Tài liệu Đánh giá công tác bồi thường giải phóng mặt bằng dự án xây dựng hạ tầng kỹ thuật khu đấu giá quyền sử dụng đất tại thôn nội đồng, xã đại thịnh, huyện mê linh

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM NGUYỄN THẾ MẠNH ĐÁNH GIÁ CÔNG TÁC BỒI THƯỜNG GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG DỰ ÁN XÂY DỰNG HẠ TẦNG KỸ THUẬT KHU ĐẤU GIÁ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT TẠI THÔN NỘI ĐỒNG, XÃ ĐẠI THỊNH, HUYỆN MÊ LINH, THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ ĐẤT ĐAI THÁI NGUYÊN, 2021 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM NGUYỄN THẾ MẠNH ĐÁNH GIÁ CÔNG TÁC BỒI THƯỜNG GIẢI PHÓNG MẶT BẰNG DỰ ÁN XÂY DỰNG HẠ TẦNG KỸ THUẬT KHU ĐẤU GIÁ QUYỀN SỬ DỤNG ĐẤT TẠI THÔN NỘI ĐỒNG, XÃ ĐẠI THỊNH, HUYỆN MÊ LINH, THÀNH PHỐ HÀ NỘI Ngành: Quản lý đất đai Mã số: 8 85 01 03 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ ĐẤT ĐAI Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Chí Hiểu THÁI NGUYÊN, 2021 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu và kết quả nêu trong luận văn này là trung thực và chưa từng được sử dụng để bảo vệ một học vị nào; Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Tác giả luận văn Nguyễn Thế Mạnh ii LỜI CẢM ƠN Tôi xin trân trọng cảm ơn các thầy giáo, cô giáo Khoa Quản lý Tài nguyên, Đại học Nông Lâm Thái Nguyên đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và nhiệt tình giảng dạy, hướng dẫn tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu luận văn này. Đặc biệt, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc tới TS. Nguyễn Chí Hiểu là người trực tiếp hướng dẫn khoa học, đã tận tình giúp đỡ và hướng dẫn tôi hoàn thành luận văn này. Tôi xin trân trọng cảm ơn Phòng Tài nguyên và Môi trường huyện Mê Linh, Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng và UBND xã Đại Thịnh đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và cung cấp đầy đủ các thông tin, số liệu trong quá trình nghiên cứu luận văn này. Cuối cùng, tôi xin trân trọng cảm ơn các bạn học viên cùng lớp, những người thân trong gia đình, bạn bè đã giúp đỡ và động viên tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu để hoàn thành luận văn này. Tôi xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ quý báu đó! Thái Nguyên, ngày …tháng …năm 2021 Học viên Nguyễn Thế Mạnh iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................................ i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................................ii MỤC LỤC ..................................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT...............................................................................vi DANH MỤC BẢNG .....................................................................................................vii DANH MỤC HÌNH .................................................................................................... viii MỞ ĐẦU ......................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ............................................................................................... 1 2. Mục tiêu của đề tài ....................................................................................................... 2 3. Ý nghĩa của đề tài ......................................................................................................... 2 3.1. Ý nghĩa khoa học ...................................................................................................... 2 3.2. Ý nghĩa thực tiễn ....................................................................................................... 2 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU ............................................ 3 1.1. Cơ sở pháp lý của đề tài ............................................................................................ 3 1.1.1. Các văn bản pháp lí hiện hành của Nhà nước có liên quan đến công tác bồi thường giải phóng mặt bằng dự án................................................................................... 3 1.1.2. Các văn bản pháp lý hiện hành của thành phố Hà Nội về chính sách thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trên địa bàn TP Hà Nội ................................................... 4 1.2. Khái quát về công tác thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư ........................... 5 1.2.1. Khái niệm về công tác bồi thường GPMB ............................................................. 5 1.2.2. Bản chất của công tác bồi thường GPMB .............................................................. 7 1.2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác bồi thường GPMB ........................................ 8 1.3. Thực trạng về công tác thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trên Thế giới và Việt Nam ........................................................................................................................ 10 1.3.1. Công tác bồi thường GPMB một số nước trên Thế giới ...................................... 10 1.3.2. Công tác bồi thường GPMB ở Việt Nam ............................................................. 15 iv 1.3.3. Tình hình công tác thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trên địa bàn TP HN và huyện Mê Linh.................................................................................................... 19 1.3.4. Tác động của công tác bồi thường giải phóng mặt bằng đến phát triển cơ sở hạ tầng và đời sống kinh tế - xã hội .................................................................................... 21 CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .. 24 2.1. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu .............................................................................. 24 2.1.1. Đối tượng nghiên cứu........................................................................................... 24 2.1.2. Phạm vi nghiên cứu .............................................................................................. 24 2.2. Thời gian và địa điểm nghiên cứu ........................................................................... 24 2.2.1. Thời gian nghiên cứu: Từ tháng 5/2020 đến tháng 5/2021 .................................. 24 2.2.2. Địa điểm nghiên cứu: Dự án xây dựng khu đấu giá quyền sử dụng đất thôn Nội Đồng, xã Đại Thịnh, huyện Mê Linh. ............................................................................ 24 2.3. Nội dung nghiên cứu ............................................................................................... 24 2.4. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................................... 25 2.4.1. Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp ................................................................. 25 2.4.2. Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp .................................................................... 26 2.4.3. Phương pháp tổng hợp, phân tích, xử lý số liệu điều tra ..................................... 27 CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ................................... 28 3.1. Giới thiệu khái quát về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội huyện Mê Linh, TP Hà Nội ....................................................................................................................... 28 3.1.1. Điều kiện tự nhiên ................................................................................................ 28 3.1.2. Điều kiện kinh tế - xã hội ....................................................................................... 5 3.1.3. Nhận xét chung về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội ....................................... 10 3.1.4. Thực trạng quản lý và sử dụng đất đai ................................................................. 12 3.1.4.1. Hiện trạng quản lý đất đai ................................................................................. 12 3.1.5. Hiện trạng sử dụng đất ......................................................................................... 14 3.2. Kết quả công tác bồi thường GPMB, hỗ trợ tái định cư tại Dự án xây dựng khu đấu giá quyền sử dụng đất thôn Nội Đồng, xã Đại Thịnh .................................................... 17 v 3.2.1. Giới thiệu về dự án xây dựng khu đấu giá quyền sử dụng đất thôn Nội Đồng, xã Đại Minh ........................................................................................................................ 17 3.2.2. Trình tự thực hiện công tác bồi thường, GPMB của dự án xây dựng khu đấu giá quyền sử dụng đất thôn Nội Đồng, xã Đại Minh, huyện Mê Linh .......................... 18 3.2.3. Kết quả công tác bồi thường, GPMB Dự án xây dựng khu đấu giá quyền sử dụng đất thôn Nội Đồng, xã Đại Thịnh ................................................................................... 23 3.3. Ảnh hưởng của việc thực hiện chính sách thu hồi, bồi thường đất đến đời sống của người dân ........................................................................................................................ 31 3.3.1. Đánh giá ảnh hưởng của công tác giải phóng mặt bằng đến đời sống người dân về kinh tế ........................................................................................................................ 31 3.3.2. Ảnh hưởng của giải phóng mặt bằng đến đời sống người dân về an ninh, trật tự xã hội .............................................................................................................................. 34 3.3.3. Đánh giá ảnh hưởng của công tác bồi thường giải phóng mặt bằng đến đời sống người dân về môi trường ................................................................................................ 35 3.3.4. Đánh giá kết quả công tác tổ chức thu hồi đất bồi thường, GPMB thông qua ý kiến người dân và cán bộ Ban bồi thường ............................................................................... 36 3.4. Xác định các yếu tố ảnh hưởng đến công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng tại Dự án xây dựng khu đấu giá quyền sử dụng đất thôn Nội Đồng, xã Đại Thịnh. .......... 45 3.4.1. Xác định các yếu tố ảnh hưởng đến công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng tại dự án xây dựng khu đấu giá quyền sử dụng đất thôn Nội Đồng .................................... 45 3.4.2. Mức độ ảnh hưởng của các nhóm yếu tố đến công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng tại huyện Mê Linh .................................................................................................. 47 3.5. Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác bồi thường GPMB ở huyện Mê Linh. .............................................................................................................. 49 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ..................................................................................... 51 1. Kết luận ...................................................................................................................... 51 2. Kiến nghị .................................................................................................................... 51 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................... 53 vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Diễn giải BTC Bộ tài chính BTNMT Bộ Tài nguyên và Môi trường BT&GPMB Bồi thường và giải phóng mặt bằng CP Chính phủ DA Dự án GPMB Giải phóng mặt bằng HĐND Hội đồng nhân dân KCN Khu công nghiệp MTTQ Mặt trận tổ quốc NĐ Nghị định QĐ Quyết định QSDĐ Quyền sử dụng đất TT Thông tư TĐC Tái định cư UBND Ủy ban nhân dân vii DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1.Tình hình dân số, lao động của huyện Mê Linh - thành phố Hà Nội ... 10 Bảng 3.2. Hiện trạng sử dụng đất của huyện Mê Linh - thành phố Hà Nội năm 2020........................................................................................................... 15 Bảng 3.3. Thống kê các loại đất bị thu hồi......................................................... 18 Bảng 3.4: Đối tượng và điều kiện bồi thường GPMB ......................................... 19 Bảng 3.5. Kết quả công tác bồi thường đất dự án xây dựng khu đấu giá quyền sử dụng đất thôn Nội Đồng, xã Đại Thịnh .............................................................. 23 Bảng 3.6. Kết quả công tác bồi thường tài sản trên đất ...................................... 25 Bảng 3.7. Kết quả hỗ trợ dự án xây dựng khu đấu giá QSDĐ thôn Nội Đồng ... 27 Bảng 3.8. Kinh phí tổ chức thực hiện bồi thường, hỗ trợ ................................... 30 và tái định cư của dự án xây dựng khu đấu giá QSDĐ thôn Nội Đồng .............. 30 Bảng 3.9. Tổng hợp kinh phí bồi thường, hỗ trợ và tái định cư dự án xây dựng khu đấu giá QSDĐ thôn Nội Đồng .................................................................... 31 Bảng 3.10: Thu nhập bình quân nhân khẩu/tháng .............................................. 32 theo nguồn thu nhập của các hộ dân tại dự án.................................................... 32 Bảng 3.11: Tổng hợp ý kiến của người dân về đơn giá bồi thường GPMB ........ 37 Bảng 3.12: Đánh giá hiểu biết của người dân về công tác bồi thường và giải phóng mặt bằng ............................................................................................................ 41 Bảng 3.13: Kết quả điều tra cán bộ trong ban bồi thường và GPMB ................... 43 Bảng 3.14. Tổng hợp các nhóm yếu tố và yếu tố ảnh hưởng đến công tác bồi thường, giải phóng mặt bằng .............................................................................. 45 Bảng 3.15 Mức độ ảnh hưởng của các nhóm yếu tố đến công tác ....................... 47 bồi thường, giải phóng mặt bằng ........................................................................ 47 Bảng 3.16. Tổng hợp mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến công tác ................. 48 bồi thường, giải phóng mặt bằng tại huyện Mê Linh........................................... 48 viii DANH MỤC HÌNH Hình 3.1: Sơ đồ trình tự, tổ chức thực hiện công tác bồi thường, hỗ trợ và ..................... 19 Hình 3.2. Tỷ lệ phương án bồi thường đất so với giá thị trường ...................................... 24 Hình 3.3. Tỷ lệ phương án bồi thường tài sản trên đất so với giá thị trường ...... 26 Hình 3.4. Mức độ ảnh hưởng của các nhóm yếu tố đến bồi thường, GPMB ................... 48 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đất đai là nguồn tài nguyên quốc gia vô cùng quý giá, là tư liệu sản xuất đặc biệt, thành phần quan trọng hàng đầu của môi trường sống, là địa bàn phân bố các khu dân cư, xây dựng các công trình kinh tế, văn hoá, xã hội, an ninh quốc phòng, là tài sản do Nhà nước thống nhất quản lý. Vấn đề bồi thường GPMB trở thành điều kiện tiên quyết để thực hiện dự án phát triển, nếu không được xử lý tốt thì sẽ trở thành vật cản của sự phát triển kinh tế - xã hội, bởi vậy đòi hỏi phải có sự quan tâm đúng mức và giải quyết triệt để. Việc bồi thường, hỗ trợ và tái định cư hiện nay được thực hiện theo các quy định của nhà nước như: Luật Đất đai số 45/2013/QH13 ngày 29/11/2013, Nghị định số 47/2014/NĐ-CP ngày 15/5/2014 của Chính phủ về bồi thường, hỗ trợ và TĐC khi Nhà nước thu hồi đất và Thông tư số 30/2014/TT-BTNMT ngày 02/6/2014 của Bộ Tài nguyên và Môi trường quy định về hồ sơ giao đất, cho thuê đất, chuyển mục đích sử dụng đất, thu hồi đất; Thông tư số 37/2014/TT-BTNMT ngày 30/6/2014 của Bộ Tài nguyên và Môi trường quy định chi tiết về Bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất. Mặc dù các quy định hiện hành đã được áp dụng có hiệu quả, phù hợp với nguyện vọng của đại đa số nhân dân, khắc phục được những tồn tại vướng mắc của các văn bản trước đây, song công tác bồi thường GPMB vẫn là một vấn đề nan giải. Theo quy hoạch chi tiết, dự án: Xây dựng hạ tầng kỹ thuật khu đấu giá quyền sử dụng đất có diện tích 10,6 ha trên địa bàn thôn Nội Đồng, xã Đại Thịnh, huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội. Trong tổng số 10,6 ha diện tích đất phải thu hồi chủ yếu là đất đất lúa, đất ở, đất thủy lợi, giao thông . . . bước đầu GPMB đã gặp rất nhiều khó khăn. Để rút ra những nguyên nhân, bài học kinh nghiệm, từng bước tìm ra các giải pháp khắc phục nhằm đẩy nhanh tiến độ thực hiện của các dự án làm cơ sở cho việc vận dụng chính sách ngày một phù hợp với thực tế dự án và thực tế địa phương, việc nghiên cứu thực hiện chính sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư các dự án trên địa bàn huyện Mê Linh là vấn đề cần thiết. Để có thể nhìn nhận đầy đủ về công tác bồi thường, GPMB, hỗ trợ và tái định cư ở Mê Linh, Tôi đã lựa chọn 2 nghiên cứu đề tài: “Đánh giá công tác bồi thường giải phóng mặt bằng dự án xây dựng hạ tầng kỹ thuật khu đấu giá quyền sử dụng đất tại thôn Nội Đồng, xã Đại Thịnh, huyện Mê Linh”. 2. Mục tiêu của đề tài - Đánh giá kết quả của công tác bồi thường GPMB, của dự án - Đánh giá tác động của việc thực hiện BTGPMB đến đời sống của người dân bị thu hồi đất. - Đánh giá các yếu tố chính ảnh hưởng đến công tác bồi thường GPMB tại dự án. - Đề xuất giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác bồi thường GPMB. 3. Ý nghĩa của đề tài 3.1. Ý nghĩa khoa học Bổ sung kiến thức, kinh nghiệm thực tế và hiểu rõ về công tác quản lý nhà nước về đất đai, cụ thể là công tác bồi thường giải phóng mặt bằng, những thuận lợi khó khăn khi tiến hành dự án. 3.2. Ý nghĩa thực tiễn Từ quá trình nghiên cứu đề tài giúp tìm ra những thuận lợi, khó khăn của công tác bồi thường GPMB để từ đó đề xuất những giải pháp khắc phục, góp phần thúc đẩy tiến độ bồi thường GPMB. 3 CHƯƠNG 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU 1.1. Cơ sở pháp lý của đề tài 1.1.1. Các văn bản pháp lí hiện hành của Nhà nước có liên quan đến công tác bồi thường giải phóng mặt bằng dự án - Luật Tổ chức chức chính quyền địa phương ngày 19/6/2015 - Luật Đất đai ngày 29/11/2013; - Nghị định số 43/2014/NĐ - CP ngày 15/05/2014 của Chính phủ Quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật đất đai năm 2013; - Nghị định số 44/2014/NĐ-CP ngày 15/05/2014 của Chính phủ Quy định về giá đất; - Nghị định số 47/2014/NĐ - CP ngày 15/05/2014 của Chính phủ Quy định về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất; - Nghị định số 104/2014/NĐ-CP ngày 14/11/2014 của Chính phủ Quy định về khung giá đất; - Thông tư số 29/2014/TT/BTNMT ngày 02/06/2014 của Bộ Tài nguyên và Môi trường quy định chi tiết về lập, điều chỉnh và thẩm định quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất; - Thông tư số 30/2014/TT-BTNMT ngày 02/06/2014 của Bộ Tài nguyên và Môi trường quy định về hồ sơ giao đất, cho thuê đất, chuyển mục đích sử dụng đất, thu hồi đất; - Thông tư số 36/2014/TT-BTNMT ngày 30/6/2014 của Bộ Tài nguyên và Môi trường Quy định chi tiết phương pháp định giá đất; xây dựng, điều chỉnh bảng giá đất; định giá đất cụ thể và tư vấn xác định giá đất; - Thông tư 37/2014/TT-BTNMT ngày 30/6/2014 của Bộ Tài nguyên và Môi trường Quy định chi tiết về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất; - Thông tư số 02/2015/TT-BTNMT của Bộ Tài nguyên và Môi trường Quy định chi tiết một số điều của Nghị định số 43/2014/NĐ-CP và Nghị định số 44/2014/NĐ-CP ngày 15/05/2014 về đất đai của Chính phủ; 4 - Thông tư 74/2015/TT-BTC ngày 15/5/2015 của Bộ Tài chính hướng dẫn việc lập dự toán, sử dụng và thanh quyết toán kinh phí tổ chức thực hiện bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất. - Thông tư 33/2017/TT-BTNMT ngày 29/09/2017 của Bộ Tài nguyên và Môi trường quy định chi tiết Nghị định số 01/2017/NĐ-CP ngày 06/01/2017 của Chính phủ sửa đổi, bổ sung một số điều của các thông tư hướng dẫn thi hành Luật đất đai; - Nghị định số 01/2017/NĐ-CP ngày 06/01/2017 của chính phủ về sửa đổi. Bổ sung một số nghị định quy định chi tiết thi hành luật đất đai; 1.1.2. Các văn bản pháp lý hiện hành của thành phố Hà Nội về chính sách thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trên địa bàn TP Hà Nội - Quyết định số 10/2017/QĐ-UBND ngày 29 tháng 3 năm 2017 của UBND thành phố Hà Nội, ban hành quy định các nội dung thuộc thẩm quyền của ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thành phố Hà Nội - Quyết định số 10/2017/QĐ-UBND ngày 29/3/2017 của UBND thành phố Hà Nội về việc: Ban hành quy định các nội dung thuộc thẩm quyền của Ủy ban nhân dân thành phố Hà Nội về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thành phố Hà Nội; - Quyết định số 23/2014/QĐ-UBND ngày 20/6/2014 của UBND Thành phố Hà Nội về việc: Ban hành quy định các nội dung thuộc thẩm quyền của Ủy ban nhân dân Thành phố do Luật Đất đai 2013 và các Nghị định của Chính phủ giao cho về bồi thường, hỗ trợ và tái định cư khi Nhà nước thu hồi đất trên địa bàn thành phố Hà Nội. - Quyết định số 20/2017/QĐ-UBND ngày 01/6/2017 của UBND thành phố Hà Nội về việc: Ban hành quy định về hạn mức giao đất, hạn mức công nhận quyền sử dụng đất, kích thước, diện tích đất ở tối thiểu được phép tách thửa cho hộ gia đình, cá nhân trên địa bàn thành phố Hà Nội. - Nghị định số 47/2014/NĐ-Cp ngày 15/5/2014 của chính phủ về việc: Quy định về bồi thường, hỗ trợ, tái định cư khi nhà nước thu hồi đất 5 - Quyết định số 96/2014/QĐ-UBND ngày 29/12/2014 của UBND thành phố Hà Nội về việc: Ban hành quy định về giá các loại đất trên địa bàn thành phố Hà Nội áp dụng từ ngày 01/01/2014 đến ngày 31/12/2019. - Quyết định số 19/2017/QĐ-UBND ngày 30/5/2017 của UBND thành phố Hà Nội về việc: Sửa đổi, bổ sung quy định kèm theo Quyết định số 96/2014/QĐUBND ngày 29/12/2014 của UBND thành phố Hà Nội về việc ban hành quy định giá các loại đất trên địa bàn thành phố Hà Nội áp dụng từ ngày 01/01/2015 đến ngày 31/12/2019. - Văn bản số 859/UBND-ĐT ngày 02/3/2017 của UBND thành phố Hà Nội báo cáo và đề xuất với Bộ Tài nguyên và Môi trường về chính sách hỗ trợ chuyển đổi nghề nghiệp và tạo việc làm bằng hình thức giao đất dịch vụ cho các hộ gia định, cá nhân có đất bị thu hồi để thực hiện dự án trên địa bàn huyện Mê Linh. 1.2. Khái quát về công tác thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư 1.2.1. Khái niệm về công tác bồi thường GPMB a. Thu hồi đất Mục đích của công tác thu hồi đất là nhằm đảm bảo đất đai được sử dụng hợp pháp, đúng mục đích, đạt hiệu quả cao, khắc phục tình trạng tùy tiện trong quản lý sử dụng đất, vi phạm luật đất đai. Ngoài ra còn để đáp ứng nhu cầu sử dụng đất phục vụ lợi ích quốc gia khi cần thiết. Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước quyết định thu lại quyền sử dụng đất của người được Nhà nước trao quyền sử dụng đất hoặc thu lại đất của người sử dụng đất vi phạm pháp luật về đất đai. (Luật đất đai 2013). Mục đích của công tác thu hồi đất là nhằm đảm bảo đất đai được sử dụng hợp pháp, đúng mục đích, đạt hiệu quả cao, khắc phục tình trạng tùy tiện trong quản lý sử dụng đất, vi phạm luật đất đai. Ngoài ra còn để đáp ứng nhu cầu sử dụng đất phục vụ lợi ích quốc gia khi cần thiết. b. Bồi thường quyền sử dụng đất Bồi thường quyền sử dụng đất được thực hiện bằng việc giao đất có cùng mục đích sử dụng với loại đất thu hồi, nếu không có đất để bồi thường thì được bồi 6 thường bằng tiền theo giá đất cụ thể của loại đất thu hồi do UBND cấp tỉnh quy định tại thời điểm quyết định thu hồi đất. Việc bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất phải đảm bảo dân chủ, khách quan, công bằng, công khai, kịp thời và đúng quy định của pháp luật (Điều 74 Luật đất đai 2013). Công tác bồi thường và hỗ trợ người dân bị mất đất là công việc vô cùng quan trọng không chỉ đối với các nước trên thế giới mà còn là nhiệm vụ thiết yếu trong quá trình công nghiệp hóa - hiện đại hóa đất nước. Đây không chỉ là khâu đầu tiên trong việc tạo mặt bằng để xây dựng cơ sở hạ tầng mà còn ảnh hưởng rất lớn tới mọi mặt KT-XH - môi trường…. Do đó cần có cơ chế chính sách hợp lý mà cần có những bước đi hợp lý đảm bảo sự công bằng cho người dân bị mất đất cũng như mạng lại lợi ích cho cả nhà nước, chủ đầu tư và người dân. c. Hỗ trợ Hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất là việc Nhà nước trợ giúp cho người có đất thu hồi để ổn định đời sống, sản xuất và phát triển. (Luật đất đai 2013). Người sử dụng đất khi Nhà nước thu hồi đất ngoài việc được bồi thường theo quy định còn được Nhà nước xem xét hỗ trợ. Việc hỗ trợ phải bảo đảm khách quan, công bằng, kịp thời, công khai và đúng quy định của pháp luật. Các khoản hỗ trợ khi Nhà nước thu hồi đất bao gồm: + Hỗ trợ ổn định đời sống và sản xuất; + Hỗ trợ đào tạo, chuyển đổi nghề và tìm kiếm việc làm đối với trường hợp thu hồi đất nông nghiệp của hộ gia đình, cá nhân trực tiếp sản xuất nông nghiệp; thu hồi đất ở kết hợp kinh doanh dịch vụ của hộ gia đình, cá nhân mà phải di chuyển chỗ ở; + Hỗ trợ TĐC đối với trường hợp thu hồi đất ở của hộ gia đình, cá nhân, người Việt Nam định cư ở nước ngoài mà phải di chuyển chỗ ở. d. Tái định cư Tái định cư là việc di chuyển đến một nơi khác với nơi ở trước đây để sinh sống và làm ăn. TĐC bắt buộc đó là sự di chuyển không thể tránh khỏi khi Nhà nước thu hồi hoặc trưng dụng đất đai để thực hiện các dự án phát triển. Tái định cư được hiểu là một quá trình từ bồi thường thiệt hại về đất, tài sản, 7 di chuyển đến nơi ở mới và các hoạt động hỗ trợ để xây dựng lại cuộc sống, thu nhập, cơ sở vật chất tinh thần tại đó. (Luật đất đai 2013). Như vậy, TĐC là hoạt động nhằm giảm nhẹ các tác động xấu về KT-XH đối với một bộ phận dân cư đã gánh chịu vì sự phát triển chung. 1.2.2. Bản chất của công tác bồi thường GPMB Mục tiêu phát triển kinh tế và xây dựng đất nước của Đảng và Nhà nước ta là: “Dân giàu, nước mạnh, công bằng, dân chủ, văn minh”. Trong quá trình phát triển đất nước buộc phải sắp xếp, xây dựng mới các công trình để đáp ứng đời sống ngày càng hiện đại của nhân dân để bắt nhịp, hội nhập với các nước tiên tiến trên thế giới. Từ đó cho thấy, công tác bồi thường, GPMB là công việc tất yếu trong xã hội; bản chất của công tác bồi thường GPMB là thu hồi đất, bồi thường đất, bồi thường tài sản bị thiệt hại, di chuyển thay đổi chỗ ở, nơi sản xuất đảm bảo mục tiêu phát triển và xây dựng đất nước trên nguyên tắc của nhà nước về bồi thường đất và bồi thường tài sản bị thiệt hại theo Luật định. Do đó, chiến lược phát triển của đất nước, Nhà nước ta luôn phải có chiến lược phát triển nhà ở nhằm tạo điều kiện cho nhân dân có chỗ ở rộng rãi hơn, tiện nghi hơn qua mỗi thời kỳ phát triển của đất nước. Ăn và ở là hai nhu cầu tối thiểu, thiết yếu của con người, một khi hai nhu cầu tối thiểu đó không được đáp ứng tối thiểu thì con người không thể làm khoa học và hoạt động chính trị. (Phan Tuấn Triều, 2009). Bài học của một số nước phát triển cho chúng ta một cách nhìn mới, đó là bên cạnh những công sở nguy nga tráng lệ, những cao ốc chọc trời là những khu nhà “ổ chuột” của dân lao động - công bằng và nhân quyền không thể chỉ thông qua tuyên truyền mà thực tế lại không thực hiện. Đất nước ta đang bước vào thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá, chúng ta không thể chỉ có những đô thị đẹp, hiện đại, những khu sản xuất khổng lồ, những công trình công cộng khang trang mà kèm theo đó chỗ ở của người dân phải được nâng cấp tiện nghi hơn, rộng rãi hơn... Chính vì vậy mà phải tính một cách toàn diện, không để hiện tượng một công trình mới ra đời kéo theo những người dân không có chỗ ở hoặc chỗ ở kém hơn nơi ở cũ, dù đó là một gia đình. 8 Nếu không nhìn rõ bản chất của vấn đề, mỗi năm chúng ta có hàng ngàn dự án đầu tư xây dựng, mỗi dự án chỉ kéo theo một gia đình không có chỗ ở thì đã có hàng ngàn gia đình thiếu chỗ ở hoặc chỗ ở tạm bợ. Như vậy là sự phát triển thiên lệch, mục tiêu lớn của quốc gia không đạt được. Vấn đề thiếu chỗ ở không chỉ dừng lại ở đó mà còn kéo theo hàng loạt các tệ nạn, các tiêu cực xã hội phát sinh, sẽ ảnh hưởng đến tiến trình phát triển của đất nước. (Phan Tuấn Triều, 2009). 1.2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác bồi thường GPMB * Yếu tố giá đất và định giá đất Giá đất có vai trò rất quan trọng trong chính sách bồi thường, GPMB. Cụ thể: Thứ nhất, đối với quản lý của Nhà nước: Giá đất là công cụ để Nhà nước thực hiện công tác quản lý, điều tiết sự hoạt động của thị trường bất động sản nói chung, thị trường nhà đất nói riêng, giảm và tiến tới xóa bỏ các hiện tượng đầu cơ đất đai làm nhũng đoạn thị trường nhà đất. Đối với lĩnh bồi thường, GPMB thì giá đất có vai trò quan trọng trong việc điều tiết giữa lợi ích của Nhà nước, lợi ích công cộng, lợi ích của quốc gia với lợi ích của những người dân bị thu hồi đất. Có thể nói, việc quy định giá đất bồi thường GPMB hợp lý sẽ tạo điều kiện đẩy nhanh tiến độ GPMB và giao đất cho nhà đầu tư và bắt tay vào thực hiện các công trình trên đất bị thu hồi. Cùng với công tác đẩy mạnh GPMB thì Nhà nước phải có chính sách bồi thường giá trị hợp lý cho những người dân có đất bị thu hồi để người dân di dời chỗ ở, chuyển đổi công việc khác, hoặc có những phương án khác để ổn định cuộc sống của mình. Giá đất nói chung và giá đất trong bồi thường GPMB nói riêng là một loại công cụ tài chính để Nhà nước tiến hành thực hiện quản lý về đất đai, bên cạnh việc quy định các khoản thu vào ngân sách thì đồng thời giá đất còn có tác dụng định hướng thị trường. Trên thực tế, bất kỳ Nhà nước nào cũng có thể sử dụng nhiều biện pháp khác nhau để thực hiện tốt chức năng quản lý nhà nước về đất đai của mình. Đó có thể là biện pháp hành chính, cũng có thể là biện pháp kinh tế, và đôi khi là sự kết hợp của cả hai biện pháp trên. Nhà nước ta đã và đang vận dụng một cách có hiệu quả các quy định của pháp luật trong việc quản lý giá đất. 9 Thứ hai, Đối với người dân bị thu hồi đất: Người dân thường có tâm lý không muốn bị thu hồi đất vì thu hồi đất sẽ tạo nên sự bất ổn trong cuộc sống hàng ngày đối với những người bị thu hồi đất ở và bất ổn về việc làm đối với những người bị thu hồi đất nông nghiệp. Cho nên giá đất chính là việc bồi thường lại giá trị đất đã bị thu hồi cho người dân để người dân bị thu hồi đất có thể tìm được chỗ ở mới tương đương hoặc tốt hơn nơi ở cũ đã bị thu hồi và tạo điều kiện cho họ có cơ hội chuyển đổi nghề nghiệp. Thứ ba, Đối với các nhà đầu tư trong những trường hợp thu hồi đất vì mục đích kinh tế: Trong thực tế hiện nay, vấn đề giá đất trong bồi thường GPMB đối với các nhà đầu tư luôn là một vấn đề nan giải. Muốn có đất để thực hiện dự án kinh tế thì nhà đầu tư cần phải GPMB. Nhưng vấn đề GPMB đối với các nhà đầu tư còn phụ thuộc rất nhiều đến những thỏa thuận về giá đất đối với những người dân bị thu hồi đất. Rất nhiều trường hợp người dân bị thu hồi đất thách giá quá cao khiến cho các nhà đầu tư gặp trở ngại trong việc GPMB cũng như tốn khá nhiều chi phí cho việc GPMB. Trong khi đó, tâm lý của các nhà đầu tư thường mong muốn tiến hành nhanh chóng dự án đầu tư của mình nhưng không thỏa thuận được giá cả với người dân nên nhiều dự án bị kéo dài rất lâu. Do vậy, một giá đất hợp lý là giải pháp hữu hiệu để các nhà đầu tư có thể tiếp tục thực hiện dự án đầu tư của mình cũng như bồi thường khoản giá trị tương ứng cho người có đất bị thu hồi để ổn định cuộc sống Luật đất đai năm 2013 (Quốc hội, 2013) quy định rõ nguyên tắc định giá đất phải theo mục đích sử dụng đất hợp pháp tại thời điểm định giá; theo thời hạn sử dụng đất; phù hợp với giá đất phổ biến trên thị trường của loại đất có cùng mục đích sử dụng đã chuyển nhượng hoặc thu nhập từ việc sử dụng đất hoặc giá trúng đấu giá quyền sử dụng đất đối với những nơi có đấu giá quyền sử dụng đất; cùng một thời điểm các thửa đất liền kề nhau có cùng mục đích sử dụng, khả năng sinh lợi, thu nhập từ việc sử dụng đất tương tự như nhau thì có mức giá như nhau. * Thị trường bất động sản Thị trường bất động sản ảnh hưởng tới giá bồi thường trong công tác bồi thường GPMB. Nếu giá bồi thường quá thấp so với giá trên thị trường bất động sản 10 thì người sử dụng đất sẽ không chấp nhận thoả thuận. Nếu giá cao hơn thì chủ dự án sẽ bị lỗ. Do vậy giá bồi thường cần phải được xem xét, sao cho không chênh lệch thấp hơn quá nhiều so với giá trên thị trường. Nhằm đem lại lợi ích một cách hài hoà cho cả chủ dự án cũng như người bị thu hồi đất. Thị trường bất động sản luôn luôn biến động, giá đất trong thị trường bất động sản cũng thay đổi theo nhiều chiều hướng khác nhau. Có thể tăng lên cũng có thể giảm đi trong một khoảng thời gian ngắn. Phương án bồi thường được xây dựng tại một thời điểm xác định. Nên tình trạng giá trong phương án bồi thường chênh lệch lớn so với giá trên thị trường bất động sản. Nguyên nhân là do chưa kịp thời cập nhật được những biến đổi trên thị trường. Do vậy để có được giá bồi thường hợp lý nhất cần phải nghiên cứu thị trường bất động sản trong khoảng thời gian dài, xác định giá trong khoảng thời gian ít biến động nhất để tìm ra khoảng giá hợp lý. * Thủ tục hành chính Trình tự thủ tục thực hiện bồi thường khi Nhà nước thu hồi đất ảnh hưởng trực tiếp đến việc triển khai, thực hiện dự án. Các thủ tục hành chính chủ yếu như: trích lục, trích đo địa chính, thẩm định giá, phê duyệt phương án BT, HT, TĐC,… * Trình độ, năng lực của cán bộ làm công tác bồi thường, hỗ trợ, tái định cư Năng lực thực hiện chính sách và công tác tổ chức thực hiện BT, HT, TĐC khi Nhà nước thu hồi đất có ảnh hưởng rất lớn đến việc thực hiện chính sách BT, HT, TĐC khi Nhà nước thu hồi đất để thực hiện các dự án đầu tư. Với đội ngũ cán bộ làm công tác chỉ đạo, hướng dẫn và cán bộ trực tiếp thực hiện áp dụng chính sách am hiểu và nắm chắc các quy định của chính sách, có đủ trình độ năng lực; với các tổ chức được giao thực hiện công tác BT, HT, TĐC khi Nhà nước thu hồi đất để thực hiện dự án được tổ chức và thực hiện công việc có tính chuyên môn hoá cao. 1.3. Thực trạng về công tác thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư trên Thế giới và Việt Nam 1.3.1. Công tác bồi thường GPMB một số nước trên Thế giới a. Công tác bồi thường GPMB tại Australia Ở Australia, việc thu hồi đất được thực hiện theo quy trình chung, bao gồm 5 bước: