Tài liệu Công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại bhxh tỉnh thừa thiên huế

LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực, chính xác và chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin đã được trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ tháng 8 năm 2014 U Huế, ngày Ế nguồn gốc. Đ A ̣I H O ̣C K IN H TÊ ́H Người cam đoan i Nguyễn Thị Kiều Anh LỜI CẢM ƠN Luận văn là kết quả của quá trình học tập nghiên cứu ở nhà trường, kết hợp với kinh nghiệm trong quá trình công tác thực tiễn, với sự nỗ lực cố gắng của bản thân. Đạt được kết quả này tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới quý thầy (cô) giáo Trường Đại học kinh tế Huế và bạn bè đã nhiệt tình giúp đỡ, hỗ trợ cho tôi. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến Cô giáo, Phó giáo sư - Tiến sĩ U tôi trong suốt quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Ế Phùng Thị Hồng Hà là người trực tiếp hướng dẫn khoa học; Cô đã dày công giúp đỡ ́H Tôi cũng xin chân thành cảm ơn đến ban lãnh đạo, cán bộ viên chức BHXH TÊ tỉnh Thừa Thiên Huế đã giúp đỡ tôi trong thời gian thực hiện luận văn. Mặc dù đã có sự nỗ lực cố gắng nhưng luận văn không tránh khỏi những Huế, ngày tháng năm 2014 Đ A ̣I H O ̣C K Xin chân thành cám ơn! IN bạn để luận văn được hoàn thiện hơn. H khiếm khuyết, tôi mong nhận được sự góp ý chân thành của quí thầy (cô), và các Nguyễn Thị Kiều Anh ii TÓM LƯỢC LUẬN VĂN Họ và tên học viên : Nguyễn Thị Kiều Anh Chuyên ngành : Quản trị kinh doanh Niên khóa : 2012-2014 Mã số: 60 34 01 02 Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Phùng Thị Hồng Hà Tên đề tài: Công tác quản lý thu BHXH bắt buộc tại BHXH tỉnh Thừa Thiên Huế 1. Tính cấp thiết của đề tài Ế Thực tiễn công tác thu BHXH của BHXH Việt Nam nói chung và BHXH U các tỉnh, địa phương nói riêng cho thấy hiệu quả thu BHXH chưa thực sự tương ́H xứng với tiềm năng, cần phải có sự nỗ lực hơn nữa. Trước tình hình kinh tế trong tỉnh còn gặp nhiều biến động, công tác quản lý thu BHXH ở BHXH tỉnh Thừa TÊ Thiên Huế gặp không ít khó khăn, thách thức. Tình trạng trốn đóng, nợ đọng BHXH của đơn vị SDLĐ ngày càng gia tăng, đòi hỏi phải có biện pháp hợp lý để giải quyết H triệt để. Vì vậy, việc nghiên cứu vấn đề quản lý thu BHXH ở BHXH tỉnh Thừa IN Thiên Huế nhằm đề xuất một số giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu ở BHXH K tỉnh trong thời gian tới là vô cùng cần thiết. Chính vì lẽ đó, tôi chọn vấn đề “Công tác quản lý thu BHXH bắt buộc ở BHXH tỉnh Thừa Thiên Huế” làm đề tài luận O ̣C văn thạc sỹ của mình. ̣I H 2. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp chung gồm phương pháp duy vật biện chứng, duy vật lịch sử, Đ A phương pháp thu thập số liệu, phương pháp tổng hợp và xử lý số liệu và phương pháp so sánh. 3. Kết quả nghiên cứu và những đóng góp khoa học của luận văn - Góp phần làm rõ cơ sở khoa học và hệ thống hóa những vấn đề lý luận về công tác quản lý thu BHXH. - Phân tích, đánh giá được thực trạng của công tác quản lý thu BHXH bắt buộc của BHXH tỉnh Thừa Thiên Huế giai đoạn 2011-2013. - Đề xuất các giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH bắt buộc để tăng nguồn hình thành quỹ BHXH, góp phần đảm bảo an sinh xã hội. iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Bảo hiểm xã hội BHYT Bảo hiểm Y tế CBVC Cán bộ viên chức DNNN Doanh nghiệp Nhà nước DNNQD Doanh nghiệp ngoài quốc doanh DNVĐTNN Doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài HS Hành chính sự nghiệp NCL Ngoài công lập NLĐ Người lao động SDLĐ Sử dụng lao động SX-CB Sản xuất – Chế biến TM-DV Thương mại – Dịch vụ XD Xây dựng U ́H TÊ H IN K ̣C O ̣I H Đ A iv Ế BHXH MỤC LỤC Lời cam đoan............................................................................................................... i Lời cảm ơn ................................................................................................................. ii Tóm lược luận văn .................................................................................................... iii Danh mục các từ viết tắt............................................................................................ iv Mục lục........................................................................................................................v Ế Danh mục sơ đồ......................................................................................................... ix U Danh mục bảng biểu.................................................................................................. ix ́H PHẦN I: MỞ ĐẦU ....................................................................................................1 TÊ 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI ..........................................................................1 2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI...........................................................2 3. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI ...........................................................3 H 4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU........................................................3 IN 5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU...........................................................................4 K CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CÔNG TÁC QUẢN LÝ ̣C THU BẢO HIỂM XÃ HỘI.......................................................................................6 O 1.1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI.....................................6 ̣I H 1.1.1. Khái niệm bảo hiểm xã hội ....................................................................6 1.1.2. Bản chất của chính sách bảo hiểm xã hội ..............................................9 Đ A 1.1.3. Vai trò của bảo hiểm xã hội .................................................................12 1.2. NHỮNG LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI ....................13 1.2.1.Khái niệm về quản lý thu bảo hiểm xã hội ...........................................13 1.2.2. Nguyên tắc quản lý thu bảo hiểm xã hội..............................................15 1.2.3. Vai trò quản lý thu bảo hiểm xã hội.....................................................16 1.2.4. Mục đích quản lý thu bảo hiểm xã hội.................................................17 1.2.5. Nội dung quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc ..................................17 1.2.5.1. Quản lý đối tượng tham gia nộp bảo hiểm xã hội bắt buộc ..........17 1.2.5.2. Quản lý mức thu bảo hiểm xã hội .................................................20 v 1.2.5.3. Tổ chức thực hiện thu BHXH .......................................................23 1.2.5.4. Kiểm tra hoạt động thu bảo hiểm xã hội .......................................26 1.2.6. Quy trình quản lý thu bảo hiểm xã hội ................................................28 1.3 CÁC CHỈ TIÊU ĐÁNH GIÁ KẾT QUẢ HOẠT ĐỘNG QUẢN LÝ THU BHXH .29 1.3.1. Tỷ lệ hoàn thành kế hoạch thu Bảo hiểm xã hội..................................29 1.3.2. Tỷ lệ nợ đọng BHXH...........................................................................29 1.3.3. Tốc độ tăng số lượng đối tượng tham gia BHXH................................30 Ế 1.4. KINH NGHIỆM CỦA MỘT SỐ ĐỊA PHƯƠNG TRONG NƯỚC..................30 U 1.4.1.Kinh nghiệm của thành phố Hồ Chí Minh............................................30 ́H 1.4.2. Kinh nghiệm của tỉnh Nam Định .........................................................31 1.4.3. Một số bài học rút ra từ kinh nghiệm quản lý thu BHXH của một số TÊ địa phương trong nước ...................................................................................31 CHƯƠNG II: THỰC TRẠNG CỦA CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU BHXH H CỦA BHXH TỈNH THỪA THIÊN HUẾ..............................................................33 IN 2.1. TÌNH HÌNH CƠ BẢN CỦA BẢO HIỂM XÃ HỘI TỈNH THỪA THIÊN HUẾ ..33 K 2.1.1. Quá trình hình thành ............................................................................33 2.1.2. Cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý của Bảo hiểm xã hội tỉnh Thừa Thiên Huế...34 O ̣C 2.1.3. Chức năng, nhiệm vụ ...........................................................................37 ̣I H 2.2. THỰC TRẠNG THU BHXH BẮT BUỘC CỦA BHXH TỈNH THỪA THIÊN HUẾ THỜI GIAN QUA ...........................................................................................39 Đ A 2.2.1. Tình hình tham gia BHXH...................................................................39 2.2.2. Tình hình thu BHXH............................................................................41 2.3 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU BHXH BẮT BUỘC TẠI BHXH TỈNH THỪA THIÊN HUẾ .................................................................................................42 2.3.1. Công tác quản lý đối tượng tham gia BHXH bắt buộc ........................45 2.3.2. Công tác quản lý mức thu BHXH ........................................................46 2.3.3. Công tác tổ chức thu BHXH ................................................................48 2.3.4. Công tác thanh tra, kiểm tra BHXH.....................................................49 vi 2.4. ĐÁNH GIÁ CỦA CÁN BỘ VIÊN CHỨC BHXH VỀ QUẢN LÝ THU BHXH BẮT BUỘC TẠI BHXH TỈNH THỪA THIÊN HUẾ .............................................55 2.4.1. Thiết kế bảng hỏi..................................................................................55 2.4.2. Thiết kế mẫu.........................................................................................56 2.4.3. Thông tin tổng hợp về mẫu khảo sát....................................................56 2.4.4. Đánh giá của cán bộ viên chức BHXH về mức độ tuân thủ luật BHXH của các đơn vị.................................................................................................58 Ế 2.4.5. Đánh giá của cán bộ viên chức BHXH về công tác quản lý đối tượng U tham gia BHXH .............................................................................................60 ́H 2.4.6. Đánh giá của cán bộ viên chức BHXH về công tác quản lý mức thu BHXH.............................................................................................................62 TÊ 2.4.7.Đánh giá của CBVC BHXH về Công tác tuyên truyền và phổ biến chính sách, luật BHXH: .................................................................................64 H 2.4.8. Đánh giá của CBVC BHXH về công tác thanh tra, kiểm tra BHXH ..65 IN 2.5. ĐÁNH GIÁ CỦA DOANH NGHIỆP VỀ CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU K BHXH BẮT BUỘC TẠI BHXH TỈNH THỪA THIÊN HUẾ .................................68 2.5.1 Thông tin chung về phiếu điều tra doanh nghiệp..................................68 O ̣C 2.5.2. Ý kiến của doanh nghiệp về việc đóng BHXH....................................69 ̣I H 2.5.3. Đánh giá của doanh nghiệp về công tác đăng ký tham gia BHXH .....71 2.5.4. Đánh giá của doanh nghiệp về công tác quản lý mức thu BHXH .......73 Đ A 2.5.5. Đánh giá của doanh nghiệp về công tác tuyên truyền phổ biến chính sách luật BHXH .............................................................................................74 2.5.6. Đánh giá của doanh nghiệp về công tác thanh tra, kiểm tra BHXH....76 2.6. ĐÁNH GIÁ CỦA NGƯỜI LAO ĐỘNG VỀ VIỆC THỰC HIỆN THU NỘP BHXH TẠI CÁC DOANH NGHIỆP .......................................................................77 2.6.1.Thông tin về người lao động.................................................................77 2.6.2.Hiểu biết của người lao động về BHXH...............................................78 2.6.3.Tình hình đóng BHXH..........................................................................81 vii 2.7 ĐÁNH GIÁ CHUNG VỀ THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU BHXH BẮT BUỘC TẠI BHXH TỈNH THỪA THIÊN HUẾ .................................83 2.7.1. Kết quả đạt được ..................................................................................83 2.7.2. Một số hạn chế .....................................................................................84 2.7.3. Nguyên nhân của hạn chế ....................................................................85 CHƯƠNG 3. GIẢI PHÁP NHẰM HOÀN THIỆN CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI TỈNH Ế THỪA THIÊN HUẾ ...............................................................................................87 U 3.1. PHƯƠNG HƯỚNG HOÀN THIỆN QUẢN LÝ THU BHXH .........................87 ́H 3.2. HỆ THỐNG CÁC GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI BẮT BUỘC................................................................................................89 TÊ 3.2.1. Tăng cường quản lý và mở rộng đối tượng tham gia BHXH ..............89 3.2.2 Đẩy mạnh công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách, Luật BHXH...91 H 3.2.3. Cải cách thủ tục hành chính trong quản lý thu BHXH ........................93 IN 3.2.4. Kiện toàn bộ máy quản lý thu BHXH..................................................94 K 3.2.5. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra BHXH .................................95 3.2.6. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu BHXH....................95 O ̣C 3.2.7. Quản lý thông qua phối hợp với các cơ quan chức năng trên địa bàn .96 ̣I H 3.2.8. Nhóm giải pháp liên quan đến chính sách ...........................................97 KẾT LUẬN & KIẾN NGHỊ...................................................................................98 Đ A DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.............................................................101 PHỤ LỤC ...............................................................................................................103 Biên bản của Hội đồng chấm luận văn ...................................................................132 Nhận xét của phản biện 1 ........................................................................................135 Nhận xét của phản biện 2 ........................................................................................138 viii DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Số đơn vị tham gia BHXH tại BHXH tỉnh Thừa Thiên Huế giai đoạn 2011 - 2013 ..............................................................................................39 Bảng 2.2 Số lao động tham gia BHXH bắt buộc tại BHXH tỉnh Thừa Thiên Huế giai đoạn 2011 – 2013.............................................................................41 Bảng 2.3. Kết quả thu BHXH bắt buộc của BHXH tỉnh Thừa Thiên Huế giai đoạn Ế 2011 - 2013 ..............................................................................................42 U Bảng 2.4. Tình hình quản lý lao động tham gia BHXH tại BHXH tỉnh Thừa Thiên ́H Huế tính đến quý IV/2013 .......................................................................45 TÊ Bảng 2.5: Tổng quỹ tiền lương đóng BHXH của các đơn vị năm 2013...................47 Bảng 2.6: Phân bổ cán bộ quản lý tính đến quý IV/2013 .........................................49 H Bảng 2.7: Tình hình kiểm tra đóng BHXH của BHXH tỉnh Thừa Thiên Huế .........50 IN Bảng 2.8: Tình hình nợ BHXH bắt buộc tại BHXH tỉnh Thừa Thiên Huế ..............51 Bảng 2.9. Tình hình nợ đọng BHXH tại các DNNQD .............................................52 K Bảng 2.10. Tình trạng thất thu BHXH bắt buộc tính đến quý IV/2013 ....................54 ̣C Bảng 2.11: Thông tin mẫu khảo sát về CBVC BHXH .............................................57 O Bảng 2.12: Ý kiến đánh giá của cán bộ về mức độ tuân thủ pháp luật BHXH của các ̣I H đơn vị .......................................................................................................58 Bảng 2.13: Ý kiến đánh giá CBVC BHXH về công tác quản lý đối tượng..............60 Đ A Bảng 2.14. Ý kiến đánh giá của CBVC về Công tác quản lý mức thu ....................62 Bảng 2.15. Ý kiến đánh giá của CBVC BHXH về công tác tuyên truyền phổ biến chính sách luật BHXH .............................................................................64 Bảng 2.16. Ý kiến đánh giá của CBVC BHXH về công tác thanh tra, kiểm tra BHXH ......................................................................................................66 Bảng 2.17. Cơ cấu mẫu điều tra doanh nghiệp ngoài quốc doanh theo loại hình và ngành nghề kinh doanh ............................................................................69 Bảng 2.18. Ý kiến của doanh nghiệp về việc đóng BHXH ......................................69 ix Bảng 2.19. Đánh giá của doanh nghiệp về công tác đăng ký tham gia BHXH ........71 Bảng 2.20. Đánh giá của doanh nghiệp về công tác quản lý mức thu BHXH..........73 Bảng 2.21. Đánh giá của doanh nghiệp về công tác tuyên truyền phổ biến chính sách luật BHXH .......................................................................................74 Bảng 2.22.Đánh giá của doanh nghiệp về công tác thanh tra, kiểm tra BHXH .......76 Bảng 2.23. Thông tin về người lao động...................................................................77 Bảng 2.24. Thống kê mức độ hiểu biết của người lao động về BHXH ....................78 Đ A ̣I H O ̣C K IN H TÊ ́H U Ế Bảng 2.25. Tình hình đóng BHXH ...........................................................................81 x DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 1: Quy trình quản lý thu BHXH bắt buộc.......................................................28 Đ A ̣I H O ̣C K IN H TÊ ́H U Ế Sơ đồ 2: Cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý của Bảo hiểm xã hội tỉnh Thừa Thiên Huế........35 xi PHẦN I: MỞ ĐẦU 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Chính sách bảo hiểm xã hội là một trong những chính sách quan trọng trong hệ thống chính sách an sinh xã hội của các quốc gia trên thế giới. Đây là một công cụ hữu ích giúp Nhà nước đạt được mục tiêu tăng trưởng, ổn định và công bằng trong quản lý kinh tế vĩ mô. Ở Việt Nam hiện nay, hoạt động BHXH là một hoạt động do nhà nước tổ Ế chức thực hiện và quản lý, không vì mục đích sinh lợi. Vì vậy yếu tố quản lý luôn U được xem là vấn đề quan trọng khi thực hiện thu bảo hiểm xã hội. Nó không chỉ ́H quyết định đến sự hình thành, sử dụng quỹ BHXH như thế nào mà còn đảm bảo TÊ quyền lợi thụ hưởng cho người lao động khi tham gia vào hệ thống BHXH. Hệ thống tổ chức Bảo hiểm xã hội đã được xây dựng từ Trung ương đến địa phương H trong cả nước. IN Bảo hiểm xã hội tỉnh Thừa Thiên Huế là một cơ quan thuộc hệ thống Bảo hiểm xã hội Việt Nam. Qua gần 19 năm tổ chức hoạt động, với những kết quả đạt K được, BHXH tỉnh Thừa Thiên Huế đã góp phần ổn định chính trị, thúc đẩy sự phát ̣C triển kinh tế - xã hội, đảm bảo quốc phòng, an ninh trên địa bàn. Tuy nhiên, quá O trình thực hiện chính sách BHXH ở tỉnh Thừa Thiên Huế trong thời gian qua còn ̣I H bộc lộ những hạn chế, thiếu sót, đặc biệt trong công tác quản lý thu BHXH đó là: - Công tác tuyên truyền, thanh tra, kiểm tra, xử lý vi phạm pháp luật BHXH đối Đ A với các Doanh nghiệp cố tình không đóng, đóng không đúng, không kịp thời, đóng không đầy đủ BHXH cho người lao động - Giải quyết nợ tồn đọng BHXH đang là một vấn đề gây bức xúc nhất hiện nay. - Chưa quản lý hết số lao động phải tham gia BHXH bắt buộc. Nhiều đơn vị sử dụng lao động vẫn gian lận trong việc đăng ký tham gia BHXH cho người lao động, gian lận trong việc kê khai quỹ lương đóng BHXH. Những vấn đề nêu trên nếu không được quan tâm khắc phục sẽ tác động xấu đến toàn bộ hoạt động BHXH trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế. Đây là sự tác động khách quan do quá trình hội nhập mang lại và do chính vị trí và vai trò quản lý thu 1 BHXH. Thực tế đó đặt ra yêu cầu cần có sự nghiên cứu một cách hệ thống, toàn diện vấn đề quản lý thu của BHXH Thừa Thiên Huế, nhằm tìm ra giải pháp hoàn thiện quản lý thu BHXH của BHXH Thừa Thiên Huế, đáp ứng những yêu cầu phát triển kinh tế xã hội của Thừa Thiên Huế trong điều kiện nền kinh tế Việt Nam mở cửa và hội nhập ngày càng sâu rộng hơn vào nền kinh tế thế giới. Chính vì lẽ đó, tôi chọn vấn đề “ Công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội của Bảo hiểm xã hội tỉnh Thừa Thiên Huế” làm đề tài luận văn thạc sỹ của mình. Ế 2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI U Từ năm 1995, sau 18 năm thành lập và đi vào hoạt động của hệ thống BHXH ́H Việt Nam đã có trên một trăm công trình nghiên cứu của cán bộ lãnh đạo, quản lý, các chuyên gia trong ngành và ngoài ngành, từ đề tài cấp bộ, luận văn thạc sỹ, luận TÊ án tiến sỹ đi sâu nghiên cứu những vấn đề chung, cũng như từng lĩnh vực cụ thể về BHXH, nhưng về quản lý thu BHXH còn rất hạn chế, mới có một số đề tài được H nghiên cứu một cách có hệ thống, đó là: IN - "Thực trạng quản lý thu bảo hiểm xã hội hiện nay và các biện pháp nâng cao K hiệu quả công tác thu", đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ, do Tiền sỹ Nguyễn Văn Châu, nguyên Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam chủ nhiệm đề tài, bảo vệ năm 2006. O ̣C Trên cơ sở nghiên cứu kinh nghiệm quản lý thu BHXH của một số nước trên ̣I H Thế giới và tổng kết hoạt động thực tiễn của quản lý thu BHXH ở Việt Nam trước năm 1995 và đến năm 1996; tác giả làm rõ thực trạng hoạt động BHXH đặc biệt là Đ A công tác thu BHXH trong thời gian vừa qua, nhằm phân tích khả năng thu BHXH để bù đắp các chế độ BHXH, thay thế dần các nguồn chi lấy từ Ngân sách nhà nước, đồng thời đề xuất một số kiến nghị cụ thể nhằm cải tiến công tác thu BHXH ở Việt Nam. - "Cơ sở khoa học hoàn thiện quy trình quản lý thu bảo hiểm xã hội", đề tài nghiên cứu khoa học cấp bộ, do Tiến sỹ Dương Xuân Triệu, Giám đốc Trung tâm thông tin khoa học BHXH Việt Nam, bảo vệ năm 1999. Trên cơ sở nghiên cứu 5 mô hình quản lý thu BHXH của các nước trong khu vực và Thế giới, tác giả đã làm rõ một số khái niệm xung quanh vấn đề thu BXHH, 2 thực trạng quản lý thu BHXH, đồng thời đề xuất những giải pháo nhằm hoàn thiện quy trình quản lý thu BHXH phù hợp với từng loại đối tượng ở Việt Nam. - "Hoàn thiện quản lý thu bảo hiểm xã hội khu vực doanh nghiệp ngoài quốc doanh ở Việt nam“, đề tài luận văn Thạc sỹ của tác giải Trần Quốc Túy, Ban Tuyên truyền – BHXH Việt Nam, bảo vệ năm 2000. Đề tài nghiên cứu quá trình tổ chức thực hiện thu BHXH khu vực doanh nghiệp ngoài quốc doanh từ năm 1995 đến năm 2000; làm rõ thêm cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu BHXH khu vực Ế này; thực trạng và giải pháp hoàn thiện quản lý thu BHXH khu vực doanh nghiệp U ngoài quốc doanh ở Việt Nam. ́H Đề tài "Công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội TÊ tỉnh Thừa Thiên Huế" được tác giả lựa chọn để nghiên cứu, hiện tại chưa có công trình nào nghiên cứu một cách hệ thống trên địa bàn tỉnh Thừa Thiên Huế. H 3. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI IN 3.1. Mục tiêu chung Mục tiêu tổng quát của luận văn là phân tích, đánh giá thực trạng và đề xuất các K giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo Hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn về công tác quản lý thu bảo ̣I H - O 3.2. Mục tiêu cụ thể ̣C hiểm xã hội tỉnh Thừa Thiên Huế. hiểm xã hội. Phân tích, đánh giá thực trạng quản lý thu bảo hiểm xã hội của Bảo hiểm xã Đ A - hội tỉnh Thừa Thiên Huế. - Đề xuất một số giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Thừa Thiên Huế trong thời gian tới. 4. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU 4.1. Đối tượng nghiên cứu Công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Thừa Thiên Huế. 3 4.2. Đối tượng khảo sát Các viên chức đang đảm nhận công tác quản lý thu tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Thừa Thiên Huế; các doanh nghiệp ngoài quốc doanh đang hoạt động trên địa bàn và các lao động đang làm làm việc tại các doanh nghiệp này. 4.3. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi không gian: Bảo hiểm xã hội tỉnh Thừa Thiên Huế - Phạm vi thời gian: trong thời gian từ năm 2011 đến năm 2013 Ế 5. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU U Để đánh giá một cách toàn diện và có hệ thống thực trạng công tác quản lý ́H thu bảo hiểm xã hội bắt buộc tại Bảo hiểm xã hội tỉnh Thừa Thiên Huế, luận văn sử dụng những phương pháp sau: TÊ 5.1. Phương pháp chung Luận văn vận dụng cách tiếp cận theo phương pháp duy vật biện chứng, duy H vật lịch sử; vận dụng quan điểm, đường lối của Đảng và Nhà nước trong quá trình IN đổi mới kinh tế để phân tích thực trạng quản lý và việc thực hiện chính sách và Luật K BHXH ở địa bàn nghiên cứu. Từ đó rút ra một số nhận xét và kiến nghị đề xuất các ̣C giải pháp để góp phần nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu BHXH bắt buộc đối O với các đơn vị tại BHXH tỉnh Thừa Thiên Huế. ̣I H Phương pháp tiếp cận: xem xét, nghiên cứu dưới góc độ các quy trình thu, các văn bản hướng dẫn thực hiện của Nhà nước để phân tích, đánh giá nhằm tìm ra Đ A những bất cập, mâu thuẫn hoặc những tồn tại để nhằm đề xuất một số biện pháp có tính khả thi trong tương lai. 5.2. Phương pháp thu thập số liệu 5.2.1. Số liệu thứ cấp Được thu thập từ các nguồn tài liệu, báo cáo của Bảo hiểm xã hội tỉnh Thừa Thiên Huế; các giáo trình, tạp chí, công trình và đề tài khoa học trong và ngoài nước. 4 5.2.2. Số liệu sơ cấp Phương pháp khảo sát bằng cách phát phiếu điều tra đã được thiết kế sẵn cụ thể là 17 cán bộ viên chức BHXH, 30 nhân viên kế toán đang làm việc tại 30 doanh nghiệp ngoài quốc doanh và 150 lao động đang làm việc tại các doanh nghiệp này, nhằm đánh giá mức độ đồng ý của đối tượng điều tra về sự phù hợp của công tác quản lý thu bảo hiểm xã hội bắt buộc. 5.3. Phương pháp tổng hợp và xử lý số liệu Ế - Phương pháp thống kê mô tả để hệ thống hoá và tổng hợp tài liệu theo các U tiêu thức phù hợp với mục đích nghiên cứu. ́H - Phương pháp phân tích phương sai ANOVA được dùng để kiểm định sự khác TÊ nhau về trị trung bình các ý kiến đánh giá của các loại hình doanh nghiệp với nhau về công tác quản lý thu BHXH bắt buộc và giữa các ngành nghề kinh doanh với trung H bình chung của tổng thể điều tra. IN 5.4. Phương pháp so sánh Phương pháp tổng hợp và so sánh là phương pháp chủ yếu được sử dụng trong K đề tài, cụ thể gồm so sánh các chỉ tiêu tương đối, tuyệt đối và số bình quân để đánh ̣C giá sự biến động của các chỉ tiêu phân tích khi có sự thống nhất về thời gian, không Đ A ̣I H O gian theo một số tiêu thức nhất định. 5 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI 1.1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CƠ BẢN VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI 1.1.1. Khái niệm bảo hiểm xã hội Cuộc sống của con người luôn phấn đấu cho an sinh hạnh phúc, nhưng quy luật của tạo hóa là sinh ra, lớn lên và già yếu, đi theo đó là những rủi ro, ốm đau, hoạn nạn có thể đến bất cứ lúc nào. Với trí óc thiên phú, con người luôn có những phát Ế kiến khoa học cả về tự nhiên và xã hội để chế ngự thiên nhiên, khắc phục những U diễn biến bất thường của quy luật, làm cho xã hội không ngừng phát triển. BHXH ́H như là một phát kiến văn minh của nhân loại về khoa học xã hội kết hợp với khoa học tự nhiên để giữ gìn, bảo vệ cuộc sống, sức khỏe của con người. TÊ Thực tế cuộc sống có nhiều rủi ro xảy ra mà không thể phòng trước được, để khắc phục hậu quả của nó thì mỗi cá nhân có thể dự phòng ở những mức độ khác H nhau tùy thuộc vào điều kiện và hoàn cảnh của từng người. Nhưng, dù cá nhân có IN chủ động và dự phòng những rủi ro khi xảy ra thì cũng không thể nào đối phó được K hết tất cả các rủi ro có thể xảy ra trong cuộc sống của mỗi con người. Vì vậy, cần phải có biện pháp khắc phục tổng thể và lâu dài mang tính cộng đồng xã hội, do đó O ̣C ngoài dự phòng cá nhân, còn cần có dự phòng của cộng đồng. ̣I H Trong tất cả các biện pháp phòng chống và khắc phục rủi ro, bảo hiểm là biện pháp mang lại hiệu quả cao nhất. Bảo hiểm là chế độ bồi thường kinh tế, chia nhỏ Đ A rủi ro, tổn thất của một người hay một số ít người cho nhiều người người có cùng khả năng xảy ra rủi ro theo những nguyên tắc, chuẩn mực được thống nhất và quy định trong khuôn khổ pháp luật của mỗi quốc gia. Bảo hiểm không những đảm bảo cho người tham gia về kinh tế mà còn góp phần ổn định xã hội. Trên thế giới, BHXH ra đời cách đây hàng trăm năm và trở thành giải pháp hữu hiệu giúp con người vượt qua những khó khăn, rủi ro trong cuộc sống và trong quá trình lao động. BHXH trở thành nền tảng cơ bản của hệ thống an sinh xã hội của mỗi quốc gia, được thực hiện ở hầu hết các nước trên thế giới và ngày càng phát triển. Để đảm bảo quyền lợi cơ bản cho người lao động trên toàn thế giới và an toàn 6 xã hội, ILO ban hành công ước 102 ngày 04/06/1952 về quy phạm tổi thiểu an toàn xã hội, có quy định 09 chế độ trợ cấp gồm: chế độ chăm sóc y tế; chế độ trợ cấp TNLĐ-BNN; chế độ trợ cấp ốm đau; chế độ trợ cấp thai sản; chế độ trợ cấp thất nghiệp; chế độ trợ cấp tàn tật; chế độ trợ cấp tiền tuất và chế độ trợ cấp gia đình.[9, tr.123 -142]. Ở nước ta, BHXH được chủ tịch Hồ Chí Minh quan tâm ngay từ khi bôn ba tìm đường cứu nước đến trước lúc đi xa, Người đã nhiều lần đề cập đến cụm từ “ Bảo Ế hiểm xã hội” và khẳng định BHXH là một chính sách cơ bản đối với người lao U động. Trong bài báo cáo về những nghị quyết của Trung ương Đảng Cộng sản Đông ́H Dương về phong trào nông dân viết cuối năm 1930, Người chỉ rõ trong đấu tranh của nông dân, đặc biệt “đòi bảo hiểm xã hội, ngày nghỉ được trả công”. [7,tr.21]. TÊ Năm 1941, khi về nước, trong 10 chính sách của Việt Nam thì chính sách BHXH được Người đề cập khá toàn diện, với việc ký hàng loạt sắc lệnh: số 54 H (03/11/1945) quy định điều kiện về hưu cho công chức các ngạch; số 58 IN (10/11/1945) về việc nghỉ gia hạn không lương cho công chức tất cả các ngạch; số K 74 (17/12/1945) quy định chế độ hưu cho các nhân viên, công chức mắc bệnh lao, bệnh phong phải nghỉ việc dài ngày. Quan điểm cảu Đảng và Nhà nước về BHXH O ̣C đã được thể hiện trong Hiến pháp 1946, Hiến pháp 1959. Điều 32 Hiến pháp 1959 ̣I H quy định: “người lao động được giúp đỡ về vật chất khi già yếu, bệnh tật hoặc mất sức lao động. Nhà nước mở rộng dần các tổ chức bảo hiểm xã hội, cứu tế và y tế để Đ A đảm bảo cho mọi người được hưởng quyền đó”. Từ năm 1995, cơ chế quản lý BHXH được đổi mới toàn diện bằng việc Chính phủ ban hành Điều lệ BHXH, đặc biệt Luật BHXH được Quốc hội thông qua, có hiệu lực từ ngày 01/01/2007. Khi chưa có Luật BHXH, khái niệm về BHXH được tiếp cận dưới những góc độ khác nhau: - Dưới góc độ chính sách: BHXH là một chính sách xã hội, nhằm giải quyết các chế độ xã hội liên quan đến một tầng lớp đông đảo người lao động và bảo vệ sự phát triển kinh tế - xã hội, sự ổn định chính trị quốc gia. 7 - Dưới góc độ quản lý : BHXH là công cụ quản lý của Nhà nước để điều chỉnh mối quan hệ kinh tế giữa người lao động, người sử dụng lao động và Nhà nước; thực hiện quá trình phân phối và phân phối lại thu nhập giữa các thành viên trong xã hội. - Dưới góc độ tài chính: BHXH là một quỹ tài chính tập trung, được hình thành từ sự đóng góp của các bên tham gia và có sự hỗ trợ của Nhà nước. - Dưới góc độ thu nhập: BHXH là sự bảo đảm thay thế một phần thu nhập khi người lao động có tham gia BHXH bị mất hoặc bị giảm. Ế - Theo Bộ luật Lao động: U Bảo hiểm xã hội là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho ́H người lao động khi họ bị mất hoặc giảm khoản thu nhập từ nghề nghiệp do bị mất hoặc giảm khả năng lao động hoặc mất việc làm do những rủi ro xã hội thông qua TÊ việc hình thành, sử dụng một quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham gia bảo hiểm xã hội, nhằm góp phần đảm bảo an toàn xã hội. H - Tổ chức lao động quốc tế (ILO) đã đưa ra khái niệm về BHXH được chấp IN nhận rộng rãi trên toàn thế giới: BHXH là hình thức bảo trợ mà xã hội dành cho các K thành viên của mình thông qua nhiều biện pháp công nhằm tránh tình trạng khốn khó về mặt kinh tế và xã hội do bị mất hoặc giảm đáng kể thu nhập vì bệnh tật, thai O ̣C sản, tai nạn lao động, mất sức lao động và tử vong; chăm sóc y tế và trợ cấp cho các ̣I H gia đình có con nhỏ. BHXH góp phần thực hiện mục tiêu bảo đảm an toàn kinh tế cho người lao Đ A động và gia đình họ. BHXH là quá trình tổ chức sử dụng thu nhập cá nhân và tổng sản phẩm trong nước (GDP) để thoả mãn nhu cầu an toàn kinh tế của người lao động và an toàn xã hội. BHXH mang cả bản chất kinh tế và cả bản chất xã hội. Về mặt kinh tế, nhờ sự tổ chức phân phối lại thu nhập, đời sống của người lao động và gia đình họ luôn được bảo đảm trước những bất trắc, rủi ro xã hội. Về mặt xã hội, do có sự “san sẻ rủi ro” của BHXH, người lao động chỉ phải đóng góp một khoản nhỏ trong thu nhập của mình cho quỹ BHXH, nhưng xã hội sẽ có một lượng vật chất đủ lớn trang trải những rủi ro xảy ra. ở đây, BHXH đã thực hiện nguyên tắc “lấy của số đông bù cho số ít”. [1] 8 Nghiên cứu về BHXH, chúng ta có thể thấy có nhiều tác giả nước ngoài cũng đã đưa ra các định nghĩa khác về BHXH hoặc bảo trợ xã hội, áp dụng riêng cho các điều kiện ở các nước đang phát triển. các tác giả này có chung một quan điểm là BHXH không chỉ dừng ở việc mất đột ngột thu nhập theo dự kiến mà còn tính đến cả việc ngăn chặn và giảm nghèo kinh niên và mang lại mức sống tối thiểu. Cách tiếp cận BHXH mà mỗi nước lựa chọn còn tùy thuộc vào mục tiêu chính sách quốc gia và điều kiện cơ cấu cụ thể của nền kinh tế.Bảo hiểm xã hội bắt buộc Ế là loại hình bảo hiểm xã hội mà người lao động và người sử dụng lao động phải U tham gia. ́H Như vậy, khái niệm về BHXH được khái quát một cách cao nhất, đầy đủ nhất khi có Luật BHXH, đó là: “Bảo hiểm xã hội là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một TÊ phần thu nhập của người lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, thất nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên H cơ sở đóng vào quỹ bảo hiểm xã hội”. [13, tr.5]. Bảo hiểm xã hội bắt buộc là loại IN hình bảo hiểm mà người lao động và người sử dụng lao động phải tham gia. K 1.1.2. Bản chất của chính sách bảo hiểm xã hội Thứ nhất: BHXH mang tính xã hội, tính nhân đạo và nhân văn sâu sắc. O ̣C Tính xã hội, tính nhân đạo và nhân văn trong các chế độ BHXH quy định bản ̣I H uchất của BHXH, đó là sự bảo vệ của xã hội đối với các thành viên của mình thông qua một loạt các biện pháp công cộng nhằm chống lại những khó khăn về kinh tế và Đ A xã hội do bị ngừng hoặc bị giảm thu nhập, gây ra bởi ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, thất nghiệp, thương tật, tuổi già và chết; đồng thời đảm bảo chăm sóc và trợ cấp cho các gia đình đông con. Đối với các rủi ro như trên, nhiều khi từng cá nhân không đủ khả năng tài chính để khắc phục, do vậy, Nhà nước ban hành các quy định để huy động mọi người trong xã hội đóng góp một khoản nhất định cùng với Nhà nước hình thành quỹ BHXH để chi trả cho một số người gặp rủi ro cần khắc phục hay do điều kiện sinh học như tuổi tác, môi trường sống, điều kiện làm việc mà người lao động phải nghỉ việc, khi đó cần có một khoản kinh phí để đảm bảo cuộc sống cho chính bản thân và gia đình họ. 9