Tài liệu Cơ cấu tổ chức của ngân hàng nhà nước việt nam

TRƢỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA LUẬT  LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP Cử Nhân Luật NIÊN KHÓA: 2009 – 2013 ĐỀ TÀI: CƠ CẤU TỔ CHỨC CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM Cán Bộ Hướng Dẫn: Sinh viên thực hiện: LÊ HUỲNH PHƢƠNG CHINH TRẦN VĂN TUẤN MSSV: 5095486 Khóa: 35 Lớp: Luật Thương Mại 1-K35 Cần Thơ, tháng 4 năm 2013 NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG  ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG  ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- NHẬN XÉT CỦA HỘI ĐỒNG  ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- MỤC LỤC MỞ ĐẦU ................................................................................................................................................... 1 Chƣơng 1 LÝ LUẬN CHUNG VỀ NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM 1.1. Sơ lƣợc quá trình hình thành và phát triển của Ngân hàng nhà nƣớc Việt Nam. 4 1.1.1. Giai đoạn từ năm 1945 đến năm 1951 ................................................................... 4 1.1.2. Giai đoạn từ năm 1951 đến năm 1975 ................................................................... 4 1.1.3. Giai đoạn từ năm 1975 đến năm 1987 ................................................................... 5 1.1.4. Giai đoạn từ năm 1987 đến nay ............................................................................. 5 1.2. Khái niệm và chức năng Ngân hàng nhà nƣớc Việt Nam .............................................. 6 1.2.1. Khái niệm Ngân hàng nhà nước Việt Nam ............................................................ 6 1.2.2. Chức năng của Ngân hàng nhà nước Việt Nam ..................................................... 9 1.2.2.1. Chức năng quản lý nhà nước về tiền tệ của Ngân hàng nhà nước Việt Nam .. 9 1.2.2.2. Chức năng là Ngân hàng Trung ương của Ngân hàng nhà nước Việt Nam .. 10 1.3. Giới thiệu các hoạt động của Ngân hàng nhà nƣớc Việt Nam ................................... 11 1.3.1. Các hoạt động của Ngân hàng nhà nước Việt Nam tương ứng với chức năng quản lý nhà nước ............................................................................................................ 11 1.3.1.1. Thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia ........................................................... 11 1.3.1.2. Hoạt động ngoại hối, quản lý ngoại hối của Ngân hàng nhà nước Việt Nam12 1.3.2. Các hoạt động của Ngân hàng nhà nước Việt Nam tương ứng với chức năng là Ngân hàng Trung ương của Ngân hàng nhà nước Việt Nam......................................... 14 1.3.2.1. Hoạt động phát hành tiền .............................................................................. 14 1.3.2.2. Hoạt động tín dụng của Ngân hàng nhà nước Việt Nam .............................. 16 1.3.2.3. Hoạt động thanh toán Ngân quỹ của Ngân hàng nhà nước Việt Nam .......... 18 1.3.3. Các hoạt động khác .............................................................................................. 19 1.3.3.1. Hoạt động Thanh tra, giám sát Ngân hàng .................................................... 19 1.3.3.2. Hoạt động thông tin, báo cáo ...................................................................... 21 Chƣơng 2 QUY ĐỊNH PHÁP LUẬT VỀ CƠ CẤU TỔ CHỨC CỦA NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM 2.1. Quy định của Pháp luật về bộ máy lãnh đạo, điều hành của Ngân hàng nhà nƣớc Việt Nam ...................................................................................................................................... 23 2.1.1. Thống Đốc Ngân hàng nhà nước Việt Nam ......................................................... 23 2.1.2. Phó Thống Đốc Ngân hàng nhà nước Việt Nam ................................................. 25 2.1.3. Thủ trưởng các đơn vị trực thuộc Ngân hàng nhà nước Việt Nam ...................... 26 2.2. Quy định của pháp luật về bộ máy tham mƣu của Ngân hàng nhà nƣớc Việt Nam ........................................................................................................................................................... 27 2.2.1. Quy định của pháp luật về Vụ Chính sách tiền tệ ................................................ 28 2.2.2. Quy định của Pháp luật về Vụ Tín dụng .............................................................. 30 2.2.3. Quy định của pháp luật về Vụ Thanh toán........................................................... 32 2.2.4. Quy định của pháp luật về Vụ quản lý ngoại hối. ................................................ 34 2.2.5. Quy định pháp luật về Cục phát hành kho quỹ. ................................................... 36 2.2.6. Các Vụ, Cục chức năng khác ............................................................................... 37 2.2.7. Quy định của pháp luật về Sở giao dich .............................................................. 39 2.2.8. Cơ quan Thanh tra, giám sát Ngân hàng .............................................................. 40 2.2.9. Quy định của pháp luật về Chi nhánh Ngân hàng nhà nước Việt Nam ............... 42 2.2.10. Quy định của pháp luật về Văn phòng đại diện Ngân hàng nhà nước Việt Nam ........................................................................................................................................ 43 2.2.11. Các tổ chức đơn vị sự nghiệp thuôc Ngân hàng nhà nước Việt Nam ................ 45 2.3. Nhận xét về cơ cấu tổ chức của Ngân hàng nhà nƣớc Việt Nam – Một số định hƣớng hoàn thiện ................................................................................................................................. 50 2.3.1. Nhận xét chung về quy định của pháp luật đối với hệ thống cơ cấu tổ chức của Ngân hàng nhà nước Việt Nam – Một số định hướng hoàn thiện ................................. 50 2.3.2. Nhận xét về bộ máy lãnh đạo điều hành của Ngân hàng nhà nước Việt Nam Một số định hướng hoàn thiện ....................................................................................... 52 2.3.3. Nhận xét về bộ máy tham mưu của Ngân hàng nhà nước Việt Nam - Một số định hướng hoàn thiện ............................................................................................................ 53 TỔNG KẾT ........................................................................................................................................... 57 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Cơ cấu tổ chức của Ngân hàng nhà nước Việt Nam Luận văn tốt nghiệp MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Trải qua hơn 59 năm trưởng thành và phát triển, ngân hàng Nhà nước Việt nam đóng vai trò là cơ quan của chính phủ và ngân hàng trung ương của nước Cộng Hoà Xã Hội Chủ Nghĩa Việt Nam thực hiên nhiệm vụ quản lí nhà nước về tiền tệ và họat động của các ngân hàng trong phạm vi cả nước.đặc biệt trong xu thế hội nhập kinh tế quốc tế, Việt nam đang từng bước đàm phán thành công trong việc gia nhập Tổ chức thương mại quốc tế WTO. Việc tham gia thị trường quốc tế sôi động vơi các ngành thương mại, dịch vụ tài chính, ngân hàng...một cách bình đẳng tạo điều kiện thuận lợi cũng như thời cơ và thách thức để Việt Nam thu hút vốn đầu tư mở rộng thị trường... Ngành ngân hàng với kế hoạch đổi mới và phát triển toàn diện tổ chức lại ngân hàng Nhà nước Việt Nam với cơ cấu và tổ chức như một ngân hàng trung ương hiện đại, cơ cấu lại hệ thống ngân hàng thương mại để nâng cao năng lực cạnh tranh trong nước và quốc tế; tiếp tục củng cố và phát triển hệ thống quỹ tín dụng nhân dân và các ngân hàng thương mại cổ phần, phát triển các tổ chức tài chính phi ngân hàng đồng thời nâng cao vai trò kiểm sát điều hành của ngân hàng Nhà nước góp phần tích cực vào hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa phục vụ công nghiêp hóa-hiện đại hóa đất nước, chủ động hội nhập kinh tế quốc tế. Bên cạnh đó những sức ép đặt ra cho ngành ngân hàng trước những biến động khó lường trên thị trường thế giới và trong nước , sự tăng vọt của giá nguyên liệu, giá vàng với những tiềm ẩn rủi ro của hệ thống luôn là thách thức lớn đối với ngân hàng Nhà nước Việt Nam. Để tìm hiểu rõ hơn về Ngân hàng Nhà nước Việt Nam nên em đã chọn đề tài “ Cơ cấu, tổ chức của Ngân hàng Nhà nước Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu. Với mong muốn qua đề tài này sẽ giúp em hiểu thêm được cơ cấu, tổ chức của Ngân hàng nhà nước Việt Nam từ khi thành lập đến bây giờ thay đổi như thế nào và trong thời gian tới sẽ có những định hướng, giải pháp, chính sách áp dụng ra sao để nâng cao hiệu quả trong cơ cấu, tổ chức của Ngân hàng Nhà Nước Việt Nam. 2. Mục đích nghiên cứu đề tài CBHD: Lê Huỳnh Phương Chinh 1 SVTH: Trần Văn Tuấn Cơ cấu tổ chức của Ngân hàng nhà nước Việt Nam Luận văn tốt nghiệp Trên cơ sở nghiên các quy định của pháp luật, người viết tìm hiểu, đi sâu phân tích các quy định của pháp luật về cơ cấu, tổ chức đồng thời đánh giá, nhận xét những điểm tiến bộ, hạn chế, những vướn mắt gặp phải trong vấn đề tổ chức. Từ đó, người viết đưa ra một số ý kiến đóng góp nhằm mục tiêu góp phần hoàn thiện pháp luật về cơ cấu, tổ chức của Ngân hàng nhà nước Việt Nam. 3. Phạm vi nghiên cứu đề tài Do chức năng cũng như thời gian thực hiện đề tài có hạn nên người viết chỉ nghiên cứu đi sâu tìm hiểu, phân tích các quy định của pháp luật hiện hành về cơ cấu, tổ chức của Ngân hàng nhà nước Việt Nam. Đồng thời người viết nêu lên những nhận xét đánh giá về cơ cấu, tổ chức của Ngân hàng nhà nước và đề xuất một số giải pháp để hoàn thiện hơn nữa trong cơ cấu, tổ chức của Ngân hàng nhà nước Việt Nam. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Để thực hiện được đề tài này, người viết đã sử dụng phương pháp lý luận trên sách vỡ, tài liệu, đựa trên các giáo trình, các đề tài nghiên cứu khoa học của các luật gia về cơ cấu,tổ chức của Ngân hàng, các tham luận của các học giả kết hợp với phương pháp phân tích luật viết để làm sang tỏ các quy định của pháp luật về cơ cấu, tổ chức của Ngân hàng nhà nước Việt Nam. Ngoài ra, người viết còn sử dụng các hương pháp phận tích, tổng hợp thông qua việc phân tích, tổng hợp các thong tin thu thập được từ các giáo trình ngành luật, giáo trình chuyên ngành kinh tế, các thong tin trên internet, các tạp chí chuyên ngành , các bài báo… 5. Bố cục luận văn Kết cấu đề tài gồm có 3 phần chính: phần mờ đầu, phần nội dung và phần kết luận. Trong đó phần nội dung gồm có hai chương: Chương 1: Lý luận chung về Ngân hàng nhà nước Việt Nam. Trong chương này, người viết trình bày và đi sâu phân tích các khái niệm, vị trí, chức năng, vai trò của Ngân hàng nhà nước Việt Nam cần thiết và giới thiệu sơ qua về các hoạt động của Ngân hàng nhà nước Việt Nam. Từ đó, làm cơ sở để người viết có thể đi sâu phân tích các quy định của pháp luật về cơ cấu, tổ chức của Ngân hàng nhà nước Việt Nam ở chương 2. CBHD: Lê Huỳnh Phương Chinh 2 SVTH: Trần Văn Tuấn Cơ cấu tổ chức của Ngân hàng nhà nước Việt Nam Luận văn tốt nghiệp Chương 2: Quy định pháp luật về cơ cấu, tổ chức của Ngân hàng nhà nước Việt Nam. Ở chương này , người viết tập trung đi sâu phân tích những quy định của pháp luật về cơ cấu, tổ chức của Ngân hàng và pháp luật có liên quan. Đồng thời, nhận xét, đánh giá những mặt hạn chế và khó khăn trong khâu tổ chức của Ngân hàng nhà nươc Việt Nam. Từ đó, ta thấy được những bất cập của quy định pháp luật làm cơ sở để người viết định ra một số đề xuất để hoàn thiện pháp luật về cơ cấu, tổ chức của Ngân hàng nhà nước Việt Nam. CBHD: Lê Huỳnh Phương Chinh 3 SVTH: Trần Văn Tuấn Cơ cấu tổ chức của Ngân hàng nhà nước Việt Nam Luận văn tốt nghiệp Chƣơng 1 LÝ LUẬN CHUNG VỀ NGÂN HÀNG NHÀ NƢỚC VIỆT NAM 1.1. Sơ lƣợc quá trình hình thành và phát triển của Ngân hàng nhà nƣớc Việt Nam1 Lịch sử phát triển của hệ thống Ngân hàng Việt Nam gắn liền với lịch sử phát triển của từng thời kì cách mạng và công cuộc xây dựng đất nước. 1.1.1. Giai đoạn từ năm 1945 đến năm 1951 Trước năm 1858, ở Việt Nam hầu như không tồn tại chế định Ngân hàng. Tuy nhiên những hoạt động trong lĩnh vực Ngân hàng như in đúc tiền, cho vay đã xuất hiện trong đời sống xã hội của người dân lúc bấy giờ. Giữa thế kỷ XIX Pháp sang xâm lược độc chiếm nước ta, Ngân hàng đầu tiên xuất hiện ở Việt nam đó là Ngân hàng Đông Dương (1875). Điều này cho thấy kinh tế Việt Nam thời đó chưa có gì, giai cấp tư sản Việt Nam còn non yếu chưa có tiếng nói gì trong giới tài chính. Sau cách mạng tháng 8/1945, ngày 23/11/1946 tại kỳ họp thứ 2, Quốc hội khóa I đã quyết định giao cho Bộ Tài chính phát hành giấy bạc Việt Nam trên phạm vi cả nước. Bộ Tài chính là cơ quan phát hành và quản lý tiền tệ. Sau đó, Nha Tín dụng được thành lập theo Sắc lệnh của Chính phủ số 14/SL và Nha Tín dụng trực thuộc Bộ Tài chính. 1.1.2. Giai đoạn từ năm 1951 đến năm 1975 Trên cơ sở Đại hội Đảng tháng 2 năm 1951 đề ra, ngày 5/6/1951, Chủ tịch Hồ Chí Minh ký Sắc lệnh số 15/SL thành lập Ngân hàng quốc gia Việt Nam là một bộ phận trực thuộc Chính phủ, tham gia vào việc lập kế hoạch phát triển kinh tế quốc gia, thực hiện những hoạt động liên quan đến Ngân hàng, tiền tệ theo quy định. Sau khi bãi bỏ Nha Ngân khố quốc gia và Nha tín dụng sản xuất thuộc Bộ Tài chính, ngày 21/5/1951, Chính phủ ra Sắc lệnh số 19 cho phép Ngân hàng quốc gia Việt Nam được phát hành giấy bạc với mệnh giá 20 đồng và 50 đồng. Tiếp theo đó, Sắc lệnh số 20 ấn định tỉ lệ giá trị đồng bạc do Ngân hàng phát hành so với giá trị đồng bạc của Bộ Tài chính phát hành. Ngày 27/5/1951, Thủ tướng chính phủ ra quyết định số 94/Ttg quy định về tồ chức Ngân hàng quốc gia Việt Nam. 1 Tham khảo từ: http://www.sbv.gov.vn CBHD: Lê Huỳnh Phương Chinh 4 SVTH: Trần Văn Tuấn Cơ cấu tổ chức của Ngân hàng nhà nước Việt Nam Luận văn tốt nghiệp Ngân hàng Quốc gia Việt Nam ra đời là kết quả nối tiếp của quá trình đấu tranh xây dựng hệ thống tiền tệ, tín dụng độc lập, tự chủ, đánh dấu bước phát triển mới, thay đổi về chất trong lĩnh vực tiền tệ, tín dụng ở nước ta. Tại Thông tư số 20/VP - TH ngày 21/1/1960 của Tổng giám đốc Ngân hàng Quốc gia ký thừa uỷ quyền Thủ Tướng chính phủ, Ngân hàng Quốc Gia Việt Nam được đổi tên thành Ngân hàng Nhà nước Việt Nam để phù hợp với hiến pháp 1946 của nước Việt Nam dân chủ cộng hoà. Ngày 26/10/1961 Hội đồng Chính phủ ban hành nghị định 171/CP quy định về nhiệm vụ quyền hạn và tồ chức của Ngân hàng nhà nước Việt Nam. 1.1.3. Giai đoạn từ năm 1975 đến năm 1987 Ở miền Nam lúc này tồn tại rất nhiều hệ thống ngân hàng của chế độ Việt Nam Công Hòa. Sau khi giải phóng 1975, các hệ thống ngân hàng này đặt dưới quyền quản lý của Chính phủ cách mạng lâm thời. Ngày 6/6/1975, Chính phủ cách mạng lâm thời ra Nghị định 04/PCT-75 thành lập Ngân hàng quốc gia Việt Nam. Ngày 16/6/1977, Cơ cấu lại bộ máy nhà nước theo Nghị định 163-CP, theo đó hệ thống Ngân hàng nhà nước Việt Nam cũng thay đổi. Ngày 24/61981, Hội đồng Chính phủ ra quyết định 259/CP chuyển Ngân hàng kiến thiết Việt Nam sanh trực thuộc Ngân hàng nhà nước Việt Nam và thành lập Ngân hàng đầu tư và xây dựng Việt Nam. Lúc này, hệ thống Ngân hàng Nhà nước Việt Nam có Ngân hàng nhà nước và 3 ngân hàng chuyên nghiệp. Trong giai đoạn năm 1981 đến năm 1985, Hội đồng Bộ trưởng ra Nghị định 65/HĐBT về chức năng, nhiệm vụ và tổ chức lại của Ngân hàng nhà nước, theo đó hệ thống ngân hàng bao gồm ngân hàng nhà nước và các ngân hàng chuyên nghiệp trực thuộc Ngân hàng nhà nước. 1.1.4. Giai đoạn từ năm 1987 đến nay Năm 1986, Việt Nam bắt đầu thực hiện công cuộc cải cách kinh tế và tại Đại hội Đảng lần VI đề ra có nội dung quan trọng là đổi mới hệ thống Ngân hàng. Tháng 3/1988, Hội đồng Bộ trưởng ban hành Nghị định 53/HĐBT với định hướng cơ bản là chuyển hẳn hệ thống ngân hàng sang hoạt động kinh doanh. Tháng 5/1990, hai pháp lệnh Ngân hàng ra đời (Pháp lệnh Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và Pháp lệnh Ngân hàng, hợp tác xã tín CBHD: Lê Huỳnh Phương Chinh 5 SVTH: Trần Văn Tuấn Cơ cấu tổ chức của Ngân hàng nhà nước Việt Nam Luận văn tốt nghiệp dụng và công ty tài chính ) đã chính thức chuyển cơ chế hoạt động của hệ thống Ngân hàng Việt Nam từ 1 cấp sang 2 cấp - Trong đó lần đầu tiên đối tượng nhiệm vụ và mục tiêu hoạt động của mỗi cấp được luật pháp phân biệt rạch ròi. Trong quá trình thực thi hai pháp lệnh đã bộc lộ nhiều hạn chế trước những yêu cầu mới của quá trình phát triển kinh tế và yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế. Để khắc phục những hạn chế đó, tháng 10/1997 Luật Ngân hàng nhà nước Việt Nam ra đời. Sự ra đời của Luật Ngân hàng nhà nước Việt Nam song song với Luật các tổ chức tín dụng đã tạo ra một cơ sở pháp lý hoàn thiện hơn đồng thời điều chỉnh các hoạt động Ngân hàng và hệ thống các tổ chức tín dụng theo đúng với những quy luật của nền kinh tế thị trường. Để tiếp tục hoàn thiện về pháp luật Ngân hàng, đổi mới hệ thống và hoạt động, Luật sửa đổi bổ dung một số điều của Luật Ngân hàng nhà nước Việt Nam vào tháng 8/2003. Do quá trình phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế đặc biệt là thị trường tài chính, những quy định trong luật Ngân hàng nhà nước Việt Nam 1997 (sửa đổi, bổ sung 2003) và luật các tổ chức tín dụng tỏ ra không còn phù hợp, trong khi yêu cầu ngày càng phải hoàn thiện pháp luật trong quá trình hội nhập. Ngày 16/6/2010 Luật Ngân hàng nhà nước Việt Nam 2010 và Luật các tổ chức tín dụng 2010 và bắt đầu có hiệu lực vào ngày 01/01/2011. 1.2. Khái niệm và chức năng Ngân hàng nhà nƣớc Việt Nam 1.2.1. Khái niệm Ngân hàng nhà nƣớc Việt Nam2 Ngân hàng nhà nước có thể có nhiều tên gọi khác nhau tùy theo mỗi quốc gia xuất phát từ các yếu tố như lịch sử, hình thức sở hữu, thể chế chính trị…Một cách chung nhất, định chế này được hiểu là một định chế tài chính công quyền, tiến hành các hoạt động trong lĩnh vực ngân hàng nhằm đảm bảo các chính sách tiền tệ quốc gia. Mục đích chính là ổn định giá trị của tiền tệ, ổn định cung tiền. Hiện nay có hai loại mô hình tổ chức Ngân hàng trung ương bao gồm: Ngân hàng trung ương độc lập với Chính phủ và Ngân hàng trung ương trực thuộc Chính phủ. + Đối với mô hình Ngân hàng trung ương trực thược Chính Phủ thì Ngân hàng là một bộ phận nằm trong cơ cấu tổ chức của Chính Phủ, chịu sự lãnh đạo, điều hành của 2 Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình Luật Ngân hàng, NXB Công an nhân dân, 2006. CBHD: Lê Huỳnh Phương Chinh 6 SVTH: Trần Văn Tuấn Cơ cấu tổ chức của Ngân hàng nhà nước Việt Nam Luận văn tốt nghiệp Chính Phủ. Chính phủ có thể can thiệp vào việc tồ chức hoạt động, điều hành kể cả việc thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia. + Đối với mô hình Ngân hàng trung ương độc lập với Chính phủ thì Ngân hàng sẽ không nằm trong cơ cấu tổ chức bộ máy của Chính phủ. Nó chịu sự chi phối của cơ quan quyền lực mà không chịu sự chi phối, điều hành của Chính phủ. Hầu hết pháp luật của các quốc gia thông qua một số văn bản quy phạm pháp luật xác định đặc điểm, vị trí của Ngân hàng để thể hiện khái niệm về Ngân hàng nhà nước. Theo đó, vị trí pháp lý của Ngân hàng trung ương ở các quốc gia được quyết định bời tính chất, mục đích, yêu cầu quản lý vĩ mô của nhà nước đối với hoạt đọng tiền tệ , tín dụng, ngân hàng. Thể hiện các đặc trưng của Ngân hàng trung ương (Ngân hàng nhà nước) bao gồm: + Là một cơ quan nhà nước thực hiện chức năng quản lý nhà nước về tiền tệ và hoạt động ngân hàng. + Ngân hàng nhà nước được xác định như một định chế tài chính thực hiện chức năng cung ứng các dịch vụ Ngân hàng cho Chính phủ và cho hệ thống các tổ chức tín dụng. + Ngân hàng trung ương thực hiện hoạt động tín dụng thông qua các hình thức tín dụng như cho vay, bảo lãnh, tạm ứng nhằm phục hồi phục hồi khả năng tài chính của tổ chức tín dụng hoặc xử lý thiếu hụt Ngân sách tạm thời; ngân hàng trung ương còn thực hiện các hoạt động mua, bán vàng , các giấy tờ có giá… tuy nhiên, hoạt động này một mặt giúp đỡ các tổ chức tín dụng có thể xoay trở trong những tình huống như mất khả năng thanh toán hoặc thiếu hụt ngân sách…không vì mục đích lợi nhuận. + Ngân hàng trung ương là cầu nối giữa Chính phủ với nền kinh tế, giữa thị trường tài chính, tiền tệ trong nước và ngoài nước, các tổ chức tài chính quốc tế. Ở Việt Nam, Luật Ngân hàng nhà nước Việt Nam năm 2010 không đưa điều luật để định nghĩa thế nào là Ngân hàng nhà nước mà chỉ đưa ra điều luật xác định vị trí và chức năng của Ngân hàng nhà nước Việt Nam, cụ thể điều 2, Luật Ngân hàng nhà nước Việt Nam quy định như sau: CBHD: Lê Huỳnh Phương Chinh 7 SVTH: Trần Văn Tuấn Cơ cấu tổ chức của Ngân hàng nhà nước Việt Nam - Luận văn tốt nghiệp Ngân hàng nhà nước Việt Nam là cơ quan ngang bộ của Chính phủ, là Ngân hàng trung ương của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. - Ngân hàng nhà nước là pháp nhân có vốn pháp định thuộc sở hữu nhà nước, có trụ sở chính tại thủ đô Hà Nội. - Ngân hàng nhà nược thực hiện chức năng quản lý nhà nước về tiền tệ, hoạt động ngân hàng và ngoại hối (sau đây gọi là tiền tệ và ngân hàng); thực hiện chức năng Ngân hàng trung ương về phát hành tiền, Ngân hàng của các tổ chức tín dụng và cung ứng dịch vụ tiền tệ cho Chính phủ. Từ quy định trên cho thấy: + Ngân hàng nhà nước Việt Nam được tổ chức dựa theo mô hình là Ngân hàng trung ương trực thuộc Chính phủ, đóng vai trò quản lý nhà nước tương đương cấp bộ. Người đứng đầu Ngân hàng mang hàm Bộ trưởng và gọi là Thống Đốc. Quy trình miễn nhiệm hoặc bổ nhiệm Thống Đốc Ngân hàng nhà nước Việt Nam tuân theo pháp luật hiện hành mà chủ yếu là trong luật Tồ chức Quốc hội và Luật Tồ chức Chính phủ. + Ngân hàng nhà nước Việt Nam thực hiện chức năng quàn lý nhà nước về lĩnh vực tiền tệ, hoạt động Ngân hàng và ngoại hối. Trong khi thực thi nhiệm vụ của mình, Ngân hàng nhà nước Việt Nam có quyền dung các công cụ và phương tiện liện quan để thực hiện nhiệm vụ của mình. + Ngân hàng nhà nước Việt Nam là Ngân hàng trung ương của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Ngoài chức năng tham gia quản lý nhà nước nó còn là một Ngân hàng thực hiện một số hoạt động mang tính đặc biệt là phát hành tiền, đây là hoạt động mà chỉ có Ngân hàng mới có thể làm được hay nói cách khác là hoạt động phát hành tiền là hoạt động độc quyền của Ngân hàng. Ngoài phát hành tiền, Ngân hàng còn thực hiện một số hoạt động đặc biệt khác như cung ứng các dịch vụ tài chính, tiền tệ cho Chính phủ và cho các tổ chức tín dụng. Xét về mặt Dân sự thì Ngân hàng nhà nước Việt Nam là một pháp nhân có vốn pháp định thuộc sở hữu của nhà nước. Mức vốn pháp định của Ngân hàng sẽ do Chính phủ quy định phù hợp với từng thời kỳ. Ngân hàng nhà nước Việt Nam có quyền ký kết các giao dịch với các tổ chức tín dụng và những tổ chức khác có hoạt động ngân hàng, CBHD: Lê Huỳnh Phương Chinh 8 SVTH: Trần Văn Tuấn Cơ cấu tổ chức của Ngân hàng nhà nước Việt Nam Luận văn tốt nghiệp việc tham gia ký kết giao dịch này phải gắn với mục đích thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia, đảm bảo an toàn, hiệu quả của hệ thống Ngân hàng. Lý giải cho việc vì sao Ngân hàng có quyền tham gia ký kết các giao dịch với các tổ chức tín dụng hoặc các tổ chức khác có hoạt động ngân hàng, đó là bởi vì Ngân hàng nhà nước Việt Nam hoạt động theo nguyên tắc chênh lệch thu, chi hàng năm của Ngân hàng nhà nước được xác định từ nguồn thu về hoạt động nghiệp cụ ngân hàng và các nguồn khác, sau khi trừ phí hoạt động và khoản dự phòng rủi ro. Ngân hàng nhà nước trích từ chênh lệch thu, chi để lập quỹ để thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia theo quy định của Chính phủ. Số còn lại nộp vào Ngân sách nhà nước. Tư cách pháp nhân của nó cho phép Ngân hàng nhà nước có đầy đủ quyền và nghĩa vụ của một chủ thể pháp luật. 1.2.2. Chức năng của Ngân hàng nhà nƣớc Việt Nam Ngân hàng nhà nước Việt Nam có hai tư cách pháp lý tương ứng với hai chức năng cơ bản là: Quản lý nhà nước về tiển tệ, hoạt động Ngân hàng và ngoại hối; là một Ngân hàng trung ương về phát hành tiền, ngân hàng của tổ chức tín dụng và cung ứng dịch vụ tiền tệ cho Chính phủ. 1.2.2.1. Chức năng quản lý nhà nƣớc về tiền tệ của Ngân hàng nhà nƣớc Việt Nam Ngân hàng nhà nước Việt Nam thực hiện chức năng quản lý về tiền ngân hàng và ngoại hối phối hợp với các chính sách và công cụ kinh tế để tác động vào thị trường. Góp phần làm ổn định giá trị của đồng tiền, bảo đảm an toàn cho hoạt động ngân hàng và hệ thống các tổ chức tín dụng thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Để thực hiện chức năng quản lý nhà nước về tiển tệ, hoạt động ngân hàng và ngoại hối thì Ngân hàng nhà nước Việt Nam có những nhiệm vụ và quyền hạn được cụ thể hóa tại điều 4 Luật Ngân hàng nhà nước Việt Nam 2010: + Tham gia xây dựng chiến lược, kế hoạch phát triển kinh tế, xã hội. Chủ trì, phối hợp với các cơ quan có liên quan về xây dựng kế hoạch, tổ chức thực hiện công tác phòng chống rửa tiền; xây dựng chỉ tiêu lạm phát hằng năm để Chính phủ trình Quốc hội quyết định và tổ chức thực hiện. + Ngân hàng nhà nước có thẩm quyền cấp, sửa đổi, bổ sung, thu hồi giấy phép thành lập và hoạt động của tổ chức tín dụng, giấy phép thành lập chi nhánh ngân hàng CBHD: Lê Huỳnh Phương Chinh 9 SVTH: Trần Văn Tuấn Cơ cấu tổ chức của Ngân hàng nhà nước Việt Nam Luận văn tốt nghiệp nước ngoài, giấy phép thành lập văn phòng đại diện của tổ chức tín dụng nước ngoài, tổ chức nước ngoài khác có hoạt động ngân hàng; cấp, thu hồi giấy phép hoạt động cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán cho các tổ chức không phải là ngân hàng; cấp, thu hồi giấy phép hoạt động cung ứng dịch vụ thông tin tín dụng cho các tổ chức; chấp thuận việc mua, bán, chia, tách, hợp nhất, sáp nhập và giải thể tổ chức tín dụng theo quy định của pháp luật. + Ngân hàng nhà nước ban hành hoặc trình cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành văn bản quy phạm pháp luật về tiền tệ và ngân hàng, thực hiện công tác tuyên tuyên truyền, phổ biến và kiểm tra theo thầm quyền; kiểm tra, thanh tra, giám sát ngân hàng, xử lý vi phạm pháp luật về tiển tệ và ngân hàng theo quy định của pháp luật. Ký kết điều ước quốc tế với tổ chức tài chính, tiền tệ quốc tế mà Ngân hàng nhà nước là đại diện theo phân công, ủy quyền của Chủ tịch nước hoặc của Chính phủ quy định tại điều ước quốc tế. Ngân hàng nhà nước Việt Nam còn chịu trách nhiệm tổ chức thực hiện hợp tác quốc tế về tiền tệ và ngân hàng; đại diện cho nhà nước Công hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam tại các tổ chức tiền tệ và ngân hàng quốc tế. + Ngân hàng nhà nước Việt Nam chủ trì lập, theo dõi, dự báo và phân tích kết quả thực hiện cán cân thanh toán quốc tế; dông thời còn chịu trách nhiệm quản lý nhà nước về ngoại hối, hoạt động ngoại hối và kinh doanh vàng. + Ngân hàng nhà nước còn thực hiện việc tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ ngân hàng, nghiên cứu, ứng dụng khoa học và công nghệ ngân hàng. 1.2.2.2. Chức năng là Ngân hàng Trung ƣơng của Ngân hàng nhà nƣớc Việt Nam Để thực hiện chức năng Ngân hàng trung ương, Ngân hàng nhà nước sử dụng nghiệp vụ ngân hàng. Những nhiệm vụ và quyền hạn để Ngân hàng thực hiện chức năng này cụ thể là: + Ngân hành nhà nước Việt Nam tổ chức in, đúc, bảo quản, vận chuyển tiền đồng thời thực hiện các nghiệp vụ thu hồi,thay thế và tiêu hủy tiền. + Điều hành thị trường tiền tệ và thực hiện nghiệp vụ thị trường mở. Cung ứng tín dụng ngắn hạn và phương tiện thanh toán thông qua việc thực hiện tái cấp vốn. CBHD: Lê Huỳnh Phương Chinh 10 SVTH: Trần Văn Tuấn Cơ cấu tổ chức của Ngân hàng nhà nước Việt Nam Luận văn tốt nghiệp + Tổ chức quản lý, giám sát hệ thống thanh toán quốc gia, cung ứng dịch vụ thanh toán cho Ngân hàng; giám sát sự vận hàng của hệ thống thanh toán trong nền kinh tế; tham gia vào hoạt động thanh toán với tư cách là một cơ quan quản lý tài khoản và chủ tài khoản. + Kiểm soát dự trữ quốc tế; quản lý dự trữ ngoại hối nhà nước. + Làm đại lý và thực hiện các dịch vụ ngân hàng cho kho bạc nhà nước; phát hành trái phiếu Chính phủ, trái phiếu do chính phủ bảo lãnh. + Tổ chức hệ thống thông tin tín dụng và cung ứng dịch vụ thông tin tín dụng; thực hiện chức năng quản lý nhà nước do Ngân hàng nhà nước Việt Nam tiến hành đối với các tồ chức hoạt động thông tin tín dụng. Ngoài ra, Ngân hàng nhà nước Việt Nam thực hiện đại diện chủ sở hữu phần vốn của Nhà nước tại doanh nghiệp thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Ngân hàng nhà nước, tổ chức tín dụng có vốn theo quy định của pháp luật; được sử dụng vốn pháp định để thành lập doanh nghiệp đặc thù nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Ngân hàng nhà nước theo quyết định củ Thủ tướng Chính phủ. Bên cạnh đó, Ngân hàng nhà nước Việt Nam còn thực hiện việc quản lý bảo hiểm tiền gửi theo quy định của pháp luật về bảo hiểm tiền gừi. Tóm lại, Ngân hàng nhà nước Việt Nam thực hiện chức năng của mình thông qua những nhiệm vụ, quyền hạn cụ thể. Có thể nói, nhiệm vụ, quyền hạn của Ngân hàng nhà nước Việt Nam gắn liền với những điều kiện bảo đảm cho nền kinh tế tang trưởng ổn định. 1.3. Giới thiệu các hoạt động của Ngân hàng nhà nƣớc Việt Nam 1.3.1. Các hoạt động của Ngân hàng nhà nƣớc Việt Nam tƣơng ứng với chức năng quản lý nhà nƣớc 1.3.1.1. Thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia Chính sách tiền tệ quốc gia được hiểu là các quyết định về tiền tệ ở tầm quốc gia của cơ quan nhà nước có thẩm quyền, bao gồm quyết định mục tiêu ổn định giá trị đồng tiền biểu hiện bằng chỉ tiêu lạm phát, quyết định sử dụng các công cụ và biện pháp để thực hiện mục tiêu đề ra. CBHD: Lê Huỳnh Phương Chinh 11 SVTH: Trần Văn Tuấn Cơ cấu tổ chức của Ngân hàng nhà nước Việt Nam Luận văn tốt nghiệp Theo khoản 4 điều 3, Luật Ngân hàng nhà nước Việt Nam năm 2010 thì Chính phủ sẽ trình Quốc hội quyết định chỉ tiêu lạm phát hằng năm. Thủ tướng Chính phủ, Thống đốc Ngân hàng Nhà nước quyết định việc sử dụng công cụ thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia, bao gồm tái cấp vốn, lãi suất, tỷ giá hối đoái, dự trữ bắt buộc, nghiệp vụ thị trường mở và các công cụ, biện pháp khác theo quy định của Chính phủ. Sự chỉ đạo chính sách tiền tệ của Ngân hàng nhà nước tác động tới việc tăng giảm lượng tiền cung ứng cho nền kinh tế, do đó nó sẽ ảnh hưởng đến đời sống của mọi người dân. Chính sách tiền tệ mở rộng sẽ cung ứng them tiền cho nền kinh tế, từ đó kích thích tiêu dùng cho cuộc sống, đầu tư được khuyến khích, sản xuất mở rộng, giảm thất nghiệp và tang thu nhập quốc dân. Việc dung chính sách tiền tệ thắt chặt sẽ giảm cung ứng tiền cho nền kinh tế, dẫn đến thiếu vốn, chi tiêu giảm xuống, đầu tư bị hạn chế, chất lượng cuộc sống người dân giảm xuống, sản xuất không đạt hiệu quả, bị thu hẹp, dẫn đến thất nghiệp tang lên, thu nhập quốc dân lại giảm xuống, làm kìm hãm sự phát triển của nền kinh tế. Ngân hàng nhà nước Việt sử dụng các công cụ tái cấp vốn, lãi suất, tỷ giá hối đoái, dự trữ bắt buộc, nghiệp vụ thị trường mở và các công cụ khác do Thống đốc quyết định3 . Mặc dù nội dung và hệ thống các công cụ chính sách tiền tệ quốc gia liên tục được hoàn thiện theo hướng sự can thiệp của Ngân hàng nhà nước giảm dần vào các hoạt động kinh doanh của tổ chức tín dụng nhưng nhưng các quy định về công cụ như chiết khấu, lãi suất cơ bản, nghiệp vụ thị trường mở…có phần không rõ ràng, chính xác. Một số công cụ quan trọng chỉ được quy định mang tính chất liệt kê, bên cạnh đó, luật hiện hành cũn không có quy định về mục tiêu, đối tượng, chế tài của việc sử dụng công cụ để thực hiện chính sách tiền tệ quốc gia. 1.3.1.2. Hoạt động ngoại hối, quản lý ngoại hối của Ngân hàng nhà nƣớc Việt Nam4 Hoạt động ngoại hối là các hoạt động đầu tư, vay, cho vay, bảo lãnh, mua, bán và các giao dịch khác về ngoại hối bao gồm các hoạt động: giao dịch vãng lai; giao dịch 3 4 Điều 16 Luật Ngân hàng nhà nước Việt Nam 2010 Từ điều 31; 32; 33; 34 Luật Ngân hàng nhà nước Việt Nam 2010 CBHD: Lê Huỳnh Phương Chinh 12 SVTH: Trần Văn Tuấn Cơ cấu tổ chức của Ngân hàng nhà nước Việt Nam Luận văn tốt nghiệp vốn; sử dụng ngoại hối trên lãnh thổ Việt Nam, hoạt đông cung ứng ngoại hối và các hoạt động liên quan đến ngoại hối. Ngân hàng nhà nước là cơ quan quản lý nhà nước về ngoại hối, để thực hiện chức năng này, Ngân hàng có những quyền sau: + Quản lý việc sử dụng ngoại hối trên lãnh thổ Việt Nam và việc mang ngoại hối ra vào lãnh thổ Việt Nam theo quy định pháp luật. Việc sử dụng ngoại hối trên lãnh thổ Việt Nam chỉ cho phép thực hiện giao dịch với các tổ chức tín dụng hoặc các hoạt động thanh toán trung gian như thu hộ, ủy thác, đại lý và những trường hợp được Chính phủ cho phép. Còn lại mọi hoạt động khác của người cư trú hoặc không cư trú đều không được sử dụng ngoại hối đề giao dịch trên lãnh thổ Việt Nam. + Tổ chức và phát triển thị trường ngoại tệ. + Cấp, thu hồi giấy phép hoạt động ngoại hối cho tổ chức tín dụng và các tổ chức khác có hoạt động ngoại hối. Để được cấp giấy phép hoạt động thì các tổ chức tín dụng cần đạt những yêu cầu cơ bản như tổ chức tín dụng phải có đủ vốn điều lệ tối thiểu phải bằng vốn pháp định; nếu là một pháp nhân phải đang hoạt động hợp pháp, đối với cá nhân phải có năng lực hành vi dân sự đầy đủ, không đang trong thời gian thực hiện bản án có hiệu lực pháp luật của Tòa án. Người quản lý, điều hành, các thành viên trong Ban kiểm soát phải đạt đủ tiêu chuẩn theo quy định của Luật Các tổ chức tín dụng. Bên cạnh đó cần phải có điều lệ của tồ chức và điều lệ đó phù hợp với những quy định trong Luật Các tổ chức tín dụng; có đề án thành lập và phương án kinh doanh khả thi. Ngoài các yêu cầu cơ bản, các tổ chức tín dụng còn phải đáp ứng một số yêu cầu khác theo quy định. + Trình thủ tướng Chính phủ quyết định biện pháp hạn chế giao dịch ngoại hối để đảm bảo an ninh tài chính, tiền tệ quốc gia. Chính phủ có thể áp dụng một số biện pháp như hạn chế việc mua, bán, mang, chuyển thanh toán đối với tài khoản giao vãng lai và tài khoản vốn hoặc áp dụng quy định về nghĩa vụ bán ngoại tệ của người cư trú là tổ chức…để đảm bảo an ninh tài chín, tiền tệ quốc gia nếu xét thấy cần thiết. + Tổ chức, quản lý,tham gia thị trường ngoại tệ liên ngân hàng. Ngoài ra, để nhằm ổn định tỳ gia hối đoái của đồng Việt Nam, Ngân hàng nhà nước có thể can thiệp vào thị trường hối đoái trong nước thông qua các nghiệp vụ mua. CBHD: Lê Huỳnh Phương Chinh 13 SVTH: Trần Văn Tuấn