Tài liệu Cong tac xdgn ninh giang hai duong

Môc lôc Néi dung më ®Çu Ch¬ng I: C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ vÊn ®Ò xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo. I. Kh¸i niÖm vµ thíc ®o nghÌo ®ãi. 1. Kh¸i niÖm nghÌo ®ãi. 2. Thíc ®o nghÌo ®ãi ë ViÖt Nam. II. Quan ®iÓm cña Chñ nghÜa M¸c - Lªnin, t tëng Hå ChÝ Minh quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ níc ta vÒ vÊn ®Ò xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo. 1. Quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin, T tëng Hå ChÝ Minh vÒ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo 2. Quan ®iÓm cña §¶ng, nhµ níc ta vÒ c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo III. T×nh h×nh c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë níc ta hiÖn nay 1. T×nh h×nh ®ãi nghÌo vµ c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë ViÖt Nam 2. C«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë tØnh H¶i D¬ng Ch¬ng II: Thùc tr¹ng ®ãi nghÌo vµ c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo huyÖn Ninh Giang, tØnh H¶i D¬ng n¨m 20052007 I. §Æc ®iÓm tù nhiªn, kinh tÕ - x· héi huyÖn Ninh Giang cã ¶nh hëng ®Õn c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo 1. §Æc ®iÓm ®iÒu kiÖn tù nhiªn 2. §Æc ®iÓm kinh tÕ 3. §Æc ®iÓm d©n sè vµ chÊt lîng nguån lùc lao ®éng 4. §Æc ®iÓm v¨n ho¸, y tÕ, gi¸o dôc II. Thùc tr¹ng ®ãi nghÌo vµ c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo huyÖn Ninh Giang (2005 - 2007) 1. T×nh h×nh ®ãi nghÌo vµ c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë huyÖn Ninh Giang 2. KÕt qu¶ vµ h¹n chÕ cña c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo t¹i huyÖn Ninh Giang 3. Nguyªn nh©n vµ bµi häc kinh nghiÖm III. Th¸ch thøc c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cña huyÖn Ninh Giang trong thêi gian tíi Ch¬ng III. Mét sè gi¶m ph¸p nh»m ®Èy m¹nh c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cña huyÖn Ninh Giang giai ®o¹n 2008 - 2010 I. Quan ®iÓm, ph¬ng híng, môc tiªu ch¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo huyÖn Ninh Giang giai ®o¹n 2008 - 2010 1. Quan ®iÓm 2. Ph¬ng híng 3. Môc tiªu II. Mét sè gi¶i ph¸p ®Èy m¹nh c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cña huyÖn Ninh Giang 2008 - 2010 1. Gi¶i ph¸p chung 2. Gi¶i ph¸p cô thÓ III. Mét sè kiÕn nghÞ 1. §èi víi Nhµ níc 2. §èi víi c¸c Bé, ngµnh Trung ¬ng 3. §èi víi TØnh 4. §èi víi HuyÖn, thÞ x· 5. §èi víi X·, thÞ trÊn KÕt luËn 1 Trang 3 7 7 7 9 11 11 15 23 23 26 28 28 28 29 30 31 32 32 38 42 44 46 46 46 46 47 48 48 50 55 56 56 57 58 58 60 Tµi liÖu tham kh¶o Phô lôc 63 65 2 Më ®Çu 1. TÝnh cÇn thiÕt cña ®Ò tµi Sù ph¸t triÓn cña khoa häc - c«ng nghÖ ®Çu thÕ kû XXI ®· thóc ®Èy nÒn kinh tÕ thÕ giíi ph¸t triÓn, toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp kinh tÕ lµm cho ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n lo¹i ®îc n©ng lªn. Trªn thÕ giíi hiÖn nay vÉn cßn trªn ba tû ngêi nghÌo ®ãi (1) , kh«ng ®îc hëng thô nh÷ng thµnh qu¶ cña khoa häc - c«ng nghÖ ®em l¹i nh: ¨n, mÆc, ë, ®i l¹i… kh«ng ®ñ tiÒn ®Ó ch÷a bÖnh khi èm ®au, kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Ó häc hµnh, h¹n chÕ sù giao lu tiÕp xóc víi céng ®ång, lµ nguyªn nh©n g©y ra c¸c tÖ n¹n cho x· héi, t¹o nªn sù mÊt c©n b»ng trong ph¸t triÓn kinh tÕ trªn toµn cÇu. §ãi nghÌo lu«n lµ lùc c¶n lín nhÊt trªn con ®êng ph¸t triÓn cña loµi ngêi. §ãi nghÌo ®ang lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh toµn cÇu. Ngµy nay, cuéc ®Êu tranh chèng nghÌo ®ãi lu«n lµ th¸ch thøc lín ®èi víi c¸c nç lùc n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng cña nhiÒu quèc gia, trong ®ã cã ViÖt Nam. Gi¶m nghÌo ®ãi kh«ng chØ lµ mét chiÕn lîc x· hé c¬ b¶n, mµ cßn lµ môc tiªu ph¸t triÓn thiªn niªn kû ( MDG). Do vËy, vÊn ®Ò xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo x©y dùng mét x· héi thÞnh vîng ®ßi hái ph¶i ®îc gi¶i quyÕt mét c¸ch cÊp b¸ch, lµ yÕu tè ®¶m b¶o sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng. ë níc ta, ngay sau c¸ch m¹ng th¸ng T¸m thµnh c«ng vÊn ®Ò xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ®îc §¶ng, Nhµ níc ®Æc biÖt quan t©m, coi ®©y lµ nhiÖm vô chiÕn lîc quan träng võa tríc m¾t, võa l©u dµi ®Ó thùc hiÖn môc tiªu “D©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh”. H¬n mêi l¨m n¨m qua, c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë níc ta ®· ®¹t ®îc nhiÒu thµnh tùu, cuéc sèng cña ®¹i bé phËn d©n c ®îc n©ng lªn, h¬n hai triÖu hé ®· tho¸t nghÌo, hÇu hÕt ngêi nghÌo ®îc tiÕp cËn víi c¸c dÞch vô y tÕ, d©n sè kÕ ho¹ch ho¸ gia ®×nh, gi¸o dôc; c¸c ch¬ng tr×nh níc s¹ch n«ng th«n, vay vèn tÝn dông, khai hoang, khuyÕn n«ng - khuyÕn l©m, xo¸ nhµ tranh tre nøa l¸… do c¸c nguån lùc ®Çu t cho xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo t¨ng. NhËn thøc cña ngêi d©n, ®Æc biÖt lµ ngêi nghÌo vµ c¸c cÊp chÝnh quyÒn cã sù thay ®æi ---------------------------------------------------------------- (1) Gi¸o dôc vµ thêi ®¹i, sè 4+5, H 2007, tr 22 ®¸ng kÓ qua tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn cña ®Êt níc; c¬ chÕ chÝnh s¸ch vµ qu¸ tr×nh tæ chøc thùc hiÖn ngµy cµng ®îc ®æi míi, phï hîp víi yªu cÇu cña thùc tiÔn. Víi nh÷ng thµnh tùu ®ã, ViÖt Nam ®· ®îc céng ®ång quèc tÕ c«ng nhËn lµ mét ®iÓm s¸ng vÒ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. Tuy vËy, hiÖn nay ViÖt Nam vÉn lµ mét níc nghÌo, thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi thÊp, thµnh tùu xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cßn nhiÒu h¹n chÕ. Sè hé nghÌo 3 vµ t¸i nghÌo ë mét sè vïng cßn lín, tû lÖ hé nghÌo theo tiªu chuÈn míi cßn cao. §êi sèng nh©n d©n vïng s©u, vïng xa, vïng thêng bÞ thiªn tai cßn nhiÒu khã kh¨n; nhiÒu vïng d©n téc thiÓu sè cã tû lÖ hé nghÌo cao h¬n so víi b×nh qu©n c¶ níc ®îc tæ chøc thùc hiÖn tèt, t¹o nªn sù mÊt c©n b»ng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ sù nghiÖp ®æi míi cña ®Êt níc. HuyÖn Ninh Giang thuéc tØnh H¶i D¬ng ®îc thµnh lËp ngµy 01 th¸ng 04 n¨m 1996 tõ viÖc chia t¸ch huyÖn Ninh Thanh thµnh hai huyÖn Ninh Giang vµ Thanh MiÖn. HuyÖn Ninh Giang (míi) hiÖn cã 27 x· vµ 01 thÞ trÊn; toµn huyÖn cã diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn lµ 13.540 ha, d©n sè 150.083 ngêi. Sau khi chia t¸ch, Ninh Giang lµ mét huyÖn khã kh¨n nhÊt so víi c¸c huyÖn, thµnh phè trong c¶ tØnh. NÒn kinh tÕ ë ®iÓm xuÊt ph¸t qu¸ thÊp, s¶n xuÊt hµng ho¸ chËm ph¸t triÓn vµ kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c vïng, c¬ së h¹ tÇng thÊp kÐm, l¹c hËu; mÆc dï kh«ng cßn hé ®ãi nhng tû lÖ nghÌo cao : N¨m 2001 tû lÖ hé nghÌo 17,02% so víi tØnh 11,36% cao nhÊt tØnh. N¨m 2005 tû lÖ hé nghÌo theo chuÈn míi lµ 12,82% ( Trong khi toµn tØnh lµ 8,75%). §Õn nay, do lµm tèt c«ng t¸c xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo, tû lÖ hé nghÌo ®· gi¶m ®¸ng kÓ song Ninh Giang vÉn lµ huyÖn cã tû lÖ hé nghÌo cao nhÊt tØnh, t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi cña huyÖn Ninh Giang vÉn cßn lµ vÊn ®Ò bøc xóc. V× vËy, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cña huyÖn Ninh Giang lµ nhiÖm vô cÊp b¸ch, ®ßi hái cÇn ®îc gi¶i quyÕt trong thêi gian tíi. Lµ mét c¸n bé ®îc häc tËp ch¬ng tr×nh cao cÊp lý luËn chÝnh trÞ t¹i Häc viÖn ChÝnh trÞ - Hµnh chÝnh khu vùc I, t«i mong muèn ®îc vËn dông tri thøc ®· häc vµo n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë huyÖn Ninh Giang. H¬n n÷a ë tØnh H¶i D¬ng c¸c nghiªn cøu míi chØ ë d¹ng ph¸c th¶o, cha hÖ thèng. XuÊt ph¸t tõ c¸c lý do trªn, t«i m¹nh d¹n chän “C«ng t¸c xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo trªn ®Þa bµn huyÖn Ninh Giang, tØnh H¶i d¬ng, thùc tr¹ng vµ gi¶i ph¸p ” lµm ®Ò tµi nghiªn cøu tèt nghiÖp Cao cÊp lý luËn chÝnh trÞ cña m×nh. 2. Môc ®Ých, nhiÖm vô cña ®Ò tµi 2.1. Môc ®Ých nghiªn cøu cña ®Ò tµi: Nh»m kh¶o s¸t thùc tr¹ng c«ng t¸c xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo ë huyÖn Ninh Giang, trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó thùc hiÖn tèt ch¬ng tr×nh xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo cña huyÖn trong thêi gian tíi. 2.2. NhiÖm vô nghiªn cøu cña ®Ò tµi : §Ó thùc hiÖn môc ®Ých trªn, ®Ò tµi tËp trung gi¶i quyÕt 3 nhiÖm vô sau: - Nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ c«ng t¸c xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo 4 - Nghiªn cøu thùc tr¹ng c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo huyÖn Ninh Giang hiÖn nay qua ®ã chØ râ nguyªn nh©n dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo cña huyÖn Ninh Giang. - §Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m thùc hiÖn tèt c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cña HuyÖn trong thêi gian tíi, gióp ngêi nghÌo, hé nghÌo v¬n lªn tho¸t khái ®ãi nghÌo, nh»m môc ®Ých thu hÑp kho¶ng c¸ch giµu nghÌo cña nh©n d©n trong HuyÖn. 3. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu cña ®Ò tµi - Ph¬ng ph¸p chung: vËn dông nh÷ng nguyªn lý, quan ®iÓm, ph¬ng ph¸p luËn cña Chñ nghÜa M¸c - Lªnin, T tëng Hå ChÝ Minh, quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ níc vÒ vÊn ®Ò ®ãi, nghÌo. - Ph¬ng ph¸p cô thÓ: Ngoµi ph¬ng ph¸p luËn trªn ®Ò tµi sö dông c¸c ph¬ng ph¸p cña X· héi häc nh: ph¬ng ph¸p An kÐt, ph¬ng ph¸p pháng vÊn s©u, ph¬ng ph¸p ph©n tÝch tµi liÖu, ph¬ng ph¸p lÊy ý kiÕn chuyªn gia ®Ó nghiªn cøu, ph©n tÝch, so s¸nh, tæng hîp ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng vµ nguyªn nh©n ®ãi nghÌo cña huyÖn tõ ®ã ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p nh»m thùc hiÖn tèt c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. 4. Giíi h¹n néi dung vµ ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi. VÊn ®Ò nghÌo ®ãi, thíc ®o nghÌo ®ãi, c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo rÊt réng, trong ®iÒu kiÖn tµi liÖu vµ thêi gian cã h¹n, t«i xin tËp trung nghiªn cøu c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cña huyÖn Ninh Giang tõ n¨m 2001 ®Õn n¨m 2007. 5. §ãng gãp míi cña ®Ò tµi . §Ò tµi hÖ thèng ho¸ c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. §¸nh gi¸ thùc tr¹ng c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cña ®Þa ph¬ng, ®Ò xuÊt mét sè gi¶i ph¸p c¬ b¶n n©ng cao hiÖu qu¶ c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë huyÖn Ninh Giang. KÕt qu¶ nghiªn cøu lµ tµi liÖu tham kh¶o phong phó cho nh÷ng ngêi lµm c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë ®Þa ph¬ng vµ c¸n bé qu¶n lý c¸c cÊp. 6. KÕt cÊu cña ®Ò tµi Ngoµi phÇn më ®Çu vµ kÕt luËn, phÇn néi dung cña ®Ò tµi gåm 3 ch¬ng Ch¬ng I: C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo Ch¬ng II: Thùc tr¹ng ®ãi nghÌo vµ c«ng t¸c xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo cña huyÖn Ninh Giang tõ n¨m 2005 ®Õn n¨m 2007 Ch¬ng III: Mét sè gi¶i ph¸p nh»m ®Èy m¹nh c«ng t¸c xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo huyÖn Ninh Giang giai ®o¹n 2008 - 2010. 5 Ch¬ng I: C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn vÒ C«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo I. Kh¸i niÖm vµ thíc ®o nghÌo ®ãi 1. Kh¸i niÖm nghÌo ®ãi NghÌo lµ kh¸i niÖm ®îc ding rÊt l©u trªn thÕ giíi dïng ®Ó chØ møc sèng cña mét nhãm d©n c, mét céng ®ång, mét quèc gia kh«ng cã kh¶ n¨ng ®¹t ®îc møc sèng tèi thiÓu. §ãi nghÌo hiÖn nay ®ang lµ vÊn ®Ò cßn nhiÒu tranh c·i. T¹i héi nghÞ vÒ chèng ®ãi nghÌo khu vùc Ch©u ¸ - Th¸i B×nh D¬ng do ESCAP tæ chøc vµo th¸ng 9/1993 t¹i Bangkok ®· ®a ra ®Þnh nghÜa nghÌo nh sau: NghÌo lµ t×nh tr¹ng mét bé phËn d©n c kh«ng ®îc hëng vµ tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n cña con ngêi mµ nh÷ng nhu cÇu nµy ®îc x· héi thõa nhËn ®ang thu hót sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ phong tôc tËp qu¸n cña ®Þa ph¬ng. NghÌo tuyÖt ®èi: Lµ t×nh tr¹ng mét bé phËn d©n c kh«ng ®îc hëng vµ tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu c¬ b¶n, tèi thiÓu cña cuéc sèng nh: ¨n, mÆc, ë, níc sinh ho¹t vµ vÖ sinh m«i trêng, ch¨m sãc søc khoÎ, gi¸o dôc. NghÌo t¬ng ®èi: Lµ sù nghÌo khæ thÓ hiÖn sù bÊt b×nh ®¼ng trong quan hÖ ph©n phèi cña c¶i x· héi gi÷a c¸c nhãm x· héi, c¸c tÇng líp d©n c, c¸c vïng ®Þa lý. Ngoµi c¸c ®Þnh nghÜa trªn, hiÖn nay cã hai trêng ph¸i nghiªn cøu vµ hiÓu vÒ ®ãi nghÌo ®îc nhiÒu häc gi¶ trªn thÕ giíi chÊp nhËn nh: Trêng ph¸i tiÕp cËn nghÌo theo nghÜa hÑp cho r»ng: NghÌo lµ mét ph¹m trï chØ møc sèng cña mét céng ®ång, hay mét nhãm d©n c thÊp nhÊt so víi møc sèng cña mét céng ®ång hay mét nhãm d©n c kh¸c. 6 Theo c¸ch hiÓu nµy, kh¸i niÖm ®ãi nghÌo ®îc hiÓu cã phÇn phiÕn diÖn, cha bao qu¸t ®îc tÝnh chÊt tuyÖt ®èi cña vÊn ®Ò ®ãi nghÌo. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ nghÌo ®ãi míi chØ ®îc ®¸nh gi¸ theo tiªu chuÈn nghÌo ®ãi t¬ng ®èi, trªn thùc tÕ lóc nµo nã còng tån t¹i trong x· héi, cho dï ®ã lµ níc giµu nhÊt. NÕu ®øng trªn ph¬ng diÖn so s¸nh møc sèng, møc thu nhËp cña c¸c nhãm d©n c th× lóc nµo còng cã mét nhãm thÊp nhÊt, mét nhãm cao nhÊt vµ cã c¸c nhãm trung b×nh trong x· héi. §ã chÝnh lµ ®ãi nghÌo t¬ng ®èi. H¬n n÷a, theo c¸ch hiÓu nµy, t¨ng trëng kinh tÕ thêng kÐo theo t¨ng thu nhËp trung b×nh cña nhãm ngêi nghÌo nhÊt trong x· héi, nhng cã mét thùc tÕ, dï thu nhËp cña nhãm ngêi nghÌo cã ®îc c¶i thiÖn, th× vÉn cã mét kho¶ng c¸ch ngµy cµng xa gi÷a thu nhËp cña nhãm giµu vµ nhãm ngêi nghÌo khi nÒn kinh tÕ cã sù t¨ng trëng nhanh. ChÝnh kho¶ng c¸ch cña nhãm ngêi nghÌo so víi nhãm ngêi giµu nãi lªn møc ®é bÊt b×nh ®¼ng trong x· héi. Víi trêng ph¸i tiÕp cËn theo nghÜa réng cho r»ng: C¨n nguyªn s©u xa cña nghÌo ®ãi lµ do trong x· héi cã sù ph©n ho¸, mµ sù ph©n ho¸ ®ã chÝnh lµ hÖ qu¶ cña chÕ ®é kinh tÕ vµ chÕ ®é x· héi. C¸ch hiÓu nµy cho phÐp tiÕp cËn ngêi nghÌo mét c¸ch toµn diÖn, ®Æt sù nghÌo ®ãi so s¸nh víi sù giµu cã vµo trong nh÷ng hoµn c¶nh lÞch sö cô thÓ. Theo Adamsmit, «ng tæ cña lý thuyÕt kinh tÕ thÞ trêng cho r»ng: “ChÝnh kh«ng ph¶i v× lßng nh©n tõ, réng lîng cña ngêi hµng thÞt, ngêi lµm rîu bia hay ngêi lµm b¸nh mú mµ chóng ta cã mét b÷a ¨n mµ v× sù quan t©m cña hä tíi lîi Ých riªng cña hä” Theo «ng tõng c¸ nh©n chØ nghÜ tíi lîi Ých riªng cña m×nh nhng cã mét bµn tay v« h×nh l¹i dÉn d¾t hä thóc ®Èy lîi Ých chung, sù ph©n c«ng lao ®éng vµ ho¹t ®éng cña thÞ trêng trë thµnh nguyªn nh©n chÝnh t¹o nªn cña c¶i d©n téc. Nhng cuéc sèng l¹i n¶y sinh nh÷ng nghÞch lý: D©n téc cã thÓ giµu, nhng ngêi d©n ®©u ph¶i lóc nµo còng sung síng, bé phËn d©n c nµy giµu lªn trong khi bé phËn d©n c kh¸c l¹i nghÌo ®i. §ã chÝnh lµ kho¶ng c¸ch ph©n ho¸ giµu nghÌo trong mçi x· héi. HiÖn nay, cã nhiÒu quan niÖm kh¸c nhau vÒ ®ãi nghÌo. Trªn c¬ së kÕ thõa thµnh tùu nghiªn cøu vÒ nghÌo ®ãi trªn thÕ giíi c¸c nhµ khoa häc ViÖt Nam ®a ra kh¸i niÖm vÒ ®ãi nghÌo nh sau: * NghÌo: Lµ t×nh tr¹ng cña mét bé phËn d©n c cã møc sèng díi ngìng quy ®Þnh cña sù nghÌo. Nhng ngìng quy ®Þnh nµy cßn phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm cô thÓ cña tõng ®Þa ph¬ng, tõng thêi kú, tøc lµ tuú thuéc vµo tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña tõng ®Þa ph¬ng vµ cña c¶ quèc gia. Tuy nhiªn, nghÌo cßn ®îc ph©n chia thµnh c¸c møc kh¸c nhau: 7 - NghÌo tuyÖt ®èi lµ t×nh tr¹ng cña mét bé phËn d©n c thuéc diÖn nghÌo kh«ng cã kh¶ n¨ng tho¶ m·n nhu cÇu tèi thiÓu cña cuéc sèng nh: thiÕu ¨n nhng kh«ng ®øt b÷a, mÆc kh«ng lµnh, kh«ng ®ñ Êm, kh«ng cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn s¶n xuÊt. - NghÌo t¬ng ®èi lµ t×nh tr¹ng cña mét bé phËn d©n c thuéc diÖn nghÌo cã møc sèng díi møc trung b×nh cña céng ®ång vµ ®Þa ph¬ng n¬i hä sinh sèng xÐt trªn mäi ph¬ng diÖn. - §ãi: Lµ t×nh tr¹ng cña mét bé phËn d©n c nghÌo cã møc sèng díi møc tèi thiÓu vµ thu nhËp kh«ng ®ñ ®¶m b¶o nhu cÇu vÒ vËt chÊt ®Ó duy tr× cuéc sèng. §ã lµ nh÷ng hé d©n c h»ng n¨m c¬m kh«ng ®ñ ¨n, ¸o kh«ng ®ñ mÆc thËm chÝ kh«ng cã nhµ ë, kh«ng ®ñ hµm lîng calo cung cÊp hµng ngµy , ®øt b÷a, thêng vay mîn cña céng ®ång, thiÕu kh¶ n¨ng chi tr¶. * §ãi gay g¾t : lµ t×nh tr¹ng cña mét bé phËn d©n c cã møc sèng díi møc tèi thiÓu cña nhu cÇu, kh«ng ®ñ ¨n, kh«ng ®ñ mÆc, chÞu ®øt b÷a vµ hµm lîng calo cung cÊp cho mét ngêi mét ngµy lµ rÊt thÊp (díi 2.100 kalo/ ngêi/ ngµy). Tuú thuéc vµo kh¶ n¨ng ®¶m b¶o nhu cÇu l¬ng thùc, thùc phÈm ®Ó duy tr× cuéc sèng trong n¨m mµ ph©n lo¹i thµnh hé thiÕu ®ãi hoÆc hé ®ãi thêng xuyªn. 2. Thíc ®o ®ãi nghÌo ë ViÖt Nam §ãi nghÌo cña mçi quèc gia kh¸c nhau sÏ kh¸c nhau vÒ møc ®é, sè lîng vµ thay ®æi theo thêi gian vµ kh«ng gian. Ngêi nghÌo cña quèc gia nµy cã thÓ cã møc sèng trung b×nh so víi quèc gia kh¸c. Do vËy, ®ãi nghÌo mang ý nghÜa t¬ng ®èi, ph¶n ¸nh mét hiÖn tîng kinh tÕ - x· héi, v¨n ho¸ g¾n liÒn tõng thêi ®iÓm lÞch sö cô thÓ, víi ®iÒu kiÖn chñ quan, kh¸ch quan tõng quèc gia, d©n téc. ViÖc ®¸nh gi¸ ®ãi nghÌo cÇn dùa vµo 2 néi dung sau: - ChØ tiªu chÝnh lµ: Thu nhËp b×nh qu©n nh©n khÈu/th¸ng hoÆc n¨m ®îc ®o b»ng chØ tiªu gi¸ trÞ hiÖn vËt quy ®æi. Thu nhËp ë ®©y ®îc hiÓu lµ thu nhËp thuÇn tuý. §èi víi hé n«ng d©n thu nhËp ®îc x¸c ®Þnh b»ng hiÖu sè thu nhËp trõ ®i mäi chi phÝ s¶n xuÊt. - ChØ tiªu phô lµ: Dinh dìng b÷a ¨n, nhµ ë, mÆc vµ c¸c ®iÒu kiÖn häc hµnh, ch÷a bÖnh, ®i l¹i. . . ë ViÖt Nam viÖc vËn dông c¸ch tÝnh cña thÕ giíi vµo viÖc x¸c ®Þnh chuÈn mùc nghÌo ®ãi ®¶m b¶o hai yªu cÇu c¬ b¶n lµ: Ph¶n ¸nh ®óng thùc tr¹ng ®ãi nghÌo ë níc ta, phï hîp víi kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt theo môc tiªu cña ch¬ng tr×nh quèc gia xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo, tõng bíc hoµ nhËp vµ cã thÓ so s¸nh víi chuÈn mùc quèc tÕ. 8 Theo c¸ch x¸c ®Þnh nh trªn chuÈn mùc ®ãi nghÌo ë ViÖt Nam ®îc c«ng bè qua c¸c thêi kú cô thÓ nh sau: * N¨m 1993: Hé ®ãi lµ hé cã thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi mét th¸ng quy ®æi ra g¹o díi 13 kg ®èi víi thµnh thÞ, díi 8 kg ®èi víi n«ng th«n; * N¨m 1997: ChuÈn mùc ®ãi nghÌo ®îc quy ®Þnh t¹i Th«ng b¸o sè 1751/TB - L§TBXH ngµy 20/5/1997 cña Bé Lao ®éng TBXH nh sau: - Hé ®ãi lµ nh÷ng hé cã møc thu b×nh qu©n mét ngêi trong hé mét th¸ng quy ra g¹o díi 13 kg t¬ng ®¬ng 45.000 ®ång. - Hé nghÌo ®îc ph©n theo ba vïng cã møc thu b×nh qu©n quy ra g¹o: + Vïng n«ng th«n miÒn nói h¶i ®¶o díi 15kg/ngêi/th¸ng (t¬ng ®¬ng 55.000 ®ång). + Vïng n«ng th«n, ®ång b»ng, trung du díi 20kg/ngêi/th¸ng (t¬ng ®¬ng 70.000 ®ång). + Vïng thµnh thÞ díi 25kg/ngêi/th¸ng (t¬ng ®¬ng 90.000 ®ång). * N¨m 2001: ChuÈn mùc hé nghÌo ®ãi ®îc ®iÒu chØnh theo QuyÕt ®Þnh 1143/2000/Q§ - L§TBXH, ngµy 01/11/2000 cña Bé L§TBXH vÒ viÖc ®iÒu chØnh chuÈn mùc hé ®ãi nghÌo giai ®o¹n 2001 - 2005 nh sau: Nh÷ng hé cã thu nhËp b×nh qu©n ®Çu ngêi díi møc quy ®Þnh nªu sau ®©y ®îc x¸c ®Þnh lµ hé nghÌo: - Vïng n«ng th«n miÒn nói, h¶i ®¶o 80.000®/th¸ng, 960.000®/n¨m; - Vïng n«ng th«n ®ång b»ng 100.000®/th¸ng, 1.200.000®/n¨m; - Vïng thµnh thÞ 150.000®/th¸ng, 1.800.000®/n¨m. * N¨m 2005: ChuÈn mùc hé nghÌo ®ãi ®îc ®iÒu chØnh theo QuyÕt ®Þnh 170/Q§ - TTg, ngµy 08/7/2005 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ viÖc ®iÒu chØnh chuÈn mùc hé ®ãi nghÌo giai ®o¹n 2006 - 2010 nh sau: - Vïng n«ng th«n ®ång b»ng díi 200.000 ®ång/ngêi/th¸ng, 2.400.000 ®ång/ngêi/n¨m; - Vïng thµnh thÞ díi 260.000 ®ång/ngêi/th¸ng, 3.120.000 ®ång/ngêi/n¨m. Tãm l¹i: §ãi nghÌo lµ vÊn ®Ò kinh tÕ - x· héi, v¨n ho¸ biÓu hiÖn cña nã lµ vÒ kinh tÕ, do s¶n xuÊt kÐm, thu nhËp thÊp kh«ng ®ñ ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu ¨n, mÆc, ë, ®i l¹i. §i liÒn víi ®ãi nghÌo lµ n¹n suy dinh dìng, n¹n thÊt nghiÖp, thÊt häc, bÖnh tËt l©y lan, n¹n suy gi¶m thÞ lùc, tuæi thä. §ãi nghÌo ®· kÐo theo sù gia t¨ng c¸c tÖ n¹n x· héi, lµm mÊt æn ®Þnh x· héi. Do vËy, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo lµ vÊn ®Ò bøc xóc cña mçi quèc gia, d©n téc. §Ó gi¶i quyÕt nã tríc hÕt lµ biÖn ph¸p kinh tÕ, tuy nhiªn, kh«ng xem nhÑ mÆt x· héi, chÝnh s¸ch x· héi. 9 II. quan ®iÓm cña chñ nghÜa m¸c - lªnin, t tëng hå chÝ minh vµ quan ®iÓm cña ®¶ng, nhµ níc ta vÒ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo 1. Quan ®iÓm cña Chñ nghÜa M¸c - Lªnin, T tëng Hå ChÝ Minh vÒ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo 1.1. Quan ®iÓm cña Chñ nghÜa M¸c - Lªnin §ãi nghÌo vµ ph©n ho¸ giµu nghÌo lµ hiÖn tîng cã tÝnh lÞch sö x· héi, tån t¹i tõ xa xa. Do tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ë mçi giai ®o¹n lÞch sö kh¸c nhau, cã nh÷ng biÓu hiÖn kh¸c nhau ë mçi thêi kú. Bªn c¹nh nh÷ng ngêi giµu cã, kh¸ gi¶ vµ nh÷ng ngêi b×nh d©n, cßn mét sè bé phËn sèng nghÌo khæ, thiÕu ¨n, thiÕu mÆc, thiÕu tri thøc vµ v¨n ho¸, kh«ng cã ®iÒu kiÖn ch¨m sãc søc kháe, ch÷a bÖnh, kh«ng cã ®iÒu kiÖn tho¶ m·n nhu cÇu c¬ b¶n vµ cuéc sèng tèi thiÓu cña con ngêi. §ãi nghÌo kh«ng chØ xuÊt hiÖn vµ tån t¹i díi chÕ ®é c«ng x· nguyªn thuû, chÕ ®é n« lÖ, chÕ ®é phong kiÕn víi tr×nh ®é ph¸t triÓn thÊp cña lùc lîng s¶n xuÊt, mµ trong thêi ®¹i ngµy nay, khi mµ nh÷ng thµnh tùu khoa häc kü thuËt v« cïng to lín ®· lµm t¨ng ®¸ng kÓ lîng cña c¶i vËt chÊt vµ sù giµu cã cho con ngêi, th× mét bé phËn kh«ng nhá nh©n lo¹i vÉn cßn l©m vµo c¶nh ®ãi nghÌo. Do ®ã, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ãi nghÌo lu«n ®îc ®Æt ra nh mét nhiÖm vô quan träng, mét môc tiªu cña sù ph¸t triÓn ®èi víi mäi quèc gia, d©n téc. Cã nhiÒu c¸ch lý gi¶i vµ gi¶i quyÕt kh¸c nhau ®èi víi hiÖn tîng ®ãi nghÌo, phô thuéc vµo nh©n sinh quan vµ thÕ giíi quan cña mçi con ngêi, mçi trêng ph¸i, mçi giai cÊp, mçi chÕ ®é chÝnh trÞ. §èi víi níc ta, viÖc xem xÐt hiÖn tîng ®ãi nghÌo ®ßi hái ph¶i lu«n ®øng trªn quan ®iÓm cña Chñ nghÜa M¸c - Lªnin, T tëng Hå ChÝ Minh, trªn lËp trêng c¸ch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n. Theo C.M¸c vµ Ph.¡ngghen, nguån gèc s©u xa cña t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo lµ ë chÕ ®é t h÷u, t nh©n, t b¶n chñ nghÜa vÒ t liÖu s¶n xuÊt, chÕ ®é ngêi ¸p bøc bãc lét ngêi. §ãi nghÌo lµ s¶n phÈm cña sù ph©n bè kh«ng ®Òu vÒ quyÒn lùc trong x· héi. Trong “Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n”, C. M¸c vµ Ph.¡ngghen viÕt “trong nh÷ng thêi ®¹i lÞch sö tríc hÇu nh kh¾p mäi n¬i, chóng ta ®Òu thÊy x· héi hoµn toµn chia thµnh nh÷ng ®¼ng cÊp kh¸c nhau, mét c¸i thang chia thnµh nh÷ng nÊc thang ®Þa vÞ x· héi ”1 . Khi x· héi chuyÓn sang Chñ nghÜa t b¶n, c¸i hè ph©n biÖt giµu nghÌo ch¼ng nh÷ng kh«ng mÊt ®i mµ kho¶ng c¸ch ngµy cµng s©u réng “ ngêi lao ®éng trë thµnh mét ngêi nghÌo khæ vµ n¹n nghÌo khæ cßn t¨ng lªn nhanh h¬n lµ d©n sè vµ cña c¶i”2 “ giai cÊp t s¶n hiÖn ®¹i sinh ra tõ trong lßng x· héi phong kiÕn ®· bÞ diÖt vong, 1 2 C-M¸c - Ph.¡ngghen, Toµn tËp, tËp IV. Nxb Sù thËt, H. 1987, tr. 582. C-M¸c - Ph.¡ngghen, Toµn tËp, tËp IV. Nxb Sù thËt, H. 1987, tr. 582. 10 kh«ng xo¸ ®îc nh÷ng ®èi kh¸ng giai cÊp. . . tuy nhiªn, ®Æc ®iÓm thêi ®¹i cña giai cÊp t s¶n lµ ®¬n vÞ ho¸ nh÷ng ®èi kh¸ng giai cÊp. X· héi ngµy cµng chia thµnh hai phe lín thï ®Þch nhau, hai giai cÊp lín hoµn toµn ®èi lËp nhau, giai cÊp t s¶n vµ giai cÊp v« s¶n”3. Do ®ã, chØ cã xo¸ bá chÕ ®é t h÷u, chÕ ®é bãc lét míi cã thÓ gi¶i phãng giai cÊp v« s¶n vµ quÇn chóng lao ®éng, lµm cho hä tho¸t khái ®ãi nghÌo, lÇm than, lµm cho hä trë thµnh nh÷ng ngêi tù do vµ lµm chñ, tiÕn tíi mét x· héi c«ng b»ng, v¨n minh,“ x· héi kh«ng thÓ sèng díi sù thèng trÞ cña giai cÊp t s¶n n÷a, nh thÕ cã nghÜa lµ giai cÊp t s¶n kh«ng cßn t¬ng dung víi sù tån t¹i cña x· héi n÷a ”4. V.I. Lªnin khi ph©n tÝch con ®êng h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn Chñ nghÜa t b¶n ë Nga, Ngêi ®· chØ râ “sù ph¸t triÓn cña Chñ nghÜa t b¶n lÉn sù bÇn cïng ho¸ cña nh©n d©n, kh«ng cßn lµ hiÖn tîng ngÉu nhiªn n÷a. Hai hiÖn tîng ®ã tÊt nhiªn ph¶i ®i kÌm sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ dùa trªn sù ph©n c«ng x· héi”5. Trong bíc chuyÓn tõ “chÝnh s¸ch céng s¶n thêi chiÕn” sang “chÝnh s¸ch kinh tÕ míi ” V.I.Lªnin cßn chØ râ cïng víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸, theo c¬ chÕ thÞ trêng, tù do c¹nh tranh th× sù ph©n ho¸ giµu nghÌo còng trë thµnh tÊt yÕu ®èi víi ®êi sèng céng ®ång d©n c; ®Æc biÖt lµ ®èi víi d©n c chóng ta, mét khi n«ng th«n ®· trë thµnh ngêi s¶n xuÊt hµng ho¸ th× “ ®¹o ®øc cña hä tÊt nhiªn sÏ ph¶i x©y dùng trªn ®ång Róp b»ng mäi m¸nh khoÐ bu«n b¸n, t×nh h×nh ®· nh vËy th× dï kh«ng cã mét gian lËn nµo, n«ng d©n vÉn cã thÓ ph©n ho¸ thµnh kÎ giµu ngêi nghÌo sù b×nh ®¼ng xa kia, b©y giê kh«ng ®øng v÷ng næi tríc nh÷ng biÕn ®éng cña thÞ trêng. §ã kh«ng ph¶i lµ mét sù suy luËn, ®ã lµ sù thËt” 6. V.I.Lªnin chñ tr¬ng thóc ®Èy kinh tÕ hµng ho¸, dïng lîi Ých vËt chÊt, coi ®ã nh mét nh©n tè kÝch thÝch, mét ®ßn bÈy kinh tÕ, ®Ó khuyÕn khÝch mäi ngêi lao ®éng, gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ. §ã lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó Xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo, nhÊt lµ ë n«ng th«n, trong cuéc sèng x©y dùng x· héi míi. 1.2. T tëng Hå ChÝ Minh vÒ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo TiÕp thu vµ vËn dông s¸ng t¹o Chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµo ®iÒu kiÖn ViÖt Nam; Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· x©y dùng lý luËn vÒ c¸ch m¹ng gi¶i phãng d©n téc, chèng thùc d©n, giµnh ®éc lËp tù do cho Tæ quèc... Ham muèn ®Õn tét bËc cña Ngêi lµ ®ång bµo ta ai còng cã c¬m ¨n, ¸o mÆc, ai còng ®îc häc hµnh vµ tiÕn bé. Ngêi chØ ra r»ng “chóng ta hy sinh phÊn ®Êu ®Ó giµnh ®éc lËp. Chóng ta ®· giµnh ®îc råi... chóng ta ®Êu tranh giµnh ®îc tù do, ®éc C-M¸c - Ph.¡ngghen, Toµn tËp, tËp IV. Nxb Sù thËt, H. 1987, tr. 582. C-M¸c - Ph.¡ngghen, Toµn tËp, tËp IV. Nxb Sù thËt, H. 1987, tr. 582. 5 V.I.Lªnin, Toµn tËp, tËp I. Nxb Sù thËt, H.1978, tr. 125. 6 V.I.Lªnin, Toµn tËp, tËp I. Nxb Sù thËt, H.1978, tr. 490,491. 3 4 11 lËp råi mµ d©n c chÕt ®ãi, chÕt rÐt th× tù do ®éc lËp còng kh«ng lµm g×. D©n chØ biÕt râ gi¸ trÞ cña tù do ®éc lËp khi mµ d©n ®îc ¨n no, mÆc ®ñ”7. V× vËy, Ngêi lu«n c¨n dÆn c¸n bé ph¶i hÕt søc ch¨m lo cho ®êi sèng nh©n d©n. H¬n ai hÕt, B¸c nhËn thÊy ®ãi nghÌo, l¹c hËu, dèt n¸t lµ kÎ thï néi x©m, lµm suy yÕu ®Êt níc vµ chÕ ®é. Ngay tõ khi c¸ch m¹ng míi thµnh c«ng, t¹i phiªn häp ngµy 3/5/1945 cña Héi ®ång ChÝnh phñ, Chñ tÞch Hå ChÝ Minh ®· ®Ò ra nhiÖm vô hµng ®Çu lµ “giÕt giÆc ®ãi, giÆc dèt vµ giÆc ngo¹i x©m” tõ nhËn thøc ®ã B¸c Hå chñ tr¬ng ®Èy m¹nh gia t¨ng s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ, võa kh¸ng chiÕn, võa kiÕn quèc. T tëng cña B¸c lµ x©y dùng mét Nhµ níc cña d©n, do d©n vµ v× d©n, vµ tõng bíc phÊn ®Êu cho ®Êt níc phó cêng, nhµ nhµ phån thÞnh. Sau khi miÒn B¾c ®îc gi¶i phãng ngµy 13/6/1955 khi bµn vÒ “®¹o ®øc c¸ch m¹ng” B¸c Hå chØ ra r»ng “kh«ng ph¶i chóng ta ham chuéng khæ h¹nh vµ bÇn cïng. Tr¸i l¹i, chóng ta phÊn ®Êu hy sinh v× chóng ta muèn x©y dùng mét x· héi ai còng Êm no, sung síng”. Tôc ng÷ cã c©u “d©n dÜ vi thiªn” nghÜa lµ d©n lÊy ¨n lµ trêi, nÕu kh«ng cã ¨n lµ kh«ng cã trêi, l¹i cã c©u: “cã thùc míi vùc ®îc ®¹o” nghÜa lµ kh«ng cã ¨n th× ch¼ng lµm ®îc viÖc g×. Khi miÒn B¾c b¾t tay vµo x©y dùng Chñ nghÜa x· héi, mét lÇn n÷a B¸c l¹i c¨n dÆn c¸n bé §¶ng vµ chÝnh quyÒn ph¶i quan t©m ®Õn ®êi sèng cña nh©n d©n. Ngêi nãi “chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ ChÝnh phñ lµ hÕt søc ch¨m nom ®Õn ®êi sèng nh©n d©n. NÕu d©n ®ãi §¶ng vµ ChÝnh phñ cã lçi, nÕu d©n rÐt §¶ng vµ ChÝnh phñ cã lçi. V× vËy, c¸n bé §¶ng vµ ChÝnh phñ tõ trªn xuèng díi ®Òu ph¶i hÕt søc quan t©m ®Õn ®êi sèng nh©n d©n, ph¶i l·nh ®¹o, tæ chøc gi¸o dôc nh©n d©n t¨ng gia s¶n xuÊt vµ tiÕt kiÖm. D©n ®ñ ¨n, ®ñ mÆc th× chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ ChÝnh phñ ®a ra dÔ dµng thùc hiÖn. NÕu d©n ®ãi, rÐt, dèt th× chÝnh s¸ch cña ta dï hay mÊy còng kh«ng ®îc thùc hiÖn”. Nh vËy, quan ®iÓm chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ T tëng Hå ChÝ Minh vÒ xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo trë thµnh c¬ së lý luËn chung cho viÖc nh×n nhËn, ®¸nh gi¸ vÒ hiÖn tîng ®ãi nghÌo trong lÞch sö ph¸t triÓn x· héi nãi chung vµ ViÖt Nam vÒ c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo mét c¸ch kh¸ch quan khoa häc. 2. Quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ níc ta vÒ c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo §¶ng céng s¶n ViÖt Nam lÊy Chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ T tëng Hå ChÝ Minh lµm nÒn t¶ng t tëng. 7 Hå ChÝ Minh, Toµn tËp, tËp 4, Nxb CTQG 1995, tr. 152. 12 Trong qu¸ tr×nh l·nh ®¹o C¸ch m¹ng ViÖt Nam, §¶ng ta lu«n kiªn ®Þnh con ®êng “d©n giµu, níc m¹nh”. Ngay tõ khi c¸ch m¹ng th¸ng 8/1945 thµnh c«ng, §¶ng ta ®· quan t©m thÝch ®¸ng ®Õn viÖc xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo, x©y dùng mét x· héi cã ®êi sèng vËt chÊt ngµy cµng t¨ng, ®êi sèng tinh thÇn ngµy cµng phong phó tiÕn bé. Ra søc ph¸t triÓn s¶n xuÊt, lµm kinh tÕ v¬n lªn tho¸t khái ®ãi nghÌo, tiÕn tíi ®ñ ¨n, kh¸ gi¶ vµ giµu cã. Ai cã råi th× v¬n lªn giµu cã h¬n n÷a. ChØ vît qua ®ãi nghÌo, l¹c hËu míi tiÕn tíi ph¸t triÓn vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng, tÊt c¶ v× h¹nh phóc cña nh©n d©n, ®ã lµ mÆt tÝch cùc c¬ b¶n nhÊt cña Chñ nghÜa x· héi. ThÊm nhuÇn t tëng cña §¶ng vÒ giÆc néi x©m “®ãi nghÌo, l¹c hËu, dèt n¸t” kh¾p mäi vïng cña ®Êt níc ta ®· dÊy lªn phong trµo thi ®ua lao ®éng s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. Do vËy, tõ ngµy c¸ch m¹ng thµnh c«ng ®êi sèng cña nh©n d©n lao ®éng nghÌo khæ ®· kh«ng ngõng ®îc c¶i thiÖn vµ n©ng cao. §Æc biÖt lµ tõ sau 1975, gi¶i phãng miÒn Nam thèng nhÊt ®Êt níc, ®a c¶ níc ®i lªn x©y dùng Chñ nghÜa x· héi. NhiÖm vô ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi lu«n lµ vÊn ®Ò cèt yÕu cña chÕ ®é x· héi chñ nghÜa, víi t tëng xuyªn suèt lµ t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i ®i ®«i víi viÖc gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi, tõng bíc thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi trong ®iÒu kiÖn kinh tÕ cho phÐp trong ®ã vÊn ®Ò xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ®îc xem lµ mang tÝnh chiÕn lîc trong chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt níc. VÊn ®Ò nµy ®· ®îc c¸c NghÞ quyÕt §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc cña §¶ng kho¸ IV, V, VI ®Ò cËp, ®Õn §¹i héi §¹i biÓu lÇn thø VII cña §¶ng, trong phÇn “ChiÕn lîc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn ®Õn n¨m 2000” chØ râ “nh©n d©n lµm chñ nh©n ¸i cã v¨n ho¸, cã kû c¬ng, xo¸ bá ¸p bøc bÊt c«ng, t¹o ®iÒu kiÖn cho mäi ngêi cã cuéc sèng Êm no, tù do h¹nh phóc”8. Xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo lµ vÊn ®Ò kinh tÕ - x· héi bøc xóc cÇn gi¶i quyÕt ®Ó tiÕp tôc ®æi míi vµ ph¸t triÓn ®Êt níc theo híng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Theo quan ®iÓm cña §¶ng ta, xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo lµ ®iÒu kiÖn, lµ tiÒn ®Ò gi÷ v÷ng æn ®Þnh chÝnh trÞ vµ x· héi. §ång thêi lµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n ®¶m b¶o cho c«ng cuéc ®æi míi theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa giµnh th¾ng lîi. Xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo thÓ hiÖn: ®êng lèi chÝnh trÞ, b¶n chÊt giai cÊp ®óng ®¾n cña §¶ng vµ Nhµ níc ta. §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VII cña §¶ng x¸c ®Þnh “t¨ng trëng kinh tÕ ph¶i g¾n liÒn víi tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi ngay trong tõng bíc ph¸t triÓn, c«ng b»ng x· héi thÓ hiÖn ë c¸c kh©u ph©n phèi hîp lý t liÖu s¶n xuÊt lÉn c¶ kh©u ph©n phèi kÕt qu¶ s¶n xuÊt, còng nh ë ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn n¨ng lùc cña mäi thµnh viªn trong céng ®ång”9. 8 9 §CSVN: ChiÕn lîc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ n¨m 2000. Nxb Sù thËt 1994, tr. 8. §CSVN: V¨n kiÖn Héi nghÞ ®¹i biÓu toµn quèc gi÷a nhiÖm kú kho¸ VII, Nxb CTQG, H.1994, tr. 74 13 §Õn §¹i héi VIII, §¶ng ta tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh: “X©y dùng nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng, ®i ®«i víi t¨ng cêng vai trß qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. T¨ng trëng kinh tÕ g¾n liÒn víi c«ng b»ng x· héi”10, “kinh tÕ thÞ trêng cã nh÷ng mÆt tiªu cùc, m©u thuÉn víi b¶n chÊt Chñ nghÜa x· héi. §ã lµ xu thÕ ph©n ho¸ giµu nghÌo qu¸ møc, t©m lý sïng b¸i ®ång tiÒn vµ chµ ®¹p lªn ®¹o ®øc nh©n phÈm. §i vµo kinh tÕ thÞ trêng, ph¶i kiªn quyÕt ®Êu tranh kh¾c phôc, h¹n chÕ tèi ®a nh÷ng khuynh híng tiªu cùc ®ã”11. “§Ó ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt, cÇn ph¸t huy kh¶ n¨ng cña mäi thµnh phÇn kinh tÕ, thõa nhËn thùc tÕ lµ cã bãc lét vµ sù ph©n ho¸ giµu nghÌo nhÊt ®Þnh trong x· héi, nhng ph¶i lu«n quan t©m, b¶o vÖ lîi Ých cña ngêi lao ®éng, võa khuyÕn khÝch lµm giµu hîp ph¸p, võa coi träng xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo, tõng bíc thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi, tiÕn tíi lµm cho mäi ngêi, mäi nhµ ®Òu kh¸ gi¶ ”12. Râ rµng lµ ®ãi nghÌo ®i liÒn víi l¹c hËu, chËm ph¸t triÓn lµ lùc c¶n lín nhÊt ®èi víi sù ph¸t triÓn. Xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo lµ tiÒn ®Ò cña sù ph¸t triÓn. §Õn lît nã, sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi v÷ng ch¾c, g¾n liÒn t¨ng trëng kinh tÕ víi c«ng b»ng x· héi, sÏ lµ nh©n tè b¶o ®¶m thµnh c«ng c«ng cuéc xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo. Thùc chÊt ®©y lµ mèi quan hÖ t¸c ®éng qua l¹i cã tÝnh nh©n qu¶ gi÷a ®ãi nghÌo víi l¹c hËu, chËm ph¸t triÓn, gi÷a xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo víi ph¸t triÓn. §ãi nghÌo kh«ng chØ lµ mét thùc tÕ diÔn ra ë níc ta mµ cßn lµ mét hiÖn tîng phæ biÕn ë hÇu hÕt c¸c níc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. Trong hoµn c¶nh nÒn kinh tÕ níc ta hiÖn nay xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo xuÊt ph¸t ®iÓm, lµ tiÒn ®Ò cña sù ph¸t triÓn vµ chØ cã ph¸t triÓn thùc sù v÷ng ch¾c nÒn kinh tÕ, cïng víi viÖc ¸p dông c¸c gi¶i ph¸p c«ng b»ng x· héi kh¸c míi gi¶i quyÕt ®îc t×nh tr¹ng ®ãi nghÌo. §¸nh gi¸ thµnh tùu cña ®Êt níc sau 10 n¨m ®æi míi, b¸o c¸o chÝnh trÞ t¹i §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII ®· kh¼ng ®Þnh “®êi sèng vËt chÊt cña phÇn lín nh©n d©n ®îc c¶i thiÖn. Sè hé cã thu nhËp b×nh qu©n vµ hé giµu t¨ng lªn, hé nghÌo gi¶m”13 “phong trµo xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ c¸c ho¹t ®éng ngµy cµng më réng, ®ang trë thµnh mét nÐt ®Ñp míi trong x· héi ta”14. Tuy nhiªn, §¹i héi còng chØ ra mét trong nh÷ng khuyÕt ®iÓm yÕu kÐm: “sù ph©n ho¸ giµu nghÌo gi÷a c¸c vïng, gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n vµ gi÷a c¸c tÇng líp d©n c t¨ng nhanh. §êi sèng mét bé phËn §CSVN: V¨n kiÖn Héi nghÞ ®¹i biÓu toµn quèc gi÷a nhiÖm kú kho¸ VIII. Nxb CTQG, H.1996, tr. 72,73 §CSVN: V¨n kiÖn Héi nghÞ ®¹i biÓu toµn quèc gi÷a nhiÖm kú kho¸ VIII. Nxb CTQG, H.1996, tr.72,73 12 §CSVN: V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc gi÷a nhiÖm kú kho¸ VIII. Nxb CTQG, H.1996, tr. 72,73 13 §CSVN: V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc kho¸ VIII. Nxb CTQG, H.1996, tr. 51, 62, 64, 65. ( 14), (15 ) s®d, tr.64 - 65 10 11 14 14 nh©n d©n, nhÊt lµ ë mét sè vïng c¨n cø ®Þa c¸ch m¹ng vµ kh¸ng chiÕn cò, vïng ®ång bµo d©n téc cßn qu¸ khã kh¨n”15. Quan ®iÓm cña §¶ng coi xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo kh«ng ph¶i chØ lµ vÊn ®Ò kinh tÕ - x· héi thuÇn tuý. §©y lµ vÊn ®Ò kÕt hîp gi÷a kinh tÕ vµ x· héi. Do ®ã, ph¶i ®¶m b¶o sù thèng nhÊt biÖn chøng gi÷a chÝnh s¸ch kinh tÕ vµ chÝnh s¸ch x· héi. Quan ®iÓm nµy ph¶i ®îc qu¸n triÖt trong nhËn thøc vµ trong thùc tiÔn gi¶i quyÕt tõng vÊn ®Ò cô thÓ, trªn c¶ lÜnh vùc kinh tÕ víi c¸c vÊn ®Ò x· héi cña qu¶n lý Nhµ níc. §ãi nghÌo cã c¶ nguyªn nh©n kinh tÕ lÉn nguyªn nh©n x· héi. HËu qu¶ ®ãi nghÌo t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn hiÖn tîng ph¸t triÓn kinh tÕ vµ th«ng qua kinh tÕ, t¸c ®éng tíi t×nh h×nh x· héi, thËm chÝ t¸c ®éng ®Õn c¶ chÝnh trÞ. Ph©n ho¸ giµu nghÌo trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng kh«ng chØ lµ ph©n ho¸ thu nhËp, tµi s¶n mµ cßn c¶ trong lèi sèng, vÞ thÕ kinh tÕ, quan hÖ x· héi, tÖ n¹n x· héi, chÊt lîng d©n c. CÇn qu¸n triÖt quan ®iÓm kÕt hîp kinh tÕ víi x· héi trong xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo lµm c¬ së cho tÝnh ®ång bé vÒ gi¶i ph¸p vµ m« h×nh ph¸t triÓn, còng nh x¸c lËp ph¬ng thøc lång ghÐp c¸c ch¬ng tr×nh, dù ¸n víi nhau, phôc vô cho môc ®Ých xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo. XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ níc ta hiÖn nay xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo vÒ kinh tÕ lµ ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt ®Ó xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo vÒ v¨n ho¸ - x· héi, trong c¸c môc tiªu do §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc kho¸ VIII ®Ò ra trong giai ®o¹n tõ n¨m 1996 ®Õn n¨m 2000 §¶ng ta chØ râ “xo¸ ®ãi, tiÕp tôc gi¶m nghÌo, c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn ¨n, ë, häc hµnh, ch÷a bÖnh, ®i l¹i, n©ng cao møc hëng thô v¨n ho¸ cho nh©n d©n ®Æc biÖt c¸c vïng n«ng th«n miÒn nói”16. §¶ng ta kh«ng phñ nhËn tÝnh kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng, tÊt yÕu sÏ ph¶i: “ thõa nhËn sù tån t¹i l©u dµi cña c¸c h×nh thøc thuª mín lao ®éng kh¸c”. Song, mÆt kh¸c §¶ng x¸c ®Þnh kh«ng thÓ ®Ó nã “biÕn thµnh hÖ thèng trÞ, dÉn tíi sù ph©n ho¸ x· héi thµnh hai cùc ®èi lËp ph©n phèi l¹i hîp lý thu nhËp, khuyÕn khÝch lµm giµu hîp ph¸p ®i ®«i víi xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo, kh«ng ®Ó diÔn ra chªnh lÖch qu¸ ®¸ng vÒ møc sèng vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn gi÷a c¸c vïng c¸c tÇng líp d©n c”17. §Ó xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo cã hiÖu qu¶ thiÕt thùc, tÝch cùc vµ v÷mg ch¾c cÇn ph¶i qu¸n triÖt ph¬ng ch©m chñ ®éng, tù lùc v¬n lªn ®Ó gi¶i quyÕt t¹i chç, céng ®ång tr¸ch nhiÖm hç trî ph¸t triÓn. Yªu cÇu xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo ë níc ta ph¶i ph¸t huy tÝnh tù s¸ng t¹o cña quÇn chóng nh©n d©n, cña b¶n th©n ngêi nghÌo, còng nh tr¸ch nhiÖm to lín cña Nhµ níc vµ chÝnh quyÒn ®Þa ph¬ng vµ 15 16 17 §CSVN: V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc kho¸ VIII. Nxb CTQG, H.1996, tr.69. §CSVN: V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc kho¸ VIII. Nxb CTQG, H.1996, tr. 66. 15 toµn thÓ céng ®ång x· héi. Quan ®iÓm, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ níc ViÖt Nam ta vÒ xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo hÕt søc c«ng khai vµ râ rµng, ®Çy ®ñ vµ toµn diÖn. ChÝnh t¹i Héi nghÞ thîng ®Ønh thÕ giíi vÒ ph¸t triÓn x· héi ë Copenhaghen (§an M¹ch) th¸ng 3/1995 thay mÆt ChÝnh phñ ViÖt Nam, Thñ tíng Vâ V¨n KiÖt ph¸t biÓu “chóng t«i cam kÕt thùc hiÖn môc tiªu xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo trªn toµn thÕ giíi, th«ng qua ho¹t ®éng quèc gia kiªn quyÕt vµ sù hîp t¸c quèc tÕ, coi ®©y nh mét ®ßi hái b¾t buéc vÒ mÆt ®¹o ®øc x· héi, chÝnh trÞ, kinh tÕ nh©n lo¹i”18. §¹i héi VIII ®· ®Ò ra ch¬ng tr×nh xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo víi ph¬ng ch©m thùc hiÖn “x©y dùng vµ ph¸t triÓn quü xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo b»ng nhiÒu nguån vèn trong níc vµ ngoµi níc, qu¶n lý chÆt chÏ ®Çu t ®óng ®èi tîng vµ cã hiÖu qu¶”19. Môc tiªu cña ch¬ng tr×nh nµy lµ: “gi¶m tû lÖ hé ®ãi nghÌo cña c¶ níc tõ 20 - 25% hiÖn nay, xuèng cßn 10% vµo n¨m 2000, b×nh qu©n gi¶m 300.000 hé trong mét n¨m”20. Tríc thùc tr¹ng trªn còng nh nhËn thøc râ nguyªn nh©n c¬ b¶n dÉn ®Õn ®ãi nghÌo. §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX mét lÇn n÷a kh¼ng ®Þnh chñ tr¬ng c¬ b¶n cña xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo “thùc hiÖn ch¬ng tr×nh xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo th«ng qua nh÷ng biÖn ph¸p cô thÓ, so víi t×nh h×nh tõng ®Þa ph¬ng sím ®¹t môc tiªu kh«ng cßn hé ®ãi, gi¶m m¹nh c¸c hé nghÌo. TiÕp tôc t¨ng trëng nguån vèn xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo, më réng c¸c h×nh thøc tÝn dông trî gióp ngêi nghÌo s¶n xuÊt, kinh doanh. Cã chÝnh s¸ch trî gi¸ n«ng s¶n, ph¸t triÓn viÖc lµm vµ nghÒ phô nh»m t¨ng thu nhËp cña c¸c hé n«ng d©n. Thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch x· héi b¶o ®¶m an toµn cuéc sèng mäi thµnh viªn céng ®ång, bao gåm b¶o hiÓm x· héi ®èi víi ngêi lao ®éng thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, cøu trî x· héi nh÷ng ngêi gÆp rñi ro, bÊt h¹nh”.21 Trong chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi 2001 - 2010 ®· cô thÓ ho¸ chñ tr¬ng hoµn thµnh môc tiªu chiÕn lîc vÒ xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo nh sau: “b»ng nguån lùc cña Nhµ níc vµ toµn thÓ x· héi, t¨ng ®Çu t x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng, cho vay vèn, trî gióp ®µo t¹o nghÒ, cung cÊp th«ng tin, chuyÓn giao c«ng nghÖ gióp ®ì tiªu thô s¶n phÈm... ®èi víi nh÷ng vïng nghÌo, x· nghÌo vµ xãm d©n c nghÌo. Chñ ®éng di rêi mét bé phËn nh©n d©n kh«ng cã ®Êt canh t¸c vµ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt ®Ó lËp nghiÖp ë nh÷ng vïng cã tiÒm n¨ng. Nhµ níc t¹o m«i trêng thuËn lîi, khuyÕn khÝch mäi ngêi d©n v¬n lªn lµm giµu chÝnh ®¸ng vµ gióp ®ì ngêi nghÌo. Thùc hiÖn trî cÊp x· héi ®èi víi nh÷ng ngB¸o Hµ Néi míi 30/12/1996. §CSVN: V¨n kiÖn §¹i héi §¶ng toµn quèc kho¸ VIII. Nxb CTQG, H. 1996, tr.125. 20 s®d, tr.125 21 §CSVN: V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc kho¸ IX. Nxb CTQG, H. 2001, tr.106. 18 19 16 êi cã hoµn c¶nh ®Æc biÖt kh«ng thÓ lao ®éng, kh«ng cã ngêi b¶o trî, nu«i dìng. PhÊn ®Êu ®Õn n¨m 2010 vÒ c¬ b¶n kh«ng cßn hé nghÌo, thêng xuyªn cñng cè thµnh qu¶ xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo”22. Trong ®Þnh híng ph¸t triÓn ngµnh, lÜnh vùc vµ vïng giai ®o¹n 2006 2010, §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø X chØ râ: “tiÕp tôc ®Èy m¹nh xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo; ®a d¹ng ho¸ c¸c nguån lùc vµ ph¬ng thøc thùc hiÖn xo¸ ®ãi, gi¶m ngheo theo híng ph¸t huy cao néi lùc vµ kÕt hîp sö dông cã hiÖu qu¶ sù trî gióp cña quèc tÕ. Nhµ níc tËp trung ®Çu t x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ, x· héi vµ trî gióp vÒ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt, n©ng cao kiÕn thøc ®Ó ngêi nghÌo, hé nghÌo, vïng nghÌo tù v¬n lªn tho¸t nghÌo vµ c¶i thiÖn møc sèng mét c¸ch bÒn v÷ng… §Èy m¹nh viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®Æc biÖt vÒ trî gióp ®Çu t ph¸t triÓn s¶n xuÊt, nhÊt lµ ®Êt ë, níc s¹ch, ®µo t¹o nghÒ, ®µo t¹o viÖc lµm cho ®ång bµo d©n téc thiÓu sè nghÌo... c¶ níc phÊn ®Êu ®Õn n¨m 2010 tû lÖ hé nghÌo cßn 10 - 11% (theo tiªu chÝ míi)”23. Nhµ níc ta ®· ph¸t ®éng phong trµo xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo b¾t ®Çu tõ Thµnh phè Hå ChÝ Minh n¨m 1992. NghÞ quyÕt §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc kho¸ VII thÓ hiÖn chñ tr¬ng víi ph¬ng ch©m: “cïng víi qu¸ tr×nh ®æi míi, t¨ng trëng kinh tÕ ph¶i tiÕn hµnh c«ng t¸c xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo, thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi, tr¸nh sù ph©n ho¸ giµu nghÌo qu¸ møc cho phÐp”. §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII ®· ®a ch¬ng tr×nh xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo lµ mét trong mêi mét ch¬ng tr×nh kinh tÕ - x· héi víi môc tiªu vµ gi¶i ph¸p ®Õn n¨m 2000. TiÕp ®ã, Ban chÊp hµnh Trung ¬ng ®· ban hµnh ChØ thÞ sè 23/CT - T¦, ngµy 29/11/1997 vÒ l·nh ®¹o c«ng t¸c xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo. §Õn nay chñ tr¬ng cña §¶ng, Nhµ níc ®· ®i vµo cuéc sèng. Xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo ®· trë thµnh phong trµo s©u réng ë c¶ 64 tØnh, thµnh phè trªn ph¹m vi c¶ níc. §Ó thùc hiÖn môc tiªu trªn §¶ng vµ ChÝnh phñ ®· cã nhiÒu ChØ thÞ, QuyÕt ®Þnh l·nh ®¹o, chØ ®¹o thùc hiÖn, vÝ dô: ChØ thÞ sè 23/CTTW ngµy 29/11/1997 vÒ viÖc l·nh ®¹o thùc hiÖn c«ng t¸c xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo, ChÝnh phñ ®· cã QuyÕt ®Þnh 133/1998/Q§ - TTg ngµy 23/7/1998 vÒ viÖc phª duyÖt ch¬ng tr×nh môc tiªu xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo giai ®o¹n 1998 - 2000. Tuy nhiªn ®Õn n¨m 2000 c¶ níc vÉn cßn kho¶ng 11% sè hé nghÌo. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ãi nghÌo trªn ph¹m vi toµn quèc th× kh«ng thÓ chØ cã ph¸t ®éng phong trµo mµ cÇn thiÕt ph¶i cã sù chØ ®¹o, tæ chøc thùc hiÖn cña Nhµ níc. ChÝnh phñ ®· ban hµnh QuyÕt ®Þnh sè 05/1998/Q§ - TTg, ngµy S®d tr.211-212 §¶ng céng s¶n ViÖt Nam: V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc kho¸ X. Nxb CTQG Hµ Néi 2006, trang 189, 217. 22 23 17 14/1/1998 vÒ qu¶n lý ch¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia; QuyÕt ®Þnh sè 133/Q§ TTg, ngµy 23/7/1998 phª duyÖt ch¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia vÒ xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo giai ®o¹n 1998 - 2000; QuyÕt ®Þnh sè 135/1998/Q§ - TTg, ngµy 31/7/1998 vÒ phª duyÖt ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi c¸c x· ®Æc biÖt khã kh¨n; QuyÕt ®Þnh sè 143/2001/Q§ - TTg, ngµy 27/9/2001 vÒ phª duyÖt ch¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ viÖc lµm giai ®o¹n 2001 - 2005; QuyÕt ®Þnh sè 134/2004/Q§ - TTg, ngµy 20/7/2004 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ mét sè chÝnh s¸ch hç trî ®Êt s¶n xuÊt, ®Êt ë, nhµ ë vµ níc sinh ho¹t cho hé ®ång bµo d©n téc thiÓu sè nghÌo, ®êi sèng khã kh¨n… Xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo lµ mét chñ tr¬ng lín, quyÕt s¸ch lín cña §¶ng vµ Nhµ níc ta. ChiÕn lîc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo kh«ng chØ cã ý nghÜa toµn diÖn vÒ chÝnh trÞ - x· héi, kinh tÕ - an ninh - quèc phßng mµ cßn lµ môc tiªu nh©n ®¹o tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi. ChØ cã trªn c¬ së l·nh ®¹o cña §¶ng vµ qu¶n lý cña Nhµ níc, phong trµo xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo míi thùc hiÖn th¾ng lîi. §Ó b¶o ®¶m kh«ng bÞ chÖch híng ph¸t triÓn x· héi chñ nghÜa, thùc hiÖn ®æi míi theo ®óng môc tiªu “d©n giµu níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ v¨n minh” cÇn nhÊt qu¸n nh÷ng vÊn ®Ò cã ý nghÜa quan ®iÓm vµ ph¬ng ph¸p nhËn thøc chØ ®¹o, ®ã lµ: - §¶m b¶o hÖ thèng chÝnh s¸ch, ph¸p luËt qu¶n lý vµ gi¸o dôc x· héi sao cho Nhµ níc trong chøc n¨ng qu¶n lý kinh tÕ cña m×nh, cã thÓ kiÓm so¸t vµ kiÒm chÕ ®îc sù gia t¨ng ®ãi nghÌo, ®Ó sù ph©n ho¸ giµu nghÌo kh«ng vît qu¸ giíi h¹n cho phÐp, kh«ng ®Ó mÊt ®i nh÷ng b¶o ®¶m x· héi, lµm tæn h¹i ®Õn lîi Ých cña c¸c tÇng líp c¬ b¶n (c«ng nh©n, n«ng d©n, trÝ thøc, c¸c gia ®×nh chÝnh s¸ch x· héi). - Con ®êng c¬ b¶n lµ v÷ng ch¾c ®Ó xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo hîp víi môc tiªu ph¸t triÓn ph¶i lµ ph¸t triÓn s¶n xuÊt, chø kh«ng chØ thuÇn tuý cøu trî x· héi do ®ã ph¶i t¹o nguån lùc ®Ó xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo. BiÖn ph¸p ph¶i ®ång bé, toµn diÖn phèi hîp Nhµ níc vµ nh©n d©n, c¶ trong níc lÉn quèc tÕ. - ë níc ta, träng ®iÓm xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo lµ n«ng d©n, n«ng nghiÖp, nhÊt lµ vïng s©u, vïng xa, c¬ së c¸ch m¹ng vµ kh¸ng chiÕn cò. Qua c¸c V¨n kiÖn, NghÞ quyÕt ®êng lèi chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ níc ë ViÖt Nam, cã thÓ kh¸i qu¸t 5 quan ®iÓm lín ®èi víi c«ng cuéc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. Mét lµ: xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo cÇn ph¶i g¾n víi t¨ng trëng kinh tÕ vµ c«ng b»ng x· héi. Hai lµ: xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo lµ c«ng viÖc cña toµn x· héi, lµ nhiÖm vô chÝnh trÞ, kinh tÕ, v¨n ho¸ cña toµn §¶ng, toµn d©n, cña mäi cÊp, mäi ngµnh. 18 Do ®ã, cÇn huy ®éng cho ®îc søc m¹nh tæng hîp cña mäi nguån lùc trong níc vµ quèc tÕ, Nhµ níc vµ nh©n d©n, cña c¸c tæ chøc doanh nghiÖp vµ cña b¶n th©n ngêi nghÌo. Ba lµ: xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo lµ chñ tr¬ng quyÕt s¸ch lín cña §¶ng vµ Nhµ níc ta. Ch¬ng tr×nh xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo cã ý nghÜa toµn diÖn vÒ chÝnh trÞ, kinh tÕ - x· héi, quèc phßng - an ninh, mang tÝnh nh©n ®¹o, c«ng b»ng x· héi, thuéc vÒ chÕ ®é x· héi chñ nghÜa cña chóng ta. Bèn lµ: ch¬ng tr×nh xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo lµ nhiÖm vô chiÕn lîc l©u dµi, cÇn tiÕn hµnh ®ång bé, ¨n khíp víi ch¬ng tr×nh quèc gia, víi kinh tÕ - x· héi kh¸c. N¨m lµ: cÇn hç trî trùc tiÕp, cã u ®·i cho ngêi nghÌo vÒ t liÖu s¶n xuÊt, kiÕn thøc kü thuËt, c¬ së h¹ tÇng, c¸c dÞch vô kinh tÕ - x· héi… Trªn quan ®iÓm tiÕp søc chø kh«ng ph¶i lµ cÊp ph¸t cho kh«ng, cøu trî vµ hç trî ®Ó ngêi nghÌo ph¸t huy néi lùc, v¬n lªn tù cøu lÊy m×nh. nay iii. T×nh h×nh c«ng t¸c xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo ë níc ta hiÖn 1. T×nh tr¹ng ®ãi nghÌo vµ c«ng t¸c xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo ë ViÖt Nam §ãi nghÌo lµ mét vÊn ®Ò mang tÝnh x· héi toµn cÇu. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi ®Êt níc, chóng ta chuyÓn ®æi tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, quan liªu, bao cÊp sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng, ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, mét bé phËn d©n c cã ®iÒu kiÖn vÒ c¬ së vËt chÊt, kü thuËt ®· v¬n lªn ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt trë thµnh nh÷ng hé kh¸, giµu, cã nh÷ng hé trë lªn cùc giµu. Tr¸i l¹i, mét bé phËn d©n c kh«ng cã ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt th× vÉn ph¶i chÞu c¶nh ®ãi nghÌo. §Õn n¨m 1992 c¶ níc vÉn cßn trªn 30% sè hé sèng trong t×nh tr¹ng nghÌo ®ãi; ®Æc biÖt lµ ë c¸c vïng n«ng th«n miÒn nói, vïng s©u, vïng xa víi kho¶ng 1300 x· ®Æc biÖt khã kh¨n, ë nh÷ng vïng nµy c¬ së h¹ tÇng cßn thiÕu thèn, ®êi sèng cña nh©n d©n cßn gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. Theo b¶ng xÕp h¹ng chung ViÖt Nam hiÖn nay lµ mét trong nh÷ng quèc gia nghÌo nhÊt thÕ giíi. §ãi nghÌo lµ hËu qu¶ cña rÊt nhiÒu nguyªn nh©n, ë ViÖt Nam nh÷ng nguyªn nh©n chÝnh g©y ra ®ãi nghÌo cã thÓ ph©n ra ba nhãm sau: - Nhãm nguyªn nh©n do ®iÒu kiÖn tù nhiªn - x· héi; khÝ hËu kh¾c nghiÖt, thiªn tai (lò lôt, h¹n h¸n), ®Êt ®ai c»n cçi, ®åi nói cao, ®é dèc lín; hËu qu¶ cña chiÕn tranh ®Ó l¹i, d©n sè t¨ng nhanh… - Nhãm nguyªn nh©n chñ quan cña ngêi nghÌo nh: thiÕu kiÕn thøc lµm ¨n, lêi lao ®éng, m¾c c¸c tÖ n¹n x· héi, b¶o thñ kh«ng chÞu ®æi míi; 19 - Nhãm nguyªn nh©n thuéc vÒ c¬ chÕ chÝnh s¸ch: viÖc ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch kh«ng kÞp thêi, kh«ng ®ång bé, cha linh ho¹t, ®«i khi chÝnh s¸ch ban hµnh phï hîp víi khu vùc nµy nhng l¹i kh«ng phï hîp víi khu vùc kh¸c. XuÊt ph¸t tõ thùc tr¹ng ®ãi nghÌo, thùc tiÔn cña ®Êt níc vµ mong muèn cña nh©n d©n. §¶ng, Nhµ níc ta ®· ph¸t ®éng phong trµo xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo b¾t ®Çu tõ Thµnh phè Hå ChÝ Minh n¨m 1992. NghÞ quyÕt §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc kho¸ VII thÓ hiÖn chñ tr¬ng víi ph¬ng ch©m: “cïng víi qu¸ tr×nh ®æi míi, t¨ng trëng kinh tÕ ph¶i tiÕn hµnh c«ng t¸c xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo, thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi, tr¸nh sù ph©n ho¸ giµu nghÌo qu¸ møc cho phÐp”. §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII ®· ®a ch¬ng tr×nh xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo lµ mét trong mêi mét ch¬ng tr×nh kinh tÕ - x· héi víi môc tiªu vµ gi¶i ph¸p ®Õn n¨m 2000. TiÕp ®ã, Ban chÊp hµnh Trung ¬ng ®· ban hµnh ChØ thÞ sè 23/CT - T¦, ngµy 29/11/1997 vÒ l·nh ®¹o c«ng t¸c xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo. §Õn nay chñ tr¬ng cña §¶ng, Nhµ níc ®· ®i vµo cuéc sèng. Xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo ®· trë thµnh phong trµo s©u réng ë c¶ 64 tØnh, thµnh phè trªn ph¹m vi c¶ níc. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò ®ãi nghÌo trªn ph¹m vi toµn quèc th× kh«ng thÓ chØ cã ph¸t ®éng phong trµo mµ cÇn thiÕt ph¶i cã sù chØ ®¹o, tæ chøc thùc hiÖn cña Nhµ níc. ChÝnh phñ ®· ban hµnh QuyÕt ®Þnh sè 05/1998/Q§ - TTg, ngµy 14/1/1998 vÒ qu¶n lý ch¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia; QuyÕt ®Þnh sè 133/Q§ TTg, ngµy 23/7/1998 phª duyÖt ch¬ng tr×nh môc tiªu quèc gia vÒ xo¸ ®ãi, gi¶m nghÌo giai ®o¹n 1998 - 2000; QuyÕt ®Þnh sè 135/1998/Q§ - TTg, ngµy 31/7/1998 vÒ phª duyÖt ch¬ng tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi c¸c x· ®Æc biÖt khã kh¨n; QuyÕt ®Þnh sè 143/2001/Q§ - TTg, ngµy 27/9/2001 vÒ phª duyÖt ch¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ viÖc lµm giai ®o¹n 2001 - 2005; QuyÕt ®Þnh sè 134/2004/Q§ - TTg, ngµy 20/7/2004 cña Thñ tíng ChÝnh phñ vÒ mét sè chÝnh s¸ch hç trî ®Êt s¶n xuÊt, ®Êt ë, nhµ ë vµ níc sinh ho¹t cho hé ®ång bµo d©n téc thiÓu sè nghÌo, ®êi sèng khã kh¨n… Th«ng qua viÖc thùc hiÖn c¸c ch¬ng tr×nh xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, do §¶ng vµ Nhµ níc khëi xíng hiÖn nay ViÖt Nam ®· cã 4.354 triÖu lît hé vay vèn tÝn dông u ®·i; 51.136 hé ®îc hç trî ®Êt s¶n xuÊt, trªn 2 triÖu lît ngêi ®îc híng dÉn c¸ch lµm ¨n, khuyÕn n«ng, khuyÕn ng th«ng qua 50 ngµn líp tËp huÊn kü thuËt vµ 6 ngµn m« h×nh tr×nh diÔn; h¬n 1000 c«ng tr×nh h¹ tÇng thiÕt yÕu ®· ®îc ®Çu t ë 997 x· nghÌo; trªn 11 triÖu lît ngêi nghÌo ®îc cÊp thÎ BHYT; 13,5 triÖu ngêi nghÌo ®îc cÊp giÊy kh¸m ch÷a bÖnh miÔn phÝ, 17 triÖu lît ngêi nghÌo ®îc kh¸m ch÷a bÖnh miÔn phÝ; 15 triÖu lît häc sinh nghÌo vµ d©n téc thiÓu sè ®îc miÔn gi¶m häc phÝ; 2,5 triÖu lît häc sinh nghÌo d©n téc thiÓu sè ®îc cÊp, mîn s¸ch gi¸o khoa vµ hç trî vë viÕt; hç trî lµm míi vµ söa 20