Tài liệu đánh giá ảnh hưởng của hoạt động khai thác quặng sắt đến môi trường tại xã sơn thủy, huyện văn bàn, tỉnh lào cai

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ..................................... NGUYỄN HUY VIỆT ĐÁNH GIÁ ẢNH HƢỞNG CỦA HOẠT ĐỘNG KHAI THÁC QUẶNG SẮT ĐẾN MÔI TRƢỜNG TẠI XÃ SƠN THỦY, HUYỆN VĂN BÀN, TỈNH LÀO CAI LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC MÔI TRƢỜNG Thái Nguyên, 2016 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ..................................... NGUYỄN HUY VIỆT ĐÁNH GIÁ ẢNH HƢỞNG CỦA HOẠT ĐỘNG KHAI THÁC QUẶNG SẮT ĐẾN MÔI TRƢỜNG TẠI XÃ SƠN THỦY, HUYỆN VĂN BÀN, TỈNH LÀO CAI Chuyên ngành : Khoa học môi trƣờng Mã số ngành : 60 44 03 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC MÔI TRƢỜNG Người hướng dẫn khoa học: TS. Nguyễn Chí Hiểu Thái Nguyên, 2016 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu riêng của tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kì công trình nào khác. Tôi xin cam đoan rằng, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn, các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc./. Tác giả luận văn Nguyễn Huy Việt ii LỜI CẢM ƠN Trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài, tôi đã nhận được sự giúp đỡ tạo điều kiện thuận lợi nhất, những ý kiến đóng góp và những lời chỉ bảo quý báu của tập thể, cá nhân trong và ngoài Đại học Nông lâm Thái Nguyên. Đầu tiên tôi xin chân thành cảm ơn sâu sắc TS. Nguyễn Chí Hiểu trưởng bộ môn sinh thái và biến đổi khí hậu, trưởng Phòng hành chính tổ chức trường Đại học nông lâm Thái Nguyên là người trực tiếp hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong suốt thời gian nghiên cứu đề tài và hoàn thành luận văn. Tôi xin trân trọng cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Lào Cai, Chi cục Bảo vệ Môi trường, Trung tâm Quan trắc Môi trường, Công ty Khoáng Sản và Luyện kim Việt Trung và các cơ quan ban ngành khác có liên quan tạo điều kiện cho tôi thu thập số liệu, những thông tin cần thiết để thực hiện luận văn này Tôi xin được bày tỏ lòng cảm ơn chân thành và sâu sắc tới sự giúp đỡ tận tình, quý báu đó! Xin trân trọng cảm ơn! Tác giả luận văn Nguyễn Huy Việt iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ........................................................................................................i LỜI CẢM ƠN ............................................................................................................ ii MỤC LỤC ................................................................................................................. iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ...........................................................................vi DANH MỤC CÁC BẢNG....................................................................................... vii DANH MỤC CÁC HÌNH ..........................................................................................ix MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Đặt vấn đề ............................................................................................................... 1 2. Mục tiêu của đề tài .................................................................................................. 2 2.1. Mục tiêu tổng quát ............................................................................................... 2 2.2. Mục tiêu cụ thể ..................................................................................................... 2 3. Ý nghĩa của đề tài .................................................................................................... 3 3.1. Ý nghĩa trong học tập ........................................................................................... 3 3.2. Ý nghĩa trong nghiên cứu khoa học ..................................................................... 3 3.3. Ý nghĩa trong thực tế............................................................................................ 3 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ...................................................................... 4 1.1. Cơ sở khoa học của đề tài .................................................................................... 4 1.1.1. Cơ sở lí luận ...................................................................................................... 4 1.1.2. Cơ sở pháp lý .................................................................................................... 6 1.2. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước về hoạt động khai thác khoáng sản ...... 8 1.2.1. Tình hình khai thác khoáng sản trên thế giới .................................................... 8 1.2.2. Tình hình khai thác khoáng sản tại Việt Nam................................................. 11 1.3. Ảnh hưởng của hoạt động khai thác mỏ đến môi trường ở Việt Nam ............... 14 1.3.1. Tác động của hoạt động khai thác mỏ đến môi trường nước .......................... 14 1.3.2. Ảnh hưởng của hoạt động khai thác mỏ tới môi trường đất ........................... 16 1.3.3. Tác động của các dự án khai thác mỏ lên chất lượng không khí .................... 19 1.3.4. Hoạt động khai thác khoáng sản ảnh hưởng đến môi trường tại Lào Cai....... 21 iv Chƣơng 2: ĐỐI TƢỢNG, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU . 25 2.1. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 25 2.1.1. Đối tượng nghiên cứu...................................................................................... 25 2.1.2. Địa điểm và thời gian tiến hành ...................................................................... 25 2.2. Nội dung nghiên cứu .......................................................................................... 25 2.2.1. Điều kiện tự nhiên, kinh tế xã hội xã Sơn Thủy, huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai .... 25 2.2.2. Hiện trạng khai thác tuyển quặng mỏ sắt Quý sa ............................................ 25 2.2.3. Ảnh hưởng của việc khai thác tuyển quặng sắt đến môi trường đất, nước và không khí tại xã Sơn Thủy, huyện Văn Bàn. ............................................................ 25 2.2.4. Đề xuất các biện pháp giảm thiểu ô nhiễm môi trường do hoạt động khai thác, tuyển quặng tại mỏ Quý sa xã Sơn Thủy .................................................................. 26 2.3. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................... 26 2.3.1. Phương pháp thu thập số liệu .......................................................................... 26 2.3.2. Phương pháp điều tra phỏng vấn..................................................................... 26 2.3.3. Phương pháp lấy mẫu phân tích ...................................................................... 27 2.3.4. Phương pháp tổng hợp, xử lý số liệu .............................................................. 28 Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN .................................. 30 3.1. Đánh giá điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội xã Sơn Thủy, huyện Văn Bàn .... 30 3.1.1. Điều kiện tự nhiên ........................................................................................... 30 3.1.2. Điều kiện kinh tế xã hội .................................................................................. 32 3.2. Hiện trạng của mỏ sắt Quý Sa, xã Sơn Thủy huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai ..... 35 3.2.1. Tình hình khai thác, sản lượng khai thác mỏ sắt quý sa ................................. 35 3.2.2. Khu khai thác quặng........................................................................................ 35 3.2.3. Khu tuyển quặng ............................................................................................. 35 3.2.4. Công suất khai thác mỏ ................................................................................... 36 3.2.5. Trình tự khai thác và hệ thống khai thác mỏ: ................................................. 38 3.3. Ảnh hưởng của việc khai thác quặng sắt của mỏ sắt Quý sa tới môi trường ..... 39 3.3.1. Ảnh hưởng môi trường đất .............................................................................. 40 3.3.2. Ảnh hưởng môi trường nước........................................................................... 41 3.3.3. Ảnh hưởng đến môi trường không khí ............................................................ 57 v 3.4. Đánh giá ảnh hưởng của hoạt động khai thác quặng sắt tới môi trường và sức khỏe người dân thông qua ý kiên người dân ............................................................. 63 3.4.1. Ảnh hưởng tới môi trương đất ........................................................................ 64 3.4.2. Môi trường nước ............................................................................................. 65 3.4.3. Môi trường không khí ..................................................................................... 65 3.4.4. Ảnh hưởng của việc khai thác tới sức khỏe của người dân ............................ 66 3.5. Đề xuất các biện pháp nhằm giảm thiểu ô nhiễm môi trường do hoạt động khai thác tại khu vực mỏ ................................................................................................... 67 3.5.1. Trong khai thác ............................................................................................... 67 3.5.2. Trong công tác tuyển quặng sắt ...................................................................... 68 3.5.3. Các biện pháp giảm thiểu ô nhiễm môi trường cụ thể .................................... 68 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................ 72 1. Kết luận ................................................................................................................. 72 2. Kiến nghị ............................................................................................................... 73 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................... 74 I. Tài liệu trong nước ................................................................................................. 74 II. Tài liệu nước ngoài ............................................................................................... 75 vi DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT VIẾT TẮT NGHĨA ĐẦY ĐỦ BVMT : Bảo vệ môi trường BOD5 : Nhu cầu ôxy sinh hoá 5 ngày COD : Nhu cầu ôxy hoá học ĐTM : Đánh giá tác động môi trường DO : Ôxy hoà tan KSTK : Kỹ sư tuyển khoáng KSKT : Kỹ sư khai thác TSS : Chất rắn lơ lửng TCVN : Tiêu chuẩn Việt Nam THC : Tổng các chất hydrocacbon WHO : Tổ chức Y tế Thế giới UBND : Ủy ban nhân dân NM : Nước mặt NN : Nước ngầm NT : Nước thải MĐ : Mẫu đất KK : Không khí TNHH : Trách nhiệm hữu hạn QCVN : Quy chuẩn Việt Nam . vii DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Thành phần các nguyên tố cấu tạo nên vỏ trái đất ..................................... 8 Bảng 1.2. Sản lượng thép trên thế giới........................................................................ 9 Bảng 1.3. Sản lượng và trữ lượng đồng trên thế giới (ngàn tấn) .............................. 10 Bảng 1.4. Biến đổi hàm lượng kim loại nặng trong đất do các hoạt động khai khoáng theo thời gian ............................................................................... 16 Bảng 1.5. Diện tích rừng và đất rừng bị thu hẹp, thoái hóa ở một số mỏ ................. 17 Bảng 1.6. Ảnh hưởng đến đất nông nghiệp do khai thác mỏ .................................... 18 Bảng 1.7: Sản lượng quặng nguyên khai một số loại khoáng sản chính trên địa bàn tỉnh các năm từ 2009 đến hết tháng 6 năm 2011 ......................... 22 Bảng 1.8: Sản lượng quặng nguyên khai một số loại khoáng sản chính trên địa bàn tỉnh các năm từ 2009 đến hết tháng 6 năm 2011 ..................................... 23 Bảng 3.1. Sản lượng khai thác mỏ sắt Quý sa trong những năm gần đây ................ 35 Bảng 3.2. Thực hiện công suất khai thác theo thiết kế ............................................. 37 Bảng 3.3. Sản lượng sản phẩm khai thác tuyển rửa quặng sắt Quý Sa theo thiết kế 37 Bảng 3.4: Kết quả phân tích môi trường đất ............................................................. 40 Bảng 3.5: Kết quả quan trắc chất lượng môi trường nước thải năm 2016 ................ 42 Bảng 3.6. Bảng diễn biến trung bình chất lượng nước thải khu vực khai thác và tuyển quặng từ năm 2012 - năm 2016 ...................................................... 44 Bảng 3.7: Kết quả quan trắc chất lượng môi trường nước mặt tiếp nhận vào Ngòi Nhù sau hồ thải lắng năm 2016 ................................................................ 48 Bảng 3.8: Bảng diễn biến trung bình chất lượng nước mặt các năm 2012 đến quý I năm 2016 .................................................................................................. 50 Bảng 3.9: Kết quả quan trắc chất lượng môi trường nước nước ngầm trong khu dân cư năm 2016. ............................................................................................ 53 Bảng 3.10: Bảng diễn biến trung bình chất lượng nước ngầm năm 2012 đến quý I năm 2016 .................................................................................................. 55 Bảng 3.11: Chất lượng môi trường không khí trong khu vực khai trường năm 2016 ..... 57 viii Bảng 3.12: Diễn biến trung bình chất lượng môi trường không khí trong khu vực khai trường từ 2012- quý I năm 2016 ....................................................... 58 Bảng 3.13: Chất lượng môi trường không khí tại khu vực nghiền tuyển quặng năm 2016 .................................................................................................. 59 Bảng 3.14: Diễn biến trung bình chất lượng môi trường không khí trong khu vực nghiền tuyển quặng từ 2012- quý I năm 2016 .......................................... 60 Bảng 3.15: Chất lượng môi trường không khí tại khu vực bãi thải năm 2016 ......... 61 Bảng 3.16: Diễn biến trung bình chất lượng môi trường không khí tại bãi đổ thải từ 2012-2016 ................................................................................................. 62 Bảng 3.17: Chất lượng môi trường không khí tại khu khu dân cư sát mỏ năm 2016 ...... 62 Bảng 3.18: Diễn biến trung bình chất lượng môi trường không khí tại khu khu dân cư sát mỏ từ 2012- quý I năm 2016 .......................................................... 63 Bảng 3.19: Đánh giá của người dân về môi trường không khí ................................. 66 ix DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1: Sản lượng thép trên thế giới từ năm 1965-2011 ....................................... 10 Hình 3.1: Bản đồ vị trí dự án mỏ sắt Quý sa ............................................................. 36 Hình 3.2: Sơ đồ quá trình sản xuất tại mỏ sắt Quý Sa .............................................. 38 Hình 3.3: Hồ thải lắng ............................................................................................... 44 Hình 3.4: Kết quả phân tích PH, TSS, BOD5, COD, Pb trong nước thải trong những năm gần đây ............................................................................................. 46 Hình 3.5: Kết quả phân tích Cd, As, Nitơ, Photpho trong nước thải trong những năm gần đây ..................................................................................................... 47 Hình 3.6: Lấy mẫu nước mặt phân tích ..................................................................... 49 Hình 3.7: Kết quả phân tích PH, TSS, BOD5, COD, Pb trong nước mặt trong những năm gần đây ............................................................................................. 51 Hình 3.8: Kết quả phân tích Cd, As, Nitơ, Photpho trong nước mặt trong những năm gần đây ..................................................................................................... 51 Hình 3.9: Lấy mẫu nước ngầm.................................................................................. 54 Hình 3.10: Kết quả phân tích PH, TSS, BOD5, Penmamganat trong nước ngầm trong những năm gần đây ........................................................................ 56 Hình 3.11:Kết quả phân tích Cd, As, Nitơ, Photpho trong nước ngầm trong những năm gần đây ............................................................................................. 56 Hình 3.12: Khu vực khai trường khai thác quặng ..................................................... 58 Hình 3.13: Khu vực xưởng nghiền tuyển .................................................................. 60 Hình 3.14: Kết quả phân tích mẫu không khí trung bình các năm gần đây tại khu vực nghiền tuyển quặng ........................................................................... 61 Hình 3.15: Biểu đồ thể hiện đành giá của người dân vầ ô nhiễm môi trường đất .... 64 Hình 3.16: Biểu đồ thể hiện đành giá của người dân và ô nhiễm môi trường nước ........ 65 Hinh 3.17: Xe vận chuyển quặng trên quốc lộ 279 ................................................... 66 Hình 3.18: Đánh giá sức khỏe người dân xung quang khu vực khai thác ................ 67 1 MỞ ĐẦU 1. Đặt vấn đề Trong quá trình hội nhập và phát triển nhanh chóng như hiện nay Việt Nam là một trong những điểm đến mà nhiều nước trong khu vực cũng như trên thế giới muốn hợp tác và phát triển. Cùng với đó là sự gia tăng hàng loạt các khu công nghiệp và khu chế xuất, các điểm mỏ khai thác và chế biến khoáng sản. Lào Cai là một trong những tỉnh có sự phát triển khá nhanh và tất cả các mặt, trong đó tốc độ tăng trưởng công nghiệp bình quân từ năm 2001 đến 2015 của tỉnh Lào Cai là 15,6%. Thành phần chủ yếu trong tổng giá trị sản xuất công nghiệp trong nước đến năm 2015 là khai thác gia công khoáng sản đạt 65,6%; Biện pháp chủ yếu là xúc tiến đầu tư công tác thăm dò, khai thác khoáng sản như photpho, đồng, sắt… trong đó có dự án khai thác mỏ sắt Quý Sa, xã Sơn Thủy huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai. Dự án đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt và ra quyết định số 1658/CN-CP ngày 5/11/2004 cho phép Tổng công ty Thép Việt Nam và Tỉnh Lào Cai liên doanh với công ty TNHH tập đoàn gang thép Côn Minh (Vân Nam - Trung Quốc) đầu tư khai thác Mỏ sắt Quý Sa - Lào Cai. Cùng với quyết định của UBND tỉnh Lào Cai với diện tích cấp phép là 11.000.000 m2 (1.100ha), khởi công xây dựng, khai thác từ năm 2008. Dự án đầu tư xây dựng công trình Mỏ sắt Quý Sa - Lào Cai nằm ở phía Đông Bắc huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai. Được thực hiện địa bàn của xã Sơn Thuỷ huyện Văn Bàn tỉnh Lào Cai, cách thị trấn Văn Bàn 7km, cách ga tàu hoả Bảo Hà 14km, cách Cam Đường 40km, cách Khu công nghiệp Đại Long, tỉnh Lào Cai hơn 20km, cách Khu công nghiệp Gang Thép Thái Nguyên 240km, cách cửa khẩu Việt Trung Hà Khẩu - Lào Cai 67km. Theo đà phát triển kinh tế của Việt Nam nói chung, của tỉnh Lào Cai nói riêng cùng với sự tiến bộ của ngành kỹ thuật luyện kim và nhu cầu ngành gang thép về nguyên liệu quặng sắt, việc khai thác xây dựng mỏ sắt Quý Sa là tất yếu phải được thực hiện. Việc khai thác xây dựng mỏ sắt Quý Sa không chỉ có nguồn tài nguyên dồi dào mà còn có thể chuyển hoá ưu thế tài nguyên thành ưu thế kinh tế, thúc đẩy kinh tế địa phương phát triển. 2 Điều quan trọng hơn nữa là có thể đáp ứng nhu cầu về nguyên liệu quặng sắt cho việc cải tạo mở rộng nhà máy Gang thép Thái Nguyên và nhà máy luyện kim liên doanh Lào Cai sẽ được xây dựng. Ngoài ra một phần quặng sắt còn có thể xuất khẩu sang Trung Quốc. Vì vậy, việc khai thác xây dựng mỏ sắt Quý Sa không những có ý nghĩa kinh tế vốn có của nó mà còn là sự mở đầu cho việc tìm kiếm hạng mục hợp tác kinh tế ngày càng sâu hơn giữa các tỉnh lân cận ở biên giới hai nước Việt Trung, là hạng mục hợp tác cùng có lợi cho cả hai bên Việt Trung. Nhưng bên cạnh các tác động tích cực của dự án thì cũng sẽ không ít đối với môi trường, với tài nguyên thiên nhiên, cảnh quan sinh thái và sức khoẻ của nhân dân. Xuất phát từ thực tế đó và được sự đồng ý của Ban giám hiệu nhà trường, Phòng Quản lý và Đào tạo Sau Đại học - Trường Đại học Nông lâm Thái Nguyên và dưới sự hướng dẫn của TS. Nguyễn Chí Hiểu, tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Đánh giá ảnh hưởng của hoạt động khai thác quặng sắt đến môi trường tại xã Sơn Thủy, huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai”. 2. Mục tiêu của đề tài 2.1. Mục tiêu tổng quát Nghiên cứu, đánh giá thực trạng môi trường của hoạt động khai thác tuyển quặng sắt tại mỏ sắt Quý Sa, từ đó đề xuất giải pháp quản lý nhằm giảm thiểu nguy cơ gây ô nhiễm môi trường khu vực xung quanh. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Đánh giá đầy đủ, đúng đắn hiện trạng của hoạt động khai thác quặng sắt và tác động của nó đến môi trường xung quanh như phá vỡ cấu trúc hệ sinh thái và làm ảnh hưởng đến sức khỏe của con người. - Đánh giá thực trạng môi trường: Đất, không khí, nước thải tại thời điểm và khu vực nghiên cứu. - Chỉ ra các nguyên nhân từ việc khai thác quặng sắt ảnh hưởng đến môi trường xung quanh. - Đề xuất các biện pháp nhằm giảm thiểu ô nhiễm môi trường do hoạt động khai thác tại khu vực mỏ. 3 - Những kiến nghị đưa ra phải có tính khả thi và phù hợp với điều kiện thực tiễn tại địa phương. 3. Ý nghĩa của đề tài 3.1. Ý nghĩa trong học tập - Là cơ hội giúp học viên áp dụng lý thuyết đã được học vào thực tiễn, rèn luyện kỹ năng phân tích, tổng hợp số liệu và có cái nhìn tổng quan về thực trạng môi trường ở các khu vực khai thác khoáng sản trên địa bàn. - Là cơ hội, điều kiện thuận lợi cho việc tìm hiểu, tiếp thu, học hỏi kinh nghiệm trong thực tế. Đồng thời nâng cao kiến thức thực tế, bổ sung tư liệu học tập, kiến thức, kinh nghiệm. 3.2. Ý nghĩa trong nghiên cứu khoa học Làm tài liệu tham khảo cung cấp cho các ban ngành, đặc biệt là các Khu vực khai thác trên địa bàn tỉnh Lào Cai về công tác quản lý, bảo vệ môi trường tại các khu vực khai thác khoáng sản.. 3.3. Ý nghĩa trong thực tế - Đánh giá được những tác động tiêu cực đến môi trường của việc khai thác khoáng sản (quặng sắt) tại xã Sơn Thủy, huyện Văn Bàn, tỉnh Lào Cai nói riêng và trong cả nước và trên thế giới nói chung, đề xuất các giải pháp kiểm soát ô nhiễm trong quá trình khai thác, tuyển quặng, góp phần nâng cao đời sống người dân tại khu vực bị ảnh hưởng. - Đưa ra được các tác động của hoạt động khai thác tới môi trường để từ đó giúp các đơn vị tổ chức khai thác có biện pháp quản lý, ngăn ngừa tác động xấu tới môi trường, cảnh quan và cơn người. 4 Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Cơ sở khoa học của đề tài 1.1.1. Cơ sở lí luận - Khái niệm môi trường: Theo khoản 1 điều 3 Luật Bảo Vệ Môi trường Việt Nam năm 2014, môi trường được định nghĩa như sau: “Môi trường là hệ thống các yếu tố vật chất tự nhiên và nhân tạo có tác động đối với sự tồn tại và phát triển của con người và sinh vật”[20]. - Khái niệm Quy chuẩn kỹ thuật môi trường Theo khoản 5 điều 3 Luật Bảo Vệ Môi trường Việt năm 2014: “Quy chuẩn kỹ thuật môi trường là mức giới hạn của các thông số về chất lượng môi trường xung quanh, hàm lượng của các chất gây ô nhiễm có trong chất thải, các yêu cầu kỹ thuật và quản lý được cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành dưới dạng văn bản bắt buộc áp dụng để bảo vệ môi trường”.[20]. - Khái niệm tiêu chuẩn môi trường: Theo khoản 6 điều 3 Luật Bảo Vệ Môi trường Việt Nam năm 2014: “Tiêu chuẩn môi trường là mức giới hạn của các thông số về chất lượng môi trường xung quanh, hàm lượng của các chất gây ô nhiễm có trong chất thải, các yêu cầu kỹ thuật và quản lý được các cơ quan nhà nước và các tổ chức công bố dưới dạng văn bản tự nguyện áp dụng để bảo vệ môi trường”.[20] - Khái niệm ô nhiễm môi trường: Theo khoản 8 điều 3 Luật Bảo Vệ Môi trương Việt Nam năm 2014: “Ô nhiễm môi trường là sự biến đổi của các thành phần môi trường không phù hợp với quy chuẩn kỹ thuật môi trường và tiêu chuẩn môi trường gây ảnh hưởng xấu đến con người và sinh vật”[20] Đất là một thành phần quan trọng của môi trường tự nhiên bởi vì sự sống của con người và động thực vật phụ thuộc vào đất. Trên quan điểm sinh thái học thì đất là một tài nguyên tái tạo, là vật mang của nhiều hệ sinh thái khác trên trái đất. 5 “Ô nhiễm đất là sự làm biến đổi thành phần, tính chất của đất gây ra bởi những tập quán phản vệ sinh của các hoạt động sản xuất nông nghiệp với những phương thức canh tác khác nhau, và do thải bỏ không hợp lí các chất cặn bã đặc và lỏng vào đất, ngoài ra ô nhiễm đất còn do sự lắng đọng của các chất gây ô nhiễm không khí lắng xuống đất (theo nước mưa)....” Nước là yếu tố quan trọng hàng đầu cho sự sống, tồn tại và phát triển. Nước đã được xác định là tài nguyên quan trọng thứ hai sau tài nguyên con người. Thế nhưng, tài nguyên quý giá này đang bị đe dọa nghiêm trọng cả về số lượng và chất lượng. “Ô nhiễm nước là sự thay đổi theo chiều xấu đi các tính chất vật lý - hoá học - sinh học của nước, với sự xuất hiện các chất lạ ở thể lỏng, rắn làm cho nguồn nước trở nên độc hại với con người và sinh vật. Làm giảm độ đa dạng sinh vật trong nước. Xét về tốc độ lan truyền và quy mô ảnh hưởng thì ô nhiễm nước là vấn đề đáng lo ngại hơn ô nhiễm đất”. Không khí trong khí quyển mà chúng ta đang hít thở là không khí ẩm, bao gồm hỗn hợp các chất ở dạng khí có thể tích gần như không đổi và có chứa một lượng hơi nước nhất định tùy thuộc vào nhiệt độ và áp suất khí quyển. Ở điều kiện bình thường, không khí (chưa bị ô nhiễm) gồm các thành phần cơ bản là 78% Nitơ, 21% Ôxy, 1% Argon, và một số khí khác như CO2, Neon, Helium. Xenon, Hydro, Ozôn, hơi nước... Ô nhiễm không khí không phải vấn đề mới phát hiện ra, nó đã được nói đến cách đây hàng thế kỷ. Hơn 300 năm trước đây, nhà khoa học Jonh Evalyn, chuyên bút ký và ghi chép khoa học đã minh hoạ với độ chính xác cao về tác động của ô nhiễm môi trường không khí do sự đốt cháy của nhiên liệu gây ra như làm đục bầu trời, giảm bớt bức xạ mặt trời chiếu xuống Trái đất, làm con người bị đau yếu và tử vong, phiền muộn và lo âu vì hít thở phải bụi, khói, khí độc và nó còn gây ra han gỉ vật liệu (Katyal và Satake, 1989). Vào những năm 50 và 60 của thế kỷ XX, ô nhiễm không khí chỉ là hiện tượng địa phương, diễn ra chủ yếu ở nơi có nguồn ô nhiễm như các thành phố và khu công nghiệp. Cho đến năm 70 và 80, người ta nhận thấy, ô nhiễm không khí có thể tác động rất xa, từ khu vực này đến khu vực khác, từ nhà máy đến khu dân cư, 6 từ thành thị đến nông thôn, từ quốc gia này sang quốc gia khác, thậm chí từ châu lục này tới khu vực khác. Công ước Giơnevơ (1979) đã khẳng định điều này. Hiện nay, ô nhiễm môi trường không khí là vấn đề thời sự nóng bỏng của cả thế giới chứ không phải riêng của một quốc gia nào. Môi trường khí quyển đang có nhiều biến đổi rõ rệt và có ảnh hưởng xấu đến con người và các sinh vật. Hàng năm, con người khai thác và sử dụng hàng tỉ tấn than đá, dầu mỏ, khí đốt. Đồng thời, cũng thải vào môi trường một khối lượng lớn các chất thải khác nhau, làm cho hàm lượng các loại khí độc hại tăng lên nhanh chóng. “Ô nhiễm môi trường không khí là hiện tượng làm cho không khí sạch thay đổi thành phần và tính chất dưới bất kỳ nguyên nhân nào, có nguy cơ gây tác hại tới thực vật và động vật, gây hại đến sức khỏe con người và môi trường xung quanh. Khí quyển có khả năng tự làm sạch để duy trì sự cân bằng giữa các quá trình. Những hoạt động của con người vượt quá khả năng tự làm sạch, có sự thay đổi bất lợi trong môi trường không khí thì được xem là ô nhiễm môi trường không khí”. 1.1.2. Cơ sở pháp lý Các căn cứ pháp lý trong bảo vệ môi trường và phát triển bền vững ở Việt Nam liên quan đến nhiều văn bản pháp luật hiện hành, trong đó có những văn bản quan trọng là: - Luật bảo vệ môi trường số 54/2014/QH13, thông qua ngày 23 tháng 6 năm 2014, có hiệu lực thi hành từ ngày 01 tháng 01 năm 2015; - Luật đất đai số 45/2013/QH13; - Nghị định 18/2015/NĐ-CP ngày 14 tháng 02 năm 2015 của Chính phủ Việt Nam quy định về quy hoạch bảo vệ môi trường, đánh giá môi trường chiến lược, đánh giá tác động môi trường và kế hoạch bảo vệ môi trường; - Nghị định 19/2015/NĐ-CP ngày 27/5/2015 của Chính phủ Việt Nam quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Bảo vệ môi trường 2014; - Thông tư số 27/2015/TT-BTNMT ngày 29/5/2015 của Bộ Tài nguyên và Môi trường quy định về đánh giá môi trường chiến lược, đánh giá tác động môi trường và kế hoạch bảo vệ môi trường 7 - Nghị định số 38/2015/NĐ-CP ngày 24/04/2015 của Chính phủ về quản lý chất thải và phế liệu; - Nghị định 179/2013/NĐ-CP ngày 14 tháng 11 năm 2013 quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bảo vệ môi trường; - Nghị định số 43/2014/NĐ-CP hướng dẫn thi hành luật đất đai; - Thông tư số 12/2011/TT-BTNMT ngày 14/04/2011 của Bộ Tài nguyên và Môi quy định về quản lý chất thải nguy hại; - Quyết định số 16/2008/QĐ-TTg ngày 31/12/2008 của Bộ Tài nguyên và Môi trường về ban hành Quy chuẩn Quốc gia về Môi trường; - Quyết định số 29/2010/QĐ-UBND ngày 13/9/2010 của UBND tỉnh ban hành Quy chế bảo vệ môi trường trên địa bàn tỉnh Lào Cai; - Quyết định 153/2004/QĐ-TTg ban hành định hướng Chiến lược Phát triển bền vững ở Việt Nam (Chương trình nghị sự 21 của Việt Nam); - Quyết định 166/QĐ-TTg ban hành kế hoạch thực hiện chiến lược bảo vệ môi trường quốc gia đến năm 2020 tầm nhìn đến năm 2030; - Quyết định số 16/2007/QĐ-TTg ngày 29/01/2007 của Thủ tướng Chính phủ về Quy hoạch mạng lưới quan trắc tài nguyên và môi trường quốc gia đến năm 2020; - Thông tư số 09/2009/TT-BTNMT ngày 11/8/2009 của Bộ Tài nguyên và Môi trường Quy định về xây dựng và quản lý các chỉ thị môi trường quốc gia; - Thông tư số 07/2009/TT-BTNMT ngày 10/7/2009 của Bộ Tài nguyên và Môi trường Quy định chi tiết một số điều của Nghị định số 102/2008/NĐ-CP ngày 15 tháng 9 năm 2008 của Chính phủ về việc thu thập, quản lý, khai thác và sử dụng dữ liệu về tài nguyên và môi trường; - Thông tư số 28/2011/TT-BTNMT ngày 01/8/2011 của Bộ Tài nguyên và Môi trường quy định quy trình kỹ thuật quan trắc môi trường không khí xung quanh và tiếng ồn; - Thông tư số 29/2011/TT-BTNMT ngày 6 01/8/2011 của Bộ Tài nguyên và Môi trường quy định quy trình kỹ thuật quan trắc môi trường nước mặt lục địa; - Thông tư số 30/2011/TT-BTNMT ngày 01/8/2011 của Bộ Tài nguyên và Môi trường quy định quy trình kỹ thuật quan trắc môi trường nước dưới đất; 8 - Thông tư số 33/2011/TT-BTNMT ngày12 01/8/2011 của Bộ Tài nguyên và Môi trường quy định quy trình kỹ thuật quan trắc môi trường đất; - Thông tư số 21/2012/TT-BTNMT ngày 19/12/2012 của Bộ Tài nguyên và Môi trường quy định việc đảm bảo chất lượng và kiểm soát chất lượng trong quan trắc môi trường; - Luật Khoáng sản 2010 được Quốc hội nước CHXHCN Việt Nam Khóa XII, kỳ họp thứ 8 thông qua ngày 17 tháng 1 năm 2010 và có hiệu lực từ ngày 01/7/2011. 1.2. Tình hình nghiên cứu trong và ngoài nước về hoạt động khai thác khoáng sản 1.2.1. Tình hình khai thác khoáng sản trên thế giới Vỏ trái đất có phần lục địa chiếm khoảng 50% khối lượng toàn bộ của vỏ trái đất tương đương với 2,9% khối lượng của trái đất. Phần lớn vỏ trái đất được cấu tạo bởi các nham thạch bị nóng chảy, nguội dần và kết tinh. Thành phần các nguyên tố cấu tạo nên vỏ trái đất được biết nhưng chưa đầy đủ vì những khảo cứu chỉ mới được thực hiện trên lục địa. Hơn nữa, trên lục địa cũng có những vùng không khảo cứu được vì nơi này có lớp trầm tích quá dày. Bảng 1.1. Thành phần các nguyên tố cấu tạo nên vỏ trái đất Thành phần TT Trọng lƣợng (%) 1 Oxy (O2) 46, 60 2 Silic (SiO2) 27, 72 3 Nhôm (Al) 8, 13 4 Sắt (Fe) 5, 00 5 Calci (Ca) 3, 63 6 Natri (Na) 2, 83 7 Kali (K) 2, 59 8 Magne (Mg) 2, 09 9 Titan (Ti) 0, 44 10 Hydrogen (H2) 0, 14 11 Các nguyên tố khác 0, 83 Nguồn:(https://websrv1.ctu.edu.vn/coursewares/congnghe2/diachatmoitruong/ch3.htm) [19]. 9 Trong sự phát triển của nền kinh tế hiện đại, những kim loại có nhu cầu lớn và có nhiều trong vỏ trái đất như nhôm, sắt và cả những kim loại có ít hơn như đồng, chì, kẽm,... đều bị khai thác triệt để, tất nhiên chỉ khai thác được chúng khi chúng tập trung thành quặng, mỏ. Những kim loại hiếm như thiếc, thủy ngân, titan,... và các kim loại quý như vàng, bạc, bạch kim,... có trữ lượng rất ít và phân tán nên khó xác định được chính xác. Trong những chỉ số về phát triển kinh tế - xã hội ở mỗi quốc gia, người ta thường quan tâm đến ba chỉ số: Tăng trưởng dân số, tăng trưởng sản xuất công nghiệp và tăng tổng sản lượng thu hoạch; vì sự gia tăng các chỉ số này luôn gắn liền với nhu cầu ngày càng cao về năng lượng và khoáng sản. Làm cơ sở cho sự phát triển công nghiệp hiện nay bao gồm một số kim loại chủ yếu như sắt, đồng, nhôm, chì, kẽm,... Ở nhiều quốc gia có nền công nghiệp phát triển thì nhu cầu về các kim loại này chiếm tỉ lệ 80% - 90% tổng lượng kim loại sử dụng trên thế giới. Ngoài ra, nhu cầu về khoáng sản phi kim loại cũng tăng lên, chủ yếu được sử dụng để làm phân bón, sử dụng trong xây dựng và dùng làm nguyên liệu cho một số ngành công nghiệp. Sau đây là một số khoáng sản kim loại chủ yếu được khai thác sử dụng trên thế giới: - Quặng sắt: Ðây là loại khoáng sản thường gặp và khá phổ biến trong vỏ trái đất, gồm bốn loại quặng có tầm quan trọng trong thương mại là: Fe3O4 (Magnetit), Fe2O3 (Hematit), FeO2 (Limonit) và FeCO3 (Siderit). Các loại quặng này có chứa khá nhiều tạp chất nên tỷ lệ kim loại trong quặng giảm. Vùng Siberia (Liên Xô cũ) là vùng có trữ lượng sắt được xem như lớn nhất thế giới. Công nghiệp sản xuất thép trên thế giới ngày càng tăng theo sự phát triển của nền công nghiệp, sản lượng thép trên thế giới được thể hiện qua bảng 1.2: Bảng 1.2. Sản lƣợng thép trên thế giới Năm Sản lượng 1965 1980 2009 2010 2011 0,37 1,0 1,229 1,463 1,568 (tỉ tấn) (Nguồn: Nguyễn Hằng - 2011) [5]