Tài liệu Đặc điểm thơ quang vũ

1 Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI 2 trÞnh ph-¬ng lan ®Æc ®iÓm th¬ l-u quang vò LUẬN VĂN THẠC SĨ ng«n ng÷ vµ v¨n hãa viÖt nam HÀ NỘI, 2013 2 Lêi cam ®oan T«i xin cam ®oan r»ng sè liÖu vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu trong luËn v¨n nµy lµ trung thùc vµ kh«ng trïng lÆp víi c¸c ®Ò tµi kh¸c. T«i còng xin cam ®oan r»ng mäi sù gióp ®ì cho viÖc thùc hiÖn luËn v¨n nµy ®· ®-îc c¶m ¬n vµ c¸c th«ng tin trÝch dÉn trong luËn v¨n ®· ®-îc chØ râ nguån gèc. Hµ Néi, th¸ng 6 n¨m 2013 Ng-êi viÕt cam ®oan TrÞnh Ph-¬ng Lan 3 Lêi c¶m ¬n Em xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi PGS. TS §oµn §øc Ph-¬ng, ng-êi tËn t×nh h-íng dÉn em trong suèt qu¸ tr×nh nghiªn cøu ®Ó hoµn thµnh luËn v¨n. Em xin bµy tá lßng biÕt ¬n s©u s¾c tíi c¸c thÇy c« gi¸o phßng Sau ®¹i häc tr-êng §¹i häc S- ph¹m Hµ Néi 2 ®· gi¶ng d¹y vµ t¹o ®iÒu kiÖn gióp ®ì em vÒ mäi mÆt trong suèt kho¸ häc vµ qu¸ tr×nh hoµn thµnh b¶n luËn v¨n. Cuèi cïng, em xin ch©n thµnh c¶m ¬n gia ®×nh, b¹n bÌ ®· lu«n ë bªn ®éng viªn, khuyÕn khÝch em trong qu¸ tr×nh häc tËp vµ nghiªn cøu. Hµ Néi, th¸ng 6 n¨m 2013 T¸c gi¶ luËn v¨n 4 môc lôc më ®Çu........................................................................................................1 1. Lý do chän ®Ò tµi.........................................................................................1 2. LÞch sö vÊn ®Ò..............................................................................................2 3. §èi t-îng, ph¹m vi, môc ®Ých nghiªn cøu...................................................4 4. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu.............................................................................4 5. CÊu tróc luËn v¨n.........................................................................................5 Ch-¬ng 1: th¬ vµ quan niÖm vÒ th¬ cña l-u quang vò...................................................................................................................6 1.1. Quan niÖm chung vÒ th¬...........................................................................6 1.2. Quan niÖm vÒ th¬ cña L-u Quang Vò......................................................8 1.2.1. Th¬ lµ “®êi t«i”......................................................................................8 1.2.2. Nhµ th¬ ch©n chÝnh tr-íc hÕt ph¶i lµ nhµ th¬ trung thùc.....................10 1.2.3. Kh«ng ng¹i con ®-êng gian khæ nhÊt..................................................16 Ch-¬ng 2: ®Æc ®iÓm néi dung th¬ l-u quang vò.................................................................................................................22 2.1. C¶m høng vÒ hiÖn thùc cuéc sèng..........................................................22 2.1.1. C¶m høng vÒ ®Êt n-íc.........................................................................22 2.1.2. C¶m høng vÒ nh©n d©n........................................................................31 2.1.3. C¶m høng vÒ chiÕn tranh.....................................................................35 2.2. Th¬ t×nh L-u Quang Vò.........................................................................44 2.2.1. Nh©n vËt tr÷ t×nh “em” – céi nguån c¶m høng....................................45 2.2.2. Yªu lµ kh¸t väng sèng.........................................................................48 Ch-¬ng 3: ®Æc ®iÓm nghÖ thuËt th¬ l-u quang vò.................................................................................................................53 3.1. X©y dùng hÖ thèng h×nh ¶nh mang tÝnh biÓu t-îng...............................53 3.1.1. Giã.......................................................................................................53 3.1.2. Hoa......................................................................................................56 3.1.3. M-a......................................................................................................59 3.1.4. Löa.......................................................................................................63 3.2. ThÓ th¬....................................................................................................67 3.3. Ng«n ng÷, giäng ®iÖu.............................................................................72 3.3.1. Ng«n ng÷.............................................................................................72 3.3.1.1. Ng«n ng÷ mang tÝnh t¹o h×nh...........................................................73 3.3.1.2. Ng«n ng÷ tù nhiªn............................................................................76 3.3.2. Giäng ®iÖu...........................................................................................77 KÕt luËn................................................................................................. 83 tµi liÖu tham kh¶o..........................................................................85 5 më ®Çu 1. Lý do chän ®Ò tµi Nền thơ hiện đại Việt Nam được tạo nên bởi rất nhiều tiếng thơ, gương mặt thơ độc đáo. Đặc biệt, thơ ca thời kháng chiến chống Mỹ đã đóng góp cho thơ ca dân tộc nhiều nhà thơ tài năng và tâm huyết. L-u Quang Vò là một trong những nhà thơ như vậy. Anh sinh n¨m 1948, mÊt n¨m 1988. Anh chØ sèng trọn 40 n¨m trong thêi kú khã kh¨n vµ nhiÒu biÕn ®éng cña ®Êt n-íc: chiÕn tranh, hßa b×nh, ®Êt n-íc b-íc vµo thêi kú qu¸ ®é. Nh-ng trong cuéc ®êi ng¾n ngñi víi biÕt bao th¨ng trÇm: gÆp gì vµ chia ly, thÊt väng vµ hy väng, ®¾ng cay vµ h¹nh phóc, thÊt b¹i vµ thµnh c«ng rùc rì, anh ®· kÞp thêi ®Ó l¹i cho ®êi mét sè l-îng t¸c phÈm v¨n häc ®å sé, kÞp thêi trë thµnh mét kÞch t¸c gia lín nhÊt ViÖt Nam cuèi thÕ kû XX. Dù vậy, trước hết anh là một nhà thơ, và như Vũ Quần Phương nói: “ Đọc thơ anh có cảm giác anh viết kịch để sống với mọi người và với thơ cũng như kịch, anh luôn là người lao động hết mình, là người làm thơ để sống với riêng mình”. Đêi sống cuồng nhiệt với những dằn vặt và khát vọng lớn lao về tình yêu, về cuộc sống, về lẽ biến cải, vÒ sống và chết... “Làm việc, làm việc để chiến thắng thời gian và bóng tối” là dòng chữ ghi trên bàn viết của anh trong những ngày cuộc đời cay đắng nhất. Trước khi đến với kịch, anh đã làm thơ. Tập thơ Hương cây (1968) ra đời vào lúc anh 20 tuổi đã có một dấu ấn riêng. Trẻ trung, trong sáng và mê đắm, dù có những hạn chế nhất định, nhưng Hương cây đã hình thành một phong cách thơ.Thời gian tiếp theo, vào đầu thập kỷ 70, khi đất nước bước vào giai đoạn cuối cùng của cuộc kháng chiến chông Mỹ, cuộc đời anh liên tiếp gặp những thất bại. Do bản chất nghệ sĩ phóng túng, anh bị kỷ luật trong quân đội, trở về, không nghề nghiệp, không việc làm, hạnh phúc gia đình tan vỡ. Tất cả những cô đơn, hoài nghi, thất vọng, sự tan vỡ của những mối tình, anh đều dồn vào thơ. Vì vậy, thơ anh có một giọng điệu khác, hoàn toàn tách biệt với giọng điệu chung của thời đại. Những bài thơ này hầu như đương thời không được công bố, 6 về sau được tập hợp chủ yếu trong tập di cảo Bầy ong trong đêm sâu (1993) do nhà nghiên cứu Vương Trí Nhàn biên soạn. Giai đoạn sau, khi anh đã tìm lại được niềm tin trong tình yêu và cuộc sống với nữ sĩ Xuân Quỳnh, thơ anh tiếp tục dòng mạch trẻ trung của Hương cây nhưng có chiều sâu và nhiều chiêm nghiệm hơn. Mây trắng của đời tôi (1989) ngay sau khi anh qua đời là tập thơ có những bài thơ mang màu sắc ấy. Sù lao ®éng nghiªm tóc, cè g¾ng kh«ng ngõng víi mét sè l-îng t¸c phÈm phong phó, n¨m 2000 anh ®· ®-îc tÆng gi¶i th-ëng Hå ChÝ Minh vÒ v¨n häc nghÖ thuËt. §Ó cã ®-îc c¸i nh×n hoµn thiÖn h¬n vÒ sù nghiÖp cña L-u Quang Vò, ngoµi kÞch ra, chóng ta cÇn nghiªn cøu mét c¸ch hÖ thèng vÒ th¬ anh. Bëi v×, nh- Vò QuÇn Ph-¬ng nhËn xÐt: “ VÒ sù l©u dµi, sù ®ãng gãp cña L­u Quang Vò vÒ th¬ cßn lín h¬n vÒ kÞch". Víi lý do ®ã, chóng t«i chän ®Ò tµi §Æc ®iÓm th¬ L-u Quang Vò lµm ®Ò tµi luËn v¨n cña m×nh. 2. LÞch sö vÊn ®Ò Lµ con ng-êi tµi hoa vµ thµnh c«ng trong nhiÒu thÓ lo¹i, ta th-êng nhí tíi L-u Quang Vò víi t- c¸ch lµ mét nhµ viÕt kÞch, th¬ anh ch-a ®-îc nghiªn cøu nhiÒu, mét phÇn trong thêi gian dµi th¬ anh ch-a ®-îc xuÊt b¶n. Tuy vậy, dùa vµo mét sè bµi viÕt, chóng ta cã thÓ tr×nh bµy nh- sau: 2.1. VÒ cuéc ®êi L-u Quang Vò Sau c¸i chÕt ®ét ngét th¸ng 8 n¨m 1988 cña Xu©n Quúnh, L-u Quang Vò, ®· cã rÊt nhiÒu bµi viÕt vÒ ®êi t- cña hai ng-êi. Bëi v× th¬ g¾n víi sè phËn nªn t×m hiÓu cuéc ®êi L-u Quang Vò còng lµ tiÒn ®Ò ®i vµo th¬ L-u Quang Vò. Trong rÊt nhiÒu bµi viÕt, d¸ng chó ý nhÊt lµ tËp L-u Quang Vò - mét tµi n¨ng, mét ®êi ng-êi (Ng« Th¶o, Vò Hµ). Ngoµi ra nh÷ng t- liÖu mµ gia ®×nh nhµ th¬ cung cÊp nh- L-u Quang Vò-Cuéc ®êi n¨m th¸ng (Vò ThÞ Kh¸nh), T×nh yªu ®au xãt vµ hy väng ( L-u Kh¸nh Th¬) ®Òu hç trî tÝch cùc cho nghiªn cøu sù nghiÖp L-u Quang Vò. 2.2. VÒ ®Æc ®iÓm th¬ L-u Quang Vò Ng-êi ®Çu tiªn ph¸t hiÖn vµ giíi thiÖu L-u Quang Vò lµ nhµ nghiªn cøu Hoµi Thanh víi bµi viÕt Mét c©y bót trÎ nhiÒu triÓn väng.. ¤ng ®· sím nhËn ra 7 c¸ tÝnh L-u Quang Vò ngay tõ nh÷ng bµi th¬ ®Çu tiªn, ®ã lµ vui hay buån ®Òu lÆng lÆng, ®ã lµ nh÷ng nèt trÇm xuyªn suèt trong sù nghiÖp th¬ anh "L-u Quang Vò ®· c¶m thÊy rÊt s©u s¾c chÊt th¬ cña h«m qua. Chóng ta kh«ng tr¸ch anh c¸i buån ë anh mµ lµ mét c¸i buån trung hËu" [17,tr18] lµ nh÷ng nhËn xÐt chÝnh x¸c cña phª b×nh Hoµi Thanh. Năm 1989, khi Lưu Quang Vũ mới qua đời, Vũ Quần Phương viết : Đọc Lưu Quang Vũ. Đây là bài viết tương đối đầy đủ về quá trình phát triển cũng như phong cách Lưu Quang Vũ. Trong đó, Vũ Quần Phương cho rằng “cái mạnh của hiện thực đã ngự trị khá sớm trong nhà thơ mơ mộng này”. Và theo ông, chất đắm đuối là một đặc điểm làm nên thi pháp thơ Lưu Quang Vũ. Sự thành công của anh là do “thơ được viÕt ra từ một thúc bách nội tâm, từ cảnh ngộ cá thể của mình”. Lưu Quang Vũ đã mang một cái nhìn khác và tìm một chất thơ hoàn toàn khác. Kỷ niệm 10 năm ngày mất Lưu Quang Vũ, nhà nghiên cứu Phạm Xuân Nguyên viÕt Tâm hồn trở gió nói về đời và thơ của Lưu Quang Vũ. Như gió, anh phóng túng, tự do. Dám sống đúng mình, dám nghĩ đúng mình. Anh không thể yên ổn trong những cái mực thước, khuôn phép, vừa phải, lưng chừng. Giã chính là hình tượng xuyên suốt thơ anh. Th¬ L-u Quang Vò lµ "nh÷ng vÇn th¬ thÊm ®Ém b¨n kho¨n" lµ "nh÷ng bµi th¬ sèng víi thêi gian". Huúnh Nh- Ph-¬ng vµ BÝch Thu ®Òu kh¼ng ®Þnh sù -u t- vµ t©m sù c¸ nh©n trong th¬ anh. Th¬ ca g¾n liÒn víi sè phËn chÝnh v× vËy th¬ t×nh L-u Quang Vò còng lµ m¶ng mµ nhiÒu nhµ nghiªn cøu ®Ò cËp tíi, L-u Kh¸nh Th¬, NguyÔn ThÞ Minh Th¸i ®Òu cã ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò nµy. 2.3. VÒ c¸c tËp th¬ L-u Quang Vò cã ba tËp th¬ chÝnh: H-¬ng c©y, M©y tr¾ng cña ®êi t«i, BÇy ong trong ®ªm s©u. Mçi tËp th¬ ra ®êi ®Òu nh- mét c¬n giã míi, ®-îc c¸c nhµ phª b×nh quan t©m. PhÇn Hương cây in chung trong . Tuy nhiên – , 8 . 1971 – 1974. Một thế giới mà cảm giác bao trùm trong anh là ngán ngẩm, thất vọng, không tin vào điều gì, không biết hướng đời mình vào việc gì. Mây trắng của đời tôi được viÕt trong thời gian dài gÇn “ . 3. §èi t-îng, ph¹m vi, môc ®Ých nghiªn cøu - LuËn v¨n ®i s©u nghiªn cøu ®Æc ®iÓm th¬ L-u Quang Vò víi nh÷ng biÓu hiÖn trªn sù thèng nhÊt gi÷a néi dung vµ h×nh thøc nghÖ thuËt. - Ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ tÊt c¶ nh÷ng tËp th¬ ®· xuÊt b¶n cña L-u Quang Vò. + H-¬ng c©y – BÕp löa ( In chung víi B»ng ViÖt, 1968) + M©y tr¾ng cña ®êi t«i (1989) + BÇy ong trong ®ªm s©u (1993) + L-u Quang Vò – Di c¶o (2008) 4. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu - §Ó hoµn thµnh luËn v¨n nµy, chóng t«i ®· vËn dông mét c¸ch tæng hîp nh÷ng kiÕn thøc vÒ lý luËn v¨n häc, v¨n häc sö, c¸c lo¹i h×nh nghÖ thuËt kh¸c nh-ng nh×n chung cã mét sè ph-¬ng ph¸p cô thÓ nh- sau: - Ph-¬ng ph¸p ph©n tÝch, tæng hîp - Ph-¬ng ph¸p thèng kª - Ph-¬ng ph¸p so s¸nh - Ph-¬ng ph¸p tiếp cận thi ph¸p học 9 Nh÷ng ph-¬ng ph¸p nµy ®-îc chóng t«i sö dông xen kÏ ®Ó lµm næi bËt vÊn ®Ò. Qua viÖc thèng kª, kh¶o s¸t, ph©n tÝch, luËn v¨n h-íng ®Õn môc ®Ých: - Kh¼ng ®Þnh L-u Quang Vò lµ mét c©y bót th¬ cã phong c¸ch, b¶n s¾c riªng biÖt. - Sù ®ãng gãp cña th¬ L-u Quang Vò trªn tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña th¬ ca ViÖt Nam thÕ kØ XX. 5. CÊu tróc luËn v¨n Ngoµi phÇn Më ®Çu vµ KÕt luËn, luËn v¨n gåm 3 ch-¬ng: Ch-¬ng 1: Th¬ vµ quan niÖm vÒ th¬ cña L-u Quang Vò Ch-¬ng 2: §Æc ®iÓm néi dung th¬ L-u Quang Vò Ch-¬ng 3: §Æc ®iÓm nghÖ thuËt th¬ L-u Quang Vò 10 Ch-¬ng 1 Th¬ vµ quan niÖm vÒ th¬ cña L-u Quang Vò 1.1. Quan niÖm chung vÒ th¬ Trong c¸c lo¹i h×nh nghÖ thuËt, th¬ lµ lo¹i h×nh kú diÖu nhÊt vµ xuÊt hiÖn sím trong đời sống con người; những bài hát trong lao động của người nguyên thủy, những lời cầu nguyện nói lên những mong ước tốt lành cho mùa màng, và đời sống trong c¸c bµi niÖm chó cã thÓ ®-îc xem lµ nh÷ng h×nh thøc ®Çu tiªn cña th¬ ca. Ph¶i nãi r»ng th¬ chØ thùc sù h×nh thµnh khi con ng-êi cã nhu cÇu tù biÓu hiÖn. Khi nãi ®Õn th¬ ca theo quan niÖm th«ng th-êng th× thuËt ng÷ nµy hµm nghÜa cho c¶ c¸c lo¹i thÓ tù sù vµ tr÷ t×nh. Lµ mét lo¹i thÓ v¨n häc n»m trong ph-¬ng thøc tr÷ t×nh nh-ng b¶n chÊt cña th¬ rÊt ®a d¹ng, víi nhiÒu biÕn th¸i vµ mµu s¾c phong phó. Th¬ t¸c ®éng ®Õn ng-êi ®äc võa b»ng sù nhËn thøc cuéc sèng võa b»ng kh¶ n¨ng gîi c¶m s©u s¾c, võa trùc tiÕp víi nh÷ng c¶m xóc suy nghÜ cô thÓ, võa gi¸n tiÕp qua liªn t-ëng vµ nh÷ng t-ëng t-îng phong phó, võa theo nh÷ng m¹ch c¶m nghÜ, võa b»ng sù rung ®éng cña ng«n tõ giµu nh¹c ®iÖu. Th¬ g¾n víi cuéc sèng kh¸ch quan ; chiÒu s©u vµ sù phong phó trong ®êi sèng x· héi ®· lµm nªn gi¸ trÞ cña nh÷ng ¸ng th¬ cña KhuÊt Nguyªn, §ç Phñ, NguyÔn Du còng nh- Gít, Maiacèpxki... Th¬ g¾n víi chiÒu s©u thÕ giíi néi t©m. VÎ ®Ñp mÒm m¹i cña t×nh c¶m con ng-êi biÓu hiÖn trong nh÷ng trang th¬ cña Puskin, Lecm«ntèp, Xu©n DiÖu, Huy CËn, TÕ Hanh. ChÊt thÐp kiªn nghÞ quyÖn hoµ víi c¶m xóc x· héi s©u s¾c lµ phÈm chÊt cña th¬ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh, Tè H÷u, P. Nªru®a, N. HÝchmÐt... Th¬ cã lóc mang râ nh÷ng h¹t nh©n lý tÝnh nh- th¬ ca cña B. BrÕch, cã lóc ®i vµo nh÷ng suy t-ëng cña ®¹o lý thÊm s©u nh- th¬ Tago, cã lóc ch¶y trµn trªn dßng c¶m xóc nh- th¬ cña Lamactin, A. Muytxª, cã lóc r¬i vµo bÝ hiÓm nh- th¬ cña Mal¸cmª, P«n Cl«®en... ChÝnh v× nh÷ng phÈm chÊt vµ ®Æc ®iÓm kh¸c nhau ®ã cña th¬ mµ cã nhiÒu c¸ch lý gi¶i kh¸c biÖt thËm chÝ ®èi lËp nhau vÒ b¶n chÊt cña th¬ ca: cã ng-êi xem b¶n chÊt th¬ ca lµ t«n gi¸o. Ho¹t ®éng s¸ng t¹o th¬ ca g¾n liÒn víi nh÷ng g× thiªng liªng huyÒn bÝ; cã ng-êi xem th¬ ca kh«ng kh¬i nguån tõ sù sèng, tõ 11 cuéc ®êi cô thÓ. Th¬ ca tho¸t ra ngoµi x· héi, lÊy thÕ giíi méng t-ëng, lÊy c¸i ®Ñp th¬ méng trong thiªn nhiªn t¹o vËt vµ chuyÖn cao xa mu«n ®êi lµm nguån s¸ng t¹o; cã quan niÖm xem b¶n chÊt th¬ thuéc vÒ nh÷ng nh©n tè h×nh thøc...Nh÷ng quan niÖm th¬ ca trªn ®Òu kh«ng nãi ®-îc b¶n chÊt cña th¬. Khuynh h-íng chung cña c¸c nhµ th¬ tiÕn bé qua c¸c thêi ®¹i ®Òu cã ý thøc g¾n bã sø mÖnh vµ b¶n chÊt th¬ ca víi x· héi nh-: Gót L«trªam«ng, Huyg«, Puskin, Maiac«pxki, Arag«ng...g¾n b¶n chÊt th¬ ca víi ®êi sèng x· héi chÝnh lµ tr¶ th¬ vÒ víi ngän nguån s©u th¼m v« tËn cña søc s¸ng t¹o. Mçi nhµ th¬ ®Òu cã mét quan niÖm vÒ mèi liªn hÖ gi÷a th¬ vµ cuéc ®êi m×nh vµ mét con ®-êng ®i riªng ®Ó ®Õn víi th¬. Tè H÷u cã lÇn ph¸t biÓu: “chÝnh v× lý t­ëng céng s¶n, v× sù nghiÖp vÜ ®¹i cña §¶ng mµ t«i yªu th¬”. Tõ Êy – tËp th¬ ®Çu cña Tè H÷u lµ sù gÆp gì rÊt ®Ñp gi÷a lý t-ëng céng s¶n, tuæi trÎ yªu ®êi vµ th¬. C¸c nhµ th¬ cña phong trµo Th¬ míi t×m ®Õn víi th¬ nh- mét lêi chia sÎ, mét lêi göi g¾m t×nh c¶m l·ng m¹n, c« ®¬n. L-u Träng L- tr-íc C¸ch m¹ng còng l¹c nÎo trong nh÷ng m¬ méng tho¸t ly vµ th¬ L-u Träng L- “lµ mét chïm chuyÖn”, “mét chïm m¬” : Th¬ ta còng gièng t×nh nµng vËy Méng, méng mµ th«i méng h÷ng hê Mèi liªn hÖ g¾n bã Êy ®-îc Hµn MÆc Tö ghi nhËn trong ý th¬: Ng-êi th¬ phong vËn nh- th¬ Êy Kh¼ng ®Þnh nh÷ng quan hÖ trªn còng x¸c nhËn tr¸ch nhiÖm cña ng-êi viÕt víi cuéc ®êi vµ víi th¬. Kh«ng thÓ nh- mét sè nhµ th¬ ph-¬ng T©y t¸ch rêi, thËm chÝ cßn ®èi lËp gi÷a cuéc ®êi nhµ th¬ vµ th¬. Bªnª®Ðtt« Cr«xª trong c«ng tr×nh b×nh luËn vÒ th¬ ®· chñ tr-¬ng t¸ch rêi c¸ tÝnh s¸ng t¹o thi ca vµ c¸ tÝnh thùc tÕ cña nhµ th¬. Liªn hÖ vµ dÞch chuyÓn gi÷a hai ph¹m vi nµy theo t¸c gi¶ sÏ dÉn ®Õn nhiÒu ngé nhËn vµ sai lÇm. Nhµ th¬ hiÖn ®¹i Ph¸p Xanh J«n PÐcx¬ còng kh«ng muèn ng-êi ®äc liªn hÖ gi÷a cuéc ®êi nhµ ngo¹i giao Alªxi Lªgiª vµ nhµ th¬ Xanh J«n PÐcx¬. Nh÷ng ý kiÕn cã thÓ cã nh÷ng lý do riªng t- song trªn nguyªn t¾c mµ nãi th× so víi tÊt c¶ mäi lo¹i thÓ v¨n häc, c¸i t«i trong th¬ tr÷ t×nh 12 g¾n bã chÆt chÏ nhÊt víi cuéc ®êi cña t¸c gi¶. Sù thèng nhÊt gi÷a cuéc ®êi nhµ th¬ vµ th¬ lµ mét thùc tÕ trong s¸ng t¸c th¬ ca ë tÊt c¶ mäi thêi ®¹i.Thùc ra, tõ cuéc ®êi ®Õn th¬, quy luËt ®iÓn h×nh ho¸ trong nghÖ thuËt ®· t¹o nªn nhiÒu phÈm chÊt, nhiÒu gi¸ trÞ míi do trÝ t-ëng t-îng, do nh÷ng c¶m xóc cã tÝnh chÊt ph©n th©n ®Ó hoµ nhËp vµo ®èi t-îng cña b¶n th©n t¸c gi¶ t¹o nªn. Ngoµi nh÷ng yÕu tè x¸c ®Þnh béc lé, dÔ thÊy trong cuéc sèng, mçi ng-êi trong ®êi cßn cã phÇn bªn trong cña t©m tr¹ng víi bao c¶m xóc, t©m t×nh vµ -íc m¬, hy väng. Nhµ th¬ th-êng béc lé phÇn s©u kÝn ®ã trong th¬ vµ cã thÓ ë ®©y hä nãi mét c¸ch ch©n thµnh, tha thiÕt nh÷ng c¸i trong ®êi hä kh«ng cã ®-îc: mét t×nh yªu ®»m th¾m, mét ng-êi b¹n t©m t×nh, mét chuyÕn ®i xa, mét cuéc gÆp gì ch-a hß hÑn... Trªn ®©y, chóng t«i ®-a ra quan niÖm chung vÒ th¬ ®Ó chóng ta cã c¸i nh×n kh¸ch quan khi t×m hiÓu quan niÖm vÒ th¬ cña L-u Quang Vò. Còng nh- nhiÒu nhµ th¬, L-u Quang Vò cã mét c¸i nh×n riªng, c¸ch ®¸nh gi¸ riªng. 1.2. Quan niÖm vÒ th¬ cña L-u Quang Vò 1.2.1. Th¬ lµ “®êi t«i” L-u Quang Vò lµm th¬ khi cßn rÊt trÎ. Trong suèt cuéc ®êi cÇm bót víi bao th¨ng trÇm, th¬ lu«n chiÕm mét vÞ trÝ quan träng, lµ ng-êi b¹n ®ång hµnh cïng L-u Quang Vò. Anh lµm th¬ nh- mét sù ký th¸c. Khi ®· lµ nhµ viÕt kÞch næi tiÕng, anh vÉn t©m sù víi mét ng-êi b¹n: “M×nh vÉn mª th¬ l¾m, mª c¶ truþªn ng¾n.Cã thÓ lóc nµo ®ã m×nh sÏ trë l¹i víi th¬, víi truyÖn ng¾n...”[17,tr136]. N¨m 1968, L-u Quang Vò cho ra m¾t b¹n ®äc tËp th¬ H-¬ng c©y – BÕp löa in chung víi B»ng ViÖt. MÆc dï “c¶m xóc th¬ ch­a n©ng lªn thµnh sù hiÓu biÕt, kh¸m ph¸ vÒ cuéc sèng, ch-a sö dông hÕt nh÷ng ph-¬ng tiÖn cña th¬ ®Ó soi räi vµ rung lªn ©m vang cña c¸i thÕ giíi t©m hån phong phó vµ trong s¸ng cña nh÷ng con ng­êi hiÖn nay” [26, tr24] nh-ng h¬n 20 bµi th¬ ®Çu tay cña L-u Quang Vò thùc sù ®· cã mét “®iÖu t©m hån riªng”, kÞp ®Þnh h×nh mét phong c¸ch th¬ trÎ trung, s«i næi, mª ®¾m, trµn ngËp yªu th-¬ng, yªu ®êi vµ yªu cuéc sèng. Giai ®o¹n H-¬ng c©y th¬ anh lµ nh÷ng mÕn th-¬ng tuæi th¬, víi mÑ, víi quª h-¬ng, víi nh÷ng rung ®éng ngät ngµo cña t×nh yªu. VÞ ®¾ng ch¸t dån vµo 13 giai ®o¹n sau – giai ®o¹n anh cÇn th¬ nhÊt vµ lµm th¬ nhiÒu nhÊt. Quen thÊt väng t«i hå nghi mäi chuyÖn. Nçi c« ®¬n hoµn toµn nçi c« ®¬n khñng khiÕp...anh dån tÊt c¶ vµo th¬. Th¬ lµ mét sù cøu rçi, mét sù gi¶i tho¸t, nh- mçi khi bÊt lùc ta cÇn t×m ®Õn mét ng-êi b¹n, dï ®ã lµ ng-êi b¹n v« h×nh: G-¬ng mÆt ®Ñp chËp chên sau lä mùc Khi ©m thÇm t«i viÕt nh÷ng dßng th¬ Nh÷ng dßng th¬ gi»ng xÐ dµy vß Lµ m©y tr¾ng cña mét ®êi cay cùc ( Th¬ t×nh viÕt vÒ ng-êi ®µn bµ kh«ng cã tªn ) Ph¶i ch¨ng, v-ît qua vµ v-ît lªn tÊt c¶, cuèi cïng vÉn lµ th¬. L-u Quang Vò ®· kh¼ng ®Þnh: Trªn m¸i nhµ cao vót rõng c©y Trªn rõng c©y nh÷ng ®¸m m©y x« d¹t Trªn ngµy th¸ng trªn c¶ niÒm cay ®¾ng Th¬ t«i lµ m©y tr¾ng cña ®êi t«i ( M©y tr¾ng cña ®êi t«i) M©y tr¾ng cña ®êi t«i lµ mét biÓu t-îng cho nh÷ng g× tinh tóy, cho c¸i ®Ñp, niÒm tin vµ hy väng cña nhµ th¬. Trªn ®©y lµ mÊy c©u th¬ ®-îc lÊy lµm ®Ò tùa cho tËp M©y tr¾ng cña ®êi t«i. Trong c¸ch kh¼ng ®Þnh nµy, ta thÊy ngoµi ý nghÜa cña th¬ ca – gióp con ng-êi v-ît qua thêi gian vµ ®au khæ – cßn cã mét niÒm tù hµo, tù tin n÷a. NguyÔn ThÞ Minh Th¸i tõng nhËn xÐt: “Th¬ chÝnh lµ n¬i Èn n¸u cuèi chãt cña chµng thi sÜ buån nµy. Th¬ víi L-u Quang Vò lµ tÊt c¶ sù hµm ¬n vµ trang tr¶i riªng t­ cña t©m hån chµng víi ®êi sèng” [17,tr92 ]. Th¬ L-u Quang Vò, v× thÕ còng mang nhiÒu tÝnh chÊt tù thuËt, nã nh- nh÷ng dßng nhËt ký gióp ®ì anh trong ®au khæ, vui s-íng cïng anh trong h¹nh phóc. Gièng nh- Raxun Gamzatèp viÕt: Khi t«i nhá th¬ gièng nh- bµ mÑ T«i lín lªn th¬ l¹i gièng ng-êi yªu Ch¨m sãc tuæi giµ th¬ sÏ lµ con g¸i Lóc tõ gi· câi ®êi kû niÖm ho¸ th¬ l-u 14 ( Th¬ ca ) L-u Quang Vò lµm th¬ ®Ó sèng víi ®êi th-êng vµ sèng cïng giÊc m¬ phÝa tr-íc ( Em ). §Ò tµi th¬ anh thay ®æi theo tõng giai ®o¹n cña cuéc ®êi nh-ng lóc nµo nã còng lu«n b¸m vµo ®êi anh, vµo hiÖn thùc ®Êt n-íc vµ nh÷ng dù c¶m vÒ t-¬ng lai. 1.2.2. Nhµ th¬ ch©n chÝnh tr-íc hÕt lµ nhµ th¬ trung thùc Mçi nhµ th¬ ch©n chÝnh, khi ®Æt bót lµm th¬ ®Òu x¸c ®Þnh cho m×nh mét h-íng ®i, L-u Quang Vò còng ®· chän mét h-íng ®i riªng. Thùc chÊt ®ã lµ thÕ giíi quan, nh©n sinh quan...mét c¸i g× ®ã võa cô thÓ, võa trõu t-îng tån t¹i trong ý thøc ng-êi viÕt. Th¬ ca lµ thÕ giíi cña t×nh c¶m, cña t©m linh, nã thiªn vÒ chiÒu s©u thÇm kÝn, v× vËy, còng lµ lÜnh vùc phøc t¹p nhÊt, ®a nghÜa nhÊt. Trong qu¸ tr×nh s¸ng t¸c, nhµ th¬ cã thÓ ®i theo khuynh h-íng chung cña thêi ®¹i – nÕu ®ã lµ mét nÒn v¨n häc thèng nhÊt. PhÇn lín lµ thÕ, tuy nhiªn còng cã mét sè tr-êng hîp ®i theo con ®-êng riªng cña m×nh. Hä kh«ng t¸ch khái trµo l-u chung, nh-ng ®· lÆng lÏ rêi khái ®¸m ®«ng ®Ó kh¸m ph¸ nh÷ng “vïng ®Êt míi”. MÆt kh¸c, trong nh÷ng chÆng ®-êng s¸ng t¸c, do sù thay ®æi biÖn chøng cña lÞch sö còng nh- cña sè phËn c¸ nh©n,nh÷ng quan niÖm nghÖ thuËt còng cã sù thay ®æi. Tr-êng hîp nh÷ng nhµ v¨n, nhµ th¬ nh- NguyÔn Tu©n, Xu©n DiÖu, ChÕ Lan Viªn, NguyÔn Minh Ch©u...lµ nh- thÕ. Th¬ L-u Quang Vò s¸ng tac trong thêi kú lÞch sö ®Çy biÕn ®éng, ®au th-¬ng vµ v« cïng hµo hïng cña d©n téc. Mèi quan t©m lín nhÊt cña con ng-êi lóc ®ã lµ sè phËn céng ®ång. Ph¶i ®Æt L-u Quang Vò vµo hoµn c¶nh chung míi thÊy ®-îc sù ®éc ®¸o cña th¬ anh. Víi sè phËn c¸ nh©n t-¬ng ®èi ®Æc biÖt, víi nh÷ng tr¨n trë tr-íc ®au th-¬ng mÊt m¸t, L-u Quang Vò ®· chän mét h-íng ®i riªng. Tuy nhiªn, nã vÉn n»m trong khu«n khæ cña mét nÒn v¨n häc thèng nhÊt – nÒn v¨n häc x©y dùng Chñ nghÜa x· héi. Trong nh÷ng giai ®o¹n s¸ng t¸c, anh còng cã nh÷ng thay ®æi. Thêi H-¬ng c©y ch-a cã ®é chÝn cña chiªm nghiÖm, lîi thÕ trong th¬ chñ yÕu lµ c¶m xóc trÎ trung vµ tµi hoa, hÇu nh- anh ch-a cã mét quan niÖm vÒ th¬ cô thÓ. §Õn nh÷ng n¨m 70, cuéc sèng chung vµ riªng nhiÒu biÕn ®éng, lu«n ý thøc lµ mét ng-êi nghÖ sÜ ch©n chÝnh, cã Ých cho x· héi, anh ®· cã mét quan niÖm th¬ tiÕn bé. 15 C. M¸c cho r»ng v¨n häc còng nh- triÕt häc, kh«ng chØ gi¶i thÝch thÕ giíi b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c mµ chñ yÕu lµ c¶i t¹o thÕ giíi. Môc ®Ých cña v¨n häc lµ h-íng con ng-êi ®Õn Ch©n – ThiÖn – Mü. Nã kh«ng chØ gióp ta nh×n nhËn ®óng vÒ x· héi, vÒ cuéc sèng, vÒ chÝnh m×nh, mµ tõ ®ã cßn ®Þnh mét h-íng ®i, mét c¸ch sèng ®Ó tiÕn bé. Tõ quan niÖm thiÕt thùc vÒ cuéc ®êi: NÞnh ®êi dÔ, chöi ®êi còng dÔ ChØ dùng x©y ®êi lµ khã kh¨n th«i ( Nãi víi m×nh vµ c¸c b¹n ) L-u Quang Vò ®· ®i ®Õn quan niÖm vÒ b¶n chÊt, chøc n¨ng cña th¬ ca vµ vai trß s¸ng t¹o cña ng-êi nghÖ sÜ. Bµi th¬ Nãi víi m×nh vµ c¸c b¹n lµ b-íc ngoÆt trong quan niÖm còng nh- s¸ng t¸c cña L-u Quang Vò. Anh h×nh nh- ®· viÕt mét lêi “ai ®iÕu” cho m×nh vµ nh÷ng ng­êi cïng thÕ hÖ: Ta viÕt nh÷ng suy t- ng©y ng« vê lµ trÝ tuÖ Nh÷ng c©u nh¹t phÌo chiÕu lÖ Nh÷ng lêi nhµm tai ai còng quen råi Mäi ng-êi quanh ta mang nçi khæ o»n vai Ng-îc ®Êt n-íc tai -¬ng xÐ r¸ch Ta viÕt m·i nh÷ng lêi v« Ých V« duyªn sao ta cø nhoÎn miÖng c-êi Nh- ph-êng b¸t ©m th¸nh thãt Mong cuéc ®êi xu«i tai L-u Quang Vò ®· ®i mét con ®-êng riªng, chÝnh v× vËy anh ®· kh«ng ®-îc chÊp nhËn. §Æt trong hoµn c¶nh nh÷ng n¨m 70, chiÕn tranh khèc liÖt, c¶ n-íc ®ang dån søc chèng Mü, quan niÖm cña anh ®óng nh-ng ch-a hoµn toµn cã Ých. L-u Quang Vò lu«n khao kh¸t sèng hÕt m×nh vµ sèng thËt víi m×nh. N¨m 70 ®Çy biÕn ®éng, c¸i hiÖn thùc nh- anh nh×n thÊy kh«ng gièng nh- th¬ ca nªn: T«i kh«ng muèn viÕt nh÷ng lêi nh- thÕ T«i kh«ng thÓ viÕt nh÷ng lêi nh- thÕ Anh tù d»n vÆt m×nh: Ta ®· lµm g×? Nh- lò viÕt thuª 16 Ch¹y theo nh÷ng biÓn hµng ng¾n ngñi Nh÷ng khu«n phÐp, nh÷ng trang in, nh÷ng h- danh mét buæi Ta nÞnh ng-êi ®Ó ng-êi l¹i khinh ta Sím giµ cçi cè quªn ®i phÈm c¸ch Muèn yªn th©n, ta trë thµnh hÌn nh¸t Nh©n d©n cã cÇn th¬ cña ta ®©u? Nhµ th¬ ch©n chÝnh tr-íc hÕt lµ nhµ th¬ trung thùc. Nãi nh- trªn kh«ng cã nghÜa L-u Quang Vò phñ nhËn c¶ nÒn th¬, ©n hËn vÒ nh÷ng bµi th¬ m×nh ®· viÕt mµ lµ ®Ó phª ph¸n mét thùc tÕ, phª ph¸n chÝnh m×nh vµ phª ph¸n sù bÊt lùc cña th¬ tr-íc “nh÷ng ®iÒu tr«ng thÊy”. Trong bµi Nh÷ng ch÷..., anh viÕt: T«i sèng cïng nh÷ng ch÷ h«m nay §iÒu cßn l¹i sau ®-êng dµi t«i v-ît Nh÷ng ch÷ lÊm lem ®øng dËy tõ ®êi thËt Tin yªu cuéc ®êi theo c¸ch cña t«i Tõ nh©n sinh quan ®óng ®¾n, tõ khao kh¸t muèn c¶i t¹o, muèn cèng hiÕn mét c¸i g× thiÕt thùc, chµng thi sÜ nµy d­êng nh­ ®· “s¸m hèi” tr­íc mäi ng­êi. Chµng ch©n thµnh nh-ng ch-a t×m thÊy tri ©m, tri kû. Sù c« ®¬n ë ®©y kh«ng chØ lµ sù c« ®¬n cña mét con ng-êi, mét c¸ thÓ mµ cßn lµ sù c« ®¬n cña mét nghÖ sÜ: §õng hiÓu sai lßng t«i Lµm viÖc c« ®¬n thËt lµ qu¸ søc §iÒu Êy thËt ®¸ng tr©n träng. L-u Quang Vò ®· t×nh nguyÖn lµ mét kÎ c« ®¬n dï biÕt ®-îc ®ã lµ ®iÒu qu¸ søc. Nh-ng nh- nh¹c sÜ TrÞnh C«ng S¬n: “T«i t×nh nguyÖn lµ mét tªn tuyÖt väng”. C« ®¬n, tuyÖt väng kh«ng ph¶i lµ sù bÊt lùc, sù chèi bá mµ lµ mét c¸ch yªu, mét c¸ch d©ng hiÕn vµ hy sinh cho cuéc ®êi nµy. Kh«ng lý t-ëng ho¸ hiÖn thùc, ®ã lµ ®ßi hái cña L-u Quang Vò víi th¬. Th¬ kh«ng chØ ph¶n ¸nh nh÷ng mÆt cao ®Ñp mµ cßn ph¶n ¸nh nh÷ng mÆt tr¸i, nh÷ng ®au th-¬ng mÊt m¸t. Trong NÕu ®ã lµ téi lçi anh viÕt: Dï khæ së dï phiÒn hµ Th¬ kh«ng bao giê c©m lÆng Nh- nhÞp ®Ëp cña tr¸i tim trung thùc 17 Lµ nh©n chøng cña anh Lµ ngän löa tr¾ng trong Trªn lÞch sö tèi t¨m, trªn tro bôi ...Tr-íc ®au khæ cña nh©n d©n th¬ ®· kh«ng gian dèi Th¬ ®· sinh ra ta mét c¸ch tù nhiªn ®Ó ®¶m nhiÖm mét sø mÖnh cao c¶. Xant-kèp – Sª®rin ®· nãi: “NÕu nh­ v¨n häc chØ im tiÕng trong mét phót th«i, th× ®iÒu ®ã ch¼ng kÐm g× c¸i chÕt cña c¶ mét d©n téc” [ 11,tr28]. Nhµ v¨n cã tµi lµ ng-êi nãi ®-îc tiÕng nãi tiªn phong cña thêi ®¹i. §i s©u vµo hiÖn thùc, nãi lªn kh¸t väng cña nh©n d©n, ®ång thêi còng lµ cña b¶n th©n m×nh, lµ tr¸ch nhiÖm cña mçi nhµ v¨n. Nam Cao ®· quan niÖm rÊt ®óng r»ng: “NghÖ thuËt kh«ng ph¶i lµ ¸nh tr¨ng lõa dèi, kh«ng nªn lµ ¸nh tr¨ng lõa dèi. NghÖ thuËt chØ cã thÓ lµ tiÕng ®au khæ kia tho¸t ra tõ nh÷ng kiÕp lÇm than” [ 1,tr28 ]. “Lµ tÊt c¶ th¬ ¬i chØ trõ kh«ng chÞu lµ yªn tÜnh” (Raxun Gamzat«p). §i s©u vµo tõng ngâ ng¸ch, cói xuèng tõng sè phËn ®Ó nªu vÊn ®Ò vÒ nh©n sinh, t¸c ®éng ®Õn tõng suy nghÜ cña con ng-êi. Chøc n¨ng cña v¨n häc nghÖ thuËt, kh¸c víi c¸c bé m«n khoa häc kh¸c lµ gi¸o dôc con ng-êi b»ng t×nh c¶m, b»ng tù gi¸o dôc. §äc mét t¸c phÈm hay, ng-êi ta cã thÓ kh¸m ph¸ nh÷ng vïng ®Êt míi cña cuéc sèng vµ cña chÝnh b¶n th©n m×nh. Qu¸ tr×nh tiÕp nhËn t¸c phÈm lµ qu¸ tr×nh nghiÒn ngÉm, suy t-, lµ qu¸ tr×nh tù ®Êu tranh vµ thanh läc, lµ sù tù thó vµ s¸m hèi. Tõ ®ã con ng-êi thÊy cÇn thiÕt vµ cã thÓ v-¬n lªn c¸i cao ®Ñp h¬n, cao th-îng h¬n, nh©n ®¹o h¬n. L-u Quang Vò lu«n ý thøc vÒ ®iÒu ®ã, anh muèn khuÊy lªn c¸i ao ®êi ph¼ng lÆng: Ch¼ng muèn ai vui lßng khi ®äc th¬ t«i T«i viÕt nh÷ng bµi th¬ chèng l¹i chÝnh t«i Chèng l¹i bãng ®en, tr× trÖ cña ®êi t«i Chèng l¹i nh÷ng bµi th¬ t«i ®· viÕt cïng nh÷ng ai -a thÝch nã Lµm sao khi ®äc th¬ t«i anh giËn d÷, b¨n kho¨n, xÊu hæ C·i l¹i t«i hay ghÐt t«i ®i n÷a Nh-ng anh th«i hê h÷ng sèng b×nh yªn ( Nãi víi m×nh vµ c¸c b¹n ) 18 Kh«ng bao giê c©m lÆng – th¬ trë vÒ víi hiÖn thùc cuéc ®êi, lµ sù bÒ bén, m¸u vµ n-íc m¾t...Th¬ kh«ng thÓ lµ vßng hoa giÊy bøc mµn s-¬ng, lµ hµo quang ph¶n chiÕu. §Ó giµnh ®-îc chiÕn th¾ng trong cuéc chiÕn tranh, chóng ta ®· ph¶i v-ît qua mu«n vµn thö th¸ch, chÞu ®ùng nh÷ng ®au th-¬ng, mÊt m¸t lín lao. Tr-íc hiÖn thùc ®ã, L-u Quang Vò kh«ng thÓ ngu«i yªn. Bëi v× anh thiÕt thùc qu¸ nªn anh kh«ng muèn viÕt nh÷ng vÇn th¬ t-¬i m¸t cuéc ®êi vµ an ñi lßng ta: Th¬ lµ bã ®uèc ®èt thiªu, lµ bµn tay th¾p löa Th¬ sinh sù víi cuéc ®êi kh«ng cho ai dõng b-íc c¶ Cµng th-¬ng yªu cµng kh«ng võa ý víi mäi ®iÒu Bªlinxki lu«n yªu cÇu: Th¬ ph¶i ®Æt ra nh÷ng c©u hái vµ tr¶ lêi nh÷ng c©u hái ®ã. Qu¸ tr×nh phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh lµ mét quy luËt cña ph¸t triÓn. Lµ tÊt c¶ nh-ng nhÊt ®Þnh kh«ng chÞu lµ yªn tÜnh. §êi anh æn ®Þnh råi ®êi anh l¹i ph¸ tung ra - ®ã lµ L-u Quang Vò. Ph¸ tung ®Ó s¾p xÕp l¹i, sinh sù víi cuéc ®êi ®Ó v-¬n lªn. §©y kh«ng ph¶i lµ mét suy nghÜ cùc ®oan mµ lµ mét t- duy tiÕn bé, phï hîp víi phÐp biÖn chøng cña cuéc sèng. C¸ nh©n còng nh- céng ®ång, chiÕn th¾ng lín nhÊt còng lµ chiÕn th¾ng chÝnh m×nh. NÕu con ng-êi b»ng lßng víi thùc t¹i th× kh«ng bao giê anh v-ît qua ®-îc c¸i ng-ìng tÇm th-êng cña chÝnh anh. T- duy cña §ªc¸c lµ “T«i t­ duy, t«i tån t¹i”, “T«i chØ hiÓu mét ®iÒu Êy lµ t«i ®ang kh«ng hiÓu g× c¶”. Dï cã mÆt nµy hay mÆt kh¸c nh-ng kh«ng thÓ phñ nhËn -u ®iÓm cña nã. Quan niÖm vÒ th¬ L-u Quang Vò ®-¬ng nhiªn kh«ng gièng víi §ªc¸c nh-ng cã lÏ nã còng ®em l¹i ý nghÜa nh- thÕ: Cµng th-¬ng yªu cµng kh«ng võa ý víi mäi ®iÒu. Th¬ lµ mét søc m¹nh, lµ vò khÝ ®Ó con ng-êi ®Êu tranh víi cuéc sèng vµ víi chÝnh m×nh. TiÕng nãi ch©n thùc dï ®«i khi “mÊt lßng” nh­ng lµ mét liÒu thuèc kÝch thÝch: Gi÷a tµn b¹o h- v« gi÷a ®Êu tranh khèc liÖt Th¬ ph¶i d¹y ta nh×n b»ng con m¾t thËt §Ëp vµo ngùc ta kh«ng cho ta cói mÆt Kh«ng cho ta l¶ng tr¸nh §Ëp cöa mäi nhµ 19 §øng ë mäi ng· ba Kh«ng h¸t ta say mµ lay ta thøc Dï ngµy mai ®êi cã tr¨m lÇn ®Ñp Th¬ vÉn gäi mäi ng-êi v-¬n tíi t-¬ng lai Dï ë trong bÊt cø hoµn c¶nh nµo Th¬ ph¶i d¹y ta nh×n b»ng con m¾t thËt. Kh«ng ru ngñ, chiÒu chuéng con ng-êi mµ kªu gäi con ng-êi hµnh ®éng. §-¬ng thêi, ChÕ Lan Viªn cã rÊt nhiÒu “Bµi th¬ vÒ th¬” vµ ta còng b¾t gÆp quan niÖm trªn: “Th¬ kh«ng chØ ®­a ru mµ cßn thøc tØnh, kh«ng chØ ¬ hêi mµ cßn ®Ëp bµn qu¸t th¸o lo toan” [14,tr12]. V¨n häc nghÖ thuËt ch©n chÝnh lµ vò khÝ chèng l¹i c¸i ¸c, c¸i xÊu, c¸i phi th¬; lµ vò khÝ ®Ó x©y dùng c¸i §Ñp, c¸i ThiÖn. Th¬ kh«ng chØ “®Ëp vµo mçi tr¸i tim” mµ th¬ cßn an ñi vµ g¾n kÕt nh÷ng con ng-êi, gióp con ng-êi xich l¹i gÇn nhau: Dï con ng-êi lµ c« ®¬n C¸i ¸c lµ dµy ®Æc Mçi bµi th¬ cña chóng ta Ph¶i nh- mét « cöa Më tíi t×nh yªu ë ®ã lßng ta Ra víi mäi ng-êi ë ®ã mäi ng-êi §i tíi bªn nhau Nh÷ng bµn tay kh«ng ®¬n ®éc n÷a ( Liªn t-ëng – Th¸ng 2 ) Nçi b¨n kho¨n vµ nh÷ng suy nghÜ dµy vß £luya lµ vÊn ®Ò “Tõ ch©n trêi mét ng­êi ®Õn ch©n trêi tÊt c¶” [2,tr159]. Cßn ®èi víi L-u Quang Vò, th¬ lµ “« cöa më tíi t×nh yªu”. Th¬ kh«ng chØ thøc tØnh mµ cßn dùng x©y, kh«ng chØ lµ mãn ¨n tinh thÇn mµ cßn ®em l¹i ®êi sèng vËt chÊt; kh«ng chØ lµ ngän löa trong ®Êu 20 tranh mµ cßn lµ qu¶ ngät trong ®êi th-êng, th¬ võa lµ nghØ ng¬i, võa lµ viÖc ®Çy lao lùc: Nh÷ng dßng ch÷ kh«ng sãng nµo xo¸ ®-îc Nh÷ng dßng ch÷ nh- mãng tay day døt Trªn vá d-a xanh th¾m cña mïa hÌ Cho kÎ kh«ng nhµ m¸i l¸ chë che Cho ng-ng l¹i nhÞp ®ång hå quªn l·ng Sîi d©y máng nèi liÒn ta víi b¹n Vµ ban mai trong m¾t nh÷ng con gµ ( Mãng tay trªn ®¸ ) Mét quan niÖm th¬ võa cã c¸i g× ®ã khèc liÖt §Ëp vµo ngùc ta kh«ng cho ta cói mÆt... nh-ng còng cã mét c¸i g× ®ã rÊt ªm dÞu Cho ng-ng l¹i nhÞp ®ång hå quªn l·ng...Vµ ban mai trong m¾t nh÷ng con gµ. Kh«ng lý t-ëng ho¸ hiÖn thùc. Th¬ lµ sù thËt cña cuéc sèng, th¬ lµ ®Ó sèng víi ®êi th-êng vµ sèng cïng giÊc m¬ phÝa tr-íc, lµ « cöa më tíi t×nh yªu. Th¬ kh«ng chØ lµ nh÷ng bµi ca hµo hïng khi ra trËn, mµ cßn lµ khóc ®ång dao cña trÎ nhá, bµi ca buån cña mét nguêi xÊu sè...T©m hån t«i d»n vÆt cuéc ®êi t«i – con ng-êi lu«n mang trong m×nh nh÷ng linh c¶m ¶m ®¹m lµ anh kh«ng bao giê cho anh vui s-íng hÕt m×nh vµ quªn m×nh c¶ trong nh÷ng ngµy ®Êt n-íc ®ang toµn th¾ng. 1.2.3. Kh«ng ng¹i con ®-êng gian khæ nhÊt Mét t¸c phÈm viÕt ra kh«ng chØ ®ßi hái nhµ v¨n ph¶i cã t©m huyÕt, tµi n¨ng… mµ cßn ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm cho nh÷ng g× m×nh viÕt. Trªn thÕ giíi vµ c¶ ë n-íc ta ®· cã nh÷ng nghÖ sÜ hy sinh c¶ cuéc ®êi cho nghÖ thuËt. Betth«ven, Vang«c, Puskin... lµ nh÷ng vÝ dô. Nh÷ng b¶n nh¹c, nh÷ng bøc tranh, nh÷ng bµi th¬ hay nhÊt kh«ng chØ ®­îc lµm trong phót “thÇn høng” mµ cßn céng thªm cuéc ®êi ®au khæ, c¶ c¸i chÕt, c¶ sè phËn ®«i khi mang tÝnh chÊt ®Þnh mÖnh mµ t¹o ho¸ ®· dµnh cho hä – sè phËn cña thiªn tµi. Bëi v×, nh- C«lin – Mcccail©u viÕt : “TÊt c¶ nh÷ng g× tèt ®Ñp nhÊt chØ cã ®­îc khi ta chÞu tr¶ gi¸ b»ng nçi ®au khæ vÜ ®¹i” ( TiÕng chim hãt trong bôi mËn gai ). Víi nh÷ng vÇn th¬ nh- L-u Quang Vò quan niÖm, dÜ nhiªn nhµ th¬ kh«ng chØ lµ nh÷ng nguêi “miªu t¶ chØ