Tài liệu đặc điểm ngữ pháp ngữ nghĩa của nhóm động từ nói năng trong tiếng anh (liên hệ với nhóm động từ tương ứng trong tiếng việt)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC Xà HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------------------ VƯƠNG HỒNG HẠNH ĐẶC ĐIỂM NGỮ PHÁP-NGỮ NGHĨA CỦA NHÓM ĐỘNG TỪ NÓI NĂNG TRONG TIẾNG ANH (LIÊN HỆ VỚI NHÓM ĐỘNG TỪ TƯƠNG ỨNG TRONG TIẾNG VIỆT) LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ HỌC HÀ NỘI, 2007 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC Xà HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------------- VƯƠNG HỒNG HẠNH ĐẶC ĐIỂM NGỮ PHÁP-NGỮ NGHĨA CỦA NHÓM ĐỘNG TỪ NÓI NĂNG TRONG TIẾNG ANH (LIÊN HỆ VỚI NHÓM ĐỘNG TỪ TƯƠNG ỨNG TRONG TIẾNG VIỆT) LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ HỌC Chuyên ngành: Ngôn ngữ học Mã số: 60.22.01 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC PGS. TS. VŨ THỊ THANH HƯƠNG Hà Nội, 2007 LỜI CẢM ƠN Những dòng đầu tiên của cuốn luận văn này, tôi muốn dành để bày tỏ sự cảm ơn đến tập thể các giáo sƣ, các nhà khoa học, các thầy cô giáo cùng toàn thể cán bộ Khoa Ngôn ngữ học, Trƣờng Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội đã tận tình giảng dạy và giúp đỡ tôi hoàn thành khóa học. Lời cảm ơn đặc biệt tôi xin gửi đến PGS.TS.Vũ Thị Thanh Hƣơng -ngƣời đã tận tình chỉ bảo, hƣớng dẫn và hết lòng giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn trong suốt thời gian dài vừa qua. Cuối cùng, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn vô hạn đối với gia đình đã ủng hộ cả về vật chất cũng nhƣ tinh thần để tôi hoàn thành luận văn này. Hà Nội, tháng 10 năm 2007 Tác giả luận văn Vƣơng Hồng Hạnh LỜi cam Đoan Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả đƣợc đƣa ra trong luận văn này là trung thực và chƣa từng đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả luận văn Vƣơng Hồng Hạnh MôC LôC PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................ 7 1. Lý do chọn đề tài ............................................................................. 7 2. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu .................................................. 7 3. Mục đích và ý nghĩa của đề tài ........................................................ 8 4. Tƣ liệu và phƣơng pháp nghiên cứu ................................................ 9 5. Kết cấu của luận văn ........................................................................ 9 CHƢƠNG I. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VÀ TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU .. 10 1. Cơ sở lí thuyết……………………………………………………10 1.1. Phạm trù từ loại………………………………………………… 10 1.1.1. Khái niệm………………………………………………………...10 1.1.2. Tiêu chí phân loại……………………………………………… 11 1.1.3. Kết quả phân loại……………………………………………… 13 2. Động từ .......................................................................................... 15 2.1. Vấn đề động từ trong lý luận ngôn ngữ học .................................. 15 2.2. Động từ trong tiếng Anh hiện đại ................................................. 18 2.2.1. Khái niệm……………………………………………………….. 18 2.2.2. Tiêu chí nhận diện……………………………………………… 20 2.2.3. Kết quả phân loại……………………………………………….. 24 2.3. Động từ trong tiếng Việt hiện đại……………………………… 24 2.3.1. Khái niệm…………………………………………………… 2.3.2. Tiêu chí nhận diện 24 ……………………………………………… 26 2.3.3. Kết quả phân loại ……………………………………………… 30 2.4. Tình hình nghiên cứu động từ nói năng ……….……………… 31 2.4.1. Tình hình nghiên cứu động từ nói năng trong tiếng Anh .............. 31 2.4.2 Tình hình nghiên cứu động từ nói năng trong tiếng Việt .............. 34 CHƢƠNG II. ĐẶC ĐIỂM NGỮ NGHĨA CỦA NHÓM ĐỘNG TỪ NÓI NĂNG TRONG TIẾNG ANH (CÓ LIÊN HỆ VỚI TIẾNG VIỆT) ................... 38 1. Nghĩa biểu hiện của các động từ nói năng..................................... 38 1.1. Khái niệm nghĩa biểu hiện ............................................................. 38 1.2. Nghĩa biểu hiện của động từ nói năng ........................................... 45 1.3. Các tham tố của động từ nói năng… ………………………… 47 1.3.1. Phát ngôn thể ................................................................................ 48 1.3.2. Tiếp ngôn thể ................................................................................ 50 1.3.3. Ngôn thể………………………………………………………….51 1.3.4. Đích ngôn thể…………………………………………………….52 1.4. Cấu trúc tham tố của động từ nói năng………………………… 52 1.4.1. Cấu trúc đầy đủ………………………………………………… 53 1.4.2. Cấu trúc rút gọn………………………………………………….54 2. Nghĩa ngôn hành của các động từ nói năng .................................. 55 2.1. Khái niệm nghĩa ngôn hành ........................................................... 55 2.2. So sánh nghĩa trần thuật và nghĩa ngôn hành của động từ nói năng59 2.3. Vai trò trung tâm của động từ nói năng ......................................... 61 CHƢƠNG III. ĐẶC ĐIỂM NGỮ PHÁP CỦA NHÓM ĐỘNG TỪ NÓI NĂNG TRONG TIẾNG ANH (CÓ LIÊN HỆ VỚI TIẾNG VIỆT) 65 1. Đặc điểm về chức vụ cú pháp của các động từ nói năng .............. 65 1.1. Vị ngữ-chức vụ cú pháp điển hình của động từ nói năng ............. 65 1.2. Các kiểu cấu trúc câu có vị ngữ là động từ nói năng .................... 67 1.2.1. Cấu trúc nòng cốt ........................................................................... 69 1.2.2. Cấu trúc mở rộng ........................................................................... 71 1.2.3. Cấu trúc rút gọn ............................................................................. 74 2. Đặc điểm về khả năng kết hợp của các động từ nói năng ............. 76 2.1. Khả năng kết hợp với chủ ngữ....................................................... 76 2.1.1. Chủ ngữ là danh từ/danh ngữ ........................................................ 76 2.1.2. Chủ ngữ là đại từ .......................................................................... 79 2.2. Khả năng kết hợp với tân ngữ ....................................................... 80 2.2.1. Tân ngữ là danh từ/danh ngữ ......................................................... 80 2.2.2. Tân ngữ là động từ ......................................................................... 81 2.2.3. Tân ngữ là giới ngữ........................................................................ 82 2.3. Khả năng kết hợp với phó từ ......................................................... 84 KẾT LUẬN .............................................................................................. 91 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................... 94 NGUỒN TƢ LIỆU TRÍCH DẪN ............................................................ 98 Danh môc tõ viÕt t¾t STT ViÕt t¾t NghÜa 1 CN Chñ ng÷ 2 §TPN §éng tõ ph¸t ng«n 3 §NT §Ých ng«n thÓ 4 NT Ng«n thÓ 5 PNT Ph¸t ng«n thÓ 6 QTPN Qu¸ tr×nh ph¸t ng«n 7 TNT TiÕp ng«n thÓ 8 TP Thµnh phÇn 9 VN VÞ ng÷ PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trong qu¸ tr×nh ViÖt Nam héi nhËp kinh tÕ, giao l-u v¨n hãa víi c¸c n-íc, sè ng-êi ViÖt häc tiÕng Anh còng nh- ng-êi n-íc ngoµi häc tiÕng ViÖt ngµy cµng ph¸t triÓn. Theo thèng kª, tiÕng Anh lµ mét ng«n ng÷ cã sè l-îng ng-êi sö dông nhiÒu thø hai trªn thÕ giíi sau tiÕng Trung Quèc. TiÕng Anh kh«ng nh÷ng ®-îc sö dông nh- lµ mét ng«n ng÷ giao dÞch chÝnh thøc trong nhiÒu lÜnh vùc trªn thÕ giíi mµ nã cßn ®-îc coi lµ ng«n ng÷ thø hai sau tiÕng mÑ ®Î ë nhiÒu quèc gia. Tuy nhiªn, trong qu¸ tr×nh häc tiÕng Anh, mét sè ng-êi gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n. Mét trong nh÷ng khã kh¨n ®ã lµ c¸ch hiÓu vµ sö dông ®óng, chÝnh x¸c c¸c ®éng tõ nãi chung vµ ®éng tõ nãi n¨ng nãi riªng cña hai ng«n ng÷ Anh, ViÖt. Tuy nhiªn, cho ®Õn nay, vÉn ch-a cã mét c«ng tr×nh nghiªn cøu nµo ®i s©u ph©n tÝch vµ so s¸nh c¸c ®Æc ®iÓm ng÷ ph¸p, ng÷ nghÜa cña ®éng tõ nãi n¨ng trong tiÕng Anh, tiÕng ViÖt. ViÖc nghiªn cøu, ®èi chiÕu ®Æc ®iÓm ng÷ ph¸p, ng÷ nghÜa cña nhãm ®éng tõ nãi n¨ng trong tiÕng Anh víi nhãm ®éng tõ t-¬ng øng trong tiÕng ViÖt kh«ng nh÷ng lµ yªu cÇu cÊp thiÕt cña thùc tiÔn mµ con lµ yªu cÇu cÊp thiÕt cña lý luËn ng«n ng÷ häc. 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận văn §èi t-îng nghiªn cøu cña luËn v¨n lµ nhãm ®éng tõ chØ ho¹t ®éng nãi n¨ng trong tiÕng Anh vµ b-íc ®Çu liªn hÖ víi nhãm ®éng tõ t-¬ng øng trong tiÕng ViÖt. Tuy nhiªn, ®iÒu nµy kh«ng cã nghÜa lµ chóng t«i chØ xem xÐt c¸c ®Æc ®iÓm ng÷ ph¸p, ng÷ nghÜa trong ph¹m vi ®éng tõ mµ cßn xem xÐt chóng ë cÊp ®é c©u vµ trªn c©u. Trong khi nghiªn cøu vµ ®èi chiÕu c¸c ®éng tõ nãi n¨ng trong tiÕng Anh vµ tiÕng ViÖt, chóng t«i chØ giíi h¹n sù ph©n tÝch vµ ®èi chiÕu ë hai b×nh diÖn ng÷ ph¸p vµ ng÷ nghÜa. B×nh diÖn ng÷ dông häc còng ®-îc ph©n tÝch trong mét sè tr-êng hîp khi cÇn thiÕt ®Ó lµm s¸ng tá thªm c¸c b×nh diÖn cÊu tróc vµ ý nghÜa nh-ng kh«ng ph¶i lµ mèi quan t©m chÝnh cña luËn v¨n. 3. Mục đích và ý nghĩa của đề tài Chän tªn ®Ò tµi lµ “§Æc ®iÓm ng÷ ph¸p- ng÷ nghÜa cña nhãm ®éng tõ chØ ho¹t ®éng nãi n¨ng trong tiÕng Anh (liªn hÖ víi nhãm ®éng tõ t-¬ng øng trong tiÕng ViÖt)”, ng-êi viÕt h-íng ®Õn môc ®Ých cô thÓ sau:  Tæng kÕt c¸c quan niÖm vÒ ®éng tõ trong tiÕng Anh, tiÕng ViÖt vµ ®éng tõ nãi n¨ng trong tiÕng Anh, tiÕng ViÖt vµ c¸c kh¸i niÖm lÝ thuyÕt cã liªn quan, x©y dùng mét c¬ së lÝ thuyÕt ®Ó xem xÐt, ®èi chiÕu vÒ c¸ch sö dông vµ ý nghÜa cña c¸c ®éng tõ nãi n¨ng trong tiÕng Anh vµ tiÕng ViÖt.  Trªn c¬ së miªu t¶ mét c¸ch cã hÖ thèng c¸c ®Æc ®iÓm cña ®éng tõ nãi n¨ng ë tiÕng Anh vµ tiÕng ViÖt, x¸c ®Þnh ®-îc chøc n¨ng cña chóng trªn b×nh diÖn ng÷ ph¸p vµ ng÷ nghÜa.  Dùa vµo c¸c kÕt qu¶ miªu t¶, tiÕn hµnh nghiªn cøu ®èi chiÕu ®Ó lµm s¸ng tá nh÷ng ®iÓm gièng vµ kh¸c nhau cña ®éng tõ nãi n¨ng trong tiÕng ViÖt vµ tiÕng Anh, tõ ®ã rót ra nh÷ng ®iÓm t-¬ng ®ång vµ dÞ biÖt trong hai ng«n ng÷ nµy vÒ mÆt ng÷ ph¸p vµ ng÷ nghÜa. §¹t ®-îc nh÷ng môc tiªu trªn ®©y, luËn v¨n cã nh÷ng ®ãng gãp vÒ mÆt thùc tiÔn vµ lÝ luËn nh- sau:  VÒ mÆt lÝ luËn: KÕt qu¶ nghiªn cøu cña luËn v¨n sÏ lµm s¸ng tá c¸c ®Æc ®iÓm t-¬ng øng vµ kh¸c biÖt trong ng÷ ph¸p vµ ng÷ nghÜa cña ®éng tõ nãi n¨ng trong tiÕng Anh vµ tiÕng ViÖt.  VÒ mÆt thùc tiÔn: Dùa trªn nh÷ng kÕt qu¶ thu ®-îc, luËn v¨n cã thÓ ®-îc øng dông trong viÖc gi¶ng d¹y, biªn so¹n c¸c gi¸o tr×nh tiÕng Anh cho ng-êi ViÖt vµ tiÕng ViÖt cho ng-êi nãi tiÕng Anh; gióp ng-êi d¹y tiÕng Anh n©ng cao kh¶ n¨ng truyÒn thô, ng-êi häc cã thÓ n©ng cao hiÖu qu¶ tiÕp thu kiÕn thøc vÒ nhãm ®éng tõ nµy. Ngoµi ra, kÕt qu¶ nghiªn cøu nµy cßn cã thÓ sö dông h÷u Ých trong c«ng t¸c biªn dÞch vµ phiªn dÞch, gãp phÇn x©y dùng c¬ së lý thuyÕt dÞch Anh-ViÖt, ViÖt-Anh. 4. Tư liệu và phương pháp nghiên cứu VÒ t- liÖu, chóng t«i sö dông c¸c nguån t- liÖu trÝch dÉn tõ nguyªn b¶n vµ b¶n dÞch c¸c t¸c phÈm v¨n häc, b¸o chÝ... tiÕng Anh vµ tiÕng ViÖt hiÖn ®¹i. Ngoµi ra, chóng t«i còng sö dông c¸c vÝ dô trong ng«n ng÷ hµng ngµy, trong mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu vÒ ®éng tõ nãi n¨ng tõ tiÕng Anh sang tiÕng ViÖt, mét sè tõ ®iÓn song ng÷ Anh-ViÖt, ViÖt-Anh, tõ ®iÓn t-êng gi¶i tiÕng Anh vµ tiÕng ViÖt, tõ ®iÓn thuËt ng÷ ng«n ng÷ häc, tõ ®iÓn ®ång nghÜa Anh-Anh... Để giải quyết nhiệm vụ đặt ra, luận văn sẽ sử dụng tổng hợp các phƣơng pháp nghiên cứu sau: quy n¹p, diÔn dÞch, phân tích mô tả, ph©n tÝch cÊu tróc, ph©n tÝch chøc n¨ng, so s¸nh ®èi chiÕu... 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, phần kết luận, luận văn bao gồm ba chƣơng với các nội dung chính nhƣ sau: - Chƣơng I: Cơ sở lí thuyết và tình hình nghiên cứu - Chƣơng II: Đặc điểm ngữ nghĩa của nhóm động từ nói năng trong tiếng Anh (có liên hệ với nhóm động từ tƣơng ứng trong tiếng Việt) - Chƣơng III: Đặc điểm ngữ pháp của nhóm động từ nói năng trong tiếng Anh (có liên hệ với nhóm động từ tƣơng ứng trong tiếng Việt) TÀI LIỆ U THAM KHẢO [1] Austin J.L. How to do things with words, Cambridge (Mass.) Harvard university Press, 1962 [2] Diệp Quang Ban, Ngữ pháp tiếng Việt, NXBGD, 2005 [3] Lê Biên, Từ loại tiếng Việt hiện đại, NXBGD, 1999 [4] §ç H÷u Ch©u, §¹i c-¬ng Ng«n ng÷ häc, TËp 2, NXBGD, 2001 [5] §ç H÷u Ch©u- Bùi Minh Toán, §¹i c-¬ng Ng«n ng÷ häc, TËp 1, NXBGD, 2001 [6] Đỗ Hữu Châu, Cơ sở ngữ nghĩa học từ vựng, NXBGD, 1998. [7] Mai Ngọc Chừ, Vũ Đức Nghiệu, Hoàng Trọng Phiến, Cơ sở ngôn ngữ học và tiếng Việt, NXBGD, 2002. [8] NguyÔn Hång Cæn, VÒ vÊn ®Ò ph©n ®Þnh tõ lo¹i trong tiÕng ViÖt, T¹p chÝ ng«n ng÷. Sè 2, 2003. [9] Dik S.C., Functional grammar, Dordrecht: Foris, C.p.Third, revised edition, 1981 [10] Ducrot O., Illocutoire et performatif, Linguistique et Semiologie, Paris: Hermann, 1977 [11] Đinh Văn Đức, Ngữ pháp tiếng Việt-từ loại, NXB ĐHTHCN, Hà Nội, 1986 [12] Fillmore, C.J., The case for case, In: E. Bach & R. Harms, Universals in Linguistic theory, New York, Holt, 1968. [13] Nguyễn Thiện Giáp, Lược sử Việt ngữ học, Tập 1, NXBGD, 2004. [14] Nguyễn Thiện Giáp, Từ và nhận diện từ tiếng Việt, NXBGD, 1996 [15] Givón, T., English grammar-A function-based introduction, John Banjamins Pub, 1993 [16] Halliday, M.A.K., An introduction to Functional Grammar. London, Arnold, 1985. [17] Hoµng V¨n Hµnh, VÒ nghÜa cña c¸c tõ biÓu thÞ sù nãi n¨ng trong tiÕng ViÖt. T¹p chÝ ng«n ng÷. Sè 1, 1992. [18] Cao Xuân Hạo, Tiếng Việt-Sơ thảo ngữ pháp chức năng, NXBGD, Hà Nội, 2004. [19] Ph¹m ThÞ Hoµ, Mét c¸ch hiÓu vÒ ®éng tõ nãi n¨ng trong tiÕng ViÖt. T¹p chÝ ng«n ng÷. Sè 5, 2000. [20] Hornby, A.S., Oxford Advanced Learner’s Dictionary of Current English. Oxford University, 2000 [21] Hornby, A. S., A guide to Patterns and usage in English, London, Longman, 1962. [22] Huddleston, R., Introduction to the Grammar of English. Cambridge university press, 1994. [23] Jackendoff, R., Semantics structures, MIT Press, 1990 [24] Jack C. Richards, John Platt and Heidi Platt, Longman dictionary of Language teaching and applied linguistics, Longman Group UK Limited, 1993John Eastwood, Oxford Learner’s Grammar-Grammar Finder. Oxford University Press, 2005 [25] John Eastwood, Oxford Guide to English Grammar. Oxford University Press, 20005 [26] Leech, G., Semantics, New York, Penguin Books, 1974 [27] Leech, G., Principles of Pragmatics, London, Longman, 1983 [28] Nunan, D., Introducing discourse analysis, Penguin English, 1993 [29] Palmer, F.R., A linguistic study of the English verb, London, 1965 [30] Palmer, F.R., The English verb, London, Longman, 1974 [31] Palmer, F.R., Semantics, Cambridge university Press, 1990 [32] Nguyễn Vân Phổ, Một số vấn đề ngữ pháp, ngữ nghĩa của vị từ nói năng tiếng Việt, Luận án Tiến sĩ, 2006. [33] Nguyễn Thị Quy, Ngữ pháp chức năng tiếng Việt-vị từ hành động, NXBKHXH, 2002 [34] Newman, A textbook of translation, Prentice Hall, 1988. [35] Bùi Phụng, Từ điển Anh-Việt, Nhà xuất bản Thành phố Hồ Chí Minh, 2000. [36] Bùi Phụng, Từ điển Việt -Anh, Nhà xuất bản Thành phố Hồ Chí Minh, 2000. [37] Robins R.H. General Linguistics, An introductory survey, London, 1967 [38] IU. Rozzdextvenski, Những bài giảng Ngôn ngữ học đại cương, Nhà xuất bản Giáo dục, 1998. [39] E. Sapir, An Introduction to the study of Speech, 1921. [40] NguyÔn V¨n Thµnh., TiÕng ViÖt hiÖn ®¹i (tõ ph¸p häc). Nxb KHXH, 2001 [41] NguyÔn Kim Th¶n, C¬ së ng÷ ph¸p tiÕng ViÖt, NXB TP HCM, 1981 [42] A.J. Thompson vµ A.V. Martinet, A Practical English Grammar, Oxford University Press, 1998 [43] Hoàng Văn Vân, Ngữ pháp kinh nghiệm của cú Tiếng Việt: mô tả theo quan điểm chức năng hệ thống, NXBKHXH, 2002 [44] A.Weirzbicka, English Speech Act Verbs, Academic Press, 1987. [45] Yule G., Pragmatics, Oxford University Press, 1996 NGUỒN TƯ LIỆ U TRÍCH DẪN (1) Charlotte Bronte, Jane Eyre, The Norton Anthology of English Literature, ISBN 0- 393-96804-9, 1971 (2) Ducrot O.Todorov T., Dictionnaire encyclopedique des sciences de language, Le Seuil P, 1972 (3) NguyÔn C«ng Hoan, truyÖn ng¾n (4) Hornby, A.S., Oxford Advanced Learner’s Dictionary of Current English. Oxford University, 2000 (5) Nam Cao, tuyÓn tËp (6) Vò Träng Phông, tuyÓn tËp (7) Trần Anh Kim dịch, Jên Erơ, Nhà xuất bản văn hóa thông tin, 2004 (8) NguyÔn Kh¶i, truyÖn ng¾n (9) J. C. Richards, J. Platt and H. Platt, Longman dictionary of Language teaching and applied linguistics, 1993 (10) Ng« TÊt Tè, truyÖn ng¾n (11) Tạp chí Times (12) Tố Hữu, tuyển tập (13) Từ điển Việt - Anh, Nhà xuất bản Tp. HCM, 2000 (14) Từ điển Anh - Việt, Nhà xuất bản TP.HCM, 2000 (15) Từ điển Lạc Việt, 1997 (16) Webster’s school dictionary, G. & C. Merriam Co., 1980