Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Công tác xã hội nhóm với việc can thiệp trợ giúp trẻ vị thành niên có hành vi gâ...

Tài liệu Công tác xã hội nhóm với việc can thiệp trợ giúp trẻ vị thành niên có hành vi gây hấn (nghiên cứu trường hợp tại trường trung học cơ sở ngọc châu, thành phố hải dương)

.PDF
139
417
122

Mô tả:

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------ BÙI VĂN LỢI CÔNG TÁC XÃ HỘI NHÓM VỚI VIỆC CAN THIỆP TRỢ GIÚP TRẺ VỊ THÀNH NIÊN CÓ HÀNH VI GÂY HẤN (Nghiên cứu trƣờng hợp tại Trƣờng Trung học cơ sở Ngọc Châu, Thành phố Hải Dƣơng) Chuyên ngành: Công tác xã hội Mã số : 60.90.01.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÀNH CÔNG TÁC XÃ HỘI Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Thị Kim Hoa Hà Nội – 2014 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do tôi thực hiện có sự hướng dẫn khoa học của PGS, TS. Nguyễn Thị Kim Hoa. Các nội dung và kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực, khách quan và chưa từng được ai công bố. Tôi xin chịu trách nhiệm về công trình nghiên cứu của mình. Hà Nội, ngày 01 tháng 8 năm 2014 Tác giả luận văn Bùi Văn Lợi i LỜI CẢM ƠN Luận văn là kết quả của quá trình học tập, nghiên cứu ở nhà trường, kết hợp với kinh nghiệm trong thực tiễn công tác và sự nỗ lực cố gắng của bản thân. Đạt được kết quả này, em xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Quí các Thầy giáo, Cô giáo Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội. Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS. TS Nguyễn Thị Kim Hoa, Chủ nhiệm Khoa Xã hội học, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Hà Nội, là người trực tiếp hướng dẫn khoa học, người đã dày công giúp đỡ, chỉ bảo để em hoàn thành luận văn thạc sĩ. Tôi xin chân thành cảm ơn Sở GD&ĐT Hải Dương, Quí các Thầy giáo, Cô giáo và các em học sinh Trường Trung học cơ sở Ngọc Châu, Thành phố Hải Dương đã hợp tác, giúp đỡ để tôi thực hiện thành công nhiệm vụ nghiên cứu. Tôi xin chân thành cảm ơn sự quan tâm, tạo điều kiện của Trường Cao đẳng Hải Dương. Cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã giúp đỡ, động viên về vật chất và tinh thần để tôi hoàn thành công việc học tập. Mặc dù đã có sự nỗ lực cố gắng của bản thân, song luận văn cũng không thể tránh khỏi những thiếu sót. Tôi mong nhận được sự góp ý chân thành của các Thầy giáo, Cô giáo, của bạn bè và đồng nghiệp để luận văn được hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 01 tháng 8 năm 2014 Tác giả luận văn Bùi Văn Lợi ii MỤC LỤC Trang LỜI CAM ĐOAN..................................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN .......................................................................................................................... ii MỤC LỤC ............................................................................................................................... iii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT .................................................... vii DANH MỤC CÁC BẢNG..................................................................................................... ii MỞ ĐẦU ................................................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ................................................................................................................... 1 2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu .............................................................................................. 2 3. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của nghiên cứu ...................................................................... 7 4. Đối tượng và khách thể nghiên cứu..................................................................................... 7 5. Phạm vi nghiên cứu............................................................................................................... 7 6. Câu hỏi nghiên cứu ............................................................................................................... 7 7. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 8 8. Giả thuyết nghiên cứu ........................................................................................................... 8 9. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................................................... 8 10. Cấu trúc của luận văn........................................................................................................ 10 NỘI DUNG ...............................................................................................................11 CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ HÀNH VI GÂY HẤN CỦA TRẺ VỊ THÀNH NIÊN VÀ PHƢƠNG PHÁP CÔNG TÁC XÃ HỘI NHÓM .... 11 1.1. Một số khái niệm công cụ của đề tài ..................................................................11 1.1.1. Các khái niệm công cụ liên quan đến lý luận về hành vi gây hấn ........................... 11 1.1.2.Các khái niệm công cụ liên quan đến lý luận về Công tác xã hội nhóm và Công tác xã hội trường học..................................................................................................................... 19 1.2. Lý thuyết ứng dụng trong nghiên cứu ............................................................................ 23 1.2.1. Thuyết bản năng........................................................................................................... 23 1.2.2. Thuyết tâm động lực .................................................................................................... 24 1.2.3. Thuyết hành vi về gây hấn ........................................................................................... 25 iii 1.2.4. Thuyết gắn kết xã hội ................................................................................................... 26 1.2.5. Thuyết học tập xã hội.................................................................................................... 27 1.3. Đặc điểm tâm sinh lí của lứa tuổi vị thành niên liên quan đến hành vi gây hấn ..... 29 1.3.1. Khái niệm vị thành niên................................................................................................ 29 1.3.2. Đặc điểm sinh lý của trẻ vị thành niên ....................................................................... 29 1.3.3. Đặc điểm tâm lý đặc trưng của trẻ vị thành niên ...................................................... 29 Tiểu kết chương 1 .................................................................................................................... 35 CHƢƠNG 2: THỰC TRẠNG VÀ CÁC YẾU TỐ ẢNH HƢỞNG ĐẾN HÀNH VI GÂY HẤN CỦA TRẺ VỊ THÀNH NIÊN ....................................................................... 36 2.1. Vài nét khái quát về địa bàn và khách thể nghiên cứu ................................................. 36 2.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển .................................................................................. 36 2.1.2. Cơ cấu bộ máy, tổ chức ................................................................................................ 36 2.1.3. Điều kiện cơ sở vật chất ..................................................................................37 2.1.4. Các yếu tố thuận lợi, khó khăn của nhà trường trong bối cảnh cộng đồng............ 37 2.2. Thực trạng về hành vi gây hấn của trẻ vị thành niên .................................................... 39 2.2.1. Nhận thức của trẻ vị thành niên về khái niệm hành vi gây hấn ............................... 39 2.2.2. Nhận thức của trẻ vị thành niên về mức độ biểu hiện của các hình thức gây hấn.... 41 2.3. Các nhân tố ảnh hưởng đến hành vi gây hấn của trẻ vị thành niên ............................. 55 2.3.1. Nhân tố chủ quan .......................................................................................................... 55 2.3.2. Nhân tố khách quan .................................................................................................... 56 2.4. Biện pháp nhằm giảm thiểu hành vi gây hấn cho trẻ vị thành niên............................... 60 2.4.1. Đánh giá của trẻ vị thành niên về các biện pháp nhà trường đã áp dụng để giảm thiểu hành vi gây hấn ............................................................................................................... 60 2.4.2. Các biện pháp đề xuất thực hiện nhằm giảm thiểu hành vi gây hấn cho trẻ vị thành niên ............................................................................................................................. 62 Tiểu kết chương 2......................................................................................................69 CHƢƠNG 3: BIỆN PHÁP CAN THIỆP CỦA CÔNG TÁC XÃ HỘI NHÓM NHẰM GIẢM THIỂU HÀNH VI GÂY HẤN CHO TRẺ VỊ THÀNH NIÊN ..70 3.1. Cơ sở đề xuất biê ̣n pháp can thiê ̣p của công tác xã hô ̣i nhóm để giảm thiể u hành vi gây hấ n cho trẻ vị thành niên .................................................................................................. 70 iv 3.2. Biện pháp Công tác xã hội nhóm để giảm thiểu hành vi gây hấn của trẻ vị thành niên ........................................................................................................................................... 71 3.2.1. Mục đích, loại hình Công tác xã hội nhóm ............................................................. 71 3.2.2. Quy trình vận dụng biện pháp công tác xã hội nhóm ............................................... 73 3.2.3. Điều kiện thực hiện biện pháp công tác xã hội nhóm để giảm thiểu hành vi gây hấn cho trẻ vị thành niên ................................................................................................................ 80 3.3. Thực nghiệm biện pháp can thiệp công tác xã hội nhóm để giảm thiểu hành vi gây hấn cho trẻ vị thành niên ......................................................................................................... 80 3.3.1. Mục đích của thực nghiệm .......................................................................................... 80 3.3.2. Giả thuyết thực nghiệm ................................................................................................ 81 3.3.3. Nhiệm vụ thực nghiệm .................................................................................................. 81 3.3.4. Thời gian và địa điểm thực nghiệm............................................................................. 81 3.3.5. Nội dung thực nghiệm .................................................................................................. 81 3.3.6. Lượng giá kết quả thực nghiệm ................................................................................... 89 Tiểu kết chương 3 .................................................................................................................... 93 KẾT LUẬN VÀ KHUYÊN NGHỊ .................................................................................... 94 1. Kết luận .................................................................................................................94 2. Khuyến nghị ..........................................................................................................95 PHỤ LỤC v DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VÀ CHỮ VIẾT TẮT Ký hiệu, viết tắt Viết đầy đủ GD&ĐT Giáo dục và Đào tạo THCS Trung học sơ sở GVCN Giáo viên chủ nhiệm PHHS Phụ huynh học sinh VTN Vị thành niên HVGH Hành vi gây hấn GHHĐ Gây hấn học đường CTXH Công tác xã hội TC Thân chủ NVCTXH Nhân viên công tác xã hội CTXHTH Công tác xã hội trường học vi DANH MỤC CÁC BẢNG VÀ BIỂU ĐỒ Bảng 2.1: Nhận thức của trẻ VTN về khái niệm HVGH .................................................... 39 Bảng 2.2: Nhận thức của trẻ VTN về mức độ biểu hiện của các hình thức gây hấn ..... 41 Bảng 2.3: Hậu quả của HVGH gây ra với chính trẻ VTN có HVGH ............................. 46 Bảng 2.4: Hậu quả của HVGH gây ra đối với trẻ VTN khác ........................................... 48 Bảng 2.5: Nhận thức của trẻ VTN về nguồn gốc của HVGH ............................................ 49 Bảng 2.6: Nhận thức của trẻ VTN về cách giảm thiểu HVGH .......................................... 51 Bảng 2.7: Tính cách của những người có HVGH theo nhận thức của trẻ VTN ............... 55 Bảng 2.8: Cách thức ứng xử của bố (mẹ) khi trẻ VTN có HVGH..................................... 57 Bảng 2.9: Đánh giá của trẻ VTN về các biện pháp nhà trường đã áp dụng ...................... 61 nhằm ngăn chặn, giảm thiểu HVGH ..................................................................................... 61 Bảng 2.10: Biện pháp đề xuất nhằm giảm thiểu HVGH từ phía gia đình ......................... 63 Bảng 2.11: Biện pháp đề xuất nhằm giảm thiểu HVGH từ phía nhà trường .................... 64 Bảng 2.12: Biện pháp đề xuất nhằm giảm thiểu HVGH từ phía cộng đồng xã hội ....... 65 Bảng 3.1. Thực trạng HVGH của nhóm trẻ VTN trước thực nghiệm ............................... 82 Bảng 3.2: Thực trạng HVGH của nhóm trẻ VTN sau thực nghiệm .................................. 92 Biểu đồ 3.1. Sự thay đổi HVGH trước và sau thực nghiệm biện pháp CTXH nhóm ...... 92 vii MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trẻ vị thành niên (VTN) thuộc lứa tuổi có vị trí đặc biệt trong thời kỳ phát triển của trẻ em, giai đoạn chuyển từ trẻ em sang người lớn. Ở lứa tuổi này, các em vừa mang những nét trẻ con, vừa người lớn, song các em lại có mong muốn được bình đẳng với người lớn, muốn khẳng định bản thân mình như người lớn. Sự phát triển và mâu thuẫn giữa thể chất, tâm lý, nhận thức còn hạn chế, chưa hoàn thiện với nhu cầu được như người trưởng thành, cùng các tác động, ảnh hưởng tiêu cực từ môi trường sống dẫn đến các em dễ nảy sinh những suy nghĩ lệch lạc và hành vi tiêu cực ở nhiều mức độ khác nhau, từ vi phạm các nguyên tắc chuẩn mực đạo đức đến vi phạm pháp luật. Các em có xu hướng gây tổn thương cho chính bản thân mình và cho người khác một cách có chủ ý, xét về mặt bản chất, đây chính là hành vi gây hấn. Hành vi gây hấn (HVGH) ở trẻ VTN là một trong những vấn đề nổi cộm hiện nay, đang rất được xã hội quan tâm chú ý, nó có xu hướng gia tăng cả về mức độ và tính chất nguy hiểm của hành vi, trong đó nghiêm trọng nhất là hành vi giết người và tự sát (trường hợp 05 em nữ sinh trường THCS Phượng Hoàng, huyện Thanh Hà, tỉnh Hải Dương cùng nhau tự sát tập thể vào chiều ngày 24.5.2006, hay vụ án Dương Phương Thuấn, học sinh lớp 8, trường THCS Trung Chính, huyện Lương Tài, tỉnh Bắc Ninh giết em học sinh lớp 6 cùng trường ngày 7.2.2012 là những ví dụ điển hình). Gần đây các phương tiện thông tin đại chúng lại liên tục đề cập, đưa tin về tình trạng gây hấn học đường (GHHĐ) hay sự xuống cấp đạo đức ở học sinh gây xôn xao dư luận, điều này tạo tâm lý lo ngại cho các nhà quản lí giáo dục, các thầy cô giáo, các bậc phụ huynh và đặc biệt là cho chính các em học sinh lứa tuổi VTN đang hằng ngày cắp sách đến trường. Đã có nhiều cơ quan chức năng vào cuộc, nhiều biện pháp can thiệp được đưa ra nhằm giải quyết vấn nạn GHHĐ của học sinh và đã đạt được những kết quả bước đầu song hiệu quả chưa cao, mức độ và tính chất nghiêm trọng của hành vi HVGH học đường vẫn đang cho thấy sự cần thiết phải có những biện pháp can thiệp hiệu quả hơn để ngăn chặn, làm giảm thiểu và tiến tới loại bỏ hành vi tiêu cực này. 1 Công tác xã hội (CTXH) với tư cách là một khoa học ứng dụng, một nghề nghiệp chuyên môn, một dịch vụ xã hội. Những năm qua, CTXH trên thế giới và gần đây là ở Việt Nam đã phát huy hiệu quả trong việc tham gia giải quyết các vấn đề xã hội nảy sinh trong cuộc sống, trong đó, có những vấn đề thuộc về nhóm trẻ VTN. Vì vậy, với mong muốn đánh giá được thực trạng về nhận thức, nguyên nhân, các yếu tố ảnh hưởng, cũng như hậu quả của HVGH đối với trẻ VTN, từ đó thiết kế quy trình vận dụng phương pháp CTXH nhóm vào việc can thiệp trợ giúp nhằm giảm thiểu HVGH ở đối tượng này, chúng tôi chọn đề tài: “Công tác xã hội nhóm với việc can thiệp trợ giúp trẻ vị thành niên có hành vi gây hấn”, (Nghiên cứu trường hợp tại Trường Trung học cơ sở Ngọc Châu, Thành phố Hải Dương). 2. Tổng quan vấn đề nghiên cứu 2.1. Những nghiên cứu về gây hấn học đường trên thế giới * Nghiên cứu lí thuyết về hành vi gây hấn Trên phương diện lí thuyết, các nghiên cứu về HVGH chủ yếu tập trung tìm hiểu khái niệm, bản chất, nguồn gốc và cách thức giảm thiểu hành vi này ở con người. Từ những thập niên 60 của thế kỉ XX, các nhà Tâm lí học đều thừa nhận rằng gây hấn là một khái niệm khó nắm bắt và người ta đã tranh cãi gay gắt về cách định nghĩa gây hấn một cách chính xác nhất (Baron, 1998; Berkowitz, 1969; Buss, 1961; Zillmann, 1979) [41]. Mặc dù có nhiều ý kiến khác nhau song phần lớn các nhà tâm lí học đều thống nhất một cách hiểu về khái niệm HVGH như là cách cư xử có chủ ý, gây tổn thương cho người khác, nhờ đó quá trình nghiên cứu phân tích và đưa ra các giải pháp được dễ dàng và cụ thể hơn. Thuyết bản năng của S. Freud (1920), và Konrad Lorenz (1966) đã xem xét sự gây hấn như là một bản năng bẩm sinh. Thuyết này khẳng định HVGH là cần thiết nhằm đảm bảo cho các cá thể tồn tại. Các cá thể phải gây chiến với nhau để giành cơ hội tiếp cận với những nguồn tài nguyên có giá trị như lương thực, đất đai, địa vị xã hội… [Dẫn theo 10]. Một đại diện khác của thuyết bẩm sinh là Cesare Lombroso (1835-1909), nhà tội phạm học Italia, coi những dị dạng về sinh lí, giải phẫu cơ thể người là nguồn gốc của HVGH. Chẳng hạn, những người trán thấp, mũi tẹt, quai hàm và xương gò 2 má lớn, mắt xếch, lông mày đen rậm, bàn chân to bè… là những người có đặc điểm thuận lợi để phát sinh hung tính. Nhà nhân chủng học người Mỹ W. Shendon đã cố gắng tìm mối liên hệ giữa hành vi cá nhân với kiểu loại cơ thể. Ông khái quát thành ba kiểu cơ thể cơ bản. Thứ nhất, kiểu Endomorph (tròn, béo, mềm); thứ hai, kiểu Mesomorph (lực lưỡng) và cuối cùng là kiểu Ectomorph (gầy, yếu ớt). Theo Shendon, kiểu Mesomorph gần với những hành vi hung tính nhất vì dễ bị kích động, nóng nảy, dễ căng thẳng thần kinh… kiểu Endormorph dễ khoan dung, dễ bằng lòng và thân thiện, còn loại Ectomorph lại quá nhạy cảm, dễ nhụt chí, nản lòng [Dẫn theo 10]. * Nghiên cứu thực tiễn về hành vi gây hấn học đường Ngoài các nghiên cứu lí thuyết trên, gần đây các nghiên cứu thực tiễn về tình trạng gây hấn trong trường học được các nhà nghiên cứu phương Tây đặc biệt quan tâm. Năm 2001, một nghiên cứu được thực hiện tại Mỹ bởi Tonja Nansel và đồng nghiệp chỉ ra rằng trong số hơn 15.000 học sinh Mỹ từ lớp 6 đến lớp 10 có khoảng 17% học sinh cho biết họ thỉnh thoảng hoặc thường xuyên bị bắt nạt trong cả năm học; gần 19% họ thỉnh thoảng hoặc thường xuyên bắt nạt các bạn khác và 6% cho rằng họ vừa đi bắt nạt người khác vừa là nạn nhân của bắt nạt [Dẫn theo 13]. Những nghiên cứu gần đây ở Mỹ đã chỉ ra rằng cứ 7 phút lại có một trẻ em bị bắt nạt. Cứ 4 trẻ lại có một trẻ thừa nhận từng bắt nạt trẻ khác. Một cuộc thăm dò thực hiện ở trẻ có độ tuổi 12- 17 cho kết quả các em đều thừa nhận bạo lực đang gia tăng ở trường học của mình. Mỗi tháng có 282.000 học sinh ở các trường THCS Mỹ bị tấn công. Cũng tại Mỹ, nghiên cứu của Hội đồng phòng chống tội phạm quốc gia (NCPC) cũng khẳng định 43% học sinh cả nam lẫn nữ thuộc độ tuổi từ 13- 17 tuổi từng bị dọa nạt hoặc chế giễu trên internet. Theo các nghiên cứu thực hiện ở Châu Âu, bạo lực học đường xảy ra thường xuyên ở trường tiểu học, liên quan tới khoảng 15% số học sinh. Ở THCS, tỉ lệ học sinh bị bắt nạt là từ 3% - 10%, với mức độ cao đột biến ở độ tuổi 13- 14, khi các em học sinh bắt đầu tuổi dậy thì, đến cấp trung học phổ thông, nạn bạo lực học đường bắt đầu có xu hướng giảm đi. Còn tại Châu Á, theo một nghiên cứu của Chính phủ Nhật Bản nạn gây hấn trong các trường học ở Nhật Bản đã tăng hơn 5% trong năm 3 2003 so với năm trước đó. Sách trắng về thanh thiếu niên thống kê có 23.351 vụ bắt nạt trong các trường tiểu học và trung học công lập cùng với các trường khiếm thính, khiếm thị và khuyết tật khác trong năm 2003. Tại Hàn Quốc, theo một cuộc khảo sát của Bộ Giáo dục nước này năm 2007 khẳng định tình trạng GHHĐ đã gia tăng ở nước này. 15,9% học sinh thú nhận từng bị bạo lực học đường. So với năm 2003, tỉ lệ học sinh bị bạn học đe dọa, trấn lột hoặc bắt nạt đều cao gấp 2- 3 lần. Để ngăn ngừa tình trạng này, cùng với việc thi hành luật, người dân nước này cũng đã tham gia nhiều cuộc vận động nâng cao nhận thức về bạo lực học đường, tư vấn cũng như các biện pháp khác nhằm hỗ trợ các nạn nhân là học sinh [Dẫn theo 10]. Tóm lại, các nghiên cứu lí thuyết và thực tiễn về HVGH nói chung, HVGH học đường nói riêng ở nước ngoài cho thấy: HVGH mang những nội dung về bản chất, nguồn gốc dựa trên cơ sở sinh học, xã hội học và tâm lí học. Mỗi lí thuyết khác nhau có những cách lí giải khác nhau về nguồn gốc phát sinh cũng như những phương pháp trị liệu riêng đối với HVGH, tuy nhiên chưa đưa ra được một phương pháp trị liệu tổng quát cho việc giảm thiểu, ngăn ngừa hành vi này một cách hiệu quả. 2.2. Những nghiên cứu liên quan đến vấn đề gây hấn học đường tại Việt Nam * Nghiên cứu lý luận về hành vi gây hấn học đường Ở Việt Nam hiện nay có rất ít nghiên cứu chuyên sâu nào về lí thuyết HVGH nói chung, GHHĐ nói riêng. Đến năm 2011 mới có một cuốn sách chuyên khảo “HVGH phân tích từ góc độ tâm lí học xã hội” của tác giả Trần Thị Minh Đức. Trong cuốn sách này, tác giả đã đề cập tương đối có hệ thống cơ sở lý luận và thực tiễn về HVGH phân tích dưới góc độ Tâm lí học xã hội. Ngoài ra, cuốn giáo trình “Tâm lí học xã hội” (Dùng cho sinh viên ngành Công tác xã hội) của tác giả Phạm Văn Tư và cộng sự (2012) cũng đề cập đến một số vấn đề lý luận về gây hấn và HVGH, trong đó các tác giả đã chỉ ra được khái niệm, nguồn gốc, bản chất và nguyên nhân gây hấn, cũng như các cách tiếp cận HVGH… [38]. Nghiên cứu ứng dụng thuyết gắn kết xã hội trong giải thích hành vi bạo lực của VTN của tác giả Nguyễn Thị Như Trang [37]. 4 Như vậy, vấn đề GHHĐ đã có một số tác giả quan tâm nghiên cứu, tuy nhiên nội dung các nghiên cứu chưa đề cập đến thực trạng HVGH học đường, cũng như biện pháp nhằm giảm thiểu hành vi này mà nghiên cứu chỉ ở góc độ lý luận về HVGH. * Nghiên cứu thực tiễn về hành vi gây hấn học đường Trên thực tế, tình trạng gây hấn trong trường học thời gian gần đây không ngừng gia tăng cả về số lượng lẫn tính chất nguy hiểm của hành vi. Các hành vi gây hấn, bạo lực chủ yếu xảy ra giữa học sinh với học sinh, học sinh với thầy cô giáo thời gian qua đã được báo chí và các phương tiện truyền thông truyền tải khá nhiều. Tuy nhiên, nghiên cứu cụ thể về hành vi này gần như rất ít. Tổng hợp các công trình nghiên cứu thực tiễn về mảng này có một số hướng sau: - Thứ nhất, hướng nghiên cứu thực tiễn về hành vi lệch chuẩn. Hướng nghiên cứu này có một số tác giả tiêu biểu như: Tác giả Lưu Song Hà, 2008, nghiên cứu về cách thức cha mẹ quan hệ với con cái và hành vi lệch chuẩn [17]. Nghiên cứu "Bạo hành đối với trẻ em gái trong môi trường học đường (Nguyễn Phương Thảo và cộng sự, 2005). Tìm hiểu những hành vi sai lệch chuẩn mực xã hội của học sinh trường Phổ thông trung học dân lập Đinh Tiên Hoàng (Nguyễn Thị Phương, 2006) [27]. Hành vi sai lệch chuẩn mực của học sinh tại một số trường phổ thông ở Hà Nội (Tạp chí phát triển giáo dục- Hoàng Gia Trang, 2005) [35]. Ảnh hưởng của nhóm bạn không chính thức đến hành vi phạm pháp của trẻ VTN (Mã Ngọc Thể), 2004 [33]. Một vài hiện tượng tiêu cực trong thanh niên hiện nay và công tác giáo dục vận động thanh niên (Lê Ngọc Dung, Hồ Bá Thông, 2004) [8]. - Thứ hai, hướng nghiên cứu về hành vi bắt nạt học đường. Một số công trình tiêu biểu của một số tác giả những năm gần đây quan tâm nghiên cứu dưới góc độ thực tiễn: Tác giả Trần Văn Công, Bahr Weiss, David Cole, 2009 với bài báo "Bị bắt nạt bởi bạn cùng lứa và mối liên hệ tới nhận thức bản thân và trầm cảm ở học sinh phổ thông" đăng trên Tạp chí tâm lý học đã mô tả thực trạng hành vi bị bắt nạt bởi các 5 bạn cùng lứa cũng như chỉ ra mối liên hệ tới nhận thức bản thân và trầm cảm ở học sinh phổ thông [4]. Theo hướng này còn có tác giả Nguyễn Thị Duyên, 2012. Nghiên cứu mối liên hệ giữa đặc điểm nhân cách và hiện tượng bắt nạt ở học sinh phổ thông trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh, tác giả đã chỉ ra thực trạng hiện tượng bắt nạt ở học sinh phổ thông trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh, mối liên hệ giữa đặc điểm nhân cách và hiện tượng bắt nạt ở học sinh phổ thông, từ đó tác giả đã đề xuất một số biện pháp để giảm thiểu tình trạng bị bắt nạt [6]. Lê Thanh Hà và Đào Thị Diệu Linh, 2012. Bắt nạt học đường - một vấn đề đáng quan tâm của các nhà giáo dục. Báo cáo Tham luận tại Hội thảo khoa học quốc tế Tâm lí học đường lần thứ 3 đã cho thấy tình trạng bắt nạt học đường rất đáng lo ngại cần được quan tâm của các nhà giáo dục [16]. Nguyễn Thị Nga, 2012 với đề tài "Bắt nạt ở học sinh phổ thông". Luận văn thạc sĩ Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội. Tác giả đã chỉ ra thực trạng bắt nạt ở học sinh phổ thông, nguyên nhân của thực trạng từ đó đề xuất một số biện pháp nhằm giảm thiểu thực trạng bắt nạt ở học sinh phổ thông [24]. * Thứ ba, hướng nghiên cứu thực tiễn về hành vi gây hấn học đường Những năm gần đây, HVGH học đường mới được tập trung nghiên cứu một cách trực tiếp. Có thể kể đến một số đề tài nghiên cứu, bài báo khoa học có liên quan đến HVGH trong phạm vi trường học của học sinh như sau: HVGH của học sinh THPT (Trần Thị Minh Đức, Hoàng Xuân Dung, 2008 – 2010) [10]; Hiện tượng gây hấn trong các trường phổ thông trung học hiện nay (Trần Thị Minh Đức, 2010) [11]; Khác biệt giới trong HVGH của học sinh THPT (Hoàng Xuân Dung, 2010) [7]. Tóm lại, hiện có rất ít công trình nghiên cứu trong nước về HVGH học đường, đặc biệt là HVGH của trẻ VTN. Đa số các nghiên cứu về HVGH được tiếp cận dưới góc độ của Tâm lý học xã hội. Mặc dù đã có những biện pháp được đề xuất để giảm thiểu HVGH, tuy nhiên, chưa có, hoặc rất ít đề tài tiếp cận dưới góc độ CTXH nhằm đưa ra được biện pháp can thiệp hiệu quả. Vì vậy, chúng tôi lựa chọn đề tài “Công tác xã hội nhóm với việc can thiệp trợ giúp trẻ vị thành niên có hành vi gây hấn” là đề tài mới, có ý nghĩa lý luận và thực tiễn. 6 3. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của nghiên cứu Về mặt lý luận: Đề tài đã hệ thống hóa các vấn đề lý luận về HVGH, CTXH nhóm, CTXH trường học. Góp phần bổ sung và làm hoàn thiện thêm kho tàng lý luận về CTXH trường học, về hành vi lệch chuẩn của trẻ em nói chung, về HVGH của trẻ VTN. Về mặt thực tiễn: Thiết kế được quy trình vận dụng phương pháp của CTXH nhóm vào can thiệp, trợ giúp làm giảm thiểu HVGH của trẻ VTN. Kết quả nghiên cứu của đề tài là tài liệu tham khảo bổ ích cho những người hoạt động trong lĩnh vực CTXH trường học, các nhà quản lý giáo dục, các giáo viên trường THCS và THPT, các bậc cha mẹ có con ở tuổi VTN. 4. Đối tƣợng và khách thể nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu CTXH nhóm trong việc giảm thiểu HVGH của trẻ VTN 4.2. Khách thể nghiên cứu Nghiên cứu được tiến hành đối với: 150 trẻ VTN, thuộc 02 khối lớp 8 và 9 trường THCS Ngọc Châu, thành phố Hải Dương. Thực hiện phỏng vấn sâu đối với: 01 cán bộ quản lí, 04 giáo viên; 03 trẻ VTN và 05 PHHS trường THCS Ngọc Châu. 5. Phạm vi nghiên cứu 5.1. Giới hạn về thời gian thực hiện Từ tháng 03 năm 2014 - tháng 6 năm 2014 5.2. Giới hạn về không gian nghiên cứu Trường THCS Ngọc Châu, thành phố Hải Dương 5.3. Giới hạn nội dung nghiên cứu Thực trạng HVGH của trẻ VTN tại địa bàn nghiên cứu. Từ đó đề xuất mô hình CTXH nhóm trong việc giảm thiểu HVGH ở các em. 6. Câu hỏi nghiên cứu Nhận thức về HVGH của trẻ VTN như thế nào? Thực trạng và hậu quả HVGH đối với trẻ VTN? Những yếu tố ảnh hưởng đến HVGH của trẻ VTN? 7 Các biện pháp đã áp dụng nhằm giảm thiểu HVGH của trẻ VTN? Những biện pháp nào của CTXH nhóm được đề xuất nhằm giảm thiểu HVGH của trẻ VTN một cách có hiệu quả? Những thuận lợi và khó khăn khi áp dụng biện pháp CTXH nhóm vào can thiệp hỗ trợ nhằm giảm thiểu HVGH của trẻ VTN ở địa bàn nghiên cứu? 7. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 7.1. Mục đích nghiên cứu Tìm hiểu lý luận và thực tiễn về HVGH của trẻ VTN, từ đó thiết kế quy trình vận dụng phương pháp CTXH nhóm vào việc giảm thiểu hành vi tiêu cực này. 7.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Hệ thống hóa các vấn đề lý luận về HVGH của trẻ VTN và phương pháp CTXH nhóm. Đánh giá được thực trạng HVGH của trẻ VTN, các yếu tố ảnh hưởng đến hành vi này. Đề xuất và thực nghiệm biện pháp CTXH nhóm để giảm thiểu HVGH của trẻ VTN. 8. Giả thuyết nghiên cứu HVGH của trẻ VTN ngày càng gia tăng, gây ra nhiều hậu quả tiêu cực cho gia đình, nhà trường và xã hội. Các biện pháp can thiệp nhằm giảm thiểu HVGH chưa được triển khai hiệu quả và chưa phù hợp. Việc vận dụng biện pháp và quy trình can thiệp CTXH nhóm phù hợp có thể đem lại hiệu quả tốt hơn trong việc can thiệp giảm thiểu HVGH của trẻ VTN. 9. Phƣơng pháp nghiên cứu 9.1. Phương pháp phân tích tài liệu Thu thập thông tin từ các công trình khoa học, sách, báo, các số liệu đã được thống kê, các nghiên cứu chính thức về những vấn đề có liên quan đến HVGH. Trên cơ sở đó, chúng tôi tiến hành phân tích, so sánh, tổng hợp các khái niệm về HVGH; cách phân loại HVGH; các yế u tố ảnh hưởng đế n HVGH; các hình thức giảm thiểu HVGH; lý luận về CTXH; đặc điểm tâm, sinh lý của trẻ VTN… làm cơ sở lý luận cho việc xác định những yếu tố ảnh hưởng đế n HVGH ở trẻ VTN, cũng như đề xuất biê ̣n pháp can thiê ̣p dưới góc đôCTXH. ̣ 8 9.2. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi Sử dụng phiếu điều tra, tiến hành khảo sát 150 học sinh thuộc lứa tuổi VTN ở 02 khối lớp 8 và 9, nhằm tìm hiể u thực trạng về nhận thức , nguyên nhân , hậu quả, các yếu tố ảnh hưởng đến HVGH của trẻ VTN, cũng như các biện pháp can thiệp đã được áp dụng. 9.3. Phương pháp phỏng sâu Được thực hiê ̣n với học sinh, PHHS, các thầy cô giáo và cán bộ quản lý giáo dục nhằm tìm hiểu thực trạng về nhận thức, nguyên nhân, hậu quả, các yếu tố ảnh hưởng… đến HVGH của trẻ VTN. Tìm hiểu thái độ và biện pháp can thiệp, xử lí của gia đình và nhà trường trước các biểu hiện của HVGH. 9.4. Phương pháp quan sát Quan sát những thay đổi về trạng thái tình cảm của trẻ VTN trong quá trình tham gia hoạt động thực nghiệm với phương pháp CTXH nhóm (lời nói, hành vi, cử chỉ, những biểu hiện cảm xúc... ). Từ những quan sát này, chúng tôi phân tích và đưa ra đánh giá về những chuyển biến của trẻ VTN (trong nhận thức, thái độ và hành vi) từ buổi sinh hoạt đầu tiên cho đến khi kết thúc hoạt động nhóm. 9.5. Phương pháp CTXH nhóm Tiến hành thực nghiệm phương pháp CTXH nhóm dựa trên mô hình „„nhóm xã hội hóa‟‟ đối với nhóm trẻ VTN có HVGH ở mức độ cao. Mục đích: tạo cho các em môi trường sinh hoạt bình đẳng, hòa nhập, thân thiện và giúp đỡ. Thông qua mối quan hệ tương tác giữa các thành viên, các em được tăng cường sự hiểu biết, chia sẻ kinh nghiệm và hợp tác. Nội dung các kiến thức về kỹ năng sống, kỹ năng ứng phó kiểm soát cảm xúc tiêu cực, đặc biệt kiến thức về HVGH là những chủ đề chính được đưa ra trong các buổi sinh hoạt, thảo luận nhóm. Nội dung, mục đích quan trọng nhất của phương pháp CTXH nhóm là giúp các thành viên trong nhóm thay đổi nhận thức, thái độ, cuối cùng chuyển việc thực hiện hành vi tiêu cực sang hành vi tích cực, phù hợp chuẩn mực xã hội. Qua đó, làm giảm thiểu các hành vi lệch chuẩn nói chung, trong đó có HVGH nói riêng . 9.6. Phương pháp thống kê toán học Sử dụng phần mềm SPSS để xử lý kết quả điều tra và thực nghiệm. 9 10. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, khuyến nghị, danh mục tài liệu tham khảo và phần phụ lục luận văn gồm có 3 chương: Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn về hành vi gây hấn của trẻ vị thành niên và phương pháp công tác xã hội nhóm. Chương 2: Thực trạng và các yếu ảnh hưởng đến hành vi gây hấn của trẻ vị thành niên. Chương 3: Biện pháp can thiệp của công tác xã hội nhóm nhằm giảm thiểu hành vi gây hấn cho trẻ vị thành niên. 10 NỘI DUNG CHƢƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ HÀNH VI GÂY HẤN CỦA TRẺ VỊ THÀNH NIÊN VÀ PHƢƠNG PHÁP CÔNG TÁC XÃ HỘI NHÓM 1.1. Một số khái niệm công cụ của đề tài 1.1.1. Các khái niệm công cụ liên quan đến lý luận về hành vi gây hấn 1.1.1.1. Khái niệm hành vi gây hấn Hiện nay, trên thế giới cũng như ở Việt Nam có khá nhiều định nghĩa khác nhau về HVGH. Các nhà khoa học xã hội đã có những tranh luận gay gắt nhằm xác định nội hàm của khái niệm này. Trong tâm lí học, khoa học hành vi và khoa học xã hội, gây hấn là hành vi giữa những cá thể trong cùng một loài với mục đích sỉ nhục, gây đau đớn và tổn hại. Ferguson và Beaver (2009) định nghĩa “gây hấn là hành vi với ý định gia tăng sự thống trị xã hội của sinh vật này liên quan tới vị trí thống trị của sinh vật khác”. Trong từ điển Mtd Eva 300 - Lạc Việt, danh từ “aggression” được dịch ra tiếng Việt với các nghĩa là: sự xâm lược, sự công kích, sự gây sự, sự gây hấn, hung tính. Theo từ điển thông dụng tiếng Pháp Larouse giải thích thuật ngữ “aggression” chỉ tính nết một người hung hăng, hung bạo, cố tình làm tổn thương người khác và chính mình trên phương diện thể chất lẫn tinh thần. Theo từ điển Tâm lí học do Vũ Dũng chủ biên năm 2008 đã dịch từ “aggression” thành “xâm kích” với cách giải nghĩa như sau: “hành vi của cá nhân hay tập thể gây thiệt hại về tâm lí hoặc thể chất, thậm chí diệt trừ người hay nhóm khác”, (trích theo Vũ Dũng (chủ biên), Từ điển Tâm lí học, NXB Khoa học xã hội, 2008) [9, tr.37] Theo GS.TS Trần Thị Minh Đức: Gây hấn (aggression- còn gọi là xâm kích, xâm lược, bạo lực, hung tính) được hiểu là hành vi làm tổn thương, gây hại đến người khác, hay chính mình về tâm lí, thực thể hoặc làm tổn hại đến vật thể xung quanh một cách cố ý dù cho mục tiêu có đạt được hay không [13, tr.18]. 11 Từ các quan điểm nêu trên, một khái niệm chung nhất về HVGH có thể được xác định như sau: “Hành vi gây hấn là hành vi có chủ ý nhằm gây tổn thương cho người và vật chất xung quanh, dù mục đích có đạt được hay chưa”. Trong nghiên cứu này, chúng tôi sử dụng khái niệm HVGH và các khái niệm công cụ có liên quan để phục vụ cho mục đích nghiên cứu thực trạng về nhận thức, nguyên nhân, hậu quả, cách thức giảm thiểu HVGH ở trẻ VTN dưới góc độ CTXH. 1.1.1.2. Bản chất của hành vi gây hấn  Gây hấn là hành vi có chủ ý, có ý thức Mọi hành vi có tính toán, cố tình làm tổn thương người khác hoặc làm tổn hại vật chất xung quanh đều là HVGH. Khi xét HVGH không căn cứ trên một chuẩn mực nền văn hóa định sẵn, thậm chí ngay trong HVGH không bao gồm ý nghĩa chính trị trong đó. Lát cắt của HVGH là khi chủ thể xuất hiện ý đồ tấn công người khác đến khi hành động đó diễn ra cho dù ý đồ có thành công hay không. Vô tình làm ai đó bị tổn thương không phải là một hành động gây hấn vì ở đây không có ý định làm hại. Tương tự như vậy, những hành động gây hại mà không có chủ ý thì không gây hận thù, vì vậy không phải là hành động gây hấn. Gây hấn chỉ tính chất của hành vi là tính hung hãn, hung tính, tính xâm kích, hành vi cố ý gây tổn hại cho người khác, đối tượng thường có xu hướng dùng sức mạnh cơ học hoặc sử dụng vũ khí làm công cụ tấn công người khác.  Gây hấn làm tổn hại đến thể chất và tinh thần - Gây hấn làm tổn hại về mặt thể chất: biểu hiện ở việc sử dụng cơ bắp như đám, đá, tát, xô đẩy hay dùng những dụng cụ như gậy, roi, gạch, đá… đánh, ném vào người khác; sử dụng bom, súng và các loại vũ khí giết người hàng loạt… - Gây hấn làm tổn hại về mặt tinh thần: biểu hiện qua việc dùng lời nói miệt thị, khiêu khích, nhạo báng, đe dọa tấn công, nhắn tin, gọi điện, đe dọa trực tiếp hoặc nặc danh, chửi mắng, lăng mạ, nói xấu, la hét, dọa nạt, sỉ nhục, làm cho người khác cảm thấy mất an toàn… Ngoài ra, gây hấn về mặt tinh thần còn biểu hiện ở các khía cạnh khác như xúi giục, cưỡng ép người khác thực hiện hành vi không phù hợp khiến người đó phát triển không bình thường về mặt cảm xúc, gặp khó khăn trong giao tiếp xã hội, hoặc tạo áp lực buộc người khác phải làm những điều vượt quá khả năng, sức khỏe, lứa tuổi. 12
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan