Tài liệu đánh giá công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất tại dự án đại học vạn xuân và dự án khu tái định cư các công trình trọng điểm thị xã cửa lò, tỉnh nghệ an

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM CAO THỊ MỸ NGUYỆT ĐÁNH GIÁ CÔNG TÁC BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƯ KHI NHÀ NƯỚC THU HỒI ĐẤT TẠI DỰ ÁN ĐẠI HỌC VẠN XUÂN VÀ DỰ ÁN KHU TÁI ĐỊNH CƯ CÁC CÔNG TRÌNH TRỌNG ĐIỂM THỊ XÃ CỬA LÒ, TỈNH NGHỆ AN Ngành: Quản lý đất đai Mã số: 60 85 01 03 Người hướng dẫn khoa học: TS. Phạm Văn Vân NHÀ XUẤT BẢN HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP - 2018 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kì công trình nào khác. Tôi cam đoan rằng, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày tháng năm 2017 Tác giả luận văn Cao Thị Mỹ Nguyệt i LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn, tôi được sự giúp đỡ của nhiều tập thể, cá nhân. Qua đây tôi xin được bày tỏ lời cảm ơn chân thành tới sự giúp đỡ, đóng góp của các cơ quan, thầy cô, bạn bè, gia đình, người thân. Trước tiên, tôi xin chân thành cảm ơn sâu sắc tới TS. Phạm Văn Vân, là người trực tiếp hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian nghiên cứu đề tài và hoàn thiện luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn sự đóng góp ý kiến chân thành của các thầy giáo, cô giáo khoa Quản lý đất đai - Học viện Nông nghiệp Việt Nam. Tôi trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của Phòng Tài nguyên và Môi trường, Trung tâm phát triển quỹ đất, Văn phòng HĐND - UBND Thị xã Cửa Lò, đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi trong thời gian nghiên cứu thực hiện đề tài. Trân trọng cảm ơn đối với tất cả tập thể, người thân trong gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã giúp đỡ tôi trong quá trình thực hiện đề tài. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2017 Tác giả luận văn Cao Thị Mỹ Nguyệt ii MỤC LỤC Lời cam đoan ..................................................................................................................... i Lời cảm ơn ........................................................................................................................ ii Mục lục ........................................................................................................................... iii Danh mục chữ viết tắt ...................................................................................................... vi Trích yếu luận văn ........................................................................................................... ix Thesis abstract.................................................................................................................. xi Phần 1. Mở đầu ............................................................................................................... 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài ...................................................................................... 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu ........................................................................................... 2 1.3. Phạm vi nghiên cứu ............................................................................................ 2 1.4. Những đóng góp mới, ý nghĩa khoa học và thực tiễn......................................... 2 1.4.1. Những đóng góp mới .......................................................................................... 2 1.4.2. Ý nghĩa khoa học ................................................................................................ 3 1.4.3. Ý nghĩa thực tiễn ................................................................................................ 3 Phần 2. Tổng quan tài liệu ............................................................................................. 4 2.1. Cơ sở lý luận về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư ................................................. 4 2.1.1. Khái niệm về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư...................................................... 4 2.1.2. Đặc điểm của công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư ....................................... 4 2.1.3. Vai trò của công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư ........................................... 5 2.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng tới công tác bồi thương, hỗ trợ, tái định cư .................... 7 2.2. Cơ sở pháp lý của công tác bồi thường, hố trợ, tái định cư ở nước ta qua các thời kỳ........................................................................................................... 8 2.2.1. Trước khi có Luật đất đai 1993 .......................................................................... 8 2.2.2. Sau khi ban hành Luật đất đai 1993 đến năm 2003 ............................................ 9 2.2.3. Công tác bồi thường GPMB theo Luật Đất đai 2003 ....................................... 10 2.2.4. Công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư theo Luật Đất đai 2013 đến nay ....... 12 2.3. Chính sách bồi thường hỗ trợ tái định cư của các tổ chức tài trợ và một số nước trên thế giới .............................................................................................. 14 2.3.1. Chính sách bồi thường hỗ trợ và tái định cư của một số nước trên Thế giới .................................................................................................................... 14 2.3.2. Chính sách bồi thường thu hồi đất ở một số nước trên thế giới ....................... 15 iii 2.3.3. Bài học kinh nghiệm ......................................................................................... 19 2.4. Công tác bồi thường hỗ trợ tái định cư trên địa bàn tỉnh nghệ an .................... 19 2.4.1. Các văn bản quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư ................................. 19 2.4.2. Tình hình thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư ........................... 20 Phần 3. Nội dung và phương pháp nghiên cứu .......................................................... 22 3.1. Địa điểm nghiên cứu......................................................................................... 22 3.2. Thời gian nghiên cứu ........................................................................................ 22 3.3. Đối tượng nghiên cứu ....................................................................................... 22 3.4. Nội dung nghiên cứu ........................................................................................ 22 3.4.1. Điều kiện tự nhiên kinh tế - xã hội của khu vực nghiên cứu ............................ 22 3.4.2. Thực trạng công tác quản lý dất đai trên địa bàn Nghiên cứu .......................... 23 3.4.3. Công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trên địa bàn nghiên cứu .................... 23 3.4.4. Đánh giá công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư của tại 2 dự án nghiên cứu ........................................................................................................ 23 3.4.5. Đề xuất các giải pháp phục vụ công tác bồi thường, hỗ trợ và tái định cư.............. 23 3.5. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................. 23 3.5.1. Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp............................................................... 23 3.5.2. Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp ................................................................ 23 3.5.3. Phương pháp tổng hợp và xử lý số liệu ............................................................ 24 3.5.4. Phương pháp phân tích, đánh giá và so sánh số liệu ....................................... 24 Phần 4. Kết quả nghiên cứu ......................................................................................... 26 4.1. Đánh giá điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội.................................................... 26 4.1.1. Điều kiện tự nhiên, tài nguyên thiên nhỉên và cảnh quan môi trường .............. 26 4.1.2. Thực trạng phát triển kinh tế - xã hội ............................................................... 32 4.1.3. Đánh giá chung về điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội và áp lực đối với đất đai ..................................................................................................................... 39 4.2. Thực trạng công tác quản lý đất đai trên địa bàn thị xã.................................... 40 4.2.1. Công tác quản lý đất đai của Thị xã trong các năm qua ................................... 40 4.2.2. Hiện trạng sử dụng đất của Thị xã Cửa Lò năm 2016 ...................................... 42 4.2.3. Biến động đất đai giai đoạn 2011-2016 ............................................................ 45 4.3. Công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trên địa bàn thị xã cửa lò .................. 47 iv 4.3.1. Công tác BT, HT, TĐC khi Nhà nước thu hồi trên địa bàn thị xã Cửa Lò giai đoạn 2011 - 2016 ....................................................................................... 47 4.3.2. Trình tự thực hiện bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thị xã Cửa Lò ......................................................................... .49 4.4. Đánh giá công tác bồi thường hỗ trợ tái định cư khi nhà nước thu hồi đất tại 2 dự án nghiên cứu ...................................................................................... 55 4.4.1. Thực trạng các dự án nghiên cứu...................................................................... 55 4.4.2. Đối tượng được bồi thường, hỗ trợ tái định cư ở 2 dự án nghiên cứu .............. 59 4.4.3. Phương án và thực hiện phương án BT, HT, TĐC tại 2 dự án nghiên cứu .......... 60 4.4.4. Đánh giá của các đối tượng có liên quan về công tác bồi thường, hỗ trợ tái định cư tại 2 dự án ....................................................................................... 68 4.4.5. Đánh giá chung về thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái định cư tại 2 dự án nghiên cứu ........................................................................................................ 80 4.5. Giải pháp hoàn thiện công tác bt, ht, tđc trên địa bàn thị xã cửa lò.................. 82 Phần 5. Kết luận và kiến nghị ...................................................................................... 85 5.1. Kết luận............................................................................................................. 85 5.2. Kiến nghị .......................................................................................................... 85 Tài liệu tham khảo .......................................................................................................... 87 v DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Nghĩa tiếng Việt ADB Ngân hàng phát triển Châu Á BAH Bị ảnh hưởng BT, HT, TĐC Bồi thường, hỗ trợ, tái định cư CNH-HDH Công nghiệp - hóa hiện đại hóa GCNQSDĐ Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất GPMB Giải phóng mặt bằng LĐĐ Luật đất đai NN Nông nghiệp TĐC Tái định cư TNMT Tài nguyên môi trường UBND Ủy ban nhân dân WB Ngân hàng Thế giới vi DANH MỤC BẢNG Bảng 4.1. Cơ cấu, diện tích hiện trạng sử dụng đất năm 2016 của Thị xã Cửa Lò ............................................................................................................... 44 Bảng 4.2. Biến động đất đai năm 2016 so với năm 2011 của Thị xã Cửa Lò ............ 45 Bảng 4.3. Tổng hợp diện tích đất bị thu hồi để xây dựng dự án 1 ............................. 56 Bảng 4.4. Tổng hợp diện tích đất bị thu hồi ở nhóm dự án 2 ..................................... 57 Bảng 4.5. Kết quả xác định đối tượng được BT,HT, TĐC ở 2 dự án nghiên cứu...... 59 Bảng 4.6. Kết quả bồi thường về đất tại 2 dự án ........................................................ 62 Bảng 4.7. Tổng hợp kinh phí bồi thường về tài sản, vật kiến trúc, cây cối hoa màu trên đất tại 2 dự án nghiên cứu ........................................................... 63 Bảng 4.8. Tổng hợp kinh phí các khoản hỗ trợ tại dự án 1 ........................................ 65 Bảng 4.9. Tổng hợp kinh phí các khoản hỗ trợ tại dự án 2 ........................................ 67 Bảng 4.10. Đánh giá của người dân về việc thực hiện công tác BT, HT. TĐC khi Nhà nước thu hồi đất ở 2 dự án .................................................................. 70 Bảng 4.11. Đánh giá của người dân về cán bộ thực hiện công tác BT, HT, TĐC ở 2 dự án nghiên cứu .................................................................................. 71 Bảng 4.12. Đánh giá của người dân về đơn giá bồi thường tại 2 dự án ....................... 72 Bảng 4.13. Đánh giá của người dân về các chính sách hỗ trợ tại 2 dự án ................... 73 Bảng 4.14. Đánh giá của người dân về khu TĐC phục vụ dự án 2 .............................. 74 Bảng 4.15. Kết quả điều tra khó khăn và kiến nghị của các hộ GĐ-CN ở 2 dự án ...... 75 Bảng 4.16. Đánh giá về sự quan tâm của các cấp ban ngành đối với công tác BT, HT, TĐC tại 2 dự án nghiên cứu................................................................ 76 Bảng 4.17. Đánh giá của người thực hiện BT, HT, TĐC về tiến độ thực hiện, xác định nguồn gốc đất, phổ biến chính sách, pháp luật tại dự án nghiên cứu ...... 77 Bảng 4.18. Đánh giá của người thực hiện BT, HT, TĐC về công tác BT, HT, TĐC ở 2 dự án............................................................................................ 80 vii DANH MỤC HÌNH Hình 4.1. Vị trí địa lý Thị xã Cửa Lò ........................................................................... 27 Hình 4.2. Biểu đồ hiện trạng sử dụng đất năm 2016 của Thị xã Cửa Lò .................... 43 Hình 4.3. Trình tự các bước thực hiện BT, HT, TĐC theo Luật 2003Error! Bookmark not defined. Hình 4.4. Trình tự các bước thực hiện BT, HT, TĐC theo Luật 2003 ........................ 51 Hình 4.5. Trình tự các bước thực hiện BT, HT, TĐC theo Luật 2013 ........................ 54 Hình 4.6. Khuôn viên trường Đại học Vạn Xuân ........................................................ 56 Hình 4.7. Khu vực xây dựng dự án Trường Đại học Vạn Xuân .................................. 57 Hình 4.8. Dự án giao thông: Xây dựng Đại Lộ Vinh – Cửa Lò................................... 58 Hình 4.9. Dự án thủy lợi: xây dựng hệ thống tiêu úng vùng màu .............................. 58 Hình 4.10. Khu Tái định cư của các Công trình trọng điểm .......................................... 68 viii TRÍCH YẾU LUẬN VĂN Tên tác giả: Cao Thị Mỹ Nguyệt Tên luận văn: Đánh giá công tác bồi thường bồi thường bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất tại dự án Đại học Vạn Xuân và dự án khu tái định cư các công trình trọng điểm thị xã Cửa Lò, tỉnh Nghệ An. Ngành: Quản lý đất đai Mã số: 60.85.01.03 Tên cơ sở đào tạo: Học viện Nông Nghiệp Việt Nam. Mục đích nghiên cứu: - Tìm hiểu việc thực hiện chính sách bồi thường hỗ trợ tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ở một số dự án trên địa bàn thị xã Cửa Lò. - Đánh giá và rút ra ưu nhược điểm trong việc thực hiện chính sách bồi thường hỗ trợ tái định cư trên địa bàn theo Luật đất đai hiện hành, từ đó đề xuất ý kiến góp phần đẩy nhanh công tác bồi thường giải phóng mặt bằng, giúp cho công tác quản lý Nhà nước về đất đai ngày càng hiệu quả. Phương pháp nghiên cứu: Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp nhằm khái quát điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội, tình hình quản lý sử dụng đất và công tác BT, HT, TĐC tại Thị xã Cửa Lò; Phương pháp chọn điểm nghiên cứu lựa chọn các dự án mang có tính thay đổi cho bộ mặt đô thị của Thị xã; Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp thông qua việc phỏng vấn phiếu đã lập sẵn nhằm thu nhập thông tin về thực tại cũng như thông tin về tâm tư nguyện vọng của người dân khi bị Nhà nước thu hồi đất, những đề xuất của người trực tiếp thực hiện góp phần hoàn thiện chính sách BT, HT, TĐC; Phương pháp phân tích, đánh giá và so sánh số liệu: Từ kết quả tổng hợp được, so sánh công tác BT, HT, TDDC trên địa bàn nghiên cứu khi thực hiện theo Luật Đất đai 2003 và theo Luật Đất đai 2013 để tìm ra ưu điểm, tồn tại và nguyên nhân. Kết quả chính và kết luận: 1. Kết quả bồi thường, hỗ trợ, tái định cư ở dự án 1: dự án Đại học Vạn Xuân cho thấy đã thu hồi diện tích đất 369.887 m2 với tổng kinh phí bồi thường, hỗ trợ là 14.660.870.098 đồng với 525 hộ gia đình – cá nhân bị thu hồi đất khi thực hiện dự án. Dự án 2 Dự án tái định cư các công trình trọng điểm đã thu hồi đất của 553 hộ với diện tích thu hồi là 351.126,3 m2; tổng kinh phí đã bồi thường là 99.759.633.669 đồng. 2. Kết quả điều tra, đánh giá công tác BT, HT, TĐC tại 2 dự án nghiên cứu cho thấy Hội đồng BT, HT, TĐC đã làm tốt công tác xác định đối tượng, diện tích, các loại ix đất và các tài sản trên đất bị ảnh hưởng tới dự án, thực hiện đúng, đầy đủ các chính sách hỗ trợ và tái định cư. Dự án nhận được sự quan tâm của các cấp, ban ngành và sự ủng hộ của nhân dân địa phương nên về cơ bản đã được đảm bảo đúng tiến độ thực hiện dự án. Bên cạnh đó có 100% người dân được phổ biến chính sách BT, HT, TĐC thông qua nhiều hình thức. Giá bồi thường về đất nông nghiệp ở cả 2 dự án nói chung còn thấp so với khả năng sinh lời của mảnh đất trên thực tế, đây cũng là vấn đề chung đối với các dự án trên địa bàn Thị xã Cửa Lò. Về đời sống người dân sau khi bị thu hồi đất ở 2 dự án hầu hết người dân còn gặp khó khăn trong ổn định đời sống (83,34% tổng số người trả lời phỏng vấn) và gặp khó khăn trong việc chuyển đổi nghề nghiệp, tìm kiếm việc làm (11,17% tổng số người trả lời phỏng vấn). 3. Để khắc phục những tồn tại, bất cập trong công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trên địa bàn Thị xã cần xây dựng cơ sở dữ liệu đất đai hoàn chỉnh làm cơ sở cho việc xác nhận nguồn gốc đất được nhanh chóng, thuận tiện; tăng cường công tác tuyên truyền vận động nâng cao nhận thức của người dân về chính sách pháp luật BT, HT, TĐC để nhân dân hiểu và chấp hành nghiêm túc, hoàn thiện các quy định về xác định giá đất, giá tài sản để tính tiền bồi thường phù hợp hơn nhằm hạn chế khiếu nại, khiếu kiện và quan tâm đến việc chuyển đổi nghê nghiệp, tạo việc làm, ổn định đời sống cho các hộ dân sau khi thu hồi đất. x THESIS ABSTRACT Author: Cao Thi My Nguyet Thesis title: Evaluating the implementation of the compensation, support and resettlement policies when the state has recovered land at Van Xuan University and the resettlement project of the key projects in Cua Lo town, Nghe An province. Major: Land Management Code: 60.85.01.03 University name: Vietnam National University of Agriculture. Research objectives: - To learn implementing compensation, support and resettlement policies when the state recovers land in a number of projects in Cua Lo town. - To assess and withdraw strengths and weaknesses in the implementation of the compensation support and resettlement policies in the area under the current Land Law, thus suggesting to accelerate the compensation and site clearance, help the State management of land more and more effective. Research Methods: Methods of collecting secondary data to generalize natural conditions, economic social situation of land use management and the work of compensation, support, resettlement in Cua Lo town; Site selection methodology is selecting projects that bring changes to the city's urban appearance; The method of collecting primary data by interviewing pre-prepared questionnaires aims to collect information on reality as well as information on people's aspirations when land is recovered by the State, directly contributing to the improvement of the policy, support, resettlement policy; Methods of analysis, evaluation and comparison of data: From the results of synthetic, comparing the work compensation, support, resettlement on field site followed by the Land Law in 2003and Land Law in 2013 to find advantages, persist and cause. Main results and conclusions: 1. Results of compensation, support and resettlement of project 1: Van Xuan University project showed the recovered land area of 369 887 m2 with the total cost of compensation and assistance of 14,660,870,098 VND for 525 households individuals are recovered land when implementing the project. Project 2: resettlement project of key projects has land acquisition of 553 households with recovery area of 351. 126.3 m 2; total compensated budget is 99,759,633,669 VND. xi 2. The results of the survey, evaluation of compensation, support and resettlement activities in two research projects show that the compensation, support and resettlement councils have done a good job of identifying subjects, areas, types of land and property of the land affected on the project, properly implemented, adequate policies support and resettlement. The project has received the attention of all levels, departments and the support of the local people so basically has been guaranteed on schedule progress of the project. In addition, 100% of the people are disseminated compensation, support and resettlement policies through many forms. Compensation prices for agricultural land in both projects are generally low compared to the actual profitability of the land, which is also a common problem for projects in Cua Lo Town. Regarding people's life after land acquisition in 2 projects, most of the people still face difficulties in stabilizing their lives (83.34% of respondents) and have difficulty in changing their jobs, employment (11.17% of the total number of respondents). 3. In order to overcome the shortcomings in compensation, support and resettlement in the area of the town, it is necessary to build up a complete land database as a basis for confirming the origin of the land fast, convenient; strengthen advocacy activities to raise awareness of local people about compensation, support and resettlement policies so that people understand and strictly follow and complete the regulations on determining land prices and property prices. Compensation is more appropriate to limit complaints and grievances and pay attention to the transformation of the industry, create jobs, stabilize the lives of households after land recovery. xii PHẦN 1. MỞ ĐẦU 1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Sự nghiệp công nghiệp hóa hiện đại hóa ở nước ta ngày càng được đẩy mạnh, càng được phát triển thì càng ngày có nhiều yêu cầu bức xúc được đặt ra và phải được giải quyết nhanh có hiệu quả. Một trong những yêu cầu bức xúc đó là vấn đề giải phóng mặt bằng để mở mang phát triển đô thị, xây dựng các khu công nghiệp, khu chế xuất, khu đân cư, mạng lưới giao thông...và các công trình khác phục vụ cho sự phát triển kinh tế - xã hội cũng như đảm bảo an ninh quốc phòng và nâng cao đời sống nhân dân ngày càng tăng. Để tiến hành thực hiện các dự án trên đòi hỏi phải có đất đai, như ta đã biết đất đai có vai trò vô cùng quang trọng, nó tham gia vào các hoạt động sống vừa là tư liệu sản xuất. Trong điều kiện phát triển như hiện nay thì nhu cầu về sử dụng đất càng tăng mà trong khi đó diện tích đất thì có hạn, chính vì vậy việc sử dụng quỹ đất hợp lý và có hiệu quả đang được quan tâm sát sao. Đồng thời việc thu hồi, cũng như bố trí xắp xếp lại đất đai để đáp ứng cho nhu cầu phát triển lâu dài và bền vũng cũng là một vấn đề lớn. Để chuẩn bị cho các dự án đầu tư phát triển thì việc thu hồi đất đã giao cho người sử dụng là không tránh khỏi và gây nên những tác động mạnh mẽ tới đời sống kinh tế - xã hội. Tiến độ thi công của các dự án nhanh hay chậm còn tùy thuộc vào thời gian thu hồi đất của Nhà nước và thời gian thực hiện công tác đèn bù giải phóng mặt bằng và công tác tái định cư, đây là công tác phức tap mang tính chất kinh tế - chính trị - xã hội tổng hợp, nó thể hiện mối quan hệ giữa Nhà nước với các tổ chức, cá nhân, giữa tổ chức với nhau thông qua quy định của pháp luật. Những năm qua Nhà nước ta đã có nhiều chủ trương, chính sách và giải pháp tạo cơ sở pháp lý quan trọng đưa công tác bồi thường hỗ trợ tái định cư đi vào trật tự, nề nếp, đồng thời đã đạt được những kết quả nhất định tạo điều kiện cho sự phát triển Kinh tế - xã hội tuy nhiên xung quang vấn đề này thường xuyên diễn ra những khó khăn và trở ngại có những nơi trở thành điểm nóng, ảnh hưởng rất lớn tới thời gian thi công của các dự án, làm chậm chế tốc độ và nhịp độ phát triển Kinh tế - xã hội của đất nước. Vì vậy có thể thấy rằng vấn đề bồi thường hỗ trợ tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất là một vấn đề phức tạp và mang tính thời sự cấp bách. 1 Đối với Thị xã Cửa Lò đây cũng nằm trong tình trạng chung đó của cả nước, nghĩa là cũng đã và đang giải quyết các vấn đề xung quanh công tác này, để làm sao cho công tác tái định cư ngày càng đạt hiệu quả tốt hơn, theo đúng quan điểm và đường lối chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước góp phần xây dựng Thị xã trở thành nơi văn minh, hiện đại trong thế kỷ XXI và bắt nhịp theo công cuộc CNH-HDH của đất nước. Vì những lý do nêu trên, để đánh giá việc thực hiện chính sách bồi thường hỗ trợ tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất, được sự phân công của khoa Quản lý đất đai, sự giúp đỡ của Trung tâm phát triển quỹ đất Thị xã Cửa Lò, dưới sự hướng dẫn của thầy giáo TS Phạm Văn Vân tôi tiến hành thực hiện đề tài: “Đánh giá công tác bồi thường bồi thường bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất tại dự án Đại học Vạn Xuân và dự án khu tái định cư các công trình trọng điểm thị xã Cửa Lò, tỉnh Nghệ An”. 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU - Tìm hiểu việc thực hiện chính sách bồi thường hỗ trợ tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất ở một số dự án trên địa bàn thị xã Cửa Lò. - Đánh giá và rút ra ưu nhược điểm trong việc thực hiện chính sách bồi thường hỗ trợ tái định cư trên địa bàn theo Luật đất đai hiện hành, từ đó đề xuất ý kiến góp phần đẩy nhanh công tác bồi thường giải phóng mặt bằng, giúp cho công tác quản lý Nhà nước về đất đai ngày càng hiệu quả. 1.3. PHẠM VI NGHIÊN CỨU Luận văn đi sâu nghiên cứu công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư đối với hộ gia đình, cá nhân bị thi hồi đất thực hiện dự án: Đại học Vạn Xuân (Dự án 1) và dự án khu tái định cư các công trình trọng điểm (Dự án 2) Đây là những dự án trọng điểm nhằm thay đổi bộ mặt của Thị xã Cửa Lò trong giai đoạn phát triển CNH-HDH của cả nước. Với định hướng phát triển thành thị xã văn minh, hiện đại và nâng cao chất lượng cơ sở hạ tầng thì 2 dự án trên có đóng góp nhất định cho cuộc sống của người dân và làm thay đổi bộ mặt của Thị Xã. 1.4. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI, Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN 1.4.1. Những đóng góp mới Luận văn đã chỉ ra những ưu nhược điểm và những tồn tại, nguyên nhân của các tồn tại trong quá trình thực hiện công tác BT, HT, TĐC tại một số dự án 2 trên địa bàn Thị xã Cửa Lò, tỉnh Nghệ An, trên cơ sở đó đã dề xuất một số giải pháp nhằm khắc phục những vấn đề còn tồn tại trong thời gian tới trên địa bàn nghiên cứu. 1.4.2. Ý nghĩa khoa học Là căn cứ giúp các nhà quản lý, hoạch định các chính sách tham khảo, cân nhắc để thực hoàn thiện chủ trương, chính sách khi Nhà nước thu hồi đất. Những kết quả khoa học thu được thông qua thực hiện đề tài sẽ bổ sung cơ sở thực tiễn để đánh giá chung tình hình của người dân trước và sau khi bị Nhà nước thu hồi đất. 1.4.3. Ý nghĩa thực tiễn Nghiên cứu này giúp cho người dân hiểu rõ hơn các chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. Ngoài ra kết quả của đề tài còn là tài liệu tham khảo cho các dự án chuẩn bị thực hiện trên địa bàn thị xã Cửa Lò, tình Nghệ An cũng như các địa phương có cùng điều kiện. 3 PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU 2.1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ BỒI THƯỜNG, HỖ TRỢ, TÁI ĐỊNH CƯ 2.1.1. Khái niệm về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư Bồi thường là đền bù những tổn hại đã gây ra. Đền bù là trả lại tương xứng với giá trị hoặc công lao. Như vậy bồi thường là trả lại tương xứng giá trị hoặc công lao cho một chủ thể bị thiệt hại vì hành vi của chủ thể khác. Theo khoản 12, Điều 3 Luật Đất đai 2013, bồi thường về đất là việc Nhà nước trả lại giá trị quyền sử dụng đất đối với diện tích đất thu hồi cho người sử dụng đất. Hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước trợ giúp cho người có đất bị thu hồi để ổn định đời sống, sản xuất và phát triển. (Khoản 14, Điều 3, Luật đất đai 2013). Tái định cư là những chính sách, biện pháp của Nhà nước nhằm thông qua các hoạt động hỗ trợ để giúp đỡ những người bị thu hồi đất ở nằm trong diện phải di dời khi có dự án đầu tư, đến nơi ở mới được ổn định đời sống, ổn định sản xuất để phát triển kinh tế - xã hội (Phạm Phương Nam và cs., 2013). Theo Nghị định 47/2014/NĐ-CP ngày 15/4/2014 của Chính phủ về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất thì việc bố trí tái định cư cho các hộ dân được thực hiện bằng các hình thức có thể là: bồi thường bằng nhà ở hoặc giao đất ở mới và có thể bồi thường bằng tiền để người bị thư hồi đất tự lo chỗ ăn ở, sinh hoạt của mình. Qua đây ta có thể hiểu bản chất của công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trong tình hình hiện nay không đơn giản chỉ là việc bồi thường bằng tiền, vật chất cho người dân bị ảnh hường bởi quá trình thu hồi đất mà Nhà nước phải quan tâm tới người dân sau khi thu hồi đất, phải có những chính sách, biện pháp nhằm đảm bảo lợi ích cho những người dân có thể yên tâm sản xuất. 2.1.2. Đặc điểm của công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư Công tác BT, HT khi Nhà nước thu hồi đất là công việc đa dạng và phức tạp vừa mang tính kỹ thuật, pháp luật và mang tính xã hội cao. Nó liên quan trực tiếp đến lợi ích của các bên tham gia và của toàn xã hội. Tính đa dạng: Mỗi dự án được tiến hành trên một vùng đất khác nhau với điều kiện tự nhiên kinh tế, xã hội, cư dân khác nhau. Đối với khu vực đô thị, mật độ dân số cao, ngành nghề đa dạng, giá trị đất và tài sản trên đất lớn dẫn tới tình 4 hình thực hiện công tác BT, HT,TĐC có những đặc trưng nhất định. Đối với khu vực ven đôi, mức tập trung dân cư khá cao, ngành nghề dân cư phức tạp, hoạt động sản xuất đa dạng: công nghiệp, tiểu thủ công nghiệp, thương mại, buôn bán nhỏ...quá trình giải phóng mặt bằng và giá đất bồi thường, hỗ trợ cũng có những đặc trưng riêng. Còn đối với khu vực nông thôn, hoạt động sản xuất chủ yếu là hoạt động nông nghiệp do đó, giải phóng mặt bằng và giá đất bồi thường, hỗ trợ được tiến hành với những điểm riêng biệt. (Cao Vũ Minh, 2013). Tính phức tạp: Đối với khu vực nông thôn, dân cư chủ yếu sống nhờ vào hoạt động sản xuất nông nghiệp mà đất đai lại là tư liệu sản xuất quan trọng trong quá trình sản xuất của nông dân thấp, khả năng chuyển đồi nghề nghiệp gặp khó khăn do tâm lý dân cư vùng này là giữ đất để sản xuất, thậm chí họ cho thuê đất còn được lợi nhuận cao hơn là sản xuất nhưng vẫn không cho thuê. Mặt khác, cây trồng, vật nuôi trên vùng đó cũng đa dạng dẫn tới công tác tuyên truyền, vận động dân cư tham gia di chuyển, định giá bồi thương rất khó khăn và hỗ trợ chuyển đỏi nghề nghiệp là điều cần thiết để đảm bảo đời sống dân cư sau này (Cao Vũ Minh, 2013). Đối với đất ở lại càng phức tạp hơn do những nguyên nhân sau: + Đất ở là tài sản có giá trị lớn, gắn bó trực tiếp tới đời sống và sinh hoạt của người dân mà tâm lý, tập quán của người dân là ngại di chuyển chỗ ở. + Do yếu tố lịch sử để lại nguồn gốc sử dụng đất phức tạp và do cơ chế chính sách chưa áp dụng được với nhu cầu thực tế sử dụng đất nên chưa giải quyết được các vướng mắc và tồn tại cũ. + Thiếu quỹ đất dành chó xây dựng khu tái định cư cũng như chất lượng khu TĐC thấp chưa đảm bảo được yêu cầu. + Dân cư một số vùng sống chủ yếu bằng nghề buôn bán nhỏ và sống bám vào các trục đường giao thông của khu dân cư làm kế sinh nhai nay chuyển đến ở khu vực mới thì điều kiện kiếm sống bị thay đổi nên họ không muốn di chuyển. 2.1.3. Vai trò của công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư Đảm bảo lợi ích công cộng: Thông qua việc thu hồi đất Nhà nước tạo được một quỹ đất sạch cần thiết để phục vụ vào phát triển cơ sở hạ tầng kỹ thuật, đảm bảo an ninh quốc phòng, an ninh xã hội và phát triển kinh tế, phát triển các cơ sở kinh tế, các khu công nghiệp, các cơ sở sản xuất kinh doanh, khu đô thị, khu vui chơi giải trí…Qua đó làm tăng thêm khả năng thu hút đầu tư từ các nhà đầu tư 5 trong nước và ngoài nước phục vụ phát triển kinh tế (Hoàng Thị Nga, 2010). Việc thực hiện công tác BT, HT, TĐC tốt làm tăng tiến độ thu hồi đất góp phần gián tiếp vào cơ cấu chuyển dịch kinh tế theo hướng tỉ trọng sản xuất nông nghiệp, tăng tỉ trọng sản xuất công nghiệp, dịch vụ. Khi diện tích sản xuất nông nghiêp ngày càng bị thu hẹp Nhà nước cần thực hiện các biện pháp hỗ trợ cho người nông dân bị mất đất sản xuất trong việc đào tạo chuyển đổi nghề nghiệp, tìm kiếm việc làm mới. Qua đó góp phần rút bớt một lượng lao động ở nông thôn chuyển sang trong khu vực sản xuất phi nông nghiệp và dịch vụ. Đảm bảo hài hòa lợi ích của Nhà nước và của người thu hồi đất. Việc thu hồi đất của Nhà nước đối với người bị thu hồi đất để sử dụng vào các mục đích khác nhau sẽ gây ra thiệt hại và ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống của họ, nếu thực hiện không tốt công tác BT, HT, TĐC cho người bị thu hồi thì sẽ dẫn tới tình trạng là trong khi các công trình phúc lợi được xây dụng trên những diện tích bị thu hồi mang lại lợi ích cho cộng đồng thì trái lại, người bị thu hồi đất sẽ rơi vào tình trạng khó khăn về sản xuất và đời sống do bị mất đất sản xuất hoặc đất ở. Khi thay đổi nơi ở và phải di chuyển tới khu TĐC, việc quy hoạch khu TĐC nếu không quan tâm đến tập quán sinh hoạt của người dân có đất bị thu hồi thì sẽ dẫn đến nhiều khó khăn hơn khi người dân định cư tại nơi ở mới. Chất lượng công trình Tái định cư cũng là nỗi băn khoăn của người dân khi vào khu Tái định cư. Do đó vấn đề BT, HT, TĐC khi Nhà nước thu hồi đất phải giải quyết hài hòa các mối quan hệ lợi ích của Nhà nước, của xã hội vừa để đảm bảo nhu cầu sử dụng đất phục vụ cho việc thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, vừa bảo vệ quyền lợi và lợi ích hợp pháp người sử dụng đất, bồi hoàn cho những thành quả lao động, kết quả đầu tư thiệt hại do việc thu hồi đất gây ra (Nguyễn Thị Kim Ngân, 2002). Góp phần vào duy trì ổn định chính trị, trật tự an toàn xã hội: Bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất có vai trò quan trọng trong sự phát triển của đất nước. Các công trình phục vụ mục đích an ninh, quốc phong, lợi ích quốc gia, mục đích phát triển kinh tế đều cần tới mặt bằng. Có thể nói công tac BT, HT, TĐC được thực hiện nhanh chóng, hiệu quả thì công trình đã hoàn thành một nửa. Quá trình thực hiện công tác này ảnh hưởng tới đời sống của người dân tại thời điểm bị thu hồi đất và sau này. Do diện tích đất sản xuất của người dân bị thu hồi dẫn tới tình trạng thiếu việc làm, người dân không có thu 6 nhập làm ảnh hưởng tới kinh tế của mỗi hộ gia đình. Thiếu việc làm là nguyên nhân chính dẫn tới tình trạng mất trật tự an ninh. Đời sống của người dân sau khi thu hồi đất có thể được nâng cao một cách nhanh chóng nhưng không bền vững do người dân không biết sử dụng khoản hỗ trợ để chuyển đổi nghề nghiệp dẫn tới tình trạng chi tiêu lãng phí và dễ dẫn tới các tệ nạn xã hội. Việc thu hồi đất không đúng mục đích, các dự án treo dẫn đến mất đất sản xuất, người dân không có việc làm đấy là một trong những nguyên nhân dẫn tới tình trạng người dân bị kích động bởi các thế lực chống đối gây mất trật tự an ninh xã hội, quốc phòng và mất niềm tin của Nhân dân vào Đảng, Nhà nước. Chính vì vậy vai trò của công tác này rất quan trọng, công tác bồi thường hỗ trợ, tái định cư với mục tiêu không chỉ làm thế nào để thực hiện thu hồi đất một cách nhanh chóng mà phải tạo ra được bài toán ổn định và phát triển bền vững cho người dân sau khi bị thu hồi đất (Đào Trung Chính, 2014). Việc giải quyết các tranh chấp, khiếu kiện từ việc thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất cho thấy nếu không giải quyết tốt việc bồi thường tổn thất, hỗ trợ cho người dân bị thu hồi nhằm vượt qua khó khăn trước mắt và nhanh chóng ổn định đời sống, sản xuất thì sẽ phát sinh nhiều tranh chấp, khiếu kiện kéo dài, vượt cấp với số đông người tham gia. Đây cũng là nguyên nhân cơ bản phát sinh những tụ điểm gây mất ổn định về an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội và dễ bị kẻ xấu lợi dụng kích động. Do vậy thực hiện tốt công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư góp phần vào ổn định chính trị, trật tự, an toàn xã hội, tránh nguy cơ nảy sinh các xung đột xã hội (Phạm Phương Nam, Nguyễn Thanh Trà, 2013). 2.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng tới công tác bồi thương, hỗ trợ, tái định cư Bồi thường, hỗ trợ, tái định cư là một quá trình phức tạp và chịu nhiều ảnh hưởng của nhiều yếu tố trong đó có yếu tố khách quan và yếu tố chủ quan. Yếu tố khách quan: Công tác quản lý Nhà nước về đất đai, các chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất như việc xác định nguồn gốc đất ở, giá đất, giá tài sản và cách xác định giá đất để tính bồi thường, hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi. Yếu tố chủ quan: Năng lực tài chính của chủ đầu tư, phương thức quản lý lưu trữ hồ sơ, khả năng tổ chức và thực hiện công tác bồi thường GPMB, trình độ hiểu biết pháp luật của người dân, công tác tuyên truyền vận động nhân dân thực hiện đúng quy định của Nhà nước về công tác BT, HT, TĐC, phong tục tập quán sinh hoạt, sản xuất của người dân vùng bị thu hồi đất. 7