Tài liệu ĐẶC ĐIỂM TRUYỆN NGẮN NGUYỄN NGỌC TƯ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH ------------------------- NGUYỄN THÀNH NGỌC BẢO ĐẶC ĐIỂM TRUYỆN NGẮN NGUYỄN NGỌC TƯ LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – Năm 2008 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH ------------------------- NGUYỄN THÀNH NGỌC BẢO ĐẶC ĐIỂM TRUYỆN NGẮN NGUYỄN NGỌC TƯ Chuyên ngành: Văn học Việt Nam Mã số: 60 22 34 LUẬN VĂN THẠC SĨ VĂN HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN THỊ HỒNG HÀ Thành phố Hồ Chí Minh – Năm 2008 LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô và cán bộ của Phòng Khoa học công nghệ và Sau Đại Học trường Đại học Sư Phạm TPHCM đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong suốt quá trình học. Tôi xin chân thành cảm ơn các cán bộ của Thư viện trường Đại học Sư Phạm TPHCM đã hỗ trợ tôi tận tình trong việc tìm kiếm tư liệu nghiên cứu để hoàn thành tốt luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn tất cả quý thầy cô đã nhiệt tình giảng dạy khóa 16 chuyên ngành Văn học Việt Nam. Tôi cũng vô cùng cảm ơn sự quan tâm và ủng hộ của gia đình và bạn bè. Đó chính là nguồn động viên tinh thần rất lớn để tôi theo đuổi và hoàn thành luận văn này. Đặc biệt tôi vô cùng tri ân sự hướng dẫn tận tình và theo dõi sát sao đầy tinh thần trách nhiệm và lòng thương mến của Tiến sỹ Nguyễn Thị Hồng Hà trong suốt quá trình tôi thực hiện luận văn này. Cuối cùng tôi muốn gởi lời cảm ơn đến toàn bộ quý thầy cô của khoa Ngữ Văn trường Đại học Sư Phạm TPHCM, những người có vai trò rất lớn trong suốt quá trình tôi theo học tại trường. Tôi xin chân thành cảm ơn. MỘT SỐ QUY ƯỚC CHUNG - Tên tác phẩm trích dẫn và tên các nguồn trích dẫn khác chúng tôi in nghiêng, in đậm và để trong dấu ngoặc kép. Trường hợp đã đặt tên tác phẩm và tên các nguồn trích dẫn trong dấu ngoặc đơn thì chúng tôi không dùng thêm dấu ngoặc kép. - Khi liệt kê tên tác phẩm (đặt sau dấu hai chấm) chúng tôi in nghiêng và in đậm tên tác phẩm (không để trong dấu ngoặc kép). - Dẫn chứng lấy từ tác phẩm chúng tôi in nghiêng và để trong dấu ngoặc kép. - Trường hợp trích dẫn những tài liệu đã được đánh số trong danh mục “Tài liệu tham khảo” chúng tôi sẽ đặt thứ tự của tài liệu trong ngoặc vuông và khi cần có cả số trang. MỤC LỤC Trang phụ bìa Lời cảm ơn Trang Phần Dẫn nhập 01.Lý do chọn đề tài .....................................................................................1 02.Lịch sử vấn đề .........................................................................................2 03.Giới hạn đề tài và phạm vi nghiên cứu ...................................................8 04.Phương pháp nghiên cứu .........................................................................9 05.Đóng góp của luận văn ...........................................................................10 06.Cấu trúc của luận văn .............................................................................10 Phần Nội dung Chương 1. Khái quát về Nguyễn Ngọc Tư và sự nghiệp sáng tác 1.1. Giới thiệu nhà văn Nguyễn Ngọc Tư .........................................................12 1.2. Sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Ngọc Tư ..................................................16 Chương 2. Cảm hứng nghệ thuật và thế giới nhân vật 2.1. Cảm hứng nghệ thuật trong truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư ......................24 2.1.1. Cảm hứng về hiện thực đời sống Nam Bộ ......................................25 2.1.2. Cảm hứng về con người Nam Bộ....................................................35 2.2. Thế giới nhân vật trong truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư51 2.2.1. Những nhân vật làm ruộng, làm vườn ............................................51 2.2.2. Những nhân vật sống kiếp thương hồ .............................................53 2.2.3. Những nhân vật làm nghề “xướng ca” ............................................55 2.2.4. Những nhân vật làm nghề chăn vịt chạy đồng ................................58 2.2.5. Nhân vật loài vật .............................................................................60 Chương 3. Đặc điểm nghệ thuật truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư 3.1. Nghệ thuật xây dựng cốt truyện và kiến tạo tình huống ............................63 3.1.1. Nghệ thuật xây dựng cốt truyện và chọn lọc chi tiết ......................63 3.1.2. Nghệ thuật xây dựng tình huống .....................................................71 3.2. Nghệ thuật xây dựng nhân vật ....................................................................83 3.2.1. Nghệ thuật miêu tả ngoại hình ........................................................84 3.2.2. Nghệ thuật miêu tả và biểu hiện tâm lý nhân vật ............................89 3.3. Trần thuật trong truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư .........................................95 3.4. Ngôn ngữ và giọng điệu truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư ..........................100 3.4.1. Ngôn ngữ truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư......................................100 3.4.2. Giọng điệu truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư ....................................111 Phần Kết luận ....................................................................................................121 Tài liệu tham khảo ............................................................................................123 Phụ lục .................................................................................................................129 1 DẪN NHẬP 01. Lý do chọn đề tài Nguyễn Ngọc Tư là một nhà văn trẻ Nam Bộ đang trên đường định hình phong cách sáng tác. Những năm gần đây chị đã gặt hái được nhiều thành công ở thể loại truyện ngắn, tiêu biểu là Giải I cuộc vận động sáng tác Văn học tuổi 20 với tập truyện ngắn “Ngọn đèn không tắt” vào năm 2000. Do đó, trước tiên vì lòng yêu mến của bản thân đối với văn chương của Nguyễn Ngọc Tư, cũng như đối với văn học đồng bằng sông Cửu Long hiền hoà và nhân hậu, chúng tôi đã quyết định chọn đề tài luận văn là “Đặc điểm truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư” như chút tấm lòng của người con Nam Bộ tâm huyết với văn chương của quê hương. Như chúng ta đều biết, tìm hiểu đặc điểm của một hiện tượng “đang diễn ra”, cụ thể là tìm hiểu đặc điểm truyện ngắn của một tác giả trẻ như Nguyễn Ngọc Tư, là một công việc rất khó khăn. Bởi nó đòi hỏi người viết một thái độ đánh giá nghiêm túc, bình tĩnh, vì thời gian sẽ là thuốc thử cho mọi giá trị, chứ không riêng đối với lĩnh vực văn chương. Nếu vội vàng, võ đoán, hoặc để những thiên kiến, tình cảm cá nhân chi phối sẽ rất dễ dẫn đến những kết luận sai lầm. Dẫu biết con đường sáng tác phía trước của chị còn rất dài, và không có gì là nhất thành bất biến (nhất là trong lĩnh vực sáng tác), nhưng chúng tôi cũng mạnh dạn căn cứ vào những tập truyện ngắn đã xuất bản trong thời gian qua của Nguyễn Ngọc Tư để nghiên cứu, xem như bước đầu khảo sát kết quả một chặng đường sáng tác của cây bút trẻ này. Thời điểm chúng tôi tiến hành thực hiện luận văn này, Nguyễn Ngọc Tư đã có trong tay hơn năm mươi truyện ngắn. Đây quả là một con số ấn tượng đối với một nhà văn trẻ. Cuộc sống vốn luôn vận động không ngừng và đời sống văn học cũng không nằm ngoài quy luật ấy. Bằng chứng là văn chương nước ta đang từng ngày từng giờ khởi sắc với sự đóng góp đặc biệt mạnh mẽ của các nhà văn trẻ, trong đó có Nguyễn Ngọc Tư. Vì lẽ đó, chúng tôi thiết nghĩ việc kịp thời tìm hiểu đặc điểm truyện ngắn của Đặc điểm truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư Nguyễn Thành Ngọc Bảo 2 tác giả trẻ này là một công việc có ý nghĩa thực tiễn cao để bổ sung kịp thời cho công tác phê bình-nghiên cứu văn học hiện nay một phong cách sáng tác đặc biệt mang đậm dấu ấn Nam Bộ. Nghiên cứu truyện ngắn của chị một cách khoa học và có hệ thống không chỉ có ý nghĩa đối với công việc nghiên cứu-phê bình văn học đơn thuần mà nó còn có ý nghĩa đối với công tác nghiên cứu về văn hóa nông thôn Nam Bộ và ngôn ngữ Nam Bộ. Xét riêng trong lĩnh vực sáng tác, chúng ta nhận thấy kể từ những nhà văn lớp trước như Sơn Nam, Trang Thế Hy, Anh Đức, Nguyễn Quang Sáng, Dạ Ngân…khu vực Nam Bộ vẫn chưa có một nhà văn nào xuất hiện như là một “hiện tượng” của văn học nước nhà như Nguyễn Ngọc Tư. Hiếm có nhà văn nào mới sáng tác mà đã sớm khẳng định được vị trí, vùng sáng tác và phong cách sáng tác chuyên biệt như Nguyễn Ngọc Tư. Từ nay chúng ta có Nguyễn Ngọc Tư, một nhà văn của nông thôn và nông dân Nam Bộ, một nhà văn sáng tác bằng ngôn ngữ Nam Bộ rặt ròng để bản thân tác giả và tác phẩm nghiễm nhiên trở thành “đặc sản miền Nam”. Như vậy, truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư rất đáng để chúng ta tìm hiểu dưới góc độ thưởng thức đơn thuần lẫn soi sáng bằng con mắt của nhà nghiên cứu văn học. Lý do chúng tôi chọn đề tài này không ngoài mục đích tìm hiểu đặc điểm truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư dưới góc độ truyền thống (như tìm hiểu về cảm hứng sáng tác, hệ thống nhân vật) và dưới góc độ của thi pháp văn xuôi hiện đại (tìm hiểu đặc điểm thi pháp trần thuật và thi pháp ngôn từ) để có cái nhìn thấu đáo và toàn diện hơn về truyện ngắn của chị. 02. Lịch sử vấn đề Nguyễn Ngọc Tư là một nhà văn trẻ có khối lượng tác phẩm xuất bản khá lớn chỉ trong một thời gian ngắn. Đồng thời chị đã được trao tặng nhiều giải thưởng văn học có uy tín cũng như nhận được nhiều sự yêu mến và kì vọng lớn lao từ độc giả. Do đó, có lẽ không quá võ đoán khi khẳng định Nguyễn Ngọc Tư đã đạt được những thành công nhất định trên con đường định hình một phong cách Nam Bộ đặc sắc trong sáng tác. Thế nhưng, hiện tại công việc nghiên cứu đặc điểm truyện ngắn của chị lại có vẻ Đặc điểm truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư Nguyễn Thành Ngọc Bảo 3 khá chậm chạp so với những bước tiến trong nghề nghiệp của nhà văn này. Hay nói đúng hơn, theo sự tìm hiểu của người viết, chưa có một luận văn chính thức nào (cấp Đại học hay Sau Đại học) nghiên cứu đặc điểm truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư. Chính vì vậy, chúng tôi lựa chọn tiếp cận phần “Lịch sử vấn đề” này dưới con mắt của lý thuyết tiếp nhận, tức là thu thập và phân loại những ý kiến đánh giá của công chúng khi tiếp cận truyện ngắn của Nguyễn Ngọc Tư qua từng thời kì với những tập truyện khác nhau. Là một nhà văn được yêu mến không chỉ trong nước mà còn cả ở nước ngoài, vì thế những bài viết tìm hiểu về truyện ngắn và tạp văn của Nguyễn Ngọc Tư thường xuyên được đăng tải trên các phương tiện truyền thông. Số lượng bài viết rất dồi dào với những sắc thái tình cảm rất khác nhau, đặc biệt là với những phong cách và “cấp độ” cũng khác nhau. Sở dĩ có hiện tượng này bởi vì người viết có thể là nhà nghiên cứu, nhà phê bình văn học chuyên nghiệp hay đơn thuần chỉ là một độc giả yêu thích văn chương, nên công tác sưu tầm của chúng tôi khá vất vả và phức tạp. Xuất hiện lần đầu tiên với tập truyện “Ngọn đèn không tắt”, Nguyễn Ngọc Tư ngay lập tức chiếm được cảm tình của đông đảo độc giả bằng một văn phong nhẹ nhàng, một tấm lòng trong trẻo, một sự tài hoa mộc mạc đầy nắng gió phương Nam. Từ sự hứng khởi ban đầu đó, người đọc tiếp tục chào đón những tập truyện khác của chị như: Nước chảy mây trôi, Giao thừa và Cánh đồng bất tận với một sự thích thú đặc biệt. Truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư hàm chứa một nghịch lý: đề tài sáng tác của chị không mới (chỉ là những câu chuyện đời thường của những người nông dân bình dị quê mùa), thế nhưng những câu chuyện đơn sơ mà hấp dẫn ấy vẫn lôi cuốn được người đọc bởi cái nhìn nhân hậu, bởi nghĩa tình của một người viết trẻ vừa ngây thơ lại vừa chín chắn, hiền lành đấy nhưng không kém phần bản lĩnh. Chính vì thế khi thu thập tài liệu về Nguyễn Ngọc Tư chúng tôi nhận thấy không có nhiều ý kiến không đồng tình hay bác bỏ tài năng của chị. Đặc điểm truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư Nguyễn Thành Ngọc Bảo 4 Những nhận định trái chiều về Nguyễn Ngọc Tư bắt đầu xuất hiện khi truyện ngắn “Cánh đồng bất tận” ra đời, kéo theo đó là nhiều ý kiến đánh giá, nhận xét khác nhau về Nguyễn Ngọc Tư được đăng tải rộng rãi trên các báo tạo thành một “hiện tượng văn học” đáng chú ý của năm 2005. Cũng có ý kiến trái chiều cho rằng đây chỉ là một chiêu thức tiếp thị sách, một cách thức để đánh bóng tên tuổi của tác giả, chứ thật sự “Cánh đồng bất tận” không giá trị đến mức để báo chí phải tốn hao giấy mực đến như vậy. Tuy nhiên, cũng phải thừa nhận năm 2005 là một năm đánh dấu những thành công vang dội của nhà văn Nguyễn Ngọc Tư và cũng là một năm mà đời sống văn học nước ta có nhiều khuấy động và khởi sắc đáng kể. Mặc dù không đồng tình với ý kiến cho rằng truyện ngắn “Cánh đồng bất tận” là cái mốc đánh giá sự chuyển hướng sáng tác, là đỉnh cao khó vượt qua của Nguyễn Ngọc Tư, nhưng chúng tôi vẫn phải thừa nhận từ khi tác phẩm này ra đời đã bắt đầu xuất hiện nhiều luồng ý kiến khác nhau về cây bút này. Tựu trung là có hai luồng ý kiến: Một bên ủng hộ lối viết dữ dội đến khốc liệt, ủng hộ việc khai thác và phản ánh hiện thực một cách trần trụi và sát ván như thế, nghĩa là ủng hộ một Nguyễn Ngọc Tư “mới”. Còn phía bên kia lại cảm thấy tiếc nuối vì chị đã đánh mất đi chất trong trẻo, nhẹ nhàng, nhân hậu, ân tình của mình trong những sáng tác trước đó. Và từ sự kiện này, bỗng dưng người ta bối rối khi muốn xếp chị đứng vào một kiểu loại nhà văn chuyên sáng tác theo một phong cách nhất định nào đó. Thế nhưng, chính tác giả cũng thừa nhận “Cánh đồng bất tận” cũng chỉ là việc “xen canh”, một ngả rẽ bất ngờ để thử thách và làm mới bản thân. Có khác chăng chỉ là Nguyễn Ngọc Tư đã chuyển điểm nhìn sáng tác quen thuộc của mình, để từ đó có thể nhìn thấy những mặt đen tối, xấu xa, dữ dằn, khốc liệt của nông thôn Nam Bộ, trong đó những người nông dân dốt nát, nghèo khổ vừa là nạn vừa là thủ phạm. Chính việc chuyển đổi đột ngột giọng điệu này khiến những độc giả đã quá quen thuộc với lối viết hiền lành, mộc mạc của Nguyễn Ngọc Tư bị sốc. Thế nhưng, theo dõi những tác phẩm ra đời sau “Cánh đồng bất tận”, chúng tôi vẫn nhận thấy một Nguyễn Ngọc Tư của Đặc điểm truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư Nguyễn Thành Ngọc Bảo 5 nông thôn Nam Bộ hiền lành với những nỗi đau, nỗi buồn phảng phất, với những số phận nhỏ bé thiệt thòi, với những mối tình lỡ làng, trắc trở muôn thuở, vẫn cái giọng nhỏ nhẹ đó, có thể buồn hơn, bi quan hơn, tỉnh táo hơn nhưng vẫn là một giọng điệu văn chương bình dân, hào sảng mà chỉ đất Nam Bộ mới sản sinh ra được. Xem xét tình hình nghiên cứu truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư trên các báo, chúng tôi nhận thấy có rất nhiều bài viết có giá trị khoa học ra đời bởi sự tâm huyết và tài năng của người viết. Tiêu biểu nhất và sớm nhất có thể kể đến bài viết “Nguyễn Ngọc Tư, đặc sản miền Nam” của GS.Trần Hữu Dũng. Ông đã xem xét truyện ngắn của chị một cách tường tận và thấu đáo trên cả hai phương diện nội dung và nghệ thuật. Trần Hữu Dũng đặc biệt đề cao tài năng sử dụng ngôn ngữ Nam Bộ của Nguyễn Ngọc Tư, ông đánh giá đó là một cái riêng đặc sắc không thể trộn lẫn với bất kì nhà văn nào khác, như là một “đặc sản miền Nam”. Bằng tất cả sự yêu mến chân thành, Trần Hữu Dũng cũng không quên cảnh báo những nguy cơ có thể khiến tác giả trẻ này đi vào lối mòn trong sáng tác bên cạnh sự nhìn nhận và tán thưởng tài năng của chị. Huỳnh Công Tín với bài viết “Nguyễn Ngọc Tư, một nhà văn trẻ Nam Bộ” trên trang web “Văn nghệ Sông Cửu Long” cũng dành cho Nguyễn Ngọc Tư những lời khen tặng xứng đáng với tài năng của chị. Ông đánh giá cao khả năng xây dựng những không gian Nam Bộ trong truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư và thừa nhận:“Đặc biệt, vùng đất và con người Nam Bộ trong các sáng tác của chị được dựng lại bằng chính chất liệu của nó là ngôn từ và văn phong nhiều chất Nam Bộ của chị.”. Huỳnh Công Tín cũng đánh giá cao khả năng miêu tả tâm lý người và vật hết sức sắc sảo của Nguyễn Ngọc Tư. Công bằng với điều kiện và hoàn cảnh sáng tác của Nguyễn Ngọc Tư, ông cũng yêu cầu chúng ta cần có cái nhìn thông cảm hơn khi những vấn đề chị quan tâm còn nhỏ nhặt và chưa có tầm bao quát. Ông cũng khẳng định cái đáng quý cần phải phát huy ở chị chính là chất Nam Bộ trong sáng tác. Trên mục “Phê bình” của trang web “E-văn” ngày 14/06/2006 có đăng bài viết của Trần Phỏng Diều với tựa đề “Thị hiếu thẩm mỹ trong truyện ngắn Nguyễn Ngọc Đặc điểm truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư Nguyễn Thành Ngọc Bảo 6 Tư”. Với cách hiểu “đi tìm thị hiếu thẩm mỹ trong truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư thực chất là đi tìm những hình tượng văn học trong sáng tác của tác giả. Các hình tượng văn học này cứ trở đi trở lại và trở thành một ám ảnh khôn nguôi, buộc người viết phải thể hiện ra tác phẩm của mình.”, Trần Phỏng Diều đã chỉ ra thị hiếu thẩm mỹ trong truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư thể hiện qua ba hình tượng: hình tượng người nghệ sĩ, hình tượng người nông dân và hình tượng dòng sông. Sau khi phân tích vẻ đẹp của từng hình tượng, anh cũng đánh giá rất cao văn phong mộc mạc, cách viết như nói của Nguyễn Ngọc Tư. Theo anh, nếu chị đánh mất đi vùng thẩm mỹ này thì đồng thời cũng làm mất đi rất nhiều giá trị thẩm mỹ trong tác phẩm của mình. Chúng tôi cũng thu thập được hai bài viết tìm hiểu một số khía cạnh về không gian nghệ thuật và thời gian nghệ thuật trong truyện ngắn của Nguyễn Ngọc Tư. Đó là bài viết “Không gian sông nước trong truyện ngắn của Nguyễn Ngọc Tư” của Thụy Khuê và bài viết “Thời gian huyền thoại trong truyện ngắn “Cánh đồng bất tận” của Nguyễn Ngọc Tư” của Mai Hồng cùng được đăng trên trang web “Viet-studies”. Nhìn chung Thụy Khuê thống nhất ý kiến cho rằng Nguyễn Ngọc Tư đã xây dựng được một không gian Nam Bộ với ruộng đồng sông nước đặc sắc trong tác phẩm của mình, góp phần to lớn vào việc phục vụ cho ý đồ nghệ thuật của tác giả. Việc chỉ ra kiểu thời gian huyền thoại trong truyện ngắn “Cánh đồng bất tận” cũng là một góc nhìn mới lạ của Mai Hồng trong việc tìm hiểu về truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư ở nước ta hiện nay. Phạm Thái Lê với bài viết “Hình tượng con người cô đơn trong truyện ngắn của Nguyễn Ngọc Tư” đăng trên “Tạp chí Văn nghệ quân đội” cũng là một bài viết có giá trị khi chỉ ra “môtíp người nghệ sĩ cô đơn” thường thấy trong truyện ngắn của chị trong hành trình đơn độc và vô vọng để đi tìm cái Đẹp ở đời, chấp nhận đánh đổi và hy sinh, kể cả tình yêu và hạnh phúc, cuối cùng Phạm Thái Lê rút ra kết luận: “Cũng đề cập đến nỗi cô đơn của con người nhưng chúng tôi nhận thấy quan niệm của Nguyễn Ngọc Tư rất khác. Cô đơn luôn là nỗi đau, là bi kịch tinh thần lớn nhất của con người. Nhưng đọc Nguyễn Ngọc Tư, chúng ta cảm nhận rất rõ niềm cô đơn mà Đặc điểm truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư Nguyễn Thành Ngọc Bảo 7 không thấy sự bi quan tuyệt vọng. Nhân vật của chị tự ý thức về sự cô đơn. Họ chấp nhận bởi họ tìm thấy trong nỗi đau ấy một lẽ sống. Và, từ trong nỗi đau ấy, họ vươn lên, làm người. Cô đơn trong quan niệm của Nguyễn Ngọc Tư là động lực của cái Đẹp, cái Thiện.” Điểm qua một số bài viết mang tính “học thuật” như thế để hiểu thêm về tình hình nghiên cứu Nguyễn Ngọc Tư ở nước ta hiện nay còn ít ỏi và chưa có hệ thống. Đa phần các bài viết đều được đăng tải trên các báo, chưa có một công trình nghiên cứu chính thức được in thành sách. Ngoài ra, đa phần các bài viết đều trên tinh thần giới thiệu một tập truyện của chị vừa xuất bản, hay phê bình một truyện ngắn cụ thể nào đó. Chiếm đa số trong những tài liệu chúng tôi thu thập được là những bài phỏng vấn Nguyễn Ngọc Tư, những bài viết kể lại những kỉ niệm hay những lần gặp gỡ chị ở Cà Mau. Chúng tôi nhận thấy có rất ít những bài phê bình truyện ngắn của chị trên bình diện khái quát mà đa số tập trung vào truyện ngắn “Cánh đồng bất tận”, nhưng những bài viết ấy đa phần đều là khen chê một cách cảm tính, đa phần là những bài báo với tư cáchtranh luận trên diễn đàn nhiều hơn là công trình nghiên cứu khoa học thật sự. Thế nhưng, chúng tôi đánh giá rất cao những ý kiến đánh giá đúng đắn và chừng mực của các nhà văn và nhà phê bình như Phạm Xuân Nguyên, Nguyễn Khắc Phê, Nguyên Ngọc, Dạ Ngân…vì những ý kiến này đã giúp chúng tôi tỉnh táo và vững vàng hơn trong việc nghiên cứu truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư. Đề tài của luận văn này là tìm hiểu đặc điểm truyện ngắn của một tác giả trẻ, do đó dĩ nhiên chưa thể có những công trình nghiên cứu dày dặn và thấu đáo để người viết tham khảo. Các nguồn tư liệu chủ yếu được thu thập trên các trang web văn học như: Viet-studies, E-văn, Vietnamnet, Văn nghệ Sông Cửu Long…, trên các tờ báo giấy uy tín như: Văn nghệ, Tuổi Trẻ, Thanh Niên, Người lao động, Tiền Phong, Công an nhân dân…và chúng tôi còn tham khảo trên các diễn đàn văn học, blog cá nhân của tác giả và những nhà văn, nhà nghiên cứu khác để có thêm tư liệu. Không thể nói tư liệu về Nguyễn Ngọc Tư ít ỏi, nhưng trước sự đa dạng của các ý kiến cũng như các Đặc điểm truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư Nguyễn Thành Ngọc Bảo 8 nguồn tư liệu, chúng tôi buộc phải tỉnh táo và khách quan để “gạn đục khơi trong”, để tìm ra những tư liệu, những bài viết có giá trị nhằm phục vụ tốt cho luận văn này. 03. Giới hạn đề tài và phạm vi nghiên cứu Trong nội dung của luận văn, chúng tôi sẽ dành ra một chương để tìm hiểu đôi nét khái quát về tác giả Nguyễn Ngọc Tư và sự nghiệp sáng tác của chị. Sau đó, sẽ đi vào tìm hiểu đặc điểm truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư trên các bình diện sau: - Cảm hứng nghệ thuật - Thế giới nhân vật - Nghệ thuật dựng truyện - Nghệ thuật xây dựng nhân vật - Nghệ thuật trần thuật - Ngôn ngữ và giọng điệu Từ những nghiên cứu có tính chất cơ sở đó, chúng tôi sẽ cố gắng chỉ ra những đóng góp của truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư trên các mặt nội dung tư tưởng (như cảm hứng về thân phận con người và hiện thực của nông thôn Nam Bộ, thế giới nhân vật trong truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư…) và hình thức nghệ thuật (như sự đặc sắc trong nghệ thuật xây dựng nhân vật, nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ Nam Bộ…) Về phạm vi nghiên cứu, chúng tôi khảo sát tất cả những truyện đã được xuất bản của Nguyễn Ngọc Tư, gồm 6 tập truyện: -Ngọn đèn không tắt, NXB Trẻ, 2000 -Biển người mênh mông, NXB Kim Đồng, 2003 -Giao thừa, NXB Trẻ, 2003 -Nước chảy mây trôi (tập truyện và ký), NXB Văn Nghệ, 2004 -Truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư, NXB Văn hóa, 2005 -Cánh đồng bất tận, NXB Trẻ, 2005 Thêm vào đó là những truyện chỉ mới được đăng trên trang web “Viet-studies” của Trần Hữu Dũng (chưa xuất bản) như: Trò chơi quên nhớ, Sông dài con cá lội đâu, Đặc điểm truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư Nguyễn Thành Ngọc Bảo 9 Một chuyện hẹn hò, Vết chim trời, Núi lở, X-năm một ngàn chín trăm năm xưa, Núi ở lại, Những cây sầu trên đỉnh Puvan. 04. Phương pháp nghiên cứu Để thực hiện luận văn này người viết đã sử dụng một số phương pháp nghiên cứu như sau: 4.1. Phương pháp thống kê Chúng tôi khảo sát các hiện tượng lặp lại ở một số các yếu tố thuộc về nội dung và hình thức của tác phẩm. Sau đó, chúng tôi dựa vào tần số xuất hiện của các yếu tố đó để hệ thống hoá và khái quát hóa lên thành những đặc điểm riêng và ổn định của nhà văn. Chúng tôi cũng sử dụng phương pháp này để thống kê những tính từ, động từ, những cách thức diễn đạt theo kiểu ngôn ngữ Nam Bộ để phục vụ cho việc tìm hiểu về ngôn ngữ truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư. 4.2. Phương pháp so sánh Để thấy được phong cách riêng của nhà văn Nguyễn Ngọc Tư cũng như sự đóng góp của Nguyễn Ngọc Tư cho nền văn học Việt Nam đương đại, trong quá trình nghiên cứu người viết có tiến hành so sánh đối chiếu Nguyễn Ngọc Tư với một số cây bút truyện ngắn khác như: Sơn Nam, Trang Thế Hy, Nguyễn Quang Sáng, Dạ Ngân, Kim Lân, Tô Hoài, Nguyễn Huy Thiệp, Nguyễn Minh Châu…ở từng vấn đề có liên quan để thấy được những nét tương đồng và dị biệt, từ đó thấy rõ hơn đặc điểm truyện ngắn của Nguyễn Ngọc Tư. 4.3. Phương pháp phân tích và tổng hợp Vận dụng phương pháp này, đầu tiên chúng tôi tiến hành khảo sát từng tác phẩm, tập trung chú ý các yếu tố chính để nêu bật nội dung tư tưởng và hình thức nghệ thuật của truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư. Rồi từ đó, chúng tôi rút ra những nhận xét chung, khái quát, tiêu biểu cho đặc điểm truyện ngắn của chị. 05. Đóng góp của luận văn Đặc điểm truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư Nguyễn Thành Ngọc Bảo 10 Luận văn này tập trung tìm hiểu “Đặc điểm truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư”, nhằm mục đích bước đầu chỉ ra những đóng góp của Nguyễn Ngọc Tư đối với nền văn học Việt Nam hiện đại, đồng thời tìm hiểu sơ bộ để làm rõ hơn những nét đặc trưng của phong cách truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư. Đặc biệt luận văn này sẽ giúp người đọc thấy rõ hơn chất Nam Bộ đậm đặc trong ngôn ngữ văn chương Nguyễn Ngọc Tư. Thực hiện luận văn này chúng tôi mong đóng góp một chút công sức cho công tác nghiên cứu-phê bình Văn học Việt Nam hiện đại về cây bút trẻ Nguyễn Ngọc Tư. Hơn nữa, từ trước đến nay việc khảo sát và nghiên cứu truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư chưa nhiều và chưa có hệ thống. Tính đến thời điểm luận văn này được tiến hành thì chưa có một công trình nghiên cứu hoàn chỉnh nào về đề tài này ra đời. Do đó, chúng tôi đã dụng công nghiên cứu để có thể bổ sung thêm một số nhận định xác đáng và có giá trị bên cạnh những ý kiến đã có trước đây về vấn đề này. 06. Cấu trúc của luận văn Luận văn gồm ba phần chính: Ngoài phần Dẫn nhập và Kết luận, phần Nội dung được chia làm ba chương dựa trên nội dung nghiên cứu: -Chương 1. Khái quát về Nguyễn Ngọc Tư và sự nghiệp sáng tác. -Chương 2. Cảm hứng nghệ thuật và thế giới nhân vật trong truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư. -Chương 3. Đặc điểm nghệ thuật truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư. Luận văn này sở dĩ có cấu trúc ba chương như trên bởi mục đích của chúng tôi là nhằm giải quyết vấn đề tìm hiểu những đặc điểm của truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư một cách toàn diện và sâu sắc. Nhiệm vụ của chương 1 là cung cấp một cái nhìn tổng quát về Nguyễn Ngọc Tư ở cả hai phương diện đời thường và văn chương. Đọc văn để hiểu thêm về con người và biết người để thêm hiểu văn chương chính là mục đích mà chương này hướng tới. Chương 2 là chương tập trung tìm hiểu hai nguồn cảm hứng lớn trong truyện ngắn của Nguyễn Ngọc Tư là cảm hứng về hiện thực đời sống Nam Bộ và cảm hứng về con người Nam Bộ để chúng ta có một cái nhìn bao quát về những vấn đề Đặc điểm truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư Nguyễn Thành Ngọc Bảo 11 mà Nguyễn Ngọc Tư trăn trở, trước mắt là cho quê hương làng xóm của chị, những người thân yêu gần gũi với chị; rộng hơn nữa là những ưu tư về phận người, kiếp người mà thoạt đọc vào chúng ta có thể thấy giản đơn, hơi buồn cười nhưng ngẫm nghĩ thì rất sâu sắc và đáng trân trọng. Chương 3 là chương khảo sát toàn diện đặc điểm nghệ thuật truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư để thấy rõ phong cách sáng tác và nghệ thuật viết truyện của chị. Khảo sát truyện ngắn của chị từ hình thức nghệ thuật tới nội dung nghệ thuật hay nói cách khác là từ phương diện sáng tác tới tác phẩm dưới góc độ thi pháp truyền thống và thi pháp văn xuôi hiện đại, chúng tôi không mong muốn gì hơn là góp một phần nhỏ của mình vào công việc hiện tại của giới nghiên cứu phê bình về nhà văn trẻ nhiều triển vọng này. Đặc điểm truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư Nguyễn Thành Ngọc Bảo 12 CHƯƠNG 1. KHÁI QUÁT VỀ NGUYỄN NGỌC TƯ VÀ SỰ NGHIỆP SÁNG TÁC 1.1. Giới thiệu nhà văn Nguyễn Ngọc Tư 1.1.1. Tiểu sử tác giả Tác giả Nguyễn Ngọc Tư tên thật là Nguyễn Ngọc Tư, sinh năm 1976, quê quán ở xã Tân Duyệt, huyện Đầm Dơi, tỉnh Cà Mau. Hiện chị sống và làm việc tại TP Cà Mau. Nguyễn Ngọc Tư cũng là Hội viên Hội Nhà Văn trẻ tuổi nhất hiện nay. Chị từng đạt giải nhất cuộc thi "Văn học tuổi 20 lần thứ 2" của Nhà xuất bản Trẻ, Hội nhà văn TP HCM, báo Tuổi Trẻ tổ chức năm 2000 với tập truyện "Ngọn đèn không tắt" và Giải thưởng Văn học của Hội nhà văn Việt Nam năm 2001 cũng với tập truyện này. Tập sách này đã được chọn in lại trong "Tủ sách Vàng" của NXB Kim Đồng năm 2003. Nguyễn Ngọc Tư cũng đạt Giải 3 cuộc thi sáng tác truyện ngắn 2003-2004 của báo Văn nghệ với truyện ngắn "Đau gì như thể...". Năm năm qua, chị tiếp tục gây ngạc nhiên và đem lại nhiều thiện cảm cho bạn đọc bằng giọng văn tưng tửng mà tình cảm của mình. Chị cũng là tác giả trẻ nhất có tên trong tuyển tập truyện ngắn Việt Nam được dịch và in ở Mỹ, do đó chị đã vinh dự được chọn lên hình chương trình “Người đương thời” năm 2005. Hiện tại nhiều truyện ngắn của chị được dịch ra tiếng Nhật, tiếng Anh để giới thiệu với độc giả ở nước ngoài. Vốn là một học sinh giỏi văn của trường Phan Ngọc Hiển, nhưng Nguyễn Ngọc Tư chưa bao giờ nghĩ mình sẽ trở thành một nhà văn. Những năm tháng sống cùng với ông ngoại, sớm lao vào công cuộc mưu sinh (làm văn thư cho tạp chí Bán đảo Cà Mau) có lẽ là một trong những duyên cớ khiến Nguyễn Ngọc Tư bước chân vào lĩnh vực viết văn. “Đổi thay” là truyện ngắn đầu tay của nhà văn Nguyễn Ngọc Tư, được đăng trên tạp chí Văn nghệ Cà Mau. Nhưng chị thật sự được độc giả cả nước biết đến khi đoạt giải I cuộc thi “Văn học tuổi 20 lần thứ 2” của Hội Nhà văn TP.HCM với tập truyện ngắn “Ngọn đèn không tắt” (2000). Cũng từ đó nhiều tập Đặc điểm truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư Nguyễn Thành Ngọc Bảo 13 truyện của chị liên tục được độc giả trong và ngoài nước ủng hộ như: Nước chảy mây trôi (2004), Truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư (2005), Giao thừa (đoạt một giải thưởng của Hội Văn học-Nghệ thuật Việt Nam). Và đến tập truyện “Cánh đồng bất tận” (2005) thì có thể nói Nguyễn Ngọc Tư đã thật sự khẳng định được tên tuổi và tài năng của mình trên văn đàn của Việt Nam. Bên cạnh đó, Nguyễn Ngọc Tư cũng xuất sắc trong mảng tạp văn khi cho ra đời ngay sau tập truyện “Cánh đồng bất tận” một cuốn tạp văn “nặng ký” đầu tiên có tên là “Tạp văn Nguyễn Ngọc Tư” (2005) tập họp những bài viết của chị đã đăng trên tạp chí “Thời báo kinh tế Sài Gòn”. Và năm 2007 vừa qua, chị lại cho ra đời một tập tạp văn mới “Ngày mai của những ngày mai” được độc giả và giới phê bình đánh giá tốt. Có thể nói, chị là một trong những nhà văn trẻ viết khỏe và viết đều khi chỉ trong vòng ba năm đã cho ra đời bốn tập truyện ngắn (không kể tạp văn). Điều đó chứng tỏ chị là một nhà văn miệt mài lao động, miệt mài sống và tích lũy vốn sống để nuôi dưỡng cảm hứng và năng lực sáng tác, chứ không chỉ nhờ vào năng khiếu thiên bẩm. Qua chặng đường bảy năm cầm bút, tung hoành trên cả hai thể loại truyện ngắn và tạp văn, Nguyễn Ngọc Tư đã phần nào khẳng định được vị trí của mình trong đội ngũ những người sáng tác trẻ của cả nước, đã xác lập được một phong cách sáng tác riêng biệt mang dấu ấn “Nguyễn Ngọc Tư”-một văn phong rặt chất Nam Bộ hiền hòa, hào sảng vang bóng một thời nhưng vẫn hồn hậu nồng nàn đến tận ngày nay. 1.1.2. Quan niệm sáng tác Nguyễn Ngọc Tư có một quan niệm nhẹ nhàng nhưng không hề cẩu thả về nghề văn của mình. Trả lời phỏng vấn trên báo Tuổi Trẻ ngày 4/12/2005 chị thổ lộ: “…Còn sáng tác thì cứ lúc nào thấy xúc động, đủ cảm xúc, có suy nghĩ về cái mình đã trải qua, có nhu cầu phải viết, nếu không viết chắc… tự tử mất thì Tư viết thôi.” Viết văn đối với chị như là một nhu cầu bức bách, như đói ăn khát uống, nhưng nói Đặc điểm truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư Nguyễn Thành Ngọc Bảo 14 như vậy không có nghĩa là chị cẩu thả với cảm xúc và dễ dãi với nghề nghiệp. Trả lời phỏng vấn trên báo Tiền Phong ngày 31/01/2006, Nguyễn Ngọc Tư hồn nhiên tự nhận: “Tôi là một cây bút nghĩ thế nào, viết thế ấy, nghĩ sao viết vậy”. Như vậy, có lẽ thời điểm này Nguyễn Ngọc Tư chưa định hình một thái độ chuyên nghiệp với nghề, phần nhiều chị vẫn còn tựa vào cảm xúc là chính để sáng tác. Đến giai đoạn sau này, Nguyễn Ngọc Tư bắt đầu “phát ngôn” về nghề cũng như sáng tác với một thái độ “chuyên nghiệp” hơn rất nhiều khi chị ý thức viết văn là “một lựa chọn khó, đầy nhọc nhằn, nặng nề, dằn vặt” (“Tiền Phong”, 21/01/2006). Nguyễn Ngọc Tư không cường điệu sứ mệnh văn chương như một sự cứu rỗi hay giải thoát, nhưng chị cũng không coi đó là một cuộc dạo chơi. Có thể những điều chị viết ra mộc mạc và nhẹ nhàng, nhưng để hoài thai ra nó thì người viết cũng phải lao tâm khổ tứ cho đến khi kí thác được vào trang viết. Cuộc sống viết văn của Nguyễn Ngọc Tư (trước lúc xảy ra sự kiện “Cánh đồng bất tận”) có thể nói là khá êm đềm và xuôi chiều. Chị sáng tác theo kiểu “đi chậm, dò dẫm để khẳng định phong cách”. Chính vì thế nhiều khi người ta cảm thấy chị quá quen thuộc, những câu chuyện của chị na ná nhau, vẫn hay nhưng đã bắt đầu nhàn nhạt. Âu đó cũng là một áp lực, bởi một nhà văn trẻ khi mới vào nghề thường chịu áp lực là phải định hình cho mình một phong cách sáng tác riêng biệt, nhưng đến khi xây dựng được một cái gì đó ổn định thì người đọc lại thấy nó không còn mới mẻ nữa. Nguyễn Ngọc Tư không hay có những tuyên ngôn to tát trong nghệ thuật, với những lời lẽ khiêm nhường chị tiết lộ quan điểm của mình trong việc lựa đề tài sáng tác như sau: “Tư chọn viết những gì mà người đi trước không viết thôi. Với những gì người đi trước viết rồi, nếu mình đi lại con đường ấy, hoặc mình phải tránh qua một bên, hoặc là mình phải vượt trội hơn. Nhưng vượt trội thì khó quá, ví dụ như để vượt qua Vũ Trọng Phụng thì thôi…đi, Tư không tự làm khó mình mà chọn cái mình làm được.”. Chúng tôi nghĩ “Cánh đồng bất tận” là một trường hợp Đặc điểm truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư Nguyễn Thành Ngọc Bảo 15 như thế. Tâm tư của những người nông dân, những vấn đề bức bách của nông thôn Nam Bộ hiện nay chính là những đề tài nóng hổi mà chúng ta có thể nhìn thấy qua lăng kính truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư. Nhân vật trong truyện ngắn của chị đa phần là nông dân, nhiều nhân vật đạt tới mức điển hình (tiêu biểu như trong truyện ngắn “Cánh đồng bất tận”), nhưng chị vẫn khẳng định những nhân vật của mình không hề có nguyên mẫu ngoài đời, phần lớn chị dùng sự quan sát và óc tưởng tượng của mình để sáng tạo nên nhân vật. Và trong khi viết, chị cũng không nghĩ tới cái gọi là “trường hợp sáng tác” hay tác phẩm của mình nhất thiết phải chuyển tải một nội dung tư tưởng nào to tát cả. Chị dành sự suy nghĩ và xét đoán cho độc giả, do đó truyện ngắn của chị mang tính gợi mở và chia sẻ nhiều hơn là kêu gọi và áp đặt. Nhiều người cho rằng giọng văn của Nguyễn Ngọc Tư còn quá nhẹ nhàng và yếu ớt, đôi khi tới mức nhẫn nhịn và cam chịu khi đề cập đến những vấn đề nóng bỏng của xã hội. Để trả lời cho sự lo ngại này, chị khẳng khái bày tỏ:“Tôi không quan tâm văn mình yếu hay mạnh, chỉ nghĩ, những trang viết này có làm mình xấu hổ không, có đi vào lòng người không, có khiến người ta nhớ không?”. Thành thật với cảm xúc của mình, theo chị đó chính là cầu nối diệu kì nhất để đến với trái tim độc giả, bởi chính họ là người thẩm định một cách công bằng nhất những điều mà nhà văn viết ra. Nguyễn Ngọc Tư cũng khá dè dặt và thận trọng khi tuyên bố mình không cố công tìm hiểu và có chủ ý viết lách chiều theo thị hiếu của độc giả, bởi chị không tự tin là mình hiểu đúng độc giả muốn đọc cái gì nên tốt nhất là “đường ai nấy đi, nếu gặp nhau là tốt”. Chị cũng rất trân trọng những ý kiến đóng góp của các nhà phê bình, tuy nhiên chị cũng cảnh báo có rất nhiều sự suy diễn từ các nhà phê bình khi họ rút ra những chân lý mà chị chưa bao giờ nghĩ đến khi cầm bút. Nhìn chung, Nguyễn Ngọc Tư cố giữ cho mình một thái độ khách quan tương đối, một khoảng Đặc điểm truyện ngắn Nguyễn Ngọc Tư Nguyễn Thành Ngọc Bảo