Tài liệu đánh giá công tác quản lý nhà nước về môi trường và hiện trạng môi trường nước tại xã xuân mãn huyện lộc bình tỉnh lạng sơn

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ---------------------- VI VĂN ĐÔNG Tên đề tài: ĐÁNH GIÁ CÔNG TÁC QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ MÔI TRƢỜNG VÀ HIỆN TRẠNG MÔI TRƢỜNG NƢỚC TẠI XÃ XUÂN MÃN, HUYỆN LỘC BÌNH, TỈNH LẠNG SƠN KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính quy Chuyên ngành : Khoa học môi trƣờng Khoa : Môi trƣờng Khóa học : 2011 – 2015 Thái Nguyên, năm 2015 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ---------------------- VI VĂN ĐÔNG Tên đề tài: ĐÁNH GIÁ CÔNG TÁC QUẢN LÝ NHÀ NƢỚC VỀ MÔI TRƢỜNG VÀ HIỆN TRẠNG MÔI TRƢỜNG NƢỚC TẠI XÃ XUÂN MÃN, HUYỆN LỘC BÌNH, TỈNH LẠNG SƠN KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC Hệ đào tạo : Chính quy Chuyên ngành : Khoa học môi trƣờng Khoa : Môi trƣờng Khóa học : 2011 – 2015 Giảng viên hƣớng dẫn : TS. Nguyễn Đức Thạnh Thái Nguyên, năm 2015 i LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành khóa luận tốt nghiệp này ngoài sự nỗ lực của bản thân tôi đã nhận đƣợc sự giúp đỡ nhiệt tình của cơ quan, các thầy cô, bạn bè và gia đình. Tôi xin cảm ơn xã Xuân Mãn – huyện Lộc Bình – tỉnh Lạng Sơn nơi tôi thực hiện đề tài: “Đánh giá công tác quản lý nhà nước về môi trường và hiện trạng môi trường nước tại xã Xuân Mãn, huyện Lộc Bình, tỉnh Lạng Sơn” đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi đƣợc học tập và thực hiện đề tài này. Nhân đây tôi xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo khoa Môi trƣờng - trƣờng Đại học Nông Lâm Thái Nguyên đã có sự giúp đỡ tận tình cho tôi học tập và kiến thức trong 4 năm học tại trƣờng và cảm ơn tới bạn bè và ngƣời thân đã luôn động viên và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi khi thực hiện đề tài. Đặc biệt tôi gửi lời cảm ơn sâu sắc tới thầy giáo TS. Nguyễn Đức Thạnh ngƣời đã tận tình hƣớng dẫn, giúp đỡ và đóng góp những ý kiến quý báu trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Do thời gian và trình độ còn hạn chế nên bài đề tài của tôi còn nhiều thiếu sót rất mong nhận đƣợc sự đóng góp ý kiến của các thầy cô và bạn bè đồng nghiệp để bản đề tài của tôi đƣợc hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Thái Nguyên, ngày 12 tháng 05 năm 2015 Sinh viên Vi Văn Đông ii MỤC LỤC PHẦN1.MỞ ĐẦU………………………………………………………….1 1.1.Đặt vấn đề……………………………………………………………....1 1.2.Mục tiêu của đề tài……………………………………………………..1 1.3.Ý nghĩa của đề tài……………………………………………………....2 PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU………………………………………..3 2.1. Cơ sở khoa học của đề tài………………………………………….…..3 2.1.1.Cơ sở pháp lý…………………………………………………….…...3 2.1.2. Cơ sở lý luận…………………………………………………………3 2.1.3. Cơ sở thực tiễn………………………………………………………5 2.2. Thực trạng môi trƣờng trên Thế giới và Việt Nam……………………8 2.2.1. Thực trạng môi trường trên Thế giới………………………………….…8 2.2.2. Hiện trạng môi trường ở Việt Nam……………………………………..12 2.3.Công tác quản lý môi trƣờng trên Thế Giới và ở Việt Nam…………..18 2.3.1.Công tác quản lý môi trường trên Thế Giới………………………...18 2.3.2.Công tác quản lý môi trường ở Việt Nam…………………………..19 2.3.3.Công tác quản lý môi trường ở tỉnh Lạng Sơn…………………..….21 PHẦN3.ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG, PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CƢ́U...…24 3.1.Đối tƣợng, phạm vi, nghiên cứu.……………………………………..24 3.1.1.Đối tượng nghiên cứu…………………………………………….…24 3.1.2. Phạm vi nghiên cứu…………………………….….…………………….24 3.2.Nội dung nghiên cứu………………………………………………….24 3.3.Phƣơng pháp nghiên cứu.……………………………………………..26 3.3.1. Phương pháp kế thừa……………………………………………....26 3.3.2. Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp…………………………......26 3.3.3. Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp.……………………………...26 3.3.4. Phương pháp chuyên gia..……………………………………….....27 3.3.5. Phương pháp xử lý và phân tích số liệu..…………………………..27 Phần 4. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN...………………...28 4.1. Tình hình cơ bản của Xã Xuân Mãn..………………………………..28 4.1.1. Điều kiện tự nhiên……………..…………………………………...28 4.1.1.1. Vị trí địa lý…………………...…………………………………...28 4.1.1.2. Đặc điểm địa hình, địa mạo…..……………………………….....28 4.1.1.3. Đặc điểm khí hậu, thời tiết……...………………………………..29 4.1.1.4. Đặc điểm thuỷ văn..........................................................................29 4.1.1.5. Các nguồn tài nguyên.....................................................................29 iii 4.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội...................................................................33 4.1.2.1. Thực trạng phát triển kinh tế..........................................................33 4.1.2.2. Thực trạng phát triển cơ sở hạ tầng...............................................34 4.1.3. Thực trạng môi trường……………………………………………..35 4.1.4 Đánh giá chung về điều kiện tự nhiên, tài nguyên và cảnh quan môi trường……………………………………………………………………..36 4.1.4.1 Những thuận lợi, lợi thế………………………………………..…36 4.1.4.2 Những khó khăn, hạn chế.........…………………………………...36 4.2. Đánh giá thực trạng môi trƣờng của Xã Xuân Mãn……..……….…..37 4.2.1. Môi trường nước…………………………………………..……....37 4.2.1.1. Thực trạng sử dụng nguồn nước và các công trình vệ sinh……...37 4.2.1.2. Nguồn gây ô nhiễm môi trường nước………..………….……….38 4.2.1.3. Ô nhiễm môi trường nước…………………...…………………...40 4.2.2. Hiện trạng nguồn rác thải……………………..…………………...43 4.2.2.1. Nguồn phát sinh rác thải……………………..…………………..43 4.2.3. Thực trạng môi trường đất……………………..…………………..43 4.2.4. Thực trạng môi trường không khí………………..………………….....44 4.3. Đánh giá thực trạng công tác quản lý môi trƣờng…...……………….45 4.3.1. Thực trạng công tác quản lý môi trường của xã Xuân Mãn…..…...45 4.3.1.1 Vấn đề nhân lực trong quản lý môi trường………………....…….45 4.3.1.2.Đánh giá về công tác triển khai thực hiện các văn bản, chỉ thị của cấp trên về hoạt động quản lý môi trường của xã......................................47 4.3.1.3. Công cụ và phương tiện vận chuyển phục vụ công tác BVMT trên địa bàn xã……………....………………………………………………….……..49 4.3.2. Đánh giá chung và đề xuất giải pháp quản lý môi trường...……….49 4.3.2.1. Đánh giá chung………………………………………...………...50 4.3.2.2. Đề xuất giải pháp quản lý môi trường………………....…………51 Phần 5. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ……………………………………53 5.1. Kết luận………………………………………………………………53 5.2. Kiến nghị……………………………………………………………..54 TÀI LIỆU THAM KHẢO………………………………………………..56 iv DANH MỤC CÁC CỤM, TỪ VIẾT TẮT BVMT : Bảo vệ môi trƣờng BVTV : Bảo vệ thực vật KCN : Khu công nghiệp QLMT : Quản lý môi trƣờng UBND : Ủy ban nhân dân VSMT : Vệ sinh môi trƣờng ĐBSCL : Đồng bằng sông Cửu long BHYT : Bảo hiểm y tế CTR : Chất thải rắn v DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 4.1: Thực trạng sử dụng đất trên địa bàn Xã Xuân Mãn...................30 Bảng 4.2: Cơ cấu các loại cây trồng trên địa bàn xã Xuân Mãn.................33 Bảng 4.3: Cơ cấu các loại vật nuôi trên địa bàn xã Xuân Mãn...................34 Bảng 4.4: Thực trạng sử dụng nguồn nƣớc và công trình hợp vệ sinh trên địa bàn Xã Xuân Mãn...........................................................37 Bảng 4.5: Các hoạt động sản xuất kinh doanh có tác động đến nguồn nƣớc.........38 Bảng 4.6: Tỉ lệ hộ gia đình có các loại cống thải........................................40 Bảng 4.7: Biện pháp xử lý nƣớc thải trong chăn nuôi của một số hộ gia đình . 41 Bảng 4.8: Hiện trạng sử dụng đất năm 2014............................................... 43 Bảng 4.9: Các nguồn chính gây ô nhiễm môi trƣờng không khí ................ 44 Bảng 4.10: Một số nội dung chỉ đạo về QLMT của cơ quan cấp trên đối với UBND xã……………..…………………………………………………..48 vi DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ Hình 2.3: Sơ đồ bộ máy tổ chức công tác quản lý môi trƣờng ở Việt Nam.......................................................................................................................19 Hình 4.1: Bộ máy quản lý môi trƣờng tại Xã Xuân Mãn.................45 1 PHẦN 1 MỞ ĐẦU 1.1. Đặt vấn đề Ô nhiễm môi trƣờng đang là vấn đề đáng lo ngại không những đối với các nƣớc phát triển mà còn là sự thách thức với các nƣớc đang phát triển trong đó có Việt Nam. Vấn đề đặt ra là phải làm nhƣ thế nào đề quản lý cũng nhƣ bảo vệ môi trƣờng một cách tốt nhất. Nhiệm vụ bảo vệ môi trƣờng trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc hiện nay đang đƣợc Đảng và nhà nƣớc hết sức coi trọng. Nhờ đó mà công tác bảo vệ môi trƣờng trong thời gian gần qua đã có những chuyển biến tích cực. Những vấn đề đang tập trung sự quan tâm chú ý của nhân dân có thể kể tới đó là sự ô nhiễm môi trƣờng do nƣớc thải sinh hoạt từ các hộ dân cƣ, các khu nhà ở, nhà trọ sinh viên, do rác thải từ các hoạt động sinh hoạt và thƣơng mại dịch vụ, tiếng ồn và khói bụi do các hoạt động giao thông, các cơ sở sản xuất….. Do đó cần phải có những biện pháp hữu hiệu, kịp thời để ngăn ngừa, hạn chế, khắc phục, giảm thiểu ô nhiễm môi trƣờng, nhất là khi quá trình đô thị hóa diễn ra ngày càng mạnh, nhằm phát triển kinh tế - xã hội một cách bền vững. Đây cũng là lý do để tôi tiến hành đề tài: “Đánh giá công tác quản lý nhà nƣớc về môi trƣờng và hiện trạng môi trƣờng nƣớc tại xã Xuân Mãn, huyện Lộc Bình, tỉnh Lạng Sơn”. 1.2. Mục tiêu của đề tài - Xác định rõ công tác quản lý nhà nƣớc về môi trƣờng và hiện trạng môi trƣờng nƣớc trên địa bàn xã Xuân Mãn, huyện Lộc Bình, tỉnh Lạng Sơn 2 - Đề xuất đƣợc biện pháp bảo vệ và quản lý môi trƣờng thích hợp nhằm giảm thiểu và khắc phục ô nhiễm. 1.3. Ý nghĩa của đề tài - Ý nghĩa trong học tập và nghiên cứu khoa học: + Nâng cao kiến thức, kĩ năng và rút ra nhiều kinh nghiệm thực tế phục vụ cho công tác sau này. + Vận dụng và phát huy các kiến thức đã học tập và nghiên cứu - Ý nghĩa thực tiễn: + Đƣa ra đƣợc các đánh giá chung nhất về công tác quản lý môi trƣờng tại xã Xuân Mãn và hiện trạng môi trƣờng nƣớc từ đó rút ra những nhận xét, kết luận làm cơ sở cho các biện pháp quản lý, bảo vệ môi trƣờng, những định hƣớng xây dựng phù hợp và đảm bảo sự cân bằng giữa phát triển kinh tế - xã hội và bảo vệ môi trƣờng + Nâng cao nhận thức của ngƣời dân về vấn đề bảo vệ môi trƣờng làm cơ sở lý thuyết cho các nhà quản lý, các nhà đầu tƣ và nghiên cứu. + Sử dụng hiệu quả và tối đa các tài nguyên + Hiểu rõ các tác động của hoạt động sản xuất, kinh doanh đến môi trƣờng. 3 PHẦN 2 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1. Cơ sở khoa học của đề tài 2.1.1. Cơ sở pháp lý - Luật BVMT Việt Nam - Ngày 29 tháng 11 năm 2005 của Quốc Hội Nƣớc Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam. - Chiến lƣợc Bảo vệ môi trƣờng quốc gia đến năm 2010 và định hƣớng đến năm 2020. - Quyết định số 104/2000/QĐ – TTg ngày 25/08/2000 của Thủ tƣớng Chính phủ về việc phê duyệt chiến lƣợc quốc gia về cấp nƣớc sạch và vệ sinh nông thôn đến năm 2020. - Quyết định của Bộ trƣởng Bộ Y Tế số 08/2005/QĐ – BYT ngày 11/03/2005 về việc ban hành tiêu chuẩn vệ sinh đối với các loại nhà tiêu. - Nghị định số 149/2004/NĐ – CP ngày 27/07/2004 của Chính phủ quy định về việc cấp phép thăm dò, khai thác, sử dụng tài nguyên nƣớc, xả nƣớc thải vào nguồn nƣớc. - Thông tƣ của Bộ Y Tế số 15/2006/TT – BYT ngày 30/11/2006 hƣớng dẫn việc kiểm tra vệ sinh nƣớc sạch, nƣớc ăn uống, nhà tiêu và hộ gia đình. - Tiêu chuẩn Việt Nam (TCVN 5944-1995) Chất lƣợng nƣớc - Tiêu chuẩn chất lƣợng nƣớc ngầm. - Tiêu chuẩn Việt Nam TCVN 5502:2003 nƣớc cấp sinh hoạt – yêu cầu chất lƣợng. 2.1.2. Cơ sở lý luận * Các khái niệm liên quan: 4 - Môi trường bao gồm các yếu tố tự nhiên và vật chất nhân tạo bao quanh con ngƣời, có ảnh hƣởng đến đời sống, sản xuất, sự tồn tại, phát triển của con ngƣời và sinh vật.[5] - Thành phần môi trƣờng là yếu tố vật chất tạo thành môi trƣờng nhƣ đất, nƣớc, không khí, âm thanh, ánh sáng, sinh vật, hệ sinh thái và các hình thái vật chất khác.[1] - Hoạt động bảo vệ môi trường là hoạt động giữ cho môi trƣờng trong lành, sạch đẹp; phòng ngừa, hạn chế tác động xấu đối với môi trƣờng, ứng phó sự cố môi trƣờng; khắc phục ô nhiễm, suy thoái, phục hồi và cải thiện môi trƣờng; khai thác, sử dụng hợp lý và tiết kiệm tài nguyên thiên nhiên; bảo vệ đa dạng sinh học.[4] - Phát triển bền vững là phát triển đáp ứng đƣợc nhu cầu của thế hệ hiện tại mà không làm tổn hại đến khả năng đáp ứng nhu cầu đó của các thế hệ tƣơng lai trên cơ sở kết hợp chặt chẽ, hài hoà giữa tăng trƣởng kinh tế, bảo đảm tiến bộ xã hội và bảo vệ môi trƣờng.[5] - Sự cố môi trường là tai biến hoặc rủi ro xảy ra trong quá trình hoạt động của con ngƣời hoặc biến đổi thất thƣờng của tự nhiên, gây ô nhiễm, suy thoái hoặc biến đổi môi trƣờng nghiêm trọng.[5] - Chất gây ô nhiễm là chất hoặc yếu tố vật lý khi xuất hiện trong môi trƣờng thì làm cho môi trƣờng bị ô nhiễm.[5] - Chất thải là vật chất ở thể rắn, lỏng, khí đƣợc thải ra từ sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, sinh hoạt hoặc hoạt động khác.[5] - Chất thải nguy hại là chất thải chứa yếu tố độc hại, phóng xạ, dễ cháy, dễ nổ, dễ ăn mòn, dễ lây nhiễm, gây ngộ độc hoặc đặc tính nguy hại khác.[4] - Quản lý chất thải là hoạt động phân loại, thu gom, vận chuyển, giảm thiểu, tái sử dụng, tái chế, xử lý, tiêu hủy, thải loại chất thải.[5] 5 - Sức chịu tải của môi trường là giới hạn cho phép mà môi trƣờng có thể tiếp nhận và hấp thụ các chất gây ô nhiễm.[5] - Quan trắc môi trường là quá trình theo dõi có hệ thống về môi trƣờng, các yếu tố tác động lên môi trƣờng nhằm cung cấp thông tin phục vụ đánh giá hiện trạng, diễn biến chất lƣợng môi trƣờng và các tác động xấu đối với môi trƣờng.[5] - Đánh giá tác động môi trường là việc phân tích, dự báo các tác động đến môi trƣờng của dự án đầu tƣ cụ thể để đƣa ra các biện pháp bảo vệ môi trƣờng khi triển khai dự án đó.[5] - Bảo vệ môi trường là sự nghiệp của toàn xã hội, quyền và trách nhiệm của cơ quan nhà nƣớc, tổ chức, hộ gia đình, cá nhân.[5] - Hoạt động bảo vệ môi trường phải thƣờng xuyên, lấy phòng ngừa là chính kết hợp với khắc phục ô nhiễm, suy thoái và cải thiện chất lƣợng môi trƣờng.[7] - Bảo vệ môi trường phải phù hợp với quy luật, đặc điểm tự nhiên, văn hóa, lịch sử, trình độ phát triển kinh tế - xã hội của đất nƣớc trong từng giai đoạn.[5] - Tổ chức, hộ gia đình, cá nhân gây ô nhiễm, suy thoái môi trƣờng có trách nhiệm khắc phục, bồi thƣờng thiệt hại và chịu các trách nhiệm khác theo quy định của pháp luật.[5] 2.1.3. Cơ sở thực tiễn * Những nguyên nhân gây ô nhiễm môi trường a) Ô nhiễm không khí: Nguồn gây ra ô nhiễm bao gồm hai loại chính là nguồn tự nhiên và nguồn nhân tạo. Đối với nguồn nhân tạo, chúng rất đa dạng nhƣng chủ yếu do các hoạt động công nghiệp, quá trình đốt cháy các nguyên liệu hóa thạch, hoạt động của các phƣơng tiện giao thông vận tải và nông nghiệp…. - Do sản xuất công nghiệp 6 - Do giao thông vận tải - Do hoạt động sản xuất nông nghiệp - Ô nhiễm không khí trong nhà b) Ô nhiễm đất: Nguyên nhân chủ yếu của ô nhiễm đất là nông dƣợc và phân hóa học chúng tích lũy dần trong đất qua các mùa vụ. Việc sử dụng hóa chất bảo vệ thực vật trong nông nghiệp đang gây ô nhiễm đất nghiêm trọng, làm vỡ kết cấu đất, xói mòn đất… Ô nhiễm đất do nông dƣợc và phân hóa học. Ô nhiễm đất xẩy ra chủ yếu ở nông thôn. Trƣớc hết là do sự bành trƣớng của kĩ thuật canh tác hiện đại. Nông nghiệp hiện nay phải sản xuất một lƣợng lớn thức ăn trong khi đất trồng trọt tính theo đầu ngƣời ngày càng giảm vì dân số tăng và cũng vì sự phát triển thành phố, kỹ nghệ và những sử dụng phi nông nghiệp. Ngƣời ta cần phải thâm canh hơn, dẫn tới việc làm xáo trộn dòng năng lƣợng và chu trình vật chất trong hệ sinh thái nông nghiệp. Phân hóa học chắc chắn đã gia tăng năng suất, nhƣng việc sử dụng lặp lại, với liều rất cao gây ra sự ô nhiễm đất do các tạp chất lẫn vào. Hơn nữa, Nitrat và photphat rải một cách dƣ thừa sẽ chảy theo nƣớc mặt và làm ô nhiễm các mực thủy cấp. Cũng thế, nông dƣợc và vô cơ hay hƣu cơ cũng có thể làm ô nhiễm đất và sinh khối. Thâm canh không ngừng của nông nghiệp, sử dụng ngày càng nhiều các chất nhân tạo nhƣ phân hóa học và nông dƣợc…làm cho đất ô nhiễm tuy chậm nhƣng chắc, không hoàn lại (irreversible), đất sẽ kém phi nhiêu đi. c) Ô nhiễm nước * Nguồn nƣớc mặt: Do nhiều lý do khác nhau, các nguồn nƣớc trên Trái đất ngày càng cạn kiệt. Ƣớc tính có khoảng 1/3 dân số thế giới đang sống trong tình trạng 7 thiếu nƣớc trầm trọng. Trong khi đó, dân số gia tăng với tốc độ chóng mặt. Quá trình đô thị hoá, hoạt động sản xuất công nghiệp, nông nghiệp đang khiến cho các nguồn nƣớc ngày càng bị ô nhiễm nghiêm trọng. Nguồn nƣớc bị ô nhiễm đã ảnh hƣởng rất lớn đến sức khoẻ con ngƣời. Gần 5 triệu ngƣời chết hàng năm ở các nƣớc đang phát triển có liên quan đến vấn đề thiếu nƣớc sạch. Những chất gây ô nhiễm chủ yếu trong nƣớc là các mầm bệnh sinh ra từ chất thải của con ngƣời (vi khuẩn và vi rút), kim loại nặng và hoá chất từ chất thải công nghiệp, nông nghiệp. Uống nƣớc đã bị ô nhiễm hoặc ăn thức ăn chế biến bằng nƣớc nhiễm độc là hình thức phơi nhiễm phổ biến nhất. Ăn cá bắt từ nguồn nƣớc bị ô nhiễm cũng có thể nguy hiểm vì chúng có thể mang mầm bệnh và tích luỹ các chất độc hại nhƣ kim loại nặng và các chất hữu cơ bền thông qua quá trình tích luỹ sinh học. Ngoài ra, con ngƣời cũng có thể bị ảnh hƣởng bởi cây trồng đƣợc tƣới bằng nƣớc ô nhiễm hoặc do đất bị nhiễm bẩn bởi các dòng sông ô nhiễm dâng lên. * Nƣớc ngầm: Nƣớc ngầm là nguồn nƣớc nằm ở dƣới bề mặt lớp đất sỏi và trong những tầng địa chất thấm qua đƣợc. Nƣớc ngầm là một nguồn rất quan trọng của nƣớc sạch, chiếm 97% lƣợng nƣớc ngọt trên Trái đất. Khoảng 2 tỉ ngƣời, cả ở thành phố và nông thôn đang phụ thuộc vào lƣợng nƣớc này cho những nhu cầu sống hằng ngày. Nhƣng nguồn nƣớc này giờ đây cũng đang bị ô nhiễm nghiêm trọng do nhiều lý do khác nhau. Ở đô thị, các nguồn gây ô nhiễm nƣớc ngầm chính là các bãi chôn lấp rác thải không hợp vệ sinh. Ngoài ra nƣớc thải từ hoạt động sản xuất công nghiệp, khai thác khoáng sản đều có khả năng bị rò rỉ và ngấm vào tầng chứa nƣớc nƣớc ngầm. Hoạt động sản xuất nông nghiệp với việc sử dụng quá nhiều thuốc trừ sâu và phân bón cũng là nguồn đe doạ lớn đối với nguồn nƣớc ngầm. 8 Nƣớc ngầm rất khó xử lý, do đó viê ̣c bảo vê ̣ nguồ n nƣớc đó là cƣ̣c kỳ quan tro ̣ng. Mô ̣t số biê ̣n pháp ngăn chă ̣n cơ bản là tăng cƣờng kiểm soát đối với việc xả thải, xây dựng hệ thống thoát nƣớc hợp vệ sinh. Tuy nhiên, cho đến nay ở các nƣớc đang phát triển các biện pháp này đƣợc tiến hành rất chậm chạp, trong khi hệ thống nƣớc ngầm đang ngày càng bị nhiễm bẩn nghiêm trọng. 2.2. Thực trạng môi trƣờng trên Thế giới và Việt Nam 2.2.1. Thực trạng môi trường trên Thế giới Viện Blacksmith, một tổ chức nghiên cứu môi trƣờng quốc tế có trụ sở tại New York (Mỹ), vừa công bố danh sách 10 thành phố thuộc 8 nƣớc đƣợc coi là ô nhiễm nhất thế giới năm 2006. Tại các thành phố này, hơn 10 triệu ngƣời có nguy cơ bị nhiễm trùng, ung thƣ phổi và giảm tuổi thọ. Trẻ em bị lở loét do ảnh hƣởng của các chất gây ô nhiễm môi trƣờng. 10 thành phố này gồm: + Thành phố Dzerzhinsk ở Nga, từng là khu vực sản xuất vũ khí hoá học lớn trong thời kỳ Chiến tranh Lạnh. + Thành phố Lâm Phần, Trung tâm công nghiệp than đá của Trung Quốc. + Thành phố Kabwe ở Zambia, khu vực khai thác mỏ và luyện kim loại, trong đó có cả chì. + Thành phố Haina ở Cộng hoà Dominica, nơi tái chế và nấu chảy pin, ngƣời dân nơi đây có nồng độ chì trong cơ thể rất cao. + Thành phố Ranipet ở Ấn Độ, nơi hơn ba triệu ngƣời bị ảnh hƣởng bởi chất thải từ các xƣởng thuộc da. + Thành phố Chernobyl ở Ukraine, một khu vực nổi tiếng bởi thảm hoạ phóng xạ 20 năm trƣớc. + Thành phố Mayluu-Suu ở Kyrgyzstan. + Thành phố La Oroya ở Peru. 9 + Thành phố Norilsk ở Nga. + Thành phố Rudnaya ở Nga. Theo báo cáo của Viện này, các khu vực ô nhiễm nhất thế giới là những khu vực hẻo lánh cách xa thủ đô và các khu du lịch của các nƣớc. Những nƣớc có các thành phố bị ô nhiễm môi trƣờng, phần lớn là các nƣớc đang phát triển, thiếu các biện pháp kiểm soát ô nhiễm, cộng thêm sự thiếu hiểu biết của chính quyền địa phƣơng và sự bất lực của ngƣời dân trong việc giải quyết các tình trạng ô nhiễm. Cũng theo báo cáo, đa số ô nhiễm của các khu vực này xuất phát từ chì không đƣợc kiểm soát, mỏ than hoặc các nhà máy sản xuất vũ khí hạt nhân chƣa đƣợc lọc sạch. Ô nhiễm môi trƣờng ở những thành phố này gây ảnh hƣởng nghiêm trọng tới sức khoẻ ngƣời dân và gia tăng nạn nghèo đói. Những nơi bị ảnh hƣởng nặng nề nhất của ô nhiễm môi trƣờng là nơi con ngƣời sinh sống có tuổi thọ thấp nhất, trẻ sơ sinh bị khuyết tật, tỉ lệ hen trẻ em trên 90% và chậm phát triển trí tuệ. * Ô nhiễm nước: Các mầm bệnh trong nƣớc ô nhiễm có thể gây ra hàng loạt các bệnh liên quan đến đƣờng ruột, đặc biệt nguy hiểm và có thể gây tử vong đối với trẻ em và những ngƣời có thể tra ̣ng nhạy cảm . Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) cho biết ô nhiễm nguồn nƣớc là một trong những nguyên nhân gây tử vong lớn nhất trong số các vấn đề về môi trƣờng. Những chất độc tích luỹ trong cá và các loại thức phẩm khác ít có nguy cơ gây độc cấp tính nhƣng lại có thể để lại hậu quả lâu dài. Vấn đề ô nhiễm nguồn nƣớc mặt hiện đang diễn ra với hầu hết các con sông lớn ở các nƣớc đang phát triển, điển hình nhƣ Trung Quốc và Ấn Độ. Quá trình công nghiệp hoá, đô thị hoá một cách ồ ạt đã khiến cho nguồn nƣớc cung cấp cho sinh hoạt hằng ngày của ngƣời dân trở nên tồi tệ. 10 Theo dự đoán, trong một vài thập kỷ tới, có tới 2/3 dân số thể giới sẽ phải sống trong cảnh thiếu nƣớc. Trong thời gian qua, các quốc gia cũng đã có nhiều nỗ lực trong việc giải quyết vấn đề ô nhiễm nƣớc mặt , tuy nhiên kế t quả mang lại còn ha ̣n chế . Ấn Độ đã tốn hàng trăm triệu rupi cho kế hoạch Hành động số ng Hằ ng thực hiện từ những 1980 nhằm giảm ô nhiễm trên dòng sông này , nhƣng hầu nhƣ không mang lại kế t quả. Trung Quốc mă ̣c dù đã cải thiện đáng kể chất lƣợng nƣớc ở sông Hoàng Phố chảy qua thành phố Thƣợng Hải bằ ng khoản đầ u tƣ hàng tỉ USD trong 20 năm cùng với việc đóng cửa các cơ sở gây ô nhiễm nhƣng hoạt động công nghiệp và sƣ̣ phát triể n đô thị lại đang gây ô nhiễm nghiêm trọng nguồn nƣớc sông Dƣơng Tử, con sông lớn nhấ t quố c gia này. Một thực tế cho thấy, các chƣơng trình phục hồi chất lƣợng nƣớc mặt là có thể thực hiện đƣợc nhƣng rất tốn kém. Và điều đó dƣờng nhƣ đồng nghĩa với việc những ngƣời dân nghèo sống xung quanh các lƣu vực bị ô nhiễm vẫn tiếp tục phải ăn uống và sinh hoạt bằng những nguồn nƣớc chết ngƣời đó. * Ô nhiễm không khí: Nguyên nhân chủ yếu của IAP ở các nƣớc đang phát triển là do viê ̣c đốt than và các chất đốt sinh học (gỗ, phân động vật và rơm rạ) để nấu ăn, sƣởi ấm và chiếu sáng. Hơn 50% dân số thế giới dùng năng lƣợng để đun nấu theo cách này, hầu hết họ đều sống ở các nƣớc nghèo. Trong khi đa số ngƣời dân ở các nƣớc có thu nhập cao đã chuyển sang dùng các sản phẩm từ dầu mỏ và điện để đun nấu, thì ở các nƣớc đang phát triển nhƣ Trung Quốc , Ấn Độ và các nƣớc Châu Phi câ ̣n Sahara , tới 80% các gia đình ở thành phố và hơn 90% các hộ dân ở nông thôn vẫn đun nấu bằng các nguồn nhiên liệu truyền thống này. 11 Nhiên liệu sinh học đƣợc đốt chủ yếu bằng các bếp thô sơ, do đó chúng thƣờng không đƣợc đốt cháy hoàn toàn. Điều này vừa gây ra sự lãng phí nguyên liệu vừa gây ô nhiễm không khí. Cùng với hệ thống thông gió không đảm bảo đã làm cho hàm lƣợng bụi và khói độc trong nhà cao, rất có hại cho sức khoẻ con ngƣời . Trong đó những ngƣời bị ảnh hƣởng nhiều nhất là phụ nữ - những ngƣời thƣờng xuyên nấu ăn và trẻ nhỏ thƣờng xuyên đƣơ ̣c điụ trên lƣng mẹ. Sự đốt cháy nguyên liệu sinh học tạo thành các hạt. Các hạt với đƣơng kính nhỏ hơn 10 micro (PM10) và đặc biệt nhỏ hơn 2.5 micro (PM2.5) có thể xuyên sâu vào phổi. Cục Bảo vệ Môi trƣờng Hoa Kỳ (EPA) đã khuyến cáo rằng hàm lƣợng trung bình 24giờ của PM10 không nên vƣợt quá 150 µg/m3. Trong khi đó, nếu đun nấu với nguyên liêu sinh học truyền thống hàm lƣợng PM10 trong không khí trong nhà có thể đạt từ 300 đến 3000 µg/m3, cao gấp hơn 20 lần lƣợng cho phép. Thậm chí vào thời điểm đun nấu con số này có thể lên tới 30.000 µg/m3, gấp 200 lần hàm lƣợng cho phép. IAP gây ra 3 triệu ca tử vong mỗi năm và là nguyên nhân cho 4% căn bệnh trên toàn thế giới, tập trung chủ yếu ở các nƣớc có thu nhập thấp. Hàng trăm, nhiề u chƣơng trình đã đƣợc thực hiện trên toàn thế giới để giảm thiể u mối đe doạ bởi IAP . Phần lớn chúng đều tập trung vào viê ̣c giới thiệu những loại bếp sử dụng nhiên liệu hiệu quả hơn. Tuy nhiên, trong những năm tới những nỗ lực này cần đƣợc bổ sung bằng những cách tiếp cận toàn diện hơn bao gồm cải thiện hệ thống lƣu thông gió, thay đổi cách sống và một loạt các giải pháp truyền thông khác. 2.2.2. Hiện trạng môi trường ở Việt Nam Nƣớc ta thực hiện công nghiệp hoá - hiện đại hoá và đƣơng nhiên là kéo theo đô thị hoá. Theo kinh nghiêm của nhiều nƣớc, tình hình ô nhiễm môi trƣờng cũng gia tăng nhanh chóng. Nếu tốc độ tăng trƣởng GDP trong 12 vòng 10 năm tới tăng bình quân khoảng 7%/năm, trong đó GDP công nghiệp khoảng 8-9%/năm, mức đô thị hoá từ 23% năm lên 33% năm 2000, thì đến năm 2010 lƣợng ô nhiễm do công nghiệp có thể tăng lên gấp 2,4 lần so với bây giờ, lƣợng ô nhiễm do nông nghiệp và sinh hoạt cũng có thể gấp đôi mức hiện nay. Trong quá trình phát triển, nhất là trong thập kỷ vừa qua, các đô thị lớn nhƣ Hà Nội, thành phố Hồ Chí Minh, đã gặp phải nhiều vấn đề môi trƣờng ngày càng nghiêm trọng, do các hoạt động sản xuất công nghiệp, nông nghiệp, giao thông vận tải và sinh hoạt gây ra. Tại thành phố Hồ Chí Minh có 25 khu công nghiệp tập trung hoạt động với tổng số 611 nhà máy trên diện tích 2298 ha đất. Theo kết quả tính toán, hoạt động của các khu công nghiệp này cùng với 195 cơ sở trọng điểm bên ngoài khu công nghiệp, thì mỗi ngày thải vào hệ thống sông Sài Gòn - Đồng Nai tổng cộng 1.740.000 m3 nƣớc thải công nghiệp, trong đó có khoảng 671 tấn cặn lơ lửng, 1.130 tấn BOD5 (làm giảm nhu cầu ôxy sinh hoá), 1789 tấn COD (làm giảm nhu cầu ôxy hoá học), 104 tấn Nitơ, 15 tấn photpho và kim loại nặng. Lƣợng chất thải này gây ô nhiễm cho môi trƣờng nƣớc của các con sông vốn là nguồn cung cấp nƣớc sinh hoạt cho một nội địa bàn dân cƣ rộng lớn, làm ảnh hƣởng đến các vi sinh vật và hệ sinh thái vốn là tác nhân thực hiện quá trình phân huỷ và làm sạch các dòng sông... Các loại ô nhiễm thƣờng thấy tại các đô thị Việt Nam là ô nhiễm nguồn nƣớc mặt, ô nhiễm bụi, ô nhiễm các khí sulfure, cacbonic, nitrit, ô nhiễm chì (Pb), chất thải rắn (trong sinh hoạt, bệnh viện). Giáo sƣ Lâm Minh Triết (Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh) trong buổi hội thảo “Bảo vệ môi trƣờng và phát triển bền vững ở Việt Nam” đã nhấn mạnh: nồng độ các chất ô nhiễm trong nƣớc mặt thƣờng rất cao nhƣ là chất rắn lờ lững, nhu cầu ôxy sinh hoá, nhu cầu ôxy hoá học, nitơrit, nitơrat... gấp từ 25 lần, thậm chí tới 10-20 lần trị số tiêu chuẩn cho phép đối với nguồn nƣớc