Tài liệu Cơ sở lý luận lý thuyết của chủ nghĩa mác - lênin về nền kinh tế

Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Lêi më ®Çu ViÖt nam lµ mét n-íc anh hïng bÊt khuÊt trong c«ng cuéc b¶o vÖ tæ quèc vµi thËp kû tr-íc.Cßn hiÖn nay,b-íc vµo thÕ lû 21 ViÖt nam vÉn lµ mét n-íc nghÌo cña thÕ giíi.N÷ng chiÕn th¾ng trªn mÆt trËn kh«ng thÓ lµm ra nh÷ng chiÕn th½ng vÒ kinh tÕ, s¸ch l-îc chiÕn tr-êng kh«ng thÓ lµ s¸ch l-îc kinh tÕ.§øng tr-íc thùc tr¹ng ®ã, §¹i héi VI cña §¶ng ®¸nh dÊu mét b-íc ngoÆt lÞch sö ®ã lµ b¾t ®Çu c«ng cuéc ®æi míi nÒn kinh tÕ n-íc ta. Trong sù nghiÖp ®æi míi ë n-íc ta, vÊn ®Ò ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ chiÕm vÞ trÝ quan träng.§Æc biÖt trong bèi c¶nh ViÖt nam ®ang chuyÓn ®æi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ tõ c¬ chÕ tËp trung, quan liªu, bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc vµ ®Þnh h-íng theo chñ nghÜa x· héi nh- ®-êng lèi cña §¶ng ta ®· ®Ò ra tõ c¸c k× §¹i héi VI, VII, VIII. Thùc tÕ nh÷ng n¨m qua cho thÊy ®-êng lèi cña §¶ng lµ hoµn toµn ®óng ®¾n, nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®-îc trong nh÷nh n¨m qua ®· chøng minh ®iÒu ®ã. Trong ph¹m vi bµi viÕt cña m×nh, em xin tr×nh bµy mét sè vÊn ®Ò vÒ lý luËn cña chñ nghÜa M¸c-Lªnin vÒ nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng vµ vËn dông nã ë ViÖt nam trong thêi gian qua,hiÖn nay vµ trong t-¬ng lai.Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n thÇy gi¸o Ph¹m Thµnh h-íng dÉn vµ gióp ®ì em hoµn thµnh bµi viÕt nµy. Do thêi gian vµ tri thøc,kinh nghiÖm cã h¹n nªn bµi viÕt kh«ng thÓ tr¸nh khái nh÷ng sai sãt, rÊt mong ®-îc thÇy vµ c¸c b¹n ®ãng gãp ý kiÕn. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n! 1 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 A.phÇn më ®Çu. C.M¸c ng-êi thÇy vµ l·nh tô vÜ ®¹i cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng toµn thÕ giíi.Lµ mét nhµ lý luËn kiÖt xuÊt, «ng ®· ®Ó l¹i cho loµi ng-êi mét kho tµng lý luËn quý b¸u vÒ triÕt häc, kinh tÕ chÝnh trÞ vµ chñ nghÜa x· héi khoa häc. Trong bé t- b¶n vµ mét sè t¸c phÈp cã quan hÖ ®Ðn bé s¸ch ®ã,C.M¸c ®· ®Ò cËp tíi nhiÒu lý luËn vµ quan diÓm vÒ kinh tÕ thÞ tr-êng,®Õ nay vÉ cßn nguyªn gi¸ trÞ. ChuyÓn ®æi kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc lµ b-íc ngoÆt quan träng lµm thay ®æi ®êi sèng kinh tÕ,x· héi ®Êt n-íc.Sù thµnh c«ng hay kh«ng cña qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi quyÕt ®Þnh th¾ng lîi hay kh«ng cña sù nghiÖp ®æi míi. Qu¸ tr×nh ®æi míi nÒn kinh tÕ n-íc ta nh÷ng n¨m qua cho thÊy r»ng, viÖc chuyÓn nÒn kinh tÕ n-íc ta vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶ lý cña Nhµ n-íc lµ sù phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn tÊt yÕu kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ, phï hîp víi xu h-íng quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ. Tuy nhiªn v× ch-a cã tiÒn lÖ nµo trong lÞch sö vÒ qu¸ ®é tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng cho nªn c«ng cuéc ®æi míi ®ang ®ßi hái nhiÒu vÊn ®Ò vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn.Ch¼ng h¹n, hµng lo¹t c¸c kh¸i niÖm, ph¹m trï vÒ kinh tÕ míi, hµng lo¹t c¸c vÊn ®Ò vÒ nhËn thøc l¹i b¶n chÊt cña nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸, b¶n chÊt cña nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng phï hîp víi ®iÒu kiÖn lÞch sö ViÖt nam ®ang ®ßi hái ph¶i kuËn chøng, gi¶i thÝch mét c¸ch cã c¨n cø khoa häc nh»m lµm c¬ së cho quyÕt ®Þnh cña Nhµ n-íc vÒ chiÕn l-îc ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n-íc. XuÊt ph¸t tõ ®ã, ë ®©y cÇn lµm râ mét sè vÊn ®Ò: - Lý gi¶i c¸c kh¸i niÖm vµ ph¹m trï kinh tÕ häc míi lµm c¬ së l«gic cho viÖc nhËn thøc l¹i b¶n chÊt cña nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung vµ nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng mµ chóng ta ®· vµ ®ang h-íng tíi. - §ång thêi dùa trªn c¬ së ph©n tÝch thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ n-íc ta ®Ó ®æi c¬ chÕ kinh tÕ n-íc ta ®Ó tr×nh bµy c¸c quan ®iÓm khoa häc lµm c¬ së ph-¬ng ph¸p luËn cho thêi kú chuyÓn ®æi c¬ chÕ kinh tÕ ë n-íc ta. 2 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ sù ph¸t triÓn tÊt yÕu kh¸ch quan, lµ c¬ së ®iÒu tiÕt tèt nhÊt nÒn kinh tÕ hµng ho¸.B»ng c¸c ph-¬ng ph¸p l«gic vµ ph-¬ng ph¸p lÞch sö , nghiªn cøu nã d-íi gi¸c ®é m«n kinh tÕ chÝnh trÞ häc chóng ta sÏ lµm râ nh÷ng vÊn ®Ò trªn. B. PhÇn néi dung. I.C¬ së lý luËn lý thuyÕt cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin vÒ nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng. 1.Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ tr-êng theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin. 1.1. Qu¸ tr×nh chuyÓn tõ kinh tÕ tù nhiªn lªn kinh tÕ hµng ho¸. VÒ ph-¬ng diÖn kinh tÕ cã thÓ kh¸i qu¸t r»ng,lÞch sö ph¸t triÓn cña ®êi sèng x· héi cña nh©n lo¹i ®· vµ ®ang tr¶i qua hai kiÓu tæ chøc thÝch øng víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi,hai thêi ®¹i kinh tÕ kh¸c nhau vÒ chÊt.§ã lµ:thêi ®¹i kinh tÕ tù nhiªn,tù cung tù cÊp vµ thêi ®¹i kinh tÕ hµng ho¸,mµ giai ®o¹n cao cña nã ®-îc gäi lµ kinh tÕ thÞ tr-êng. a.Kh¸i qu¸t vÒ kinh tÕ tù nhiªn vµ kinh tÕ hµng ho¸. Kinh tÕ tù nhiªn hay s¶n xuÊt tù cung,tù cÊp lµ kiÓu tæ chøc kinh tÕ ®Çu tiªn mµ loµi ng-êi sö dông ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò s¶n xuÊt c¸i g×?s¶n xuÊt nh- thÕ nµo? vµ cho ai? ë ®©y,ng-êi s¶n xuÊt ®ång thêi lµ ng-êi tiªu dïng.Môc®Ých cña s¶n xuÊt lµ t¹o ra gi¸ trÞ sö dông nh»m tho¶ m·n nhu cÇu tiªu dïng cña chÝnh b¶n th©n ng-êi s¶n xuÊt.V× vËy,cã thÓ nãi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt cña nÒn kinh tÕ tù nhiªn chØ gåm hai kh©u:s¶n xuÊt – tiªu dïng.nã cã tÝnh chÊt b¶o thñ,tr× trÔ,bÞ giíi h¹n ë nhu cÇu h¹n hÑp.S¶n xuÊt tù cung tù cÊp chØ thÝch øng víi thêi k× lùc l-îng s¶n xuÊt ch-a phÊt triÓn.Khi lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn cao,ph©n c«ng lao ®éng ®-îc më réng th× dÇn xuÊt hiÖn trao ®æi hµng ho¸.Khi trao ®æi hµng ho¸ trë thµnh môc ®Ých th-êng xuyªn cña s¶n xuÊt th× s¶n xuÊt hµng ho¸ ra ®êi vµ xuÊt hiÖn nÒn kinh tÕ hµng ho¸.Kinh tÕ hµng ho¸ b¾t ®Çu b»ng kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n,ra ®êi tõ khi chÕ ®é chñ nghÜa céng s¶n tan r·,dùa trªn hai tiÒn ®Ò c¬ b¶n lµ cã sù ph©n c«ng lao ®éng x· 3 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 héi vµ cã sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ do chÕ ®é së h÷u kh¸c nhau vÒ t- liÖu s¶n xuÊt,s¶n xuÊt vµ toµn bé qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt ®Òu g¾n víi thÞ tr-êng.ChuyÓn tõ kinh tÕ tù nhiªn sang kinh tÕ hµng ho¸ lµ ®¸nh dÊu b-íc chuyÓn sang thêi ®¹i kinh tÕ cña sù ph¸t triÓn,thêi ®¹i v¨n minh cña nh©n lo¹i. b.Hai ®iÒu kiÖn ra ®êi vµ tån t¹i cña kinh tÕ hµng ho¸. C¬ së kinh tÕ - x· héi cña sù ra ®êi vµ tån t¹i cña s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ gi÷a ng-êi s¶n xuÊt nµy víi ng-êi s¶n xuÊt kh¸c do cã c¸c quan hÖ së h÷u kh¸c nhau vÒ t- liÖu s¶n xuÊt quy ®Þnh. Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµ viÖc ph©n chia ng-êi s¶n xuÊt vµo nh÷ng ngµnh nghÒ kh¸c nhau cña x· héi hoÆc nãi c¸ch kh¸c ®ã lµ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt. Cã thÓ nãi ph©n c«ng lao ®éng x· héi ®· t¹o ra nh÷ng ngµnh nghÒ kh¸c nhau,do ph©n c«ng lao ®éng x· héi nªn mçi ng-êi chuyªn lµm mét viÖc trong mét ngµnh s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh vµ chuyªn s¶n xuÊt ra mét hoÆc mét sè s¶n phÈm nhÊt ®Þnh.Song nhu cÇu tiªu dïng cña hä l¹i kh¸c nhau.§Ó tho¶ m·n nhu cÇu cña m×nh,nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt ph¶i n-¬ng tùa vµo nhau,trao ®æi s¶n phÈm cho nhau.Ph©n c«ng lao ®éng x· héi lµm n¶y sinh nh÷ng quan hÖ kinh tÕ gi÷a nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt víi nhau. Ph©n c«ng lao ®éng lµ ®iÒu kiÖn cÇn cña s¶n xuÊt hµng ho¸.§iÒu kiÖn thø hai vµ lµ ®iÒu kiÖn ®ñ cña s¶n xuÊt hµng ho¸ lµ sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ gi÷a nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt do c¸c quan hÖ së h÷u kh¸c nhau vÒ t- liÖu s¶n xuÊt quy ®Þnh.Dùa vµo ®iÒu kiÖn nµy mµ ng-êi chñ t- liÖu s¶n xuÊt cã quyÒn quyÕt ®Þnh viÖc sö dông t- liÖu s¶n xuÊt vµ nh÷ng s¶n phÈm do hä s¶n xuÊt ra.Nh- vËy,quan hÖ së h÷u kh¸c nhau vÒ tliÖu s¶n xuÊt ®· chia rÏ ng-êi s¶n xuÊt,lµm cho hä t¸ch biÖt víi nhau vÒ mÆt kinh tÕ.Trong ®iÒu kiÖn ®ã, ng-êi s¶n xuÊt nµy muèn sö dông s¶n phÈm cña ng-êi s¶n xuÊt kh¸c th× ph¶i trao ®æi s¶n phÈm cho nhau.S¶n phÈm lao ®éng trë thµnh hµng ho¸. c.Khi s¶n phÈm lao ®éng trë thµnh hµng ho¸ th× ng-êi s¶n xuÊt trë thµnh ng-êi s¶n xuÊt hµng ho¸.S¶n xuÊt hµng ho¸ ra ®êi vµ ph¸t triÓn lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö l©u dµi.§Çu tiªn lµ s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n,s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n s¶n xuÊt 4 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 hµng ho¸ cña n«ng d©n,thî thñ c«ng dùa trªn chÕ ®é së h÷u vÒ t- liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng cña b¶n th©n hä.S¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n ra ®êi trong thêi k× c«ng x· nguyªn thuû tan r·,trong x· héi chiÕm h÷u n« lÖ vµ phong kiÕn nã ®ãng vai trß phô thuéc vµ bæ sung.§©y lµ kiÓu s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá,dùa trªn kÜ thuËt thñ c«ng vµ l¹c hËu.Khi lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn cao h¬n,s¶n xuÊt hµng ho¸ gi¶n ®¬n chuyÓn thµnh s¶n xuÊt hµng ho¸ quy m« lín.Qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn nµy diÔn ra trong thêi k× qu¸ ®é tõ x· héi phong kiÕn sang x· héi t- b¶n chñ nghÜa. Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña m×nh,vÞ thÕ cña kinh tÕ hµng ho¸ còng dÇn ®-îc thay ®æi:tõ chç nh- lµ kiÓu tæ chøc kinh tÕ x· héi kh«ng phæ biÕn kh«ng hîp thêi trong x· héi chiÕm h÷u n« lÖ cña nh÷ng ng-êi thî thñ c«ng vµ n«ng d©n tù do,®Õn chç ®-îc thõa nhËn trong x· héi phong kiÕn,vµ ®Õn chñ nghÜa t- b¶n th× kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n kh«ng nh÷ng ®-îc thõa nhËn mµ cßn ®-îc ph¸t triÓn cao h¬n ®ã lµ kinh tÕ thÞ tr-êng. 1.2.B-íc chuyÓn tõ kinh tÕ hµng ho¸ gi¶n ®¬n sang kinh tÕ thÞ tr-êng. a.Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn ë tr×nh ®é x· héi ho¸ cao NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng lµ nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng.§©y lµ mét kiÓu tæ chøc kimh tÕ trong ®ã s¶n xuÊt c¸i g×?nh- thÕ nµo?vµ cho ai?®-îc quyÕt ®Þnh th«ng qua thÞ tr-êng.Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng c¸c quan hÖ kinh tÕ cña c¸c c¸ nh©n,c¸c doanh nghiÖp ®Òu biÓu hiÖn qua mua b¸n hµng ho¸,dÞch vô trªn thÞ tr-êng.Th¸i ®é c- xö cña tõng thµnh viªn tham gia thÞ tr-êng lµ h-íng vµo t×m kiÕm lîi Ých cña chÝnh m×nh,theo sù dÉn d¾t cña gi² c° thÞ tr­éng hay “B¯n tay v« h×nh”.(Adam Smith) Kinh tÕ thÞ tr-êng nh- lµ mét yªu cÇu kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ Song kh«ng ph¶i lµ ®ång nhÊt nã víi kinh tÕ hµng ho¸.XÐt vÒ mÆt lÞch sö,kinh tÕ hµng ho¸ cã tr-íc kinh tÕ thÞ tr-êng.Kinh tÕ hµng ho¸ ra ®êi th× thÞ tr-êng còng xuÊt hiÖn,nh-ng kh«ng cã nghÜa ®ã lµ kinh tÕ thÞ tr-êng.Víi sù t¨ng tr-ëng cña kinh tÕ hµng ho¸,thÞ tr-êng ®-îc më réng,phong phó,®ång bé,c¸c quan hÖ thÞ tr-êng t-¬ng ®èi hoµn thiÖn,®Òu ®-îc tiÒn tÖ ho¸.Khi ®ã ng-êi ta gäi kinh tÕ hµng ho¸ lµ kinh tÕ thÞ tr-êng hay nãi c¸ch kh¸c kinh tÕ thÞ tr-êng lµ kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn ë tr×nh 5 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ®é x· héi ho¸ cao.Kinh tÕ thÞ tr-êng kh«ng ph¶i lµ mét giai ®o¹n kh¸c biÖt,®éc lËp,®øng ngoµi kinh tÕ hµng ho¸ mµ lµ giai ®o¹n cao cña kinh tÕ hµng ho¸. b.Nh÷ng ®iÒu kiÖn h×nh thµnh kinh tÕ thÞ tr-êng. Kinh tÕ thÞ tr-êng ®-îc h×nh thµnh dùa trªn nh÷ng ®iÒu kiÖn sau ®©y: Mét lµ. Sù xuÊt hiÖn cña hµng ho¸ søc lao ®éng vµ thÞ tr-êng søc lao ®éng.Tr-íc hÕt cÇn kh¼ng ®Þnh sù xuÊt hiÖn cña hµng ho¸ søc lao ®éng lµ mét tiÕn bé lÞch sö.Ng-êi lao ®éng ®-îc tù do,cã quyÒn lµm chñ kh¶ n¨ng lao ®éng cña m×nh vµ lµ chñ thÓ b×nh ®¼ng trong viÖc th-¬ng l-îng víi ng-êi kh¸c.Chñ nghÜa t- b¶n ®· thùc hiÖn ®-îc b-íc tiÕn bé lÞch sö ®ã trong khu«n khæ lîi dông tÝnh chÊt ®Æc biÖt cña hµng ho¸ søc lao ®éng ®Ó phôc vô tói tiÒn cña c¸c nhµ t- b¶n.V× vËy ®· lµm n¶y sinh m©u thuÉn gi÷a t- b¶n víi lao ®éng lµm thuª.Trong ®iÒu kiÖn lÞch sö míi,thêi k× qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi kh«ng ph¶i mäi ng-êi cã søc lao ®éng ®em b¸n ®Òu lµ nh÷ng ng-êi v« s¶n.Do sù chi phèi lîi Ých kinh tÕ vµ cña chi phÝ c¬ héi,nh÷ng ng-êi lao ®éng vÉn cã thÓ b¸n søc lao ®éng cña m×nh cho ng-êi kh¸c nÕu hä c¶m thÊy viÖc lµm nµy cã lîi h¬n so víi viÖc tæ ch-c qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Trong lÞch sö ho¹t ®éng cña quy luËt gi¸ trÞ ®· tõng dÉn tíi sù ph©n ho¸ nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt thµnh kÎ giµu ng-êi nghÌo.Sù ph©n ho¸ nµy diÔn ra chËm ch¹p.Cho nªn cÇn ph¶i cã b¹o lùc cña nhµ n-íc ®Ó thóc ®Èy sù ph©n ho¸ nµy diÔn ra ®-îc nhanh.ChÝnh sù ph©n ho¸ nh÷ng ng-êi s¶n xuÊt thµnh kÎ giµu ng-êi nghÌo tíi mét giíi h¹n nhÊt ®Þnh ®· lµm n¶y sinh hµng ho¸ lao ®éng vµ thÞ tr-êng søc lao ®éng. Sù xuÊt hiÖn cña hµng ho¸ søc lao ®éng dÉn ®Õn sù h×nh thµnh kinh tÕ thÞ tr-êng lµ v×: - Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn,nã cã n¨ng suÊt lao ®éng cao.Ngoµi nh÷ng s¶n phÈm cÇn thiÕt cßn cã nh÷ng s¶n phÈm thÆng d-.ChÝnh sù xuÊt hiÖn cña hµng ho¸ søc lao ®éng ®· ph¶n ¸nh ®iÒu ®ã.Hµng ho¸ søc lao ®éng lµ hµng ho¸ ®Æc biÖt.TÝnh chÊt ®Æc biÖt cña nã ®-îc thÓ hiÖn tËp trung ë thuéc tÝnh gi¸ trÞ sö dông cña nã. - Gi¸ trÞ sö dông cña hµng ho¸ søc lao ®éng së dÜ nh- vËy lµ v×:do kÜ thuËt s¶n xuÊt ph¸t triÓn cho nªn n¨ng suÊt lao ®éng cña ng-êi c«ng nh©n ®· cao.Ngµy lao ®éng 6 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 cña ng-êi c«ng nh©n ®-îc chia thµnh hai phÇn,phÇn thêi gian lao ®éng cÇn thiÕt vµ phÇn thêi gian lao ®éng thÆng d-.ChØ ®Õn mét giíi h¹n nhÊt ®Þnh trong sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt-khi kÜ thuËt s¶n xuÊt ph¸t triÓn,n¨ng suÊt lao ®éng x· héi ®-îc n©ng cao th× søc lao ®éng cña ng-êi ta míi cã thÓ trë thµnh ®èi t-îng cña quan hÖ mua b¸n.Sù xuÊt hiÖn cña hµng ho¸ søc lao ®éng ph¶n ¸nh giai ®o¹n s¶n xuÊt ®· ph¸t triÓn trong ®ã n¨ng suÊt lao ®éng ®· cao. - Nhê cã sù xuÊt hiªn cña hµng ho¸ søc lao ®éng vµ thÞ tr-êng søc lao ®éng mµ tiÒn tÖ kh«ng chØ lµ ph-¬ng tiÖn l-u th«ng mµ cßn trë thµnh ph-¬ng tiÖn lµm t¨ng gi¸ trÞ,n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh,thóc ®Èy sù t¨ng tr-ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. - Víi sù xuÊt hiÖn cña hµng ho¸ søc lao ®éng dÉn tíi sù h×nh thµnh thÞ tr-êng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt mét c¸ch hoµn chØnh.Kinh tÕ thÞ tr-êng ra ®êi. Hai lµ.Ph¶i tÝch luü ®-îc mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh vµ sè tiÒn ®ã ph¶i trë thµnh vèn ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt kinh doanh nh»m môc ®Ých cã lîi nhuËn.Lý luËn kinh tÕ cña tr-êng ph¸i träng th-¬ng ®· ph¶n ¸nh râ ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò nµy. Ba lµ.Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ kinh tÕ tiÒn tÖ cho nªn vai trß cña tiÒn tÖ v« cïng quan träng.§Ó h×nh thµnh ®-îc nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng cÇn cã hÖ thèng tµi chÝnh,tÝn dông,ng©n hµng t-¬ng ®èi ph¸t triÓn.Kh«ng thÓ cã ®-îc kinh tÕ thÞ tr-êng nÕu nhhÖ thèng tµi chÝnh,ng©n hµng cßn qu¸ yÕu ít, hÖ thèng quan hÖ tÝn dông cßn qu¸ gi¶n ®¬n, kh«ng ®¸p øng ®-îc nhu cÇu vÒ vèn cho s¶n xuÊt vµ kinh doanh. Bèn lµ.Sù h×nh thµnh nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ®ßi hái ph¶i cã mét hÖ thèng kÕt cÊu h¹ tÇng t-¬ng ®èi ph¸t triÓn,trªn c¬ së ®ã míi b¶o ®¶m cho l-u th«ng hµng ho¸ vµ l-u th«ng tiÒn tÖ ®-îc thuËn lîi dÔ dµng,míi t¨ng ®-îc ph-¬ng tiÖn vËt chÊt nh»m më réng quan hÖ trao ®æi. N¨m lµ.T¨ng c-êng vai trß kinh tÕ Nhµ n-íc.Nhµ n-íc ph¶i t¹o ra m«i tr-êng,hµnh lang cho thÞ tr-êng ph¸t triÓn lµnh m¹nh.§ång thêi Nhµ n-íc sö dông nh÷ng biÖn ph¸p hµnh chÝnh cÇn thiÕt ®Ó ph¸t huy nh÷ng -u thÕ vµ h¹n chÕ nh÷ng mÆt tiªu cùc cña thÞ tr-êng.Nhµ n-íc thùc hiÖn chÝnh s¸ch ph©n phèi vµ ®iÒu tiÕt mét c¸ch hîp lý,xö lý hµi hoµ c¸c quan hÖ kinh tÕ x· héi. 7 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 c.Nh÷ng ®Æc tr-ng chung cña kinh tÕ thÞ tr-êng. Trªn thÕ giíi ®· cã nhiÒu quèc gia ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ cña m×nh theo m« h×nh kinh tÕ thÞ tr-êng.Ch¼ng h¹n kinh tÕ thÞ tr-êng cña Thuû §iÓn,kinh tÕ thÞ tr-êng mang mµu s¾c Trung Quèc,Kinh tÕ thÞ tr-êng cña Nga,kinh tÕ thÞ tr-êng cña Mü,kinh tÕ thÞ tr-êng ë c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn Ch©u ¸ vµ §«ng Nam ¸ …Trong c¸c n-íc T©y ¢u,m« h×nh kinh tÕ Thuû §iÓn cã nh÷ng nÐt ®Æc tr-ng ®¸ng l-u ý.§ã lµ nÒn kinh tÕ cña mét n-íc vèn lµ n«ng nghiÖp nghÌo nµn ë B¾c ¢u.Sau mét thêi k× tr¶i qua kinh tÕ thÞ tr-êng trë thµnh mét n-íc c«ng nghiÖp phån vinh,mét nhµ n-íc phóc lîi ®iÓn h×nh ë Ch©u ¢u. Trung Quèc vµ Nga lµ hai n-íc trong c¸c n-íc x· héi chñ nghÜa tr-íc ®©y chuyÓn tõ c¬ chÕ quan liªu bao cÊp sang kinh tÕ thÞ tr-êng nh-ng h-íng ®i vµ thµnh qu¶ ®¹t ®-îc rÊt kh¸c nhau.Trung Quèc còng ®i theo kinh tÕ thÞ tr-êng nh-ng kh«ng hoµn to¯n giçng m« h×nh cña c²c n­íc ph­¬ng T©y m¯ mang “m¯u s¾c Trung Quçc”.N­íc Nga th× ®± rÏ hµn theo h­íng kinh tÕ thÞ tr­éng cña c²c n­íc ph­¬ng T©y.Thùc tÕ nh÷ng n¨m qua cho thÊy nÒn kinh tÕ cña n-íc nµy ®iªu ®-ng,lao ®ao cã lóc l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng kinh tÕ x· héi s©u s¾c.Cßn Trung Quèc,tuy ph¶i tr°i qua théi k× kinh tÕ “qu² nâng”(1989-1991) vµ mét sè vÊn ®Ò khã kh¨n nhÊt ®Þnh nh-:n¹n thÊt nghiÖp t×nh tr¹ng téi ph¹m,tham nhòng, nh-ng nh×n chung kinh tÕ ph¸t triÓn æn ®Þnh,®¹t tèc ®é t¨ng tr-ëng kh¸ cao,vµo lo¹i hµng ®Çu thÕ giíi. Kinh tÕ thÞ tr-êng cña Mü cã ®Æc tr-ng lµ:do tiÒm lùc kinh tÕ vµ n¨ng lùc c¹nh tranh m³nh mÏ nªn møc ®è Nh¯ n­íc can thiÖp v¯o kinh tÕ câ phÇn “mÒm” h¬n so víi c¸c n-íc kh¸c,nh-ng Nhµ n-íc l¹i can thiÖp tÝch cùc,m¹nh mÏ vµo lÜnh vùc kinh tÕ ®èi ngo¹i.Mét mÆt b¶o vÖ thÞ tr-êng trong n-íc,mÆt kh¸c hç trî m¹nh mÏ cho c¸c c«ng ty Mü trong viÖc x©m nhËp vµo thÞ tr-êng ngoµi n-íc.MÆc dï vËy kinh tÕ thÞ tr-êng cña Mü còng kh«ng tr¸nh khái nh÷ng mÆt tr¸i vµ nh÷ng khuyÕt tËt cña nã. Kinh tÕ thÞ tr-êng ë c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn Ch©u ¸,§«ng Nam ¸ còng cã nh÷ng nÐt ®Æc tr-ng ®¸ng l-u ý.ë c¸c n-íc nµy ®Òu cã sù can thiÖp tÝch cùc,m¹nh mÏ cña 8 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Nhµ n-íc vµo nÒn kinh tÕ(Hµn Quèc,Th¸i Lan...).NhÊt lµ Hµn Quèc ®ang theo ®uæi “nÒn kinh tÕ thÞ tr­éng do Nh¯ n­íc h­íng ®³o”.Trong khi ®â, mèt sç n-íc kh¸c ë khu vùc,vai trß can thiÖp cña Nhµ n-íc cã phÇn níi láng h¬n,thËm chÝ gÇn nh- ®Ó cho thÞ tr-êng tù ®iÒu chØnh (Singapore,Hång K«ng) ë c¸c n-íc thuéc khu vùc nµy cßn cã qu¸ tr×nh quèc h÷u ho¸ ®an xen víi qu¸ tr×nh t- nh©n ho¸,Nhµ n-íc trùc tiÕp ®Çu t- vµo mét sè lÜnh vùc then chèt quan träng trong nÒn kinh tÕ quèc d©n nh-:dÇu khÝ,ho¸ dÇu…(Hµn Quèc,Th¸i Lan,In®«nªsia,...).HiÖn nay khu vùc nµy ®-îc xem lµ khu vùc ®Çy n¨ng ®éng,ph¸t triÓn víi tèc ®é t¨ng tr-ëng cao hµng ®Çu thÕ giíi.Trong ®ã cã nh÷ng n-íc ®-îc dù ®o¸n sÏ trë thµnh c-êng quèc kinh tÕ trong thÕ kØ 21. Tãm l¹i,nÕu g¸c l¹i nh÷ng ®Æc tr-ng riªng,c¸ biÖt cña m« h×nh kinh tÕ trªn vµ chØ tÝnh ®Õn nh÷ng ®Æc tr-ng chung vèn cã cña kinh tÕ thÞ tr-êng.Cã thÓ nªu nh÷ng ®Æc tr-ng mang tÝnh phæ biÕn nh- sau: Mét lµ. TÝnh tù chñ cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ rÊt cao.C¸c chñ thÓ kinh tÕ tù bï ®¾p nh÷ng chi phÝ vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi kÕt qu¶ s¶n xuÊt vµ kinh doanh cña m×nh.C¸c chñ thÓ kinh tÕ ®-îc tù do liªn kÕt liªn doanh,tù do tæ chøc qóa tr×nh s¶n xuÊt theo luËt ®Þnh.§©y lµ ®Æc tr-ng rÊt quan träng cña kinh tÕ thÞ tr-êng.§ång thêi còng lµ biÓu hiÖn vµ yªu cÇu néi t¹i cña kinh tÕ hµng ho¸,kinh tÕ hµng ho¸ kh«ng bao dung hµnh vi bao cÊp.Nã ®èi lËp víi bao cÊp vµ ®ång nghÜa víi tù chñ vµ n¨ng ®éng. Hai lµ. Trªn thÞ tr-êng hµng ho¸ rÊt phong phó.Ng-êi ta tù do mua b¸n hµng ho¸,trong ®ã ng-êi mua chän ng-êi b¸n,ng-êi b¸n t×m ng-êi mua.Hä gÆp nhau ë gi¸ c¶ thÞ tr-êng.§Æc tr-ng nµy ph¶n ¸nh tÝnh -u viÖt h¬n h¼n cña kinh tÕ thÞ tr-êng so víi kinh tÕ tù nhiªn.Sù ®a d¹ng vµ phong phó vÒ chñng lo¹i nh÷ng hµng ho¸ trªn thÞ tr-êng mét mÆt ph¶n ¸nh tr×nh ®é cao cña n¨ng suÊt lao ®éng x· héi,mÆt kh¸c còng nãi lªn møc ®é ph¸t triÓn cña quan hÖ trao ®æi,tr×nh ®é cña ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ sù ph¸t triÓn cña thÞ tr-êng.Nh÷ng -u thÕ trªn cña kinh tÕ thÞ tr-êng ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn cña khoa häc-kÜ thuËt vµ c«ng nghÖ,tùu chung ph¸t 9 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 triÓn tr×nh ®é cao cña lùc l-îng s¶n xuÊt x· héi.V× vËy nãi ®Õn kinh tÕ thÞ tr-êng lµ nãi ®Õn mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn cao. Ba lµ. Gi¸ c¶ ®-îc h×nh thµnh ngay trªn thÞ tr-êng.Gi¸ c¶ thÞ tr-êng võa biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ thÞ tr-êng võa chÞu sù t¸c ®éng cña quan hÖ c¹nh tranh vµ quan hÖ cung cÇu hµng ho¸ dÞch vô.Trªn c¬ së gi¸ trÞ thÞ tr-êng,gi¸ c¶ lµ kÕt qu¶ cña sù th-¬ng l-îng vµ tho¶ m·n gi÷a ng-êi mua vµ ng-êi b¸n.§Æc tr-ng nµy ph¶n ¸nh cña quy luËt l-u th«ng hµng ho¸.Trong qui tr×nh trao ®æi mua b¸n hµng ho¸ ng-êi b¸n lu«n muèn b¸n víi gi¸ cao,ng-êi mua l¹i lu«n muèn mua víi gi¸ thÊp.§èi víi ng-êi b¸n gi¸ c¶ ph¶i ®¸p øng ®-îc nhu cÇu bï ®¾p vÒ chi phÝ vµ cã doanh lîi.Chi phÝ s¶n xuÊt lµ giíi h¹n d-íi,lµ phÇn cøng cña gi¸ c¶,cßn doanh lîi cµng nhiÒu cµng tèt.§èi víi ng-êi mua gi¸ c¶ ph¶i phï hîp víi lîi Ých giíi h¹n cña hä.Gi¸ c¶ thÞ tr-êng dung hoµ ®-îc c¶ lîi Ých cña ng-êi mua vµ lîi Ých cña ng-êi b¸n.Tuy nhiªn trong cuéc gi»ng co gi÷a ng-êi mua vµ ng-êi b¸n ®Ó h×nh thµnh gi¸ c¶ thÞ tr-êng lîi thÕ sÏ nghiªng vÒ phÝa ng-êi b¸n,nÕu nh- cung Ýt,cÇu nhiÒu vµ ng-îc l¹i lîi thÕ sÏ nghiªng vÒ ng-êi mua nÕu nh- cung nhiÒu,cÇu Ýt. Bèn lµ. Canh tranh lµ mét tÊt yÕu cña kinh tÕ thÞ tr-êng.Nã tån t¹i trªn c¬ së nh÷ng ®¬n vÞ s¶n xuÊt hµng ho¸ ®éc lËp vµ kh¸c nhau vÒ lîi Ých kinh tÕ.Theo yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ,tÊt c¶ c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt hµng ho¸ ®Òu ph¶i s¶n xuÊt vµ kinh doanh trªn c¬ së hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt.Trong ®iÒu kiÖn ®ã,muèn cã nhiÒu lîi nhuËn c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh ph¶i ®ua nhau c¶i tiÕn kÜ thuËt,¸p dông kÜ thuËt míi vµo s¶n xuÊt ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng c¸ biÖt,gi¶m hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt nh»m thu lîi nhuËn siªu ngh¹ch.Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng x¶y ra mét c¸ch phæ biÕn,trong c¶ lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ trong c¶ lÜnh vùc l-u th«ng. C¹nh thanh trong lÜnh vùc s¶n xuÊt bao gåm:c¹nh tranh néi bé ngµnh vµ c¹nh tranh gi÷a c¸c ngµnh víi nhau.C¹nh tranh tronh lÜnh vùc l-u th«ng bao gåm:c¹nh tranh gi÷a nh÷ng ng-êi tham gia trao ®æi hµng ho¸ vµ dÞch vô trªn thÞ tr-êng.H×nh thøc vµ nh÷ng biÖn ph¸p cña c¹nh tranh cã thÓ rÊt phong phó nh-ng ®éng lùc vµ môc ®Ých cuèi cïng cña c¹nh tranh chÝnh lµ lîi nhuËn. 10 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 N¨m lµ. Kinh tÕ thÞ tr-êng lµ hÖ thèng kinh tÕ më.Nã rÊt ®a d¹ng,phøc t¹p vµ ®-îc ®iÒu hµnh víi hÖ thèng tiÒn tÖ vµ hÖ thèng ph¸p luËt cña Nhµ n-íc. Mçi ®Æc tr-ng trªn ®©y ph¶n ¸nh mét khÝa c¹nh cña m« h×nh kinh tÕ thÞ tr-êng.Tæng hîp c¶ n¨m ®Æc tr-ng trªn sÏ gióp chóng ta h×nh dung ®-îc kh¸i quat cÊu tróc cña m« h×nh nµy. d.C¸c h×nh thøc cña kinh tÕ thÞ tr-êng. Nh- trªn ®· nãi:kinh tÕ thÞ tr-êng lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hµng ho¸.Nã ®· tr¶i qua ba giai ®o¹n ph¸t triÓn:giai ®o¹n thø nhÊt.Giai ®o¹n chuyÓn tõ kinh tÕ hµng hãa lªn kinh tÕ thÞ tr-êng(cßn gäi lµ kinh tÕ thÞ tr-êng s¬ khai).Giai ®o¹n thø hai lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr-êng tù do,trong giai ®o¹n nµy sù ph¸t triÓn kinh tÕ diÔn ra theo tinh thÇn tù do,Nhµ n-íc kh«ng can thiÖp vµo ho¹t ®éng kinh tÕ.Giai ®o¹n ba lµ giai ®o¹n kinh tÕ thÞ tr-êng hiÖn ®¹i,trong giai ®o¹n nµy Nhµ n-íc can thiÖp vµo kinh tÕ thÞ tr-êng vµ më réng giao l-u kinh tÕ víi c¸c n-íc ngoµi. NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng kh«ng cã sù can thiÖp cña Nhµ n-íc lµ nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng tù ®iªu tiÕt,trong ®ã Nhµ n-íc chØ lµm c¸c chøc n¨ng truyÒn thèng cña Nhµ n-íc ph¸p quyÒn nh-:-B¶o vÖ quyÒn së h÷u cña c¸c nhµ kinh doanh.Nhµ n-íc b¶o ®¶m an ninh,chÝnh trÞ,quèc phßng,an toµn x· héi,t¹o m«i tr-êng thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp.Xö lý c¸c tranh chÊp trong kinh doanh vµ vi ph¹m ph¸p luËt. Trong giai ®o¹n kinh tÕ thÞ tr-êng hiÖn ®¹i,Nhµ n-íc can thiÖp vµo kinh tÕ hay cßn gäi kinh tÕ thÞ tr-êng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n-íc.Trªn thÕ giíi ngµy nay kh«ng cã n-íc nµo mµ Nhµ n-íc kh«ng can thiÖp vµo kinh tÕ.ChØ kh¸c ë biÖn ph¸p,môc tiªu vµ kÕt qu¶ ®¹t ®-îc.Kinh tÕ thÞ tr-êng ë c¸c n-íc ®Òu cã sù kÕt hîp gi÷a c¬ chÕ thÞ tr­éng(B¯n tay v« h×nh) v¯ sù can thiÖp ®iÒu tiÕt cña Nh¯ n­íc cßn gãi l¯ “b¯n tay h÷u h×nh”.Thùc tiÔn ®± chØ rá cÇn câ “b¯n tay” cña Nh¯ n­íc ®çi víi kinh tÕ thÞ tr-êng dï ph¸t triÓn theo khuynh h-íng nµo,môc tiªu nµo.MÆt kh¸c mét ®iÒu cÇn kh¼ng ®Þnh lµ m« h×nh kinh tÕ cña c¸c n-íc trªn thÕ giíi ngµy nay dï cã ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn ®Õn møc nµo còng kh«ng ph¶i lµ thiªn ®-êng mµ vÉn cã nh÷ng khuyÕt tËt nhÊt ®Þnh.Theo thêi gian kinh tÕ thÞ tr-êng ngµy cµng béc lé nguyªn h×nh 11 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 nh÷ng mÆt tr¸i cña nã:n¹n thÊt nghiÖp,bÊt c«ng x· héi,ph©n ho¸ giµu nghÌo,t×nh tr¹ng téi ph¹m...Nh÷ng ®iÒu ®ã kh¼ng ®Þnh thªm mét lÇn n÷a nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng cÇn cã sù can thiÖp cña Nhµ n-íc.Nhµ n-íc ®-a ra nh÷ng chÝnh s¸ch ®Ó h¹n chÕ nh÷ng khuyÕt tËt nãi trªn.Ch¼ng h¹n,chÝnh s¸ch tµi chÝnh-tiÒn tÖ,kinh tÕ ®èi ngo¹i(ThuÕ,l·i suÊt,®iÒu tiÕt xuÊt nhËp khÈu...) chó ý vÊn ®Ò tiÒn l-¬ng,trî cÊp thÊt nghiÖp,phóc lîi x· héi... 1.3.C¸c quy luËt vËn ®éng cña kinh tÕ thÞ tr-êng. a.Kh¸i qu¸t vÒ hµng ho¸ vµ hai thuéc tÝnh cña hµng ho¸. Hµng ho¸ lµ s¶n phÈm cña loa ®éng,nã cã thÓ tho¶ m·n ®-îc nhu cÇu nµo ®ã cña ng-êi lao ®éng;nã ®-îc s¶n xuÊt ra ®Ó b¸n chø kh«ng ph¶i s¶n xuÊt ra ®Ó ng-êi s¶n xuÊt ra nã tiªu dïng. Hµng ho¸ cã hai thuéc tÝnh:gi¸ trÞ sö dông vµ gi¸ trÞ. Gi¸ trÞ sö dông lµ c«ng dông cña s¶n phÈm cã thÓ tho¶ m·n nhu cÇu nµo ®ã cña con ng-êi.VÝ dô:c¬m ®Ó ¨n,¸o ®Ó mÆc,m¸y mãc thiÕt bÞ nguyªn nhiªn vËt liÖu ®Ó s¶n xuÊt...C«ng dông cña s¶n phÈm do thuéc tÝnh tù nhiªn cña s¶n phÈm quy ®Þnh.Khoa häc kÜ thuËt ngµy cµng ph¸t triÓn gióp con ng-êi ngµy cµng ph¸t hiÖn ra nh÷ng thuéc tÝnh míi cña s¶n phÈm vµ ph-¬ng ph¸p lîi dông nh÷ng thuéc tÝnh ®ã. Gi¸ trÞ sö dông chØ thÓ hiÖn ë viÖc sö dông hay tiªu dïng.Mét s¶n phÈm ®· lµ hµng ho¸ th× nhÊt thiÕt ph¶i cã gi¸ trÞ sö dông,nh-ng kh«ng ph¶i bÊt k× s¶n phÈm g× cã gi¸ trÞ sö dông còng ®Òu lµ hµng ho¸.Ch¼ng h¹n,kh«ng khÝ,n-íc suèi còng cã gi¸ trÞ sö dông nh-ng kh«ng ph¶i lµ hµng ho¸.Trong kinh tÕ hµng ho¸ nãi chung gi¸ trÞ sö dông lµ c¸i mang gi¸ trÞ trao ®æi. Gi¸ trÞ trao ®æi tr-íc hÕt lµ tØ lÖ vÒ l-îng mµ gi¸ trÞ sö dông nµy trao ®æi víi gi¸ trÞ sö dông kh¸c.VÝ dô,1 r×u trao ®æi lÊy 20 kg thãc.T¹i sao r×u vµ thãc lµ hai hµng ho¸ cã gi¸ trÞ sö dông kh¸c nhau l¹i cã thÓ trao ®æi ®-îc víi nhau?T¹i sao l¹i ®æi tØ lÖ 1 r×u lÊy 20 kg thãc?Hai gi¸ trÞ sö dông kh¸c nhau cã thÓ trao ®æi ®-îc víi nhau khi gi÷a chóng cã mét c¬ së chung.Hao phÝ lao ®éng chÝng lµ c¬ së chung ®Ó so s¸nh r×u víi thãc.Cßn së dÜ ph¶i trao ®æi víi mét tØ lÖ nhÊt ®Þnh, 1 r×u lÊy 20 kg thãc lµ v× 12 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ng-êi ta cho r»ng lao ®éng hao phÝ s¶n xuÊt ra 1 c¸i r×u b»ng hao phÝ s¶n xuÊt ra 20 kg thãc.Khi chñ r×u vµ chñ thãc ®ång ý trao ®æi víi nhau th× hä cho r»ng lao ®éng cña hä ®Ó s¶n xuÊt ra r×u b»ng gi¾ trÞ cña 20kg thãc. Tõ ph©n tÝch trªn chóng ta rót ra kÕt luËn quan träng:gi¸ trÞ lµ lao ®éng x· héi cña ng-êi s¶n xuÊt hµng ho¸ kÕt tinh trong hµng ho¸. S¶n phÈm nµo kh«ng chøa ®ùng lao ®éng cña con ng-êi th× kh«ng cã gi¸ trÞ.Khi gi¸ trÞ thay ®æi th× gi¸ trÞ trao ®æi còng thay ®æi,gi¸ trÞ trao ®æi chÝnh lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña gi¸ trÞ. Gi¸ trÞ vµ gi¸ trÞ sö dông lµ hai thuéc tÝnh cña hµng ho¸,hµng ho¸ ®-îc thÓ hiÖn nh- lµ sù thèng nhÊt chÆt chÏ nh-ng l¹i m©u thuÉn gi÷a hai thuéc tÝnh nµy. b.Kh¸i niÖm vÒ thÞ tr-êng,vai trß vµ t¸c dông,ph©n lo¹i thÞ tr-êng. ThÞ tr-êng g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ l-u th«ng hµng ho¸.Nã ra ®êi vµ ph¸t triÓn cïng víi sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt l-u th«ng hµng ho¸ VËy thÞ tr-êng lµ g×? Theo nghÜa ban ®Çu thÞ tr-êng g¾n liÒn víi ®Þa ®iÓm nhÊt ®Þnh,trªn ®ã diÔn ra qu¸ tr×nh trao ®æi mua b¸n hµng ho¸.ThÞ tr-êng cã tÝnh kh«ng gian vµ thêi gian.Theo nghÜa nµy thÞ tr-êng lµ c¸i chî,c¸i ®Þa d-,khu vùc tiªu thô hµng ho¸ ph©n theo c¸c mÆt hµng,ngµnh hµng. S¶n xuÊt hµng ho¸ lu«n ph¸t triÓn,l-îng hµng ho¸ l-u th«ng trªn thÞ tr-êng ngµy cµng dåi dµo vµ phong phó,thÞ tr-êng ®-îc më réng.ThÞ trt-êng ®-îc hiÓu theo nghÜa ®Çy ®ñ h¬n,nã lµ lÜnh vùc trao ®æi hµng ho¸ th«ng qua tiÒn tÖ lµm m«i giíi.T¹i ®©y ng-êi mua vµ ng-êi b¸n t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ vµ s¶n l-îng hµng ho¸ l-u th«ng trªn thÞ tr-êng. Ngµy nay c¸c nhµ khoa häc thèng nhÊt víi nhau kh¸i niÖm vÒ thÞ tr-êng nhsau:ThÞ tr-êng lµ mét qu¸ tr×nh mµ trong ®ã ng-êi b¸n vµ ng-êi mua t¸c ®éng qua l¹i víi nhau ®Ó x¸c ®Þnh gi¸ c¶ vµ s¶n l-îng. Ph©n ®o¹n thÞ tr-êng: Trong lÞch sö ®· xuÊt hiÖn nhiÒu c¸ch ph©n lo¹i thÞ tr-êng kh¸c nhau.Ch¼ng h¹n dùa vµo l-u th«ng hµng ho¸ ng-êi ta ®· ph©n chia thÞ tr-êng thµnh:thÞ tr-êng cung øng vËt t- kÜ thuËt,thÞ tr-êng hµng tiªu dïng.Dùa vµo quan hÖ së h÷u ng-êi ta chia thÞ tr-êng thµnh thÞ tr-êng cã tæ chøc vµ thÞ tr-êng tù do.Kinh 13 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 tÕ häc hiÖn ®¹i chia thÞ tr-êng thµnh thÞ tr-êng yÕu tè s¶n xuÊt vµ thÞ tr-êng hµng ho¸ tiªu dïng,dÞch vô;thÞ trt-êng trong n-íc vµ thÞ tr-êng n-íc ngoµi. ThÞ tr-êng yÕu tè s¶n xuÊt hay thÞ tr-êng “®Çu vµo” lµ n¬i mua b¸n c¸c yÕu tè s¶n xuÊt nh- søc lao ®éng,t- liÖu s¶n xuÊt,vèn vµ c¸c ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®Ó s¶n xuÊt kinh doanh. Cã thÞ tr-êng nµy míi cã c¸c yÕu tè ®Ó s¶n xuÊt hµng ho¸,míi cã hµng ho¸ tiªu dïng vµ dÞch vô hay míi cã thÞ tr-êng ®Çu ra.Sè l-îng,chÊt l-îng,tÝnh ®a d¹ng cña thÞ tr-êng ®Çu ra do thÞ tr-êng ®Çu vµo quy ®Þnh.Tuy nhiªn thÞ tr-êng ®Çu ra còng cã ¶nh h-ëng tíi thÞ tr-êng ®Çu vµo,kÝch thÝch tÝnh tÝch cùc cña thÞ tr-êng ®Çu vµo. ThÞ tr-êng hµng tiªu dïng,dÞch vô hay thÞ tr-êng “®Çu ra” lµ n¬i mua b¸n c¸c hµng ho¸ tiªu dïng cuèi cïng vµ dÞch vô. Hµng ho¸ tiªu dïng lµ c¸c vËt phÈm tiªu dïng nh- l-¬ng thùc,thùc phÈm,quÇn ¸o,nhµ ë, c¸c hµng ho¸ dÞch vô nh- söa ch÷a,du lÞch,ch÷a bÖnh... ThÞ tr-êng trong n-íc lµ viÖc mua b¸n trao ®æi hµng ho¸ gi÷a c¸c chñ thÓ kinh tÕ vµ ng-êi tiªu dïng trong n-íc.ThÞ tr-êng n-íc ngoµi lµ sù mua b¸n trao ®æi hµng ho¸ gi÷a n-íc nµy víi n-íc kh¸c. ThÞ tr-êng ngoµi n-íc th«ng qua ngo¹i th-¬ng cã t¸c ®éng thóc ®Èy vµ hç trî thÞ tr-êng trong n-íc ph¸t triÓn.Ng-îc l¹i,th«ng qua ngo¹i th-¬ng thÞ tr-êng trong n-íc cã thÓ nhanh chãng tiÕp cËn víi thÞ ttr-êng thÕ giíi. Vai trß cña thÞ tr-êng: Nh- trªn ®· kh¼ng ®Þnh kinh tÕ hµng ho¸ g¾n liÒn víi thÞ tr-êng.S¶n xuÊt cho thÞ tr-êng,tiªu dïng th«ng qua thÞ tr-êng.ThÞ tr-êng lµ träng t©m cña toµn bé qua tr×nh t¸i s¶n xuÊt. Trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸ cÇn s¶n xuÊt mÆt hµng g×,sè l-îng bao nhiªu, ®iÒu ®ã ph¶i th«ng qua thÞ tr-êng.Nh- vËy thÞ tr-êng chÝnh lµ lùc l-îng h-íng dÉn ®Æt nhu cÇu cho s¶n xuÊt,vµ do ®ã thÞ tr-êng cã vai trß quan träng trong ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸. §Ó s¶n xuÊt cÇn ph¶i cã c¸c yÕu tè s¶n xuÊt.ThÞ tr-êng chÝnh lµ n¬i cung cÊp nh÷ng yÕu tè ®ã b¶o ®¶m cho qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ®-îc tiÕn hµnh b×nh th-êng.S¶n 14 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 xuÊt hµng ho¸ lµ ®Ó trao ®æi,®Ó b¸n.ThÞ tr-êng lµ n¬i tiªu thô nh÷ng hµng ho¸ cho c¸c doanh nghiÖp,th«ng qua thÞ tr-êng gi¸ trÞ hµng ho¸ ®-îc thùc hiÖn vµ c¸c doanh nghiÖp thu ®-îc vèn.NÕu coi doanh nghiÖp lµ mét c¬ thÓ sèng th× thÞ tr-êng lµ n¬i b¶o ®¶m c¸c yÕu tè cho sù sèng ®ã vµ còng lµ n¬i thùc hiÖn sù trao ®æi chÊt ®Ó cho sù sèng tån t¹i vµ ph¸t triÓn. Tõ ®ã,thÞ tr-êng chÝnh lµ ®iÒu kiÖn vµ lµ m«i tr-êng cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt hµng ho¸.ThÞ tr-êng lµ n¬i kiÓm tra cuèi cïng chñng lo¹i c¸c hµng ho¸,sè l-îng hµng ho¸ còng nh- chÊt l-îng hµng ho¸.ThÞ tr-êng kiÓm nghiÖm tÝnh phï hîp cña s¶n xuÊt ®èi víi tiªu dïng x· héi.ThÞ tr-êng cßn lµ n¬i cuèi cïng ®Ó chuyÓn lao ®éng tnh©n c¸ biÖt thµnh lao ®éng x· héi. c. Kh¸i niÖm vÒ c¬ chÕ thÞ tr-êng, quy luËt vËn ®éng cña kinh tÕ thÞ tr-êng. C¬ chÕ thÞ tr-êng lµ g×?cho ®Õn nay ®· cã nhiÒu ®Þnh nghÜa vÒ c¬ chÕ thÞ tr-êng do néi hµm vµ ngo¹i diÖn réng,cho nªn rÊt khã ®Þnh nghÜa,nh-ng ta cã thÓ hiÓu mét c¸ch c¬ b¶n nh- sau: “ C¬ chÕ thÞ tr-êng lµ c¬ chÕ tù ®iÒu tiÕt cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ do sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt vèn cã cña nã ®Ó nh»m gi¶i quyÕt 3 vÊn ®Ò c¬ b¶n cña tæ chøc kinh tÕ x· héi lµ c¸i g× ? b»ng c¸ch nµo ? vµ cho ai? ” Nãi tíi c¬ chÕ thÞ tr-êng tr-íc hÕt ph¶i nãi tíi thÞ tr-êng Nãi tíi c¬ chÕ thÞ tr-êng lµ ph¶i nãi tíi c¸c nh©n tè c¬ b¶n cÊu thµnh thÞ tr-êng ®ã lµ hµng - tiÒn , ng-êi mua vµ ng-êi b¸n . Tõ ®ã h×nh thµnh nªn c¸c quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ,mua b¸n,cung cÇu vµ gi¸ c¶ thÞ tr-êng Nãi tíi c¬ chÕ thÞ tr-êng lµ ph¶i nãi tíi lîi nhuËn v× nã lµ ®éng lùc thóc ®Èy c¸c chñ thÓ tham gia thÞ tr-êng.Cho nªn ë trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ph¶i lÊy lç, l·i ®Ó tÝnh to¸n. Nãi tíi c¬ chÕ thÞ tr-êng vµ thÞ tr-êng lµ ph¶i nãi tíi c¹nh tranh vµ c¸c quy luËt kinh tÕ chi phèi sù vËn ®éng cña thÞ tr-êng (quy luËt gi¸ trÞ ,c¹nh tranh, cung cÇu...) trong ®ã quy luËt gi¸ trÞ lµ c¨n b¶n nhÊt.Chõng nµo cßn s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ th× chõng ®ã cßn quy luËt gi¸ trÞ 15 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 Néi dung vµ yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ. Quy luËt gi¸ trÞ lµ trõu t-îng.Nã thÓ hiÖn sù vËn ®éng th«ng qua sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ tr-êng.Gi¸ c¶ thÞ tr-êng lµ gi¸ b¸n hµng ho¸ trªn thÞ tr-êng,®ã lµ gi¸ c¶ tho¶ thuËn gi÷a ng-êi mua vµ ng-êi b¸n,ng-êi b¸n muèn b¸n gi¸ cao cßn ng-êi mua muèn mua gi¸ thÊp.Gi¸ c¶ thÞ tr-êng chÝnh lµ biÓu hiÖn b»ng tiÒn cña gi¸ trÞ thÞ tr-êng,gi¸ c¶ thÞ tr-êng lªn xuèng xoay quanh gi¸ trÞ thÞ tr-êng cña hµng ho¸,nghÜa lµ sù h×nh thµnh gi¸ c¶ thÞ tr-êng ph¶i dùa trªn c¬ së gi¸ trÞ thÞ tr-êng.Ngoµi gi¸ trÞ thÞ tr-êng,sù h×nh thµnh gi¸ c¶ thÞ tr-êng cßn chÞu sù t¸c ®éng cña quan hÖ cung cÇu hµng ho¸. TÝnh quy luËt cña quan hÖ gi÷a gi¸ c¶ thÞ tr-êng víi gi¸ trÞ trong sù t¸c ®éng cña quan hÖ cung cÇu ®-îc biÓu hiÖn: Quan hÖ cung cÇu hµng ho¸ trªn thÞ tr-êng lµ biÓu hiÖn cña quan hÖ gi÷a ng-êi b¸n vµ ng-êi tiªu dïng.NÕu cung lín h¬n cÇu th× gi¸ c¶ thÞ tr-êng sÏ nhá h¬n gi¸ trÞ thÞ tr-êng,nÕu cung nhá h¬n cÇu th× gi¸ c¶ thÞ tr-êng sÏ lín h¬n gi¸ trÞ thÞ tr-êng.Sù vËn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ tr-êng còng cã t¸c ®éng tíi quan hÖ cung cÇu hµng ho¸.NÕu gi¸ c¶ cña mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã gi¶m xuèng,nã sÏ kÝch thÝch møc cÇu lµm cho møc cÇu cña thÞ tr-êng vÒ lo¹i hµng ho¸ nµy t¨ng lªn,®ång thêi gi¸ c¶ gi¶m xuèng l¹i h¹n chÕ møc cung,lµm cho møc cung gi¶m xuèng.Ng-îc l¹i nÕu gi¸ c¶ cña mét lo¹i hµng ho¸ nµo ®ã t¨ng lªn,nã sÏ kÝch thÝch møc cung lµm cho møc cung t¨ng lªn vµ ®ång thêi h¹n chÕ møc cÇu lµm cho møc cÇu gi¶m xuèng.Nh- vËy cã thÓ nhËn biÕt ®-îc quan hÖ cung cÇu qua gi¸ c¶ thÞ tr-êng,gi¸ c¶ hµng ho¸ trªn thÞ tr-êng lªn xuèng xoay quanh gi¸ trÞ cña nã.C.M¸c gäi ®ã lµ vÎ ®Ñp cña quy luËt gi¸ trÞ. Yªu cÇu cña quy luËt gi¸ trÞ lµ s¶n xuÊt vµ trao ®æi hµng ho¸ ph¶i dùa trªn c¬ së l-îng gi¸ trÞ hµng ho¸ hay thêi gian lao ®éng x· héi cÇn thiÕt.VÊn ®Ò quan träng trong kinh tÕ hµng ho¸ lµ hµng ho¸ s¶n xuÊt ra cã b¸n ®-îc hay kh«ng.§Ó cã thÓ b¸n ®-îc th× hao phÝ lao ®éng x· héi c¸ biÖt ®Ó s¶n xuÊt ra hµng ho¸ ph¶i phï hîp víi hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt,tøc lµ ph¶i phï hîp víi møc hao phÝ mµ x· héi cã thÓ chÊp nhËn ®-îc.Trong trao ®æi hµng ho¸ còng ph¶i dùa vµo hao phÝ lao ®éng x· 16 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 héi cÇn thiÕt.Hai hµng ho¸ cã gi¸ trÞ sö dông kh¸c nhau cã thÓ trao ®æi víi nhau ®-îc khi l-îng gi¸ trÞ cña chóng b»ng nhau. Vai trß vµ t¸c dông cña quy luËt gi¸ trÞ: Quy luËt gi¸ trÞ cã t¸c dông ®iÒu tiÕt s¶n xuÊt vµ l-u th«ng hµng ho¸.Trong s¶n xuÊt quy luËt gi¸ trÞ ®iÒu tiÕt viÖc ph©n phèi t- liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng gi÷a c¸c ngµnh s¶n xuÊt th«ng qua sù biÕn ®éng cña gi¸ c¶ thÞ tr-êng.Nh- ®· nãi ë trªn,do ¶nh h-ëng cña quan hÖ cung cÇu nªn gi¸ c¶ cña hµng ho¸ trªn thÞ tr-êng lªn xuèng xoay quanh gi¸ trÞ cña nã.NÕu cã ngµnh nµo ®ã cung kh«ng ®¸p øng cÇu,gi¸ c¶ hµng ho¸ t¨ng lªn th× ng-êi s¶n xuÊt sÏ ®æ x« vµo ngµnh ®ã.Ng-îc l¹i,khi ngµnh ®ã thu hót qóa nhiÒu lao ®éng x· héi,cung v-ît cÇu dÉn ®Õn gi¸ c¶ hµng ho¸ h¹ xuèng th× ng-êi s¶n xuÊt sÏ ph¶i chuyÓn bít t- liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng ra khái ngµnh nµy ®Ó ®Çu t- vµo n¬i cã gi¸ c¶ hµng ho¸ cao.Nhê vËy mµ t- liÖu s¶n xuÊt vµ søc lao ®éng ®-îc ph©n phèi qua l¹i mét c¸ch tù ph¸t vµo c¸c ngµnh kh¸c nhau.Trong lÜnh vùc l-u th«ng,quy luËt gi¸ trÞ ®iÒu tiÕt nguån hµng tõ n¬i gi¸ c¶ thÊp ®Õn n¬i gi¸ c¶ cao. Quy luËt gi¸ trÞ cã t¸c dông kÝch thÝch lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn:Lîi nhuËn lµ c¸i mµ ng-êi s¶n xuÊt lu«n mong muèn ®¹t ®-îc,cµng nhiÒu cµng tèt.H¬n n÷a trªn thÞ tr-êng lu«n x¶y ra sù c¹nh tranh.§Ó ®¹t ®-îc lîi nhuËn ngµy cµng nhiÒu,®øng v÷ng vµ th¾ng trong c¹nh tranh th× mäi ng-êi s¶n xuÊt ®Òu t×m c¸ch rót ng¾n ®Õn møc tèi thiÓu hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt.§Ó lµm ®-îc ®iÒu ®ã hä ph¶i lu«n lu«n t×m c¸ch c¶i tiÕn kÜ thuËt,t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng.V× thÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng lùc l-îng s¶n xuÊt ®-îc kÝch thÝch vµ ph¸t triÓn nhanh h¬n nhiÒu so víi trong nÒn kinh tÕ tù cÊp tù tóc. Quy luËt gi¸ trÞ cã t¸c dông thùc hiÖn sù b×nh tuyÓn tù nhiªn vµ ph©n ho¸ ng-êi s¶n xuÊt thµnh kÎ giµu ng-êi nghÌo: Trong cuéc c¹nh tranh ch¹y theo gi¸ trÞ,lao ®éng c¸ biÖt cña mçi ng-êi s¶n xuÊt cã thÓ kh«ng nhÊt trÝ víi lao ®éng x· héi cÇn thiÕt.Nh÷ng ng-êi lµm giái,lµm tèt cã hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt thÊp h¬n hao phÝ x· héi cÇn thiÕt.Nhê ®ã ph¸t tµi,lµm giµu,mua s¾m thiÖt bÞ s¶n xuÊt,më réng theo quy m« s¶n xuÊt,më réng doanh nghiÖp cña m×nh.Bªn c¹nh ®ã,nh÷ng ng-êi lµm ¨n kÐm 17 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 cái,kh«ng gÆp may,hao phÝ lao ®éng c¸ biÖt lín h¬n hao phÝ lao ®éng x· héi cÇn thiÕt.Nªn hä bÞ lç vèn,th©m chÝ ®i ®Õn ph¸ s¶n.Nh- vËy quy luËt gi¸ trÞ cã ý nghÜa b×nh tuyÓn,®¸nh gi¸ ng-êi s¶n xuÊt,nã mang l¹i phÇn th-ëng cho nh÷ng ng-êi lµm tèt,lµm giái vµ h×nh ph¹t cho nh÷ng ng-êi lµm ¨n kÐm cái.VÒ ph-¬ng diÖn nµy th× quy luËt gi¸ trÞ b¶o ®¶m sù b×nh ®¼ng víi ng-êi s¶n xuÊt. 2.Sù ph¸t triÓn cña Lªnin vÒ kinh tÕ thÞ tr-êng trong chñ nghÜa x· héi. Kinh tÕ thÞ tr-êng cã sù ph¸t triÓn tõ thÊp lªn cao,®Ønh cao nhÊt cña sù ph¸t triÓn cña nã ë giai ®o¹n ®· qua ®¹t ®-îc trong chñ nghi· t- b¶n,®-îc x· héi ®ã sö dông triÖt ®Ó.§ã lµ c¬ së ®Ó tr-íc ®©y nhiÒu ng-êi ®ång nhÊt kinh tÕ thÞ tr-êng víi chñ nghÜa t- b¶n.Quan ®iÓm ®ã ®-îc cñng cè thªm do trong qu¸ tr×nh x©y dùng chñ nghÜa x· héi tr-íc ®©y,hÇu hÕt c¸c n-íc x· héi chñ nghÜa ®Òu k× thÞ víi kinh tÕ thÞ tr-êng.TuyÖt ®èi ho¸ kinh tÕ kÕ ho¹ch mang tÝnh tËp trung quan liªu.Do vËy ®· cã sù ®èi lËp vÒ kinh tÕ thÞ tr-êng ®èi víi chñ nghÜa x· héi.KÕt qu¶ nghiªn cøu lý luËn,héat ®éng thùc tiÔn vµ nhËn thøc míi vÒ chñ nhgi· x· héi trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y cho phÐp ta kÕt luËn r»ng:NÒn kinh tÕ qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ph¶i lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸,thÞ tr-êng. Sù biÕn ®æi vÒ chÊt trong ph-¬ng ph¸p tæ chøc kinh tÕ cña x· héi ®· g©y ra nhiÒu nçi b¨n kho¨n cho kh«ng Ýt ng-êi.B»ng nhiÒu luËn cø,tõ di s¶n cña nh÷ng ng-êi s¸ng lËp ra chñ nghÜa x· héi khoa häc ®Õn thùc tiÔn lÞch sö ng-êi ta kÕt luËn:chñ nghÜa x· héi kh«ng cã chç cho thÞ tr-êng,cµng nhiÒu thÞ tr-êng bao nhiªu thÞ cµng Ýt chñ nghÜa x· héi bÊy nhiªu.Cã ý kiÕn cßn cho lµ ®· lµ kinh tÕ thÞ tr-êng th× ®õng nâi ®Õn chñ nghÜa x± hèi;r´ng c²i “ruèt” kinh tÕ thÞ tr­éng th× kh«ng thÓ mang c²i “và”l¯ chñ nghÜa x± hèi.Nâi kinh tÕ thÞ tr­éng ®Þnh h­íng lªn chñ nghÜa x· héi chµng qua chØ l¯ mèt sù “huyÒn hoÆc” v¯ nÕu qu° l¯ nh­ thÕ-theo ý nghÜa cña nh÷ng ng­éi câ quan ®iÓm n¯y th× “c«ng lao” cña nâ l¯ “®± cung cÊp cho nh©n lo³i thªm mèt con ®­éng ®Ó t­ b°n ho²”. Nh÷ng ý kiÕn trªn ®©y l¯ kh«ng ®óng c° trªn ph-¬ng diÖn lý lu©n lÉn thùc tiÔn.V× nã ®ång nhÊt kinh tÕ hµng ho¸ víi kinh tÕ t18 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 b°n chñ nghÜa,®äng nhÊt “c²ch tå chøc cña kinh tÕ x± hèi” nâi chung víi “c²ch tå chøc kinh tÕ x± hèi t­ b°n” nâi riªng. Sù thËt nh- thÕ nµo? LiÖu chóng ta cã xa rêi nh÷ng nguyªn t¾c cña chñ nghÜa x· héi hay kh«ng? Quan ®iÓm cña C.M¸c – Ph.¡ngghen. Ph.¡ngghen ®· tãm t¾t ý nghÜa cña C.M¸c n¨m 1875 r»ng: mét khi x· héi n¾m gi÷ c¸c t- liÖu s¶n xuÊt nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ sÏ bÞ lo¹i trõ.Tuy nhiªn,tõ nh÷ng di s¶n lý luËn cña c¸c «ng,®ã míi chØ lµ mét trong hai c¸ch luËn gi¶i vÒ vËn mÖnh cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ trong x· héi céng s¶n t-¬ng lai,xÐt tõ gãc ®é biÕn ®æi sÏ x¶y ra trong tÝnh chÊt cña chÕ ®é së h÷u.Cßn khi hai «ng xem xÐt vÊn ®Ò tõ gãc ®é nguyªn t¾c tæ chøc kinh tÕ kiÓm kª vµ th«ng -íc vµ hao phÝ lao ®éng,bøc tranh ®· biÕn ®æi nã,vµ gi¸ trÞ,víi tÊt c¶ c¸c ®Æc thï cña nã,Ýt ra còng lµ tÊt yÕu trong giai ®o¹n ®Çu cña chñ nghÜa céng s¶n.NghÜa lµ,ë hai «ng ng-êi ta chØ t×m thÊy nh÷ng ph¸n ®o¸n lÎ tÎ chø ch-a ph¶i lµ mét häc thuyÕt hoµn chØnh vÒ vËn mÖnh cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ ttrong t-¬ng lai.Nh- vËy c¶ hai ph-¬ng h-íng t×m kiÕm khoa häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò,kh«ng mét ph-¬ng h-íng nµo cho ta c©u tr¶ lêi døt kho¸t. Cßn Lªnin th× sao? Quan ®iÓm cña Lªnin. Sau khi c¸ch m¹ng th¸ng m-êi Nga thµnh c«ng.N-íc Nga b-íc vµo cuéc néi chiÕn.Nhµ n-íc x« viÕt thùc hiÖn chÝnh s¸ch céng s¶n thêi chiÕn.Thùc chÊt cña chÝnh s¸ch nµy lµ xo¸ bá nhanh chãng nh÷ng chÕ ®é t- h÷u t- b¶n vÒ t- liÖu s¶n xuÊt,kh«ng thõa nhËn quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ,quan hÖ thÞ tr-êng…Sau khi néi chiÕn kÕt thóc chÝnh s¸ch céng s¶n thêi chiÕn kh«ng thÝch hîp n÷a.Lªnin ®Ò ra chÝnh s¸ch kinh tÕ míi.Nh- vËy tho¹t ®Çu «ng còng m¾c sai lÇm nh- chÝnh «ng thõa nhËn:t-ëng r»ng cã thÓ trùc tiÕp dïng ph¸p luËt cña Nhµ n-íc v« s¶n ®Ó tæ chøc theo kiÓu céng s¶n chñ nghÜa viÖc s¶n xuÊt vµ ph©n phèi sÈn phÈm trong mét n-íc tiÓu n«ng. Vµ ®Ó söa sai,«ng ®· ®-a ra chÝnh s¸ch kinh tÕ míi mµ thùc chÊt lµ sö dông quan hÖ hµng ho¸-tiÒn tÖ,®Æt th-¬ng nghiÖp,thÞ tr-êng lªn hµng ®Çu.Coi nã nh- chiÕc “®ßn xeo” ®Ó ph²t triÓn lùc l­îng s°n xuÊt.Nh­ vËy chÝnh Lªnin l¯ ng­éi m²c xÝt 19 Website: http://www.docs.vn Email : [email protected] Tel : 0918.775.368 ®Çu tiªn ®· ®-a ra luËn ®iÓm vÒ sù cÇn thiÕt ph¶i sö dông vµ ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ trong ®iÒu kiÖn chÝnh quyÒn do giai cÊp v« s¶n l·nh ®¹o. LuËn ®iÓm nµy phï hîp víi quy luËt ph¸t triÓn tù nhiªn cña lÞch sö kinh tÕ theo quan ®iÓm biÖn chøng duy vËt,sù ngù trÞ cña mét h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ – x· héi nµo ®ã lµ tuú thuéc tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt vµ nhu cÇu cña ph-¬ng thøc s¶n xuÊt c«ng nghÖ.Tho¹t ®Çu loµi ng-êi chØ cã thÓ sèng b»ng nÒn kinh tÕ tù nhiªn.Cïng víi sù lín m¹nh cña lùc l-îng s¶n xuÊt(biÓu hiÖn ë sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi vµ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt ngµy cµng ph¸t triÓn vµ s©u s¾c).X· héi loµi ng-êi theo Lªnin b-íc vµo mét c¸ch tæ chøc kinh tÕ x· héi míi,tøc s¶n xuÊt hµng ho¸.NÒn kinh tÕ nµy ngµy cµng ph¸t triÓn vµ trë thµnh nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng mµ cho ®Õn nay ®ang lµ nÒn kinh tÕ thèng trÞ vµ mang tÝnh chÊt toµn cÇu.Loµi ng-êi ch-a ®ñ ®iÒu kiÖn ®Ó chuyÓn sang mét nÒn kinh tÕ phi hµng ho¸.V× nÒn s¶n xuÊt x· héi ho¸ ttrªn thùc tÕ ch-a cao ®Õn møc lµm cho mçi lao ®éng tËp thÓ còng nh- c¸ nh©n trë thµnh mét bé phËn h÷u c¬ cña lao ®éng x· héi trùc tiÕp.Do vËy,x± hèi vÉn ch­a thÓ vßng tr²nh nh÷ng yÕu tç thÞ tr­éng v¯ “viÖc x²c ®Þnh gi² trÞ vÉn mang tÝnh chÊt thèng trÞ nh- C.M¸c ®· dù ®o¸n trong giai ®o¹n ®Çu cña chñ nghÜa céng s¶n. Do gi¸o ®iÒu vµ ®Þnh kiÕn,do ngé nhËn c¸i x· héi ho¸ vÒ h×nh thøc lµ c¸i ®· x· héi ho¸ trªn thùc tÕ.Cïng víi nh÷ng nguyªn nh©n kh¸c.Sau khi Lªnin mÊt s¶n xuÊt hµng ho¸ ë n-íc x· héi chñ nghÜa ®Çu tiªn(vµ sau ®ã ë c¸c n-íc x· héi chñ nghÜa kh²c) ®± bÞ thñ tiªu v¯ ®­îc thay thÕ b´ng mèt nÒn kinh tÕ “phi h¯ng ho²” ®­îc qu¶n lý theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung tuyÖt ®èi.MÆc dï nÒn kinh tÕ Êy còng ®¹t ®-îc sù t¨ng tr-ëng m¹nh mÏ,song ®ã chØ lµ sù t¨ng tr-ëng vÒ chiÒu réng.ChØ thÝch hîp víi ®iÒu kiÖn vÒ tµi nguyªn nh©n lùc vµ c«ng nghÖ nhÊt ®Þnh.Khi yÕu tè t¨ng tr-ëng vÒ l-îng ®· c¹n,vµ ®Æc biÖt khi cã sù biÕn ®æi vÒ chÊt trong c«ng nghÖ th× nÒn kinh tÕ l©m vµo cuéc khñng ho¶ng tr× trÔ.Nh÷ng khiÕm khuyÕt c¬ b¶n cña ph­¬ng ph²p tà chøc kinh tÕ “phi h¯ng ho²” tr­íc ®©y l¯ ê chæ:nâ triÖt tiªu tinh thÇn lao ®éng s¸ng t¹o,nã kh«ng trùc tiÕp t¸c ®éng lùc cè h÷u,thiÕt th©n cña ng-êi lao ®éng lµ lîi Ých vËt chÊt. 20