sự biến đổi chủ yếu do con người gây ra đối với chất lượng nước làm ô nhiễm nước và gây nguy hại cho việc sử dụng, cho nông nghiệp, cho công nghiệp, nuôi cá, nghỉ ngơi, giải trí, cho động vật nuôi cũng như các loài hoang dại ( Paper JAAPU ) [14]. - Các dạng ô nhiễm nƣớc: Có nhiều cách phân loại ô nhiễm nước. Hoặc dựa vào nguồn gốc gây ô nhiễm như ô nhiễm do công nghiệp, nông nghiệp hay sinh hoạt. Hoặc dựa vào môi trường nước như ô nhiễm nước ngọt, ô nhiễm biển và đại dương. Hoặc dựa vào tính chất của ô nhiễm như ô nhiễm sinh học, hóa học hay vật lý (Lê Văn Thiện, 2007) [8]. - Quản lý môi trƣờng và phòng chống ô nhiễm:“Quản lý môi trường là một hoạt động trong quản lý xã hội: có tác động điều chỉnh các hoạt động của con người dựa trên sự tiếp cận có hệ thống và các kĩ năng điều phối thông tin, đối với các vấn đề môi trường có liên quan đến con người, xuất phát từ quan điểm định lượng, hướng tới phát triển bền vững và sử dụng hợp lý tài nguyên” (Nguyễn Thị Thanh Nga, 2014) [5]. Quản lý môi trường được thực hiện bằng tổng hợp các biện pháp: Luật pháp, chính sách, kinh tế, công nghệ, xã hội, văn hoá, giáo dục… Các biện pháp này có thể đan xen, phối hợp, tích hợp với nhau tuỳ theo điều kiện cụ thể của vấn đề đặt ra. Việc quản lý môi trường được thực hiện ở mọi quy mô: toàn cầu, khu vực, quốc gia, tỉnh, huyện, cơ sở sản xuất, hộ gia đình… Nguồn nước bị ô nhiễm có dấu hiệu đặc trưng sau đây: + Có xuất hiện các chất nổi trên bề mặt nước và các cặn lắng chìm xuống đáy nguồn. + Thay đổi tính chất lý học (độ trong, màu, mùi, nhiệt độ …) + Thay đổi thành phần hoá học (pH, hàm lượng của các chất hữu cơ và vô cơ, xuất hiện các chất độc hại …) + Lượng ôxy hoà tan (DO) trong nước giảm do các quá trình sinh hoá để oxy hoá các chất bẩn hữu cơ vừa mới thải vào. 6 + Các vi sinh vật thay đổi về loài và về số lượng, có xuất hiện các vi trùng gây bệnh . Các thông số đánh giá chất lượng nước thải: * Nhiệt độ : Nhiệt độ tác động tới các quá trình sinh hóa diễn ra trong nguồn nước tự nhiên. Sự thay đổi về nhiệt kéo theo các thay đổi về chất lượng nước, tốc độ, dạng phân hủy các hợp chất hữu cơ, các nồng độ oxy hòa tan. * Độ pH: Là chỉ số thể hiện độ axit hay bazo của nước, là yếu tố môi trường ảnh hưởng tới tốc độ phát triển và sự giới hạn phát triển của vi sinh vật trong nước. * BOD (Biochemical Oxygen Demand – Nhu cầu oxy hóa sinh hóa): Là lượng oxy cần thiết cung cấp để vi sinh vật phân hủy các chất hữu cơ trong điều kiện tiêu chuẩn về nhiệt độ và thời gian. * COD (Nhu cầu oxy hóa hóa học): Là lượng oxy cần thiết để oxy hóa các chất hóa học trong nước. * NO3: Là sản phẩm cuối cùng của sự phân hủy các chất có chứa Nito trong nước thải. * Các yếu tố kim loại nặng: Các kim loại nặng là những yếu tố mà tỷ trọng của chúng bằng hoặc lớn hơn 5 như Asen, Cadimi, Fe, Mn...ở hàm lượng nhỏ nhất định chúng cần cho sự phát triển và sinh trưởng của động thực vật nhưng khi hàm lượng tăng thì chúng trở nên độc hại đối với sinh vật và con người thông qua chuỗi mắt xích thức ăn. * Coliform: là nhóm vi sinh vật quan trọng trong chỉ thị môi trường. -Tổng chất rắn lơ lửng (TSS) là chất rắn trong nước có thể loại bỏ bởi bộ lọc. Chất rắn lơ lửng có thể xuất phát từ bùn, thực vật và động vật mục nát, chất thải công nghiệp và nước thải. Nồng độ cao của chất rắn lơ lửng có thể gây ra vấn đề tắc nghén tại hệ xử lý làm hỏng thiết bị. TSS cao còn ảnh hưởng đến đời sống thủy sinh, TSS cao có thể ngăn chặn ánh sáng từ thực vật ngập nước, khi số lượng ánh sáng truyền qua nước giảm, quá trình quang hợp giảm. 2.1.2. Cơ sở pháp lý 7 - Luật Bảo vệ Môi trường số 55/2014/QH13 ngày 23/6/2014 được Quốc hội thông qua tại kỳ họp thứ 7, khóa XIII (gồm 20 chương, 175 điều, có hiệu lực từ 01/01/2015). - Nghị quyết số 41-NQ/TW ngày 15/11/2004 của Bộ chính trị về Bảo vệ môi trường trong thời kì đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. - Nghị định số 80/2006/NĐ-CP ngày 9 tháng 8 năm 2006 của Chính phủ về việc quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Bảo vệ môi trường. - Nghị định số 21/2008/NĐ-CP về sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 80/2006/NĐ-CP ngày 09/08/2006 của Chính phủ về việc quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật BVMT. - Nghị định số 80/2014/NĐ-CP ngày 06/08/2014 của Chính Phủ: Quy định về thoát nước và xử lý nước thải. - Nghị định số 179/2013/NĐ-CP ngày 14/11/2013 của Chính phủ : Quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường. - Nghị định số 67/2011/NÐ-CP ngày 08/08/2011 của Chính phủ Quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Thuế bảo vệ môi trýờng. - Nghị định số 25/2013/NÐ-CP ngày 29/3/2013 của Chính phủ : Về phí bảo vệ môi trường đối với nước thải. - Nghị định số 201/2013/NĐ-CP ngày 27/11/2013 của Chính phủ về Quy định chi tiết một số điều của Luật tài nguyên nước. - Thông tư số 04/2012/TT-BTNMT về quy định tiêu chí xác định cơ sở gây ô nhiễm môi trường, gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. - Thông tư liên tịch số 04/2013/TTLT-BNNPTNT-BTC-BKHĐT Thông tư liên tịch hướng dẫn chế độ quản lý, sử dụng kinh phí ngân sách Nhà nước chi cho Chương trình mục tiêu quốc gia Nước sạch và Vệ sinh môi trường nông thôn giai đoạn 2012-2015. 8 - Quyết định số 81/2006/QĐ - TTg của Thủ tướng chính phủ phê duyệt chiến lược quốc gia về tài nguyên nước đến năm 2020. - Quyết định số 79/2011/QĐ-UBND ngày 08/07/2011 của UBND tỉnh Bắc Ninh về việc ban hành Quy chế phối hợp quản lý cụm công nghiệp trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh. - Quyết định số 294/2014/QĐ-UBND ngày 13/06/2014 của UBND tỉnh Bắc Ninh về việc ban hành Quy chế Bảo vệ môi trường làng nghề, khu dân cư, cụm công nghiệp tỉnh Bắc Ninh. - Chỉ thị số 26/CP-TTg ngày 25/08/2014 của Thủ tướng Chính phủ ký ban hành về ciệc triển khai thi hành Luật Bảo vệ Môi trường. - Chỉ thị số 36/2008/CT - BNN ngày 20/02/2008 của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn về việc tăng cường các hoạt động bảo vệ môi trường trong Nông nghiệp và Phát triển nông thôn. - Hệ thống các tiêu chuẩn, quy chuẩn Việt Nam + QCVN 40:2011/BTNMT Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về nước thải công nghiệp (thay thế TCVN 5945:2005 ). + QCVN 08:2008/BTNMT Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng nước mặt + QCVN 09:2008/BTNMT Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về chất lượng nước ngầm. 2.2. Tổng quan về CCN Việt Nam 2.2.1. Sự hình thành và phát triển CCN ở Việt Nam * Khái niệm về CCN: Trong lịch sử kinh tế thế giới, khái niệm cụm công nghiệp đã xuất hiện khá lâu, tuy nhiên do những cách tiếp cận khác nhau, do có sự khác biệt về trình độ nền sản xuất công nghiệp cũng như điều kiện kinh tế, xã hội, đã dẫn đến có khá nhiều quan điểm và cách hiểu khác nhau về cụm công nghiệp. 9 Vào cuối thế kỷ 19, khái niệm về cụm công nghiệp (CCN) “district industriel” xuất hiện do Mashall đưa ra khi ông nghiên cứu về sự tập trung sản xuất công nghiệp ở miền Bắc nước Anh. Sau đó, các nhà khoa học, nhà nghiên cứu và chính phủ trên thế giới đã đưa ra nhiều khái niệm CCN với các cách tiếp cận khác nhau phù hợp với điều kiện mỗi vùng và địa phương trong phát triển kinh tế. Tiêu biểu như: Theo M.Porter, người đã có công trong việc phát triển lý thuyết về CCN thì cho rằng “CCN là sự tập trung về địa lý của các doanh nghiệp, của các nhà cung cấp dịch vụ chuyên nghiệp hóa, của những những người được hưởng dịch vụ, của các ngành công nghiệp và các tổ chức có liên quan” [13]. Theo G.Becattini, cụm công nghiệp là một thực thể xã hội – lãnh thổ đặc trưng bởi sự có mặt hoạt động của một cộng đồng người và quần thể doanh nghiệp trong một không gian địa lý và lịch sử nhất định [12]. Thực tế, có nhiều định nghĩa khác nhau về CCN. Nhưng trong các định nghĩa đều chưa đề cập đến sự tập trung theo địa lý của các doanh nghiệp gắn liền với sự thay đổi mới và có sự phát triển năng động do tính hiệp đồng thừa hưởng từ “Tính hiệu quả tập thể” thông qua các tác động kinh tế từ bên ngoài, từ mạng lưới các nhà cung cấp, mạng lưới khách hàng và các lợi ích của hoạt động tập thể. Trong CCN, vấn đề mấu chốt là có sự hiệp đồng, sản xuất với quy mô, có sự tác động qua lại, có sự tương trợ, có sự ganh đua và có khả năng phản ứng nhanh với những thay đổi của thị trường để mang lại hiệu quả trong sản xuất và kinh doanh. Ở Việt Nam, theo Quy chế Quản lý cụm công nghiệp ban hành kèm theo Quyết định số 105/2009/QĐ-TTg ngày 19 tháng 8 năm 2009 của Thủ tướng Chính phủ: “Cụm công nghiệp là khu vực tập trung các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp, cơ sở dịch vụ phục vụ sản xuất công nghiệp - tiểu thủ công nghiệp; có ranh giới địa lý xác định, không có dân cư sinh sống; được đầu tư xây dựng chủ yếu nhằm di dời, sắp xếp, thu hút các cơ sở sản xuất, các doanh nghiệp nhỏ và vừa, các cá nhân, hộ gia đình ở địa phương vào đầu tư sản xuất, kinh doanh; do Ủy ban nhân dân các tỉnh, 10 thành phố trực thuộc Trung ương (sau đây gọi chung là Ủy ban nhân dân cấp tỉnh) quyết định thành lập. Cụm công nghiệp hoạt động theo Quy chế này và các quy định của pháp luật liên quan. Cụm công nghiệp có quy mô diện tích không quá 50 (năm mươi) ha. Trường hợp cần thiết phải mở rộng cụm công nghiệp hiện có thì tổng diện tích sau khi mở rộng cũng không vượt quá 75 (bảy mươi lăm) ha.” [12]. * Vai trò của cụm công nghiệp trong phát triển kinh tế Việc hình thành các CCN là một yêu cầu tất yếu của sự phát triển kinh tế xã hội, nhất là đối với các nước đang phát triển. Do đó, vai trò của các CCN trong phát triển kinh tế có thể xác định rõ trên một số khía cạnh chủ yếu như sau: Thứ nhất: Cụm công nghiệp góp phần đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Thứ hai: Cụm công nghiệp góp phần làm tăng giá trị sản xuất và tăng thu ngân sách địa phương. Thứ ba: Việc phát triển sản xuất tại cụm công nghiệp sẽ tạo điều kiện thúc đẩy tiến bộ khoa học – công nghệ trong sản xuất, kinh doanh. Thứ tư: Cụm công nghiệp góp phần tạo việc làm và tăng thu nhập cho người lao động nông thôn. Thứ năm: Cụm công nghiệp góp phần làm giảm thiểu ô nhiễm môi trường trong khu dân cư. 2.2.2. Hiện trạng môi trường CCN ở Việt nam Việc phát triển CCN có vai trò vô cùng quan trọng đối với nền kinh tế. Tuy CCN được thành lập để tập trung các cơ sở sản xuất ra khỏi khu dân cư nhưng tại các CCN có nhiều vấn đề phát sinh như chủ doanh nghiệp tự ý xả thải, chủ đầu tư quản lý kém, thiếu đồng bộ,… dẫn tới hậu quả khi CCN ngày càng phát triển thì lượng chất thải được thải vào môi trường càng nhiều từ đó gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. 11 Chất thải cụm công nghiệp là vật chất ở thể rắn, lỏng, khí được thải ra từ sản xuât của các doanh nghiệp trong cụm công nghiệp. Ô nhiễm môi trường là sự làm thay đổi tính chất của môi trường, vi phạm tiêu chuẩn môi trường. Ô nhiễm môi trường tại các CCN là việc môi trường tại các cụm công nghiệp có các thông số không phù hợp với tiêu chuẩn môi trường. Đây là một trong những ngoại ứng tiêu cực phát sinh trong quá trình sản xuất. Nó ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường sinh thái cũng như môi trường sống và sản xuất của con người. Thực tế đã chứng minh các vấn đề môi trường do cụm công nghiệp sinh ra đó là: a. Ô nhiễm môi trƣờng nƣớc do nƣớc thải cụm công nghiệp Ô nhiễm môi trường nước là sự biến đổi tính chất vật lý, tính chất hóa học và thành phần sinh học của nước không phù hợp với tiêu chuẩn, quy chuẩn kỹ thuật cho phép, vượt quá khả năng tự làm sạch của môi trường nước, gây ảnh hưởng xấu đến con người và sinh vật. Nước thải cụm công nghiệp là nước thải được sinh ra trong quá trình sản xuất của CCN từ các hoạt động phục vụ cho quá trình sản xuất và các công đoạn sản xuất. Thành phần nước thải của các CCN phụ thuộc vào ngành nghề của cơ sở sản xuất trong cụm. Nó chủ yếu bao gồm các chất dinh dưỡng (thể hiện bằng hàm lượng tổng Nitơ và Photpho), chất hữu cơ (thể hiện qua hàm lượng BOD, COD), các chất lơ lửng (SS) và kim loại nặng. Chất lượng nước thải đầu ra ở các CCN phụ thuộc rất nhiều vào việc nước thải có được xử lý hay không. Nhiều CCN đi vào hoạt động mà hoàn toàn chưa triển khai xây dựng hạng mục xử lý nước thải, nhiều CCN đã có hệ thống xử lý nước thải tập trung nhưng tỷ lệ đấu nối của các doanh nghiệp trong CCN còn thấp.Bên cạnh đó, do đặc thù phần lớn các doanh nghiệp tập