Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Lêi nãi ®Çu.
Trong c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n-íc, c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng
®Òu cã ®ãng gãp nhÊt ®Þnh vµ lu«n tù c¶i tiÕn ®Ó v-¬n tíi sù hoµn thiÖn.
B¶o hiÓm lµ mét ngµnh dÞch vô, cã gi¸ trÞ quan träng trong nÒn kinh tÕ
quèc d©n. B¶o hiÓm kh«ng chØ thùc hiÖn viÖc huy ®éng vèn cho nÒn kinh tÕ
mµ ®iÒu quan träng lµ gãp phÇn ®¶m b¶o æn ®Þnh tµi chÝnh cho c¸c c¸ nh©n,
gia ®×nh, cho mäi tæ chøc vµ doanh nghiÖp ®Ó kh«i phôc ®êi sèng vµ ho¹t
®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Ngµy nay b¶o hiÓm kh«ng cßn xa l¹ mµ ®· len lái
®Õn mäi lµng quª, mäi c¬ quan, doanh nghiÖp vµ ®· th©m nhËp vµo mäi ho¹t
®éng trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi. Kinh tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn, ®êi sèng
cµng cao th× nhu cÇu b¶o hiÓm ngµy cµng lín, cµng xuÊt hiÖn nhiÒu nghiÖp vô
míi.
B¶o hiÓm x· héi (BHXH) kh«ng nh÷ng lµ mét lo¹i h×nh b¶o hiÓm mµ
nã cßn lµ mét c¬ chÕ b¶o vÖ ng-êi lao ®éng trong tr-êng hîp ng-êi lao ®éng
mÊt, gi¶m thu nhËp t¹m thêi hoÆc vÜnh viÔn do mÊt, gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng.
BHXH mµ cßn lµ mét trong nh÷ng hÖ thèng b¶o ®¶m x· héi.
Lµ mét sinh viªn cña Tr-êng §¹i häc Kinh TÕ Quèc D©n vµ t-¬ng lai lµ
mét ng-êi tham gia lµm c«ng t¸c B¶o HiÓm em ®· chän thùc tËp t¹i BHXH
QuËn Hai Bµ Tr-ng. Qua mét thêi gian thùc tËp t¹i ®©y ®· gióp cho em cã c¸i
nh×n s©u s¸t h¬n trong c«ng viÖc thùc tÕ cña ngµnh BHXH. Vµ trong qu¸ tr×nh
thùc tËp, em ®-îc may m¾n vµo thùc tËp t¹i bé phËn thu BHXH cña quËn. Do
®-îc häc tËp, h-íng dÉn, chØ b¶o vµ thùc hµnh lµm c¸c c«ng viÖc cña mét c¸n
bé thu ph¶i lµm em chän cho m×nh ®Ò tµi ®Ó lµm chuyªn ®Ò thùc tËp lµ: “C«ng
t¸c thu BHXH t¹i B¶o HiÓm X· Héi QuËn Hai Bµ Tr-ng”
Bµi viÕt cña em gåm 3 phÇn chÝnh sau:
PhÇn I:
Tæng quan vÒ BHXH vµ c«ng t¸c thu BHXH.
PhÇn II:
Thùc tr¹ng c«ng t¸c thu BHXH QuËn Hai Bµ Tr-ng.
1
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
PhÇn III:
Mét sè kiÕn nghÞ ®èi víi c«ng t¸c thu BHXH ë BHXH QuËn Hai
Bµ Tr-ng.
§-îc sù quan t©m chØ b¶o tËn t×nh cña c¸c c«, c¸c chó vµ cña c¸c anh,
chÞ t¹i c¬ quan nªn ®· gióp em cã thÓ hoµn thµnh bµi viÕt cña m×nh. Tuy
nhiªn, do ®©y lµ lÇn ®Çu em ®-îc lµm quen víi c«ng viÖc thùc tÕ vµ tù viÕt nªn
kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt, em mong ®-îc sù th«ng c¶m vµ chØ b¶o,
®ãng gãp ý kiÕn cña thÇy c« gi¸o cña c¸c c«, c¸c chó, c¸c anh, c¸c chÞ vµ c¸c
b¹n.
Em xin ch©n thµnh biÕt ¬n.
2
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
PhÇn I:
Tæng quan vÒ BHXH vµ c«ng t¸c thu BHXH.
I.B¶n chÊt, ®èi t-îng, chøc n¨ng vµ tÝnh chÊt cña BHXH.
1.B¶n chÊt cña BHXH.
1.1.Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña BHXH.
Cïng víi sù ra ®êi cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸, søc lao ®éng trë thµnh
hµng ho¸ ®-îc mua b¸n trªn thÞ tr-êng lµm ph¸t sinh quan hÖ thuª m-ín lao
®éng. Thêi kú ®Çu chñ sö dông lao ®éng chØ cam kÕt tr¶ c«ng cho ng-êi lao
®éng theo thêi gian hä lµm viÖc, kh«ng tr¶ c«ng thêi gian ng-êi lao ®éng nghØ
lµm viÖc do hä bÞ èm ®au tai n¹n… §iÒu ®ã ®· g©y khã kh¨n kh«ng Ýt cho
ng-êi lao ®éng ®Æc biÖt khi thêi gian lao ®éng cña hä bÞ kÐo dµi kh«ng ®ñ ®Ó
cho hä t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng. Tr-íc t×nh tr¹ng ®ã nh÷ng ng-êi lao ®éng
liªn kÕt l¹i víi nhau ®Êu tranh chèng l¹i giíi chñ, ®ßi hä ph¶i tr¶ tiÒn l-îng
víi mét møc nhÊt ®Þnh cho nh÷ng ng-êi lao ®éng ph¶i nghØ lao ®éng v× nh÷ng
rñi ro trªn.
M©u thuÉn nµy kÐo dµi ¶nh h-ëng ®Õn ®êi sèng kinh tÕ x· héi do ®ã
nhµ n-íc ®· ph¶i ®øng ra can thiÖp b»ng c¸ch b¾t buéc c¶ ng-êi lao ®éng vµ
chñ sö dông lao ®éng ph¶i trÝch thu nhËp hµng th¸ng ®Ó ®ãng vµo quü chung,
tõ ®ã bï ®¾p mét phÇn thu nhËp bÞ mÊt khi ng-êi lao ®éng gÆp ph¶i rñi ro. Vµ
khi thiÕu sÏ ®-îc sù hç trî tõ Ng©n s¸ch Nhµ n-íc vµ ®©y ®-îc gäi lµ BHXH.
Nh- vËy BHXH ra ®êi lµ sù bï ®¾p mét phÇn thu nhËp bÞ mÊt cho ng-êi
lao ®éng khi gÆp ph¶i rñi ro lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc
lµm. Qua ®ã h×nh thµnh mét quü tµi chÝnh tËp trung cã sù ®ãng gãp cña ng-êi
lao ®éng, ng-êi chñ sö dông lao ®éng vµ Nhµ n-íc. Tõ ®ã gióp ng-êi lao
®éng vµ gia ®×nh hä æn ®Þnh cuéc sèng cña chÝnh m×nh.
1.2.B¶n chÊt cña BHXH.
Con ng-êi muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn tr-íc hÕt ph¶i ¨n, mÆc, ë vµ ®i l¹i
v.v… §Ó tháa m·n nh÷ng nhu cÇu tèi thiÓu ®ã, ng-êi ta ph¶i lao ®éng ®Ó lµm
3
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
ra nh÷ng s¶n phÈm cÇn thiÕt. Khi s¶n phÈm ®-îc t¹o ra ngµy cµng nhiÒu th×
®êi sèng con ng-êi ngµy cµng ®Çy ®ñ vµ hoµn thiÖn, x· héi ngµy cµng v¨n
minh h¬n. Nh- vËy, viÖc tháa m·n nh÷ng nhu cÇu sinh sèng vµ ph¸t triÓn cña
con ng-êi phô thuéc vµo chÝnh kh¶ n¨ng lao ®éng cña hä. Nh-ng trong thùc tÕ
kh«ng ph¶i lóc nµo con ng-êi còng chØ gÆp thuËn lîi, cã ®Çy ®ñ thu nhËp vµ
mäi ®iÒu kiÖn sinh sèng b×nh th-êng. Tr¸i l¹i, cã rÊt nhiÒu tr-êng hîp khã
kh¨n bÊt lîi, Ýt nhiÒu ngÉu nhiªn ph¸t sinh lµm cho ng-êi ta bÞ gi¶m hoÆc mÊt
thu nhËp hoÆc c¸c ®iÒu kiÖn sinh sèng kh¸c. Ch¼ng h¹n, bÊt ngê bÞ èm ®au
hay bÞ tai n¹n trong lao ®éng, mÊt viÖc lµm hay khi tuæi giµ kh¶ n¨ng lao ®éng
vµ kh¶ n¨ng tù phôc vô bÞ suy gi¶m v.v… Khi r¬i vµo nh÷ng tr-êng hîp nµy,
c¸c nhu cÇu cÇn thiÕt trong cuéc sèng kh«ng v× thÕ mµ mÊt ®i, tr¸i l¹i cã c¸i
cßn t¨ng lªn, thËm chÝ cßn xuÊt hiÖn mét sè nhu cÇu míi nh-: cÇn ®-îc kh¸m
ch÷a bÖnh vµ ®iÒu trÞ khi èm ®au; tai n¹n th-¬ng tËt nÆng cÇn ph¶i cã ng-êi
ch¨m sãc nu«i d-ìng v.v… Bëi vËy, muèn tån t¹i vµ æn ®Þnh cuéc sèng, con
ng-êi vµ x· héi ph¶i t×m ra vµ thùc tÕ ®· t×m ra nhiÒu c¸ch gi¶i quyÕt kh¸c
nhau nh-: san sÎ, ®ïm bäc lÉn nhau trong néi bé céng ®ång; ®i vay, ®i xin
hoÆc dùa vµo sù cøu trî cña Nhµ n-íc v.v…Râ rµng, nh÷ng c¸ch ®ã hoµn toµn
thô ®éng vµ kh«ng ch¾c ch¾n.
Khi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn, viÖc thuª m-ín nh©n c«ng trë
nªn phæ biÕn. Lóc ®Çu ng-êi chñ chØ cam kÕt tr¶ c«ng lao ®éng, nh-ng vÒ sau
ph¶i ®· cam kÕt c¶ viÖc b¶o ®¶m cho ng-êi lµm thuª cã mét sè thu nhËp nhÊt
®Þnh ®Ó hä trang tr¶i nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu khi kh«ng may bÞ èm ®au, tai
n¹n, thai s¶n v.v… Trong thùc tÕ, nhiÒu khi c¸c tr-êng hîp trªn kh«ng x¶y ra
vµ ng-êi chñ kh«ng ph¶i chi ra mét ®ång nµo. Nh-ng còng cã khi x¶y ra dån
®Ëp, buéc hä mét lóc ph¶i bá ra nhiÒu kho¶n tiÒn lín mµ hä kh«ng muèn. V×
thÕ, m©u thuÉn chñ- thî ph¸t sinh, giíi thî liªn kÕt ®Êu tranh buéc giíi chñ
thùc hiÖn cam kÕt. Cuéc ®Êu tranh nµy diÔn ra ngµy cµng réng lín vµ cã t¸c
®éng nhiÒu mÆt ®Õn ®êi sèng kinh tÕ x· héi. Do vËy, Nhµ n-íc ®· ph¶i ®øng
ra can thiÖp vµ ®iÒu hoµ m©u thuÉn. Sù can thiÖp nµy mét mÆt lµm t¨ng ®-îc
vai trß cña Nhµ n-íc, mÆt kh¸c buéc c¶ giíi chñ vµ giíi thî ph¶i ®ãng gãp
4
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
mét kho¶n tiÒn nhÊt ®Þnh hµng th¸ng ®-îc tÝnh to¸n chÆt chÏ dùa trªn c¬ së
x¸c suÊt rñi ro x¶y ra ®èi víi ng-êi lµm thuª. Sù ®ãng gãp cña c¶ chñ vµ thî
h×nh thµnh mét quü tiÒn tÖ tËp trung trªn ph¹m vi mét quèc gia. Quü nµy cßn
®-îc bæ sung tõ ng©n s¸ch Nhµ n-íc khi cÇn thiÕt nh»m ®¶m b¶o cho ng-êi
lao ®éng khi gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè bÊt lîi. ChÝnh nhê nh÷ng mèi quan hÖ
rµng buéc ®ã mµ rñi ro, bÊt lîi c¶ ng-êi lao ®éng ®-îc dµn tr¶i, cuéc sèng cña
ng-êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä ®-îc ®¶m b¶o æn ®Þnh. Giíi chñ còng thÊy
m×nh cã lîi vµ ®-îc b¶o vÖ, s¶n xuÊt kinh doanh diÔn ra b×nh th-êng, tr¸nh
nh÷ng x¸o trén kh«ng cÇn thiÕt. V× vËy, nguån quü tiÒn tÖ tËp trung ®-îc thiÕt
lËp ngµy cµng lín vµ nhanh chãng. Kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt c¸c ph¸t sinh lín cña
quü ngµy cµng ®¶m b¶o.
Toµn bé nh÷ng ho¹t ®éng ®èi víi nh÷ng mèi quan hÖ rµng buéc chÆt
chÏ trªn ®-îc thÕ giíi quan niÖm lµ b¶o hiÓm x· héi ®èi víi ng-êi lao ®éng.
Nh- vËy, BHXH lµ sù ®¶m b¶o thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp ®èi
víi ng-êi lao ®éng khi hä gÆp ph¶i nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶
n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm trªn c¬ së h×nh thµnh vµ sö dông mét quü tiÒn tÖ
tËp trung nh»m ®¶m b¶o ®êi sèng cho ng-êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä gãp phÇn
b¶o ®¶m an toµn x· héi.
Víi c¸ch hiÓu nh- trªn, b¶n chÊt cña BHXH ®-îc thÓ hiÖn ë nh÷ng
néi dung chñ yÕu sau ®©y:
- BHXH lµ nhu cÇu kh¸ch quan, ®a d¹ng vµ phøc t¹p cña x· héi, nhÊt lµ
trong x· héi mµ s¶n xuÊt hµng ho¸ ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr-êng, mèi quan
hÖ thuª m-ín lao ®éng ph¸t triÓn ®Õn mét møc ®é nµo ®ã. Kinh tÕ cµng ph¸t
triÓn th× BHXH cµng ®a d¹ng vµ hoµn thiÖn. V× thÕ cã thÓ nãi kinh tÕ lµ nÒn
t¶ng cña BHXH hay BHXH kh«ng v-ît qu¸ tr¹ng th¸i kinh tÕ cña mçi n-íc.
- Mèi quan hÖ gi÷a c¸c bªn trong BHXH ph¸t sinh trªn c¬ së quan hÖ
lao ®éng vµ ph¸t sinh gi÷a 3 bªn: Bªn tham gia BHXH, bªn BHXH vµ bªn
®-îc BHXH. Bªn tham gia BHXH chØ lµ ng-êi lao ®éng hoÆc c¶ ng-êi lao
®éng vµ ng-êi sö dông lao ®éng. Bªn BHXH (bªn nhËn nhiÖm vô BHXH)
th«ng th-êng lµ c¬ quan chuyªn tr¸ch do Nhµ n-íc lËp ra vµ b¶o trî. Bªn ®-îc
5
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
BHXH lµ ng-êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä khi cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn rµng buéc cÇn
thiÕt.
- Nh÷ng biÕn cè lµm gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm
trong BHXH cã thÓ lµ nh÷ng rñi ro ngÉu nhiªn tr¸i víi ý muèn chñ quan cña
con ng-êi nh-: èm ®au, tai n¹n lao ®éng, bÖnh nghÒ nghiÖp… HoÆc còng cã
thÓ lµ nh÷ng tr-êng hîp x¶y ra kh«ng hoµn toµn ngÉu nhiªn nh-: tuæi giµ, thai
s¶n… §ång thêi nh÷ng biÕn cè ®ã cã thÓ diÔn ra c¶ trong vµ ngoµi qu¸ tr×nh
lao ®éng.
- PhÇn thu nhËp cña ng-êi lao ®éng bÞ gi¶m hoÆc mÊt ®i khi gÆp ph¶i
nh÷ng biÕn cè, rñi ro sÏ ®-îc bï ®¾p hoÆc thay thÕ b»ng mét quü tiÒn tÖ tËp
trung ®-îc tån tÝch l¹i. Nguån quü nµy do bªn tham gia BHXH ®ãng gãp lµ
chñ yÕu, ngoµi ra cßn ®-îc sù hç trî cña Nhµ n-íc.
- Môc tiªu cña BHXH lµ nh»m th¶o m·n nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu cña
ng-êi lao ®éng trong tr-êng hîp bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp, mÊt viÖc lµm.
Môc tiªu nµy ®· ®-îc tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO) cô thÓ ho¸ nh- sau:
+ §Òn bï cho ng-êi lao ®éng nh÷ng kho¶n thu nhËp bÞ mÊt ®Ó ®¶m b¶o
nhu cÇu sinh sèng thiÕt yÕu cña hä.
+ Ch¨m sãc søc khoÎ vµ chèng bÖnh tËt.
+ X©y dùng ®iÒu kiÖn sèng ®¸p øng nhu cÇu cña d©n c- vµ c¸c nhu cÇu
®Æc biÖt cña ng-êi giµ, ng-êi tµn tËt vµ trÎ em.
Víi nh÷ng môc tiªu trªn, BHXH ®· trë thµnh mét trong nh÷ng quyÒn
con ng-êi vµ ®-îc §¹i héi ®ång Liªn hîp quèc thõa nhËn vµ ghi vµo Tuyªn
ng«n Nh©n quyÒn ng¯y 10/12/1948 r»ng: “TÊt c° mäi ngêi víi t c¸ch l¯
thµnh viªn cña x· héi cã quyÒn h-ëng BHXH, quyÒn ®ã ®-îc ®Æt c¬ së trªn sù
tho¶ m·n c¸c quyÒn vÒ kinh tÕ, x· héi vµ v¨n ho¸ nhu cÇu cho nh©n c¸ch vµ
sù tù do ph¸t triÓn cða con ngêi”.
T¹i n-íc ta, BHXH lµ mét bé phËn quan träng trong chÝnh s¸ch b¶o
®¶m an sinh x· héi. Ngoµi BHXH, chÝnh s¸ch b¶o ®¶m BHXH cßn cã cøu trî
x· héi vµ -u ®·i x· héi.
6
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Cøu trî x· héi lµ sù gióp ®ì cña nhµ n-íc vµ x· héi vÒ c¸c thu nhËp vµ
c¸c ®iÒu kiÖn sinh sèng kh¸c ®èi víi mäi thµnh viªn cña x· héi, trong nh÷ng
tr-êng hîp bÞ bÊt h¹nh, rñi ro, nghÌo ®ãi, kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng ®Ó tù lo cuéc
sèng tèi thiÓu cña b¶n th©n vµ gia ®×nh. Sù gióp ®ì nµy ®-îc thùc hiÖn tõ c¸c
nguån quü dù phßng cña Nhµ n-íc, b»ng tiÒn hoÆc b»ng hiÖn vËt ®ãng gãp
cña c¸c tæ chøc x· héi vµ nh÷ng ng-êi h¶o t©m.
¦u ®·i x· héi lµ sù ®·i ngé ®Æc biÖt c¶ vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn cña Nhµ
n-íc, cña x· héi nh»m ®Òn ®¸p c«ng lao ®èi víi nh÷ng ng-êi hay mét bé phËn
x· héi cã nhiÒu cèng hiÕn cho x· héi. Ch¼ng h¹n nh÷ng ng-êi cã c«ng víi
n-íc, liÖt sü vµ th©n nh©n liÖt sü, th-¬ng binh, bÖnh binh v.v.v…§Òu lµ nh÷ng
®èi t-îng ®-îc h-ëng sù ®·i ngé cña Nhµ n-íc, cña x· héi, -u ®·i x· héi
tuyÖt nhiªn kh«ng ph¶i lµ sù bè thÝ, ban ¬n, mµ nã lµ mét chÝnh s¸ch x· héi cã
môc tiªu chÝnh trÞ – kinh tÕ – x· héi, gãp phÇn cñng cè thÓ chÕ chÝnh trÞ cña
Nhµ n-íc tr-íc m¾t vµ l©u dµi, ®¶m b¶o sù c«ng b»ng x· héi.
MÆc dï cã nhiÒu ®iÓm kh¸c nhau vÒ ®èi t-îng vµ ph¹m vi, song BHXH,
cøu trî x· héi vµ -u ®·i x· héi lµ nh÷ng chÝnh s¸ch x· héi kh«ng thÓ thiÕu
®-îc cña mét quèc gia. Nh÷ng chÝnh s¸ch nµy lu«n bæ sung cho nhau vµ tÊt c¶
®Òu gãp phÇn ®¶m b¶o an toµn x· héi.
2. §èi t-îng cña BHXH
BHXH ra ®êi vµo nh÷ng n¨m gi÷a thÕ kû 19, khi nÒn c«ng nghiÖp vµ
nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ®· b¾t ®Çu ph¸t triÓn m¹nh mÏ ë c¸c n-íc ch©u ¢u. Tõ
n¨m 1883, ë n-íc Phæ (CHLB §øc ngµy nay) ®· ban hµnh ®¹o luËt b¶o hiÓm
y tÕ. Mét sè n-íc ch©u ¢u vµ B¾c Mü m·i ®Õn cuèi nh÷ng n¨m 1920 míi cã
®¹o luËt vÒ BHXH.
BHXH lµ mét hÖ thèng ®¶m b¶o kho¶n thu nhËp bÞ gi¶m hoÆc bÞ mÊt ®i
do ng-êi lao ®éng bÞ gi¶m hoÆc bÞ mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, bÞ mÊt viÖc lµm v×
c¸c nguyªn nh©n rñi ro nh- èm ®au, tai n¹n lao ®éng, giµ yÕu ... ChÝnh v× vËy,
®èi t-îng cña BHXH chÝnh lµ thu nhËp cña ng-êi lao ®éng bÞ biÕn ®éng gi¶m
hoÆc mÊt ®i do bÞ gi¶m hoÆc mÊt kh¶ n¨ng lao ®éng, mÊt viÖc lµm cña nh÷ng
ng-êi tham gia BHXH.
7
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
§èi t-îng tham gia BHXH lµ ng-êi lao ®éng vµ ng-êi sö dông lao
®éng. Tuy vËy, tuú theo ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña mçi n-íc mµ
®èi t-îng nµy cã thÓ lµ tÊt c¶ hoÆc mét bé phËn nh÷ng ng-êi lao ®éng nµo ®ã.
HÇu hÕt c¸c n-íc khi míi cã chÝnh s¸ch BHXH, ®Òu thùc hiÖn BHXH
®èi víi c¸c viªn chøc Nhµ n-íc, nh÷ng ng-êi lµm c«ng h-ëng l-¬ng. ViÖt
nam còng kh«ng v-ît ra khái thùc tÕ nµy, mÆc dï biÕt r»ng nh- vËy lµ kh«ng
b×nh ®¼ng gi÷a tÊt c¶ nh÷ng ng-êi lao ®éng.
NÕu xem xÐt trªn mèi quan hÖ rµng buéc trong BHXH, ngoµi ng-êi lao
®éng cßn cã ng-êi sö dông lao ®éng vµ c¬ quan BHXH, d-íi sù b¶o trî cña
Nhµ n-íc. Ng-êi sö dông lao ®éng ®ãng gãp vµo quü BHXH lµ tr¸ch nhiÖm
cña hä ®Ó b¶o hiÓm cho ng-êi lao ®éng mµ hä sö dông. Cßn c¬ quan BHXH
nhËn sù ®ãng gãp cña ng-êi lao ®éng vµ ng-êi sö dông lao ®éng, ph¶i cã
tr¸ch nhiÖm qu¶n lý vµ sö dông quü ®Ó thùc hiÖn mäi c«ng viÖc vÒ BHXH ®èi
víi ng-êi lao ®éng. Nã quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña BHXH mét c¸ch
æn ®Þnh vµ bÒn v÷ng.
3.Chøc n¨ng cña BHXH.
Chøc n¨ng lµ sù kh¸i qu¸t cña c¸c nhiÖm vô c¬ b¶n, lµ d¹ng ho¹t ®éng
®Æc tr-ng vµ kh¸i qu¸t nhÊt cña tæ chøc hay c¸ nh©n g¾n víi chøc danh nµo ®ã
trong mét hÖ thèng tæ chøc ho¹t ®éng thuéc ph¹m vi nhÊt ®Þnh trong x· héi.
Còng nh- c¸c thµnh phÇn kh¸c cña nÒn kinh tÕ b¶o hiÓm, BHXH cã hai chøc
n¨ng c¬ b¶n lµ chøc n¨ng ph©n phèi vµ chøc n¨ng gi¸m ®èc. Tuy nhiªm do
tÝnh ®Æc thï cña m×nh, BHXH kh«ng nh÷ng cã tÝnh kinh tÕ mµ cßn cã tÝnh x·
héi rÊt cao. V× vËy vÒ tæng qu¸t, BHXH cã nh÷ng chøc n¨ng sau:
3.1.B¶o ®¶m thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cho ng-êi lao
®éng ®-îc b¶o hiÓm khi hä bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp do bÞ gi¶m hoÆc mÊt
kh¶ n¨ng lao ®éng hoÆc mÊt viÖc lµm theo nh÷ng ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh.
Nãi lµ b¶o ®¶m hay thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cho ng-êi
lao ®éng lµ nãi sù thay thÕ hoÆc bï ®¾p ®ã nhÊt ®Þnh ph¶i x¶y ra, x¶y ra ®óng
nh- thÕ chø kh«ng thÓ nµo kh¸c khi ng-êi lao ®éng r¬i vµo c¸c tr-êng hîp nãi
trªn vµ héi tô c¸c ®iÒu kiÖn quy ®Þnh. Së dÜ nh- vËy lµ gi÷a ng-êi lao ®éng vµ
8
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
c¬ quan BHXH cã mèi quan hÖ hÕt søc chÆt chÏ. Quan hÖ nµy ph¸t sinh trªn
c¬ së lao ®éng vµ quan hÖ tµi chÝnh BHXH. Quan hÖ ®ã diÔm ra gi÷a 3 bªn:
bªn tham gia b¶o hiÓm, bªn nhËn b¶o hiÓm vµ bªn ®-îc b¶o hiÓm. Bªn tham
gia b¶o hiÓm tr-íc hÕt lµ ng-êi sö dông lao ®éng cã tr¸ch nhiÖm ph¶i ®ãng
phÝ ®Ó b¶o hiÓm cho ng-êi lao ®éng mµ m×nh sö dông, ®ång thêi ng-êi lao
®éng còng ph¶i cã tr¸ch nhiÖm ®ãng phÝ ®Ó tù b¶o hiÓm cho m×nh. Sù ®ãng
gãp nµy lµ b¾t buéc, ®Òu kú vµ theo nh÷ng møc quy ®Þnh cho bªn nhËn b¶o
hiÓm, ®ã lµ c¬ quan BHXH chuyªn nghiÖp. Khi ng-êi lao ®énh héi ®ñ c¸c
®iÒu kiÖn cÇn thiÕt th× nhÊt ®Þnh hä sÏ ®-îc h-ëng trî cÊp víi møc h-ëng, thêi
®iÓm vµ thêi h¹n h-ëng ph¶i ®óng quy ®Þnh, dï cho ng-êi lao ®éng hay ng-êi
sö dông lao ®éng cã muèn hay kh«ng.
3.2.Ph©n phèi l¹i thu nhËp.
BHXH lµ b¶o ®¶m thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cho ng-êi
lao ®éng khi hä bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp do èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao
®éng, thÊt nghiÖp, tuæi giµ, b»ng c¸ch h×nh thµnh vµ sö dông mét quü tµi chÝnh
tËp trung ®-îc tån tÝch dÇn bëi sù ®ãng gãp nh÷ng ng-êi sö dông lao ®éng,
ng-êi lao ®éng vµ sù hç trî cña Nhµ n-íc.
Nh- vËy ng-êi sö dông lao ®éng b¾t buéc ph¶i ®ãng gãp vµ quü BHXH
lµ ®Ó b¶o hiÓm nh-ng kh«ng ph¶i trùc tiÕp cho m×nh mµ cho ng-êi lao ®éng
do ng-êi sö dông nªn kh«ng ®-îc quyÒn h-ëng trî cÊp, nh-ng lao ®éng cã
®ãng gãp vµo quü BHXH míi cã quyÒn h-ëng trî cÊp nh-ng do cßn khoÎ
m¹nh, cã viÖc lµm vµ cã thu nhËp b×nh th-êng nªn còng kh«ng ®-îc h-ëng trî
cÊp b¶o hiÓm. Sè l-îng nh÷ng ng-êi kh«ng ®-îc h-ëng trî cÊp nh- vËy
th-êng chiÕm tû träng rÊt lín trong tæng sè ng-êi tham gia ®ãng gãp b¶o
hiÓm. ChØ nh÷ng ng-êi lao ®éng bÞ gi¶m hoÆc mÊt thu nhËp trong nh÷ng
tr-êng hîp x¸c ®Þnh vµ cã ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt míi ®-îc h-ëng trî cÊp
tõ quü BHXH. Sè l-îng nh÷ng ng-êi nµy th-êng chiÕm tû träng nhá trong sè
nh÷ng ng-êi tham gia ®ãng gãp nªu trªn. Nh- vËy, BHXH ®· lÊy sè ®«ng bï
sè Ýt vµ thùc hiÖn chøc n¨ng ph©n phèi l¹i thu nhËp theo c¶ chiÒu däc vµ chiÒu
ngang gi÷a nh÷ng ng-êi lao ®éng cã thu nhËp thÊp h¬n, gi÷a nh÷ng ng-êi
9
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
khoÎ m¹nh ®ang lµm viÖc víi nh÷ng ng-êi èm yÕu ph¶i nghØ viÖc vµ kh¸i qu¸t
h¬n lµ sè ®«ng nh÷ng ng-êi ®ãng gãp vµo quü BHXH ®Òu kú víi sè Ýt nh÷ng
ng-êi h-ëng trî cÊp theo chÕ ®é x¸c ®Þnh. §iÒu ®ã còng gãp phÇn vµo viÖc
thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi.
3.3.Gãp phÇn kÝch thÝch, khuyÕn khÝch ng-êi lao ®éng h¨ng h¸i lao
®éng s¶n xuÊt.
Ng-êi lao ®éng cã viÖc lµm khi khoÎ m¹nh lµm viÖc b×nh th-êng sÏ cã
tiÒn l-¬ng, tiÒn c«ng, khi èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng tuæi giµ hoÆc
kh«ng may bÞ chÕt ®· cã BHXH ®¶m b¶o thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu
nhËp quan träng, do ®ã ®êi sèng cña b¶n th©n vµ gia ®×nh hä lu«n lu«n cã chç
dùa, lu«n lu«n ®-îc ®¶m b¶o. ChÝnh v× thÕ, hä sÏ g¾n bã víi c«ng viÖc, víi n¬i
lµm viÖc vµ yªn t©m, tÝch cùc lao ®éng s¶n xuÊt, gãp phÇn t¨ng n¨ng xuÊt lao
®éng còng nh- t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ. Nãi c¸ch kh¸c, tiÒn l-¬ng (tiÒn c«ng) vµ
BHXH lµ nh÷ng ®éng lùc thóc ®Èy ho¹t ®éng lao ®éng cña ng-êi lao ®éng.
3.4.Ph¸t huy tiÒm n¨ng vµ g¾n bã lîi Ých.
BHXH dùa trªn c¬ së ®ãng gãp Ýt nh-ng ®Òu kú cña mäi ng-êi sö dông
lao ®éng, ng-êi lao ®éng vµ Nhµ n-íc cho bªn thø ba lµ c¬ quan BHXH, ®Ó
tån tÝch dÇn dÇn thµnh mét quü tËp trung, quü nµy l¹i huy ®éng phÇn nhµn rçi
t-¬ng ®èi vµo ho¹t ®éng sinh lêi lµm t¨ng thªm nguån thu. Do ®ã, BHXH
hoµn toµn cã thÓ b¶o ®¶m thay thÕ hoÆc bï ®¾p mét phÇn thu nhËp cho ng-êi
lao ®éng khi hä gÆp ruØ ro, khã kh¨n theo nh÷ng chÕ ®é x¸c ®Þnh, gãp phÇn
b¶o ®¶m æn ®Þnh vµ an toµn ®êi sèng cho ng-êi lao ®éng vµ cho gia ®×nh hä.
Trªn gi¸c ®é x· héi, b»ng ph-¬ng thøc dµn tr¶i rñi ro thiÖt h¹i theo c¶
thêi gian vµ kh«ng gian, BHXH ®· gióp gi¶m thiÓu thiÖt h¹i cho sè ®«ng trong
x· héi, ®ång thêi lµm t¨ng kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt rñi ro, khã kh¨n cña nh÷ng
ng-êi lao ®éng tham gia b¶o hiÓm víi mét tæng dù tr÷ Ýt nhÊt. §èi víi Nhµ
n-íc chi cho BHXH ®èi víi ng-êi lao ®éng lµ mét c¸ch thøc ph¶i chi tr¶ Ýt
nhÊt nh-ng vÉn gi¶i quyÕt tèt c¸c rñi ro, khã kh¨n vÒ ®êi sèng cña ng-êi lao
®éng vµ gia ®×nh hä, gãp phÇn lµm cho s¶n xuÊt æn ®Þnh, kinh tÕ, chÝnh trÞ x·
10
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
héi æn ®Þnh vµ an toµn. §èi víi ng-êi sö dông lao ®éng vµ ng-êi lao ®éng
còng vËy. C¶ hai giíi nµy ®Òu thÊy nhê BHXH mµ m×nh cã lîi vµ ®-îc b¶o vÖ.
BHXH ®· ph¸t huy tiÒm n¨ng cña sè ®«ng vµ -u ®iÓm cña nhiÒu
ph-¬ng thøc ho¹t ®éng trong kinh tÕ thÞ tr-êng ®Ó b¶o ®¶m an toµn ®êi sèng
cho ng-êi lao ®éng còng nh- cho x· héi. §ång thêi BHXH còng t¹o ra sù g¾n
bã chÆt chÏ vÒ lîi Ých, c¶ lîi Ých tr-íc m¾t vµ lîi Ých l©u dµi cña c¸c bªn tham
gia BHXH, còng nh- cña c¸c bªn ®ã ®èi víi Nhµ n-íc.
4.TÝnh chÊt cña BHXH.
BHXH g¾n liÒn víi ®êi sèng cña ng-êi lao ®éng,v× vËy nã cã mét sè
tÝnh chÊt c¬ b¶n sau:
- TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan trong ®êi sèng x· héi .
Nh- phÇn trªn ®· tr×nh bµy, trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt ng-êi lao
®éng cã thÓ gÆp rÊt nhiÒu biÕn cè, rñi ro khi ®ã ng-êi sö dông lao ®éng còng
r¬i vµo t×nh c¶nh khã kh¨n kh«ng kÐm nh-: s¶n xuÊt kinh doanh bÞ gi¸n ®o¹n,
vÊn ®Ò tuyÓn dông lao ®éng lu«n ph¶i ®-îc ®Æt ra ®Ó thay thÕ v.v… S¶n xuÊt
cµng ph¸t triÓn, nh÷ng rñi ro ®èi víi ng-êi lao ®éng vµ nh÷ng khã kh¨n ®èi
víi ng-êi sö dông lao ®éng cµng trë nªn phøc t¹p, dÉn ®Õn mèi quan hÖ chñ
– thî cµng ngµy cµng c¨ng th¼ng. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy, Nhµ n-íc ph¶i
®øng ra can thiÖp th«ng qua BHXH. Vµ nh- vËy, BHXH ra ®êi hoµn toµn
mang tÝnh kh¸c quan trong ®êi sèng kinh tÕ x· héi mçi n-íc.
- BHXH cã tÝnh ngÉu nhiªn, ph¸t sinh kh«ng ®ång ®Òu theo thêi gian vµ
kh«ng gian. TÝnh chÊt nµy thÓ hiÖn rÊt râ ë nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña BHXH.
Tõ thêi ®iÓm h×nh thµnh vµ triÓn khai, ®Õn møc ®ãng gãp cña c¸c bªn tham
gia ®Ó h×nh thµnh quü BHXH. Tõ nh÷ng rñi ro ph¸p sinh ngÉu nhiªn theo thêi
gian vµ kh«ng gian ®Õn møc trî cÊp BHXH theo tõng chÕ ®é cho ng-êi lao
®éng v.v…
- BHXH võa mang tÝnh kinh tÕ, võa mang tÝnh x· héi, ®ång thêi cßn
mang tÝnh dÞch vô.
TÝnh kinh tÕ thÓ hiÖn râ nhÊt lµ ë chç, qòy BHXH muèn ®-îc h×nh
thµnh, b¶o toµn vµ t¨ng tr-ëng ph¶i cã sù ®ãng gãp cña c¸c bªn tham gia vµ
11
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
ph¶i ®-îc qu¶n lý chÆt chÏ, sö dông ®óng môc ®Ých. Møc ®ãng gãp cña c¸c
bªn ph¶i ®-îc t×nh to¸n rÊt cô thÓ dùa trªn x¸c suÊt ph¸t sinh thiÖt h¹i cña tËp
hîp ng-êi lao ®éng tham gia BHXH. Quü BHXH chñ yÕu dïng ®Ó trî cÊp cho
ng-êi lao ®éng theo c¸c ®iÒu kiÖn BHXH. Thùc chÊt, phÇn ®ãng gãp cña mçi
ng-êi lao ®éng lµ kh«ng ®¸ng kÓ, nh-ng quyÒn lîi nhËn ®-îc lµ rÊt lín khi
gÆp rñi ro. §èi víi ng-êi sö dông lao ®éng viÖc tham gia ®ãng gãp vµo quü
BHXH lµ ®Ó b¶o hiÓm cho ng-êi lao ®éng mµ m×nh sö dông. XÐt d-íi gãc ®é
kinh tÕ, hä còng cã lîi Ých v× kh«ng ph¶i bá ra mét kho¶n tiÒn lín ®Ó trang tr¶i
cho nh÷ng ng-êi lao ®éng bÞ mÊt hoÆc gi¶m kh¶ n¨ng lao ®éng. Víi Nhµ n-íc
BHXH gãp phÇn lµm gi¶m g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch ®ång thêi quü BHXH
cßn lµ nguån ®Çu t- ®¸ng kÓ cho nÒn kinh tÕ quèc d©n. BHXH lµ bé phËn chñ
yÕu cña hÖ thèng b¶o ®¶m x· héi, v× vËy tÝnh x· héi cña nã thÓ hiÖn rÊt râ. XÐt
vÒ l©u dµi, mäi ng-êi lao ®éng trong x· héi ®Òu cã quyÒn tham gia BHXH. Vµ
ng-îc l¹i, BHXH ph¶i cã tr¸ch nhiÖm b¶o hiÓm cho mäi ng-êi lao ®éng vµ
gia ®×nh hä, kÓ c¶ khi hä cßn trong ®é tuæi lao ®éng. TÝnh x· héi cña BHXH
lu«n g¾n chÆt víi tÝnh dÞch vô cña nã.
Khi nÒn kinh tÕ x· héi ngµy cµng ph¸t triÓn th× tÝnh dÞch vô vµ tÝnh chÊt
x· héi ho¸ cña BHXH còng ngµy cµng cao.
II.Quü BHXH vµ môc ®Ých sö dông quü.
1. §Æc ®iÓm quü BHXH.
- Quü ra ®êi tån t¹i vµ ph¸t triÓn g¾n liÒn víi môc ®Ých æn ®Þnh cuéc
sèng cho ng-êi lao ®éng vµ gia ®×nh hä.
- Ho¹t ®éng cña quü kh«ng nh»m môc ®Ých kinh doanh kiÕm lêi.
- ViÖc ph©n phèi quü BHXH võa mang tÝnh hoµn tr¶ võa mang tÝnh
kh«ng hoµn tr¶.
- Qu¸ tr×nh tÝch luü ®Ó h×nh thµnh quü ph¶i lu«n ®-îc b¶o tån gi¸ trÞ vµ
®¶m b¶o an toµn. §©y lµ mét ®Æc ®iÓm mang tÝnh nguyªn t¾c.
- Quü BHXH lµ h¹t nh©n cña tµi chÝnh BHXH mµ tµi chÝnh BHXH l¹i lµ
kh©u tµi chÝnh trung gian cÊu thµnh hÖ thèng tµi chÝnh Quèc gia. Sù ra ®êi, tån
12
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
t¹i vµ ph¸t triÓn còng nh- c¸c ®Æc ®iÓm ph©n phèi vµ sö dông kh¸c so víi c¸c
kh©u kh¸c cña hÖ thèng tµi chÝnh Quèc gia.
- Quü BHXH chÞu ¶nh h-ëng trùc tiÕp cña ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi
trong tõng thêi kú.
2. Nguån h×nh thµnh quü.
Quü BHXH lµ mét yÕu tè mang tÝnh chÊt sèng cßn ®èi víi sù nghiÖp
BHXH. Do ®ã, nguån h×nh thµnh quü bao giê còng ®-îc quan t©m ®óng møc
nh»m ®¶m b¶o chi tr¶ cho c¸c ®èi t-îng ®-îc h-ëng BHXH vµ ®¶m b¶o cho
hÖ thèng BHXH ho¹t ®éng mét c¸ch cã hiÖu qu¶.
2.1. Sù ®ãng gãp cña ng-êi lao ®éng.
HÖ thèng BHXH ë c¸c n-íc trªn thÕ giíi tõ tr-íc ®Õn nay chñ yÕu vÉn
thùc hiÖn trªn nguyªn t¾c: Ng-êi tham gia BHXH ph¶i ®ãng gãp cho quü
BHXH míi ®-îc h-ëng trî cÊp BHXH. Ng-êi lao ®éng tham gia ®ãng gãp lµ
®Ó b¶o hiÓm cho m×nh, võa thùc hiÖn nghÜa vô cao ®Ñp víi céng ®ång. Thùc
chÊt ë ®©y ng-êi lao ®éng ®· dµn tr¶i rñi ro theo thêi gian.
2.2. Sù ®ãng gãp cña ng-êi sö dông lao ®éng .
Ng-êi sö dông lao ®éng ®ãng gãp cho quü BHXH ®Ó b¶o hiÓm cho
ng-êi lao ®éng mµ m×nh thuª m-ín. Sù ®ãng gãp nµy thÓ hiÖn tr¸ch nhiÖm
cña hä ®èi víi ng-êi lao ®éng. §ång thêi cßn thÓ hiÖn chÝnh lîi Ých cña ng-êi
sö dông lao ®éng. ë ®©y ng-êi sö dông lao ®éng san sÎ rñi ro cho nhau ®Ó khi
xÈy ra rñi ro ®èi víi ng-êi lao ®éng th× hä kh«ng ph¶i bá ra mét kho¶n tiÒn
lín ®Ó båi th-êng, v× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh cña hä kh«ng bÞ ¶nh
h-ëng khi ng-êi lao ®éng cã nhu cÇu BHXH.
2.3. Nhµ n-íc ®ãng gãp vµ hç trî.
Sù tham gia cña Nhµ n-íc thÓ hiÖn tr¸ch nhiÖm cña Nhµ n-íc ®èi víi
c¸c thµnh viªn trong x· héi. Trong hÖ thèng BHXH Nhµ n-íc cã thÓ tham gia
trùc tiÕp hay gi¸n tiÕp. Sù tham gia cña Nhµ n-íc ë ®©y chñ yÕu d-íi h×nh
thøc b¶o ®¶m gi¸ trÞ ®ång vèn cho quü trong mét sè tr-êng hîp nh- bï lç
nh÷ng kho¶n thiÕu hôt.
13
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
2.4. C¸c nguån thu kh¸c.
Bao gåm c¸c nguån thu chñ yÕu sau:
- TiÒn l·i, tiÒn lêi tõ c¸c ho¹t ®éng ®Çu t- nh»m b¶o toµn vµ ph¸t triÓn
quü BHXH. Nh-ng ph¶i chó ý lµ phÇn vèn nhµn rçi míi ®-îc mang ®i ®Çu t-.
Bëi v× khi thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng nµy nÕu bÞ rñi ro th× kh«ng ¶nh h-ëng ®Õn
phÇn quü BHXH chi tr¶ cho c¸c ®èi t-îng ®-îc h-ëng.
- C¸c nguån tµi trî vµ viÖn trî kh¸c ë trong n-íc, ngoµi n-íc vµ céng
®ång quèc tÕ, kÓ c¶ c¸c tæ chøc phi ChÝnh phñ vµ c¸c c¸ nh©n h¶o t©m ... Tuy
nhiªn nguån nµy kh«ng æn ®Þnh vµ kh«ng nhiÒu.
- Gi¸ trÞ c¸c tµi s¶n cè ®Þnh cña BHXH ®-îc ®¸nh gi¸ l¹i theo c¸c quy
®Þnh cña Nhµ n-íc.
- C¸c nguån thu kh¸c: TiÒn ph¹t do nép chËm BHXH so víi thêi gian
quy ®Þnh, tiÒn truy thu khi c¸c ®¬n vÞ sö dông lao ®éng vµ ng-êi lao ®éng
®ãng thiÕu tiÒn BHXH hoÆc nhËn thõa so víi chÕ ®é ®-îc h-ëng thô.
Th«ng th-êng sù ®ãng gãp cña ba bªn: Ng-êi lao ®éng, ng-êi sö dông
lao ®éng vµ Nhµ n-íc t¹o ra nguån quü c¬ b¶n nhÊt vµ chiÕm tû träng lín
nhÊt. Tïy theo ®iÒu kiÖn kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi cña mçi n-íc mµ tû lÖ ®ãng
gãp cña mçi bªn ®-îc quy ®Þnh kh¸c nhau.
VÝ dô: ë ViÖt Nam, theo NghÞ §Þnh 12/CP (26/1/1995) ®· quy ®Þnh:
Quü BHXH lµ quü tµi chÝnh ®éc lËp, tËp trung ngoµi ng©n s¸ch Nhµ n-íc ®-îc
h×nh thµnh tõ ba nguån:
+ Ng-êi sö dông lao ®éng ®ãng b»ng 15% so víi tæng quü l-¬ng cña
nh÷ng ng-êi tham gia trong ®¬n vÞ.
+ Ng-êi lao ®éng ®ãng b»ng 5% l-¬ng hµng th¸ng.
+ Ng©n s¸ch Nhµ n-íc (NSNN) ®ãng vµ hç trî thªm ®Ó ®¶m b¶o
thùc hiÖn chÕ ®é BHXH ®èi víi ng-êi lao ®éng.
3. PhÝ BHXH.
MÆc dï chØ thuÇn tuý mang tÝnh kü thuËt nh-ng x¸c ®Þnh phÝ ®ãng
BHXH l¹i kh¸ phøc t¹p v× nã liªn quan ®Õn c¶ ng-êi lao ®éng, ng-êi sö dông
lao ®éng vµ c¶ Nhµ n-íc. Liªn quan ®Õn kh¶ n¨ng c©n ®èi thu nhËp cña ng-êi
14
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
lao ®éng vµ ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña ®Êt n-íc.Tuy nhiªn, khi x¸c
®Þnh phÝ BHXH vÉn ph¶i b¶o ®¶m c¸c nguyªn t¾c: c©n b»ng thu chi, lÊy sè
®«ng bï sè Ýt vµ cã dù phßng. Møc phÝ x¸c ®Þnh ph¶i ®-îc c©n ®èi víi møc
h-ëng, víi nhu cÇu BHXH vµ ®iÒu chØnh sao cho tèi -u nhÊt.
PhÝ BHXH x¸c ®Þnh theo c«ng thøc
P= f1+f2+f3
Trong ®ã :
P : PhÝ BHXH
f1: PhÝ thuÇn tuý trî cÊp BHXH
f2: PhÝ dù phßng
f3: PhÝ qu¶n lý
PhÝ thuÇn trî cÊp BHXH cho c¶ c¸c chÕ ®é ng¾n h¹n vµ dµi h¹n. §èi víi
c¸c chÕ ®é BHXH ng¾n h¹n viÖc ®ãng vµ h-ëng BHXH x¶y ra trong thêi gian
ng¾n (th-êng lµ mét n¨m) nh- èm ®au, thai s¶n, tai n¹n lao ®éng nhÑ …V×
vËy, sè ®ãng gãp BHXH ph¶i ®ñ cho sè ph¸t sinh chi tr¶ trong n¨m. §èi víi
c¸ chÕ ®é dµi h¹n nh-: h-u trÝ, trî cÊp mÊt ng-êi nu«i d-ìng, tai n¹n lao ®éng
hoÆc bÖnh nghÒ nghiÖp nÆng v.v… qu¸ tr×nh ®ãng vµ h-ëng BHXH t-¬ng ®èi
®éc lËp víi nhau vµ diÔn ra trong kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh. Cho nªn, sù c©n
b»ng gi÷a ®ãng gãp vµ h-ëng BHXH ph¶i ®-îc dµn tr¶i trong c¶ thêi kú dµi.
V× thÕ, ngoµi phÝ thuÇn tuý ph¶i cã phÝ dù phßng ®Ó ®¶m b¶o quü BHXH cã
dù tr÷ ®ñ lín.
Nh- vËy, ®Ó x¸c ®Þnh ®-îc møc phÝ ph¶i ®ãng vµ møc h-ëng BHXH
ph¶i dùa vµo nhiÒu yÕu tè vµ nhiÒu th«ng tin kh¸c nhau vÒ nguån lao ®éng, c¬
cÊu nguån lao ®éng theo ®é tuæi, giíi tÝnh, ngµnh nghÒ v.v… Ngoµi ra cßn
ph¶i x¸c ®Þnh vµ dù b¸o ®-îc tuæi thä b×nh qu©n cña quèc gia; x¸c xuÊt èm
®au, tai n¹n, tö vong cña ng-êi lao ®éng v.v…
4. Môc ®Ýnh sö dông quü.
Quü BHXH ®-îc sö dông chñ yÕu cho 2 môc ®Ých sau ®©y:
- Chi tr¶ vµ trî cÊp cho c¸c chÕ ®é BHXH.
- Chi phÝ cho sù nghiÖp qu¶n lý BHXH.
15
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Theo khuyÕn nghÞ cña tæ chøc lao ®éng Quèc tÕ (ILO) quü BHXH ®-îc
sö dông ®Ó trî cÊp cho c¸c ®èi t-îng tham gia BHXH, nh»m æn ®Þnh cuéc
sèng cho b¶n th©n vµ gia ®×nh hä, khi ®èi t-îng tham gia BHXH gÆp rñi ro.
Thùc chÊt lµ trî cÊp cho 9 chÕ ®é mµ tæ chøc nµy ®· nªu trong C«ng -íc 102
th¸ng 6 n¨m 1952 t¹i Gi¬nev¬:
(1): ch¨m sãc y tÕ.
(2): trî cÊp èm ®au.
(3): trî cÊp thÊt nghiÖp.
(4): trî cÊp tuæi giµ.
(5): trî cÊp tai n¹n lao ®éng vµ bÖnh nghÒ nghiÖp.
(6): trî cÊp gia ®×nh.
(7): trî cÊp sinh ®Î.
(8): trî cÊp khi tµn phÕ.
(9): trî cÊp cho ng-êi cßn sèng ( trî cÊp ng-êi nu«i d-ìng).
ChÝn chÕ ®é trªn h×nh thµnh mét hÖ thèng c¸c chÕ ®é BHXH. Tuú ®iÒu
kiÖn kinh tÕ – x· héi mµ mçi n-íc tham gia c«ng -íc Gi¬nev¬ thùc hiÖn
khuyÕn nghÞ ®ã ë møc ®é kh¸c nhau, nh-ng Ýt nhÊt ph¶i thùc hiÖn 3 chÕ ®é.
Trong ®ã Ýt nhÊt ph¶i thùc hiÖn mét trong n¨m chÕ ®é: (3); (4); (5); (8); (9).
Mçi chÕ ®é trong hÖ thèng trªn khi x©y dùng ®Òu dùa trªn nh÷ng c¬ së kinh tÕ
- x· héi; tµi chÝnh thu nhËp tiÒn l-¬ng v.v…§ång thêi tuú tõng chÕ ®é khi x©y
dùng cßn ph¶i tÝnh ®Õn c¸ yÕu tè sinh häc; tuæi thä b×nh qu©n cña quèc gia;
nhu cÇu dinh d-ìng; x¸c xuÊt tö vong v.v…
III.Vai trß cña c«ng t¸c thu BHXH.
C«ng t¸c thu BHXH cã vai trß rÊt quan träng trong ho¹t ®éng cña
ngµnh BHXH, ®©y lµ c«ng t¸c träng t©m cña ho¹t ®éng BHXH.
1.Vai trß cña c«ng t¸c thu BHXH trong viÖc t¹o lËp quü.
C«ng t¸c thu ®-îc triÓn khai vµ tiÕn hµnh t¹o ra mét quü tµi chÝnh ®Êy
lµ quü BHXH. Quü nµy t¹o ra ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng tµi chÝnh chi tr¶ BHXH.
C«ng t¸c thu ®-îc tiÕn hµnh ®Òu ®Æn tõng quý ®èi víi tÊt c¶ c¸c ngµnh, c¸c
®¬n vÞ cã sö dông lao ®éng sÏ gióp Nhµ n-íc trong viÖc gi¶m chi tõ ng©n s¸ch
16
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
Nhµ n-íc trong viÖc chi tr¶ c¸c chÕ ®é BHXH. Do vËy c«ng t¸c thu cã vai trß
rÊt lín ®èi víi nÒn kinh tÕ n-íc Nhµ, v× hµng n¨m kho¶n chi nµy tõ ng©n s¸ch
Nhµ n-íc lµ rÊt lín. MÆt kh¸c, thu nhanh, thu ®ñ ®· t¹o ra mét kho¶n tiÒn lín
t¹m thêi nhµn rçi ch-a sö dông tíi, ®©y còng lµ mét trong nh÷ng nguån tiÒn
cho vay rÊt cã Ých ®èi víi ®Êt n-íc trong sù ph¸t triÓn. Bëi nhiÒu c«ng tr×nh,
h¹ng môc cña ®Êt n-íc muèn ®-îc thi c«ng th× ph¶i cã vèn mµ ngay lËp tøc
Nhµ n-íc ch-a thÓ cung cÊp kÞp thêi.
2.C«ng t¸c thu trong viÖc t¹o lËp mèi quan hÖ gi÷a c¸c bªn trong BHXH
Sù nghiÖp BHXH, b-íc ®Çu ®-îc luËt ph¸p ho¸ trong ch-¬ng XII Bé
luËt Lao ®éng vµ ®-îc cô thÓ ho¸ b»ng ®iÒu lÖ BHXH ban hµnh kÌm theo
NghÞ ®Þnh 12/CP ngµy 26/1/1995 cña ChÝnh phñ.
§iÒu luËt cã quy ®Þnh viÖc thùc hiÖn c¸c chÕ ®é h-ëng BHXH ph¶i dùa
trªn c¬ së ®ãng vµ thêi gian ®ãng BHXH cña tõng ng-êi. V× vËy thu BHXH
®ßi hái ph¶i ®-îc theo dâi, ghi chÐp kÕt qu¶ ®ãng cña tõng ng-êi trong c¬
quan ®¬n vÞ, ®Ó lµm c¬ së cho viÖc tÝnh møc h-ëng BHXH theo quy ®Þnh.
§©y lµ nh÷ng néi dung mang tÝnh nghiÖp vô chuyªn s©u vµ ®ßi hái sù
chuÈn x¸c cao, cô thÓ tõng ng-êi lao ®éng trong tõng th¸ng vµ liªn tôc kÐo dµi
trong nhiÒu n¨m.
KÕt qu¶ thu lu«n g¾n liÒn víi nghiÖp vô chi tr¶ c¸c chÕ ®é BHXH, do ®ã
viÖc theo dâi, ghi chÐp kÕt qña ®ãng BHXH ph¶i ®-îc thùc hiÖn tõ ®¬n vÞ c¬
së n¬i ng-êi chñ sö dông lao ®éng, ng-êi lao ®éng cã tr¸ch nhiÖm ®ãng
BHXH.
BHXH x· héi quËn huyÖn cã nhiÖm vô ®«n ®èc thu BHXH, ®ång thêi
trùc tiÕp thanh quyÕt to¸n c¸c chÕ ®é cho ng-êi lao ®éng. Tªn ®¬n vÞ sö dông
lao ®éng, tæng sè lao ®éng ®ãng BHXH, tæng quü tiÒn l-¬ng lµm c¨n cø ®ãng
BHXH. Danh s¸ch, hä tªn, tuæi vµ møc tiÒn l-¬ng cña tõng ng-êi lao ®éng
thuéc quü tiÒn l-¬ng cña ®¬n vÞ lµm c¨n cø ®ãng BHXH. KÕt qu¶ ®ãng BHXH
ghi tõng th¸ng theo tõng ®¬n vÞ ®Õn tõng ng-êi lao ®éng. Trªn c¬ së danh
s¸ch theo dâi kÕt qu¶ ®ãng BHXH nãi trªn ®Ó ghi kÕt qu¶ ®ãng BHXH vµo sæ
17
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
theo dâi cña tõng ng-êi, t¹o thµnh mèi quan hÖ ba bªn lµ ng-êi lao ®éng, chñ
sö dông lao ®éng vµ c¬ quan BHXH.
Mèi quan hÖ nµy cµng trë nªn kh¨ng khÝt khi c«ng t¸c thu BHXH tiÕn
hµnh ®Òu ®Æn vµ nhiÖt t×nh. C«ng t¸c thu diÔn ra tèt ®· gãp phÇn b¶o vÖ quyÒn
lîi cho ng-êi lao ®éng.
3.C«ng t¸c thu trong viÖc ®¶m b¶o c«ng b»ng trong BHXH.
Mét trong c¸c nguyªn t¾c cña BHXH kh«ng thÓ kh«ng nh¾c tíi, ®ã lµ
nguyªn t¾c cã ®ãng cã h-ëng trong BHXH. Cã ®ãng gãp phÝ BHXH th× míi
cã h-ëng c¸c chÕ ®é BHXH.
ChÝnh nhê sù theo dâi, ®«n ®èc thu cña c«ng t¸c thu ®· lµm c¬ së ®¶m
b¶o c«ng b»ng gi÷a cèng hiÕn vµ h-ëng thô vÒ BHXH. Còng chÝnh nhê sù
theo dâi cÈn thËn trong qu¸ tr×nh thu ®· gãp phÇn kh¾c phôc c¸c tiªu cùc trong
gi¶i quyÕt chÕ ®é chÝnh s¸ch BHXH.
18
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
PhÇn II:
Thùc tr¹ng c«ng t¸c thu BHXH ë c¬ quan
BHXH QuËn Hai Bµ Tr-ng, hµ néi.
I.Giíi thiÖu chung vÒ BHXH ViÖt Nam vµ BHXH QuËn Hai Bµ
Tr-ng.
1.BHXH ViÖt Nam.
1.1. Thêi kú 1945- 1960.
B¶o hiÓm x· héi lµ mét trong nh÷ng néi dung quan träng cña chÝnh
s¸ch x· héi nªn ngay tõ sau C¸ch m¹ng th¸ng 8/1945 thµnh c«ng, mÆc dï gÆp
mu«n vµn khã kh¨n nh-ng Nhµ n-íc ta lu«n quan t©m ®Õn chÝnh s¸ch BHXH
®Ó ¸p dông cho ng-êi lao ®éng cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi ë
tõng thêi kú. Riªng ®èi víi c«ng nh©n viªn chøc Nhµ n-íc vµ qu©n nh©n ,
ChÝnh phñ ®· nhiÒu lÇn ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch BHXH gåm c¸c chÕ ®é trî
cÊp khi èm ®au, sinh ®Î, tai n¹n lao ®éng, giµ yÕu chÕ ®é trî cÊp gia ®×nh khi
c«ng nh©n viªn chøc tõ trÇn ®Ó ®¶m b¶o ®êi sèng cho hä vµ gia ®×nh, gãp phÇn
®¶m b¶o æn ®Þnh x· héi.
Thùc tÕ nµy ®-îc nhËn thÊy ngay tõ nh÷ng n¨m ®Çu cña kh¸ng chiÕn
chèng Ph¸p, ChÝnh phñ ta ®· ¸p dông chÕ ®é h-u trÝ cò cña Ph¸p ®Ó gi¶i quyÕt
quyÒn lîi cho mét sè c«ng chøc ®· lµm viÖc d-íi thêi Ph¸p, sau ®ã ®i theo
kh¸ng chiÕn vµ ®· giµ yÕu. Sau c¸ch m¹ng th¸ng 8 thµnh c«ng, do ®iÒu kiÖn
kinh tÕ rÊt khã kh¨n, nªn chÕ ®é nµy thùc hiÖn ®Õn n¨m 1949 th× kh«ng cßn
n÷a.
§Õn n¨m 1950, Hå Chñ TÞch ®· ký S¾c lÖnh sè 76/SL ngµy 20/5/1950
ban hµnh quy chÕ c«ng chøc vµ S¾c lÖnh sè 77/SL ngµy 22/5/1950 ban hµnh
quy chÕ c«ng nh©n. Theo S¾c lÖnh nµy, th× quyÒn lîi c«ng chøc, c«ng nh©n vÒ
chÕ ®é h-u trÝ nh- sau:
- S¾c lÖnh sè 76/SL: §iÒu 92 ghi râ: “C«ng chøc cã ng¹ch bËc thuéc
h¹ng th-êng tró ®-îc vÒ h-u khi ®ñ 30 n¨m c«ng t¸c hay ®ñ 55 tuæi; ®èi víi
19
Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
c«ng chøc thuéc h¹ng l-u ®éng ®-îc vÒ h-u khi ®ñ 50 tuæi hay 25 n¨m c«ng
t¸c”.
-
S¾c lÖnh sè 77/SL: §iÒu 42 quy ®Þnh: c«ng nh©n lµm viÖc 30 n¨m
hay ®ñ 55 tuæi ®-îc vÒ h-u.
Nh-ng do t×nh h×nh kinh tÕ khã kh¨n, nªn viÖc thùc hiÖn nh÷ng quy
®Þnh trªn cho c«ng nh©n viªn chøc giµ yÕu vÒ nghØ chØ ®-îc h-ëng trî cÊp 1
lÇn, víi møc mét n¨m c«ng t¸c t-¬ng øng mét th¸ng l-¬ng vµ phô cÊp, tèi ®a
kh«ng qu¸ 6 th¸ng l-¬ng theo ®iÒu 35 (77/SL) quy ®Þnh.
§èi víi nh÷ng ng-êi bÞ mÊt søc lao ®éng, sau ngµy hoµ b×nh lËp l¹i
(7/1954) c«ng nh©n viªn chøc mÊt søc lao ®éng do èm yÕu ®-îc trî cÊp 1 lÇn
theo quy ®Þnh t¹i NghÞ ®Þnh sè 594/TTg ngµy 11/12/1957.
Nh×n l¹i c¸c chÕ ®é ®· ban hµnh ë giai ®o¹n nµy thÊy r»ng:
Do chÝnh s¸ch BHXH ®-îc ban hµnh ngay sau khi giµnh ®éc lËp vµ sau
ngµy hoµ b×nh lÆp l¹i, trong hoµn c¶nh kh¸ng chiÕn, kinh tÕ cßn thiÕu thèn nªn
ch-a ®-îc thùc hiÖn ®Çy ®ñ, chØ míi ®-îc mét sè chÕ ®é c¬ b¶n víi møc ®é
cÊp thÊp nh»m ®¶m b¶o møc sèng tèi thiÓu cho c«ng nh©n viªn chøc nhµ
n-íc. Møc h-ëng cßn mang tÝnh b×nh qu©n víi tinh thÇn ®ång cam céng khæ,
ch-a cã tÝnh chÊt l©u dµi. C¸c kho¶n chi vÒ h-u trÝ mÊt søc lao ®éng cßn lÉn
lén víi tiÒn l-¬ng nªn rÊt khã kh¨n trong viÖc h¹ch to¸n, chÝnh s¸ch BHXH
ch-a cã quü riªng ®Ó thùc hiÖn; 100% nguån chi lÊy tõ ng©n s¸ch. Tuy vËy,
chÝnh s¸ch BHXH ë giai ®o¹n nµy cã ý nghÜa gi¶i quyÕt khã kh¨n cho c«ng
nh©n viªn chøc khi tuæi giµ hoÆc mÊt søc lao ®éng.
1.2. Thêi kú 1961-1/1995.
Sau ngµy hoµ b×nh lËp l¹i, tõ n¨m 1960, sau khi hoµn thµnh kÕ ho¹ch 3
n¨m c¶i t¹o vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, v¨n ho¸ x· héi; miÒn B¾c ®· b-íc vµo kÕ
ho¹ch n¨m n¨m lÇn thø nhÊt. Lùc l-îng c«ng nh©n viªn chøc lóc nµy ngµy
cµng ®«ng h¬n ®Ó phôc vô cho yªu cÇu x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë miÒn B¾c,
tr-íc t×nh h×nh nµy, Nhµ n-íc thÊy cÇn thiÕt bæ sung chÝnh s¸ch BHXH cho
phï hîp víi t×nh h×nh vµ ®¸p øng ®-îc môc tiªu kh«ng ngõng c¶i thiÖn ®êi
sèng cho c«ng nh©n viªn chøc. V× vËy, ngµy 27/12/1961 ChÝnh phñ ®· ban
20
.PDF 
63 
149 
61 
