Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Chuyển dịch cơ cấu xk của vn trong thời gian tới ...

Tài liệu Chuyển dịch cơ cấu xk của vn trong thời gian tới

.PDF
79
62
58

Mô tả:

Lêi më ®Çu Khi nãi vÒ c¬ cÊu kinh tÕ quèc d©n, NghÞ quyÕt 6 cña Ban chÊp hµnh Trung ­¬ng kho² V ®± nhËn ®Þnh: “b´ng mét c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý v¯ mét c¬ chÕ qu°n lý thÝch hîp chóng ta sÏ cã kh¶ n¨ng t¹o ra mét chuyÓn biÕn m¹nh trong ®êi sèng kinh tÕ - x· héi”. §èi víi ngo³i th­¬ng cñng vËy, viÖc thay ®æi c¬ chÕ qu°n lý m¯ kh«ng ®i ®«i víi viÖc x¸c ®Þnh mét chÝnh s¸ch c¬ cÊu ®óng ®¾n sÏ kh«ng thÓ ph¸t triÓn ngo¹i th-¬ng ®-îc nhanh chãng vµ cã hiÖu qu¶. Trong nh÷ng n¨m 80, §¶ng vµ Nhµ n-íc ®· ®-a ra nhiÒu chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p quan träng ®Ó t¨ng c-êng c«ng t¸c xuÊt khÈu nh»m ®¸p øng nhËp khÈu. Song nh÷ng chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p ®ã cßn mang tÝnh chÊt ch¾p v¸ vµ bÞ ®éng, chØ chó ý nhiÒu ®Õn vÊn ®Ò ®æi míi c¬ chÕ nh-ng ch-a gióp x¸c ®Þnh ®-îc c¬ cÊu xuÊt khÈu (vµ nhËp khÈu) l©u dµi vµ thÝch øng. Do ®ã, trong viÖc tæ chøc s¶n xuÊt hµng hãa vµ cung øng dÞch vô cho xuÊt khÈu cßn nhiÒu lóng tóng vµ bÞ ®éng. ViÖc x¸c ®Þnh ®óng c¬ cÊu xuÊt khÈu sÏ cã t¸c dông:  §Þnh h-íng râ cho viÖc ®Çu t- s¶n xuÊt hµng ho¸ vµ dÞch vô xuÊt khÈu t¹o nªn nh÷ng mÆt hµng chñ lùc xuÊt khÈu cã gi¸ trÞ cao vµ cã søc c¹nh tranh trªn thÞ tr-êng thÕ giíi.  §Þnh h-íng râ viÖc øng dông khoa häc - kü thuËt c¶i tiÕn s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu. Trong ®iÒu kiÖn thÕ giíi ngµy nay khoa häc - kü thuËt ngµy cµng trë thµnh mét yÕu tè s¶n xuÊt trùc tiÕp, kh«ng t¹o ra ®-îc nh÷ng s¶n phÈm cã hµm l-îng khoa häc - kü thuËt cao sÏ khã c¹nh tranh trong xuÊt khÈu.  Cho phÐp chuÈn bÞ thÞ tr-êng tr-íc ®Ó thùc hiÖn c¬ cÊu. Tr-íc ®©y, trong ®iÒu kiÖn c¬ cÊu xuÊt khÈu ®-îc h×nh th¯nh trªn c¬ së “n¨ng nhÆt chÆt bÞ” rÊt bÞ ®éng trong kh©u chuÈn bÞ thÞ tr-êng tiªu thô. V× vËy, cã nhiÒu lóc cã hµng kh«ng biÕt xuÊt khÈu ®i ®©u, rÊt khã ®iÒu hoµ gi÷a s¶n xuÊt vµ tiªu thô.  T¹o c¬ së ®Ó ho¹ch ®Þnh c¸c chÝnh s¸ch phôc vô vµ khuyÕn khÝch xuÊt khÈu ®óng ®Þa chØ, ®óng mÆt hµng vµ ®óng møc ®é. Qua ®ã cã thÓ khai th¸c c¸c thÕ m¹nh xuÊt khÈu cña ®Êt n-íc. §èi víi n-íc ta tõ tr-íc ®Õn nay c¬ cÊu xuÊt khÈu nãi chung cßn manh món vµ bÞ ®éng. Hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cßn lµ nh÷ng s¶n phÈm th«, hµng s¬ chÕ hoÆc nh÷ng hµng ho¸ truyÒn thèng nh- n«ng s¶n, l©m s¶n, thuû s¶n, hµng thñ c«ng mü 1 nghÖ vµ mét sè kho¸ng s¶n. Víi c¬ cÊu xuÊt khÈu nh- vËy, chóng ta kh«ng thÓ x©y dùng mét chiÕn l-îc xuÊt khÈu hiÖn thùc vµ cã hiÖu qu¶. Tõ nh÷ng thùc tiÔn kh¸ch quan trªn ®©y, mét yªu cÇu cÊp b¸ch ®-îc ®Æt ra lµ ph¶i ®æi míi c¬ cÊu hµng ho¸ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam hiÖn nay nh- thÕ nµo, lµm thÕ nµo ®Ó thay ®æi cã c¬ së khoa häc, cã tÝnh kh¶ thi vµ ®Æc biÖt lµ ph¶i dÞch chuyÓn nhanh trong ®iÒu kiÖn tù do ho¸ th-¬ng m¹i ngµy nay. Víi lý do trªn, em ®± chãn ®Ò t¯i nghiªn cøu: “Mét sè vÊn ®Ò vÒ chuyÓn dÞch c¬ cÊu xuÊt khÈu cða ViÖt Nam trong thêi gian tíi” nh´m ®-a ra nh÷ng lý luËn c¬ b¶n vÒ c¬ cÊu hµng ho¸ xuÊt khÈu, kh¶o s¸t thùc tr¹ng vµ ®Ò ra c¸c gi¶i ph¸p ®æi míi c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam trong nh÷ng n¨m tíi. §Ò tµi nµy kÕt cÊu gåm 3 ch-¬ng: - Ch-¬ng 1: Mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ xuÊt khÈu vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu xuÊt khÈu. - Ch-¬ng 2: Thùc tr¹ng xuÊt khÈu vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam trong thêi gian qua. - Ch-¬ng 3: Mét sè gi¶i nh»m chuyÓn dÞch c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam trong thêi gian tíi. §©y lµ mét ®Ò tµi cã néi dung phong phó vµ phøc t¹p nh-ng trong ®iÒu kiÖn h¹n chÕ vÒ thêi gian còng nh- giíi h¹n vÒ l-îng kiÕn thøc, kinh nghiÖm thùc tÕ nªn bµi viÕt kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. RÊt mong sù gãp ý kiÕn cña c¸c thÇy c« cïng c¸c b¹n. 2 Ch-¬ng 1 mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ xuÊt khÈu Vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu xuÊt khÈu 1.1. Vai trß ho¹t ®éng xuÊt khÈu trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi theo h-íng héi nhËp. Ngµy nay, kh«ng mét n-íc nµo cã thÓ ph¸t triÓn nÕu thùc hiÖn chÝnh s¸ch tù cung tù cÊp, bëi v× mçi quèc gia trªn thÕ giíi ®Òu tån t¹i trong mèi quan hÖ nhiÒu mÆt víi c¸c quèc gia kh¸c. Tuy nhiªn, trong c¸c mèi quan hÖ nµy, quan hÖ kinh tÕ chi phèi hÇu hÕt c¸c mèi quan hÖ kh¸c, bëi bÊt cø mèi quan hÖ nµo còng liªn quan tíi quan hÖ kinh tÕ. Quan träng nhÊt trong quan hÖ kinh tÕ lµ quan hÖ th-¬ng m¹i, nã cho thÊy trùc diÖn lîi Ých cña quèc gia khi quan hÖ víi c¸c quèc gia kh¸c th«ng qua l-îng ngo¹i tÖ thu ®-îc qua th-¬ng m¹i quèc tÕ. Th-¬ng m¹i quèc tÕ bao gåm c¸c ho¹t ®éng thu chi ngo¹i tÖ nh-: xuÊt khÈu, nhËp khÈu, gia c«ng cho n-íc ngoµi vµ thuª n-íc ngoµi gia c«ng, t¸i xuÊt khÈu, ho¹t ®éng chuyÓn khÈu, xuÊt khÈu t¹i chç. Trong khu«n khæ bµi viÕt nµy, chØ ®i s©u vµo ph©n tÝch ho¹t ®éng xuÊt khÈu. 1.1.1. Kh¸i niÖm xuÊt khÈu. XuÊt khÈu lµ qu¸ tr×nh hµng ho¸ ®-îc s¶n xuÊt ë trong n-íc nh-ng tiªu thô ë n-íc ngoµi. XuÊt khÈu thÓ hiÖn nhu cÇu vÒ hµng ho¸ cña c¸c quèc gia kh¸c ®èi víi quèc gia chñ thÓ. XuÊt khÈu cßn chØ ra nh÷ng lÜnh vùc cã thÓ chuyªn m«n ho¸ ®-îc, nh÷ng c«ng nghÖ vµ t- liÖu s¶n xuÊt trong n-íc cßn thiÕu ®Ó s¶n xuÊt ra s¶n phÈm xuÊt khÈu ®¹t ®-îc chÊt l-îng quèc tÕ. 1.1.2. Vai trß cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu. a. XuÊt khÈu t¹o ra nguån thu ngo¹i tÖ. Trong c¸c nguån thu ngo¹i tÖ cho Ng©n s¸ch quèc gia cã mét sè nguån thu chÝnh: - XuÊt khÈu hµng ho¸ - dÞch vô. - §Çu t- n-íc ngoµi trùc tiÕp vµ gi¸n tiÕp. 3 - Vay nî cña ChÝnh phñ vµ t- nh©n. - KiÒu bµo n-íc ngoµi göi vÒ. - C¸c kho¶n thu viÖn trî,... Tuy nhiªn, chØ cã thu tõ xuÊt khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô lµ tÝch cùc nhÊt v× nh÷ng lý do sau: kh«ng g©y ra nî n-íc ngoµi nh- c¸c kho¶n vay cña ChÝnh phñ vµ t- nh©n; ChÝnh phñ kh«ng bÞ phô thuéc vµo nh÷ng rµng buéc vµ yªu s¸ch cña n-íc kh¸c nh- c¸c nguån tµi trî tõ bªn ngoµi; phÇn lín ngo¹i tÖ thu ®-îc tõ ho¹t ®éng xuÊt khÈu thuéc vÒ c¸c nhµ s¶n xuÊt trong n-íc ®-îc t¸i ®Çu t- ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt, kh«ng bÞ chuyÓn ra n-íc ngoµi nh- nguån ®Çu t- n-íc ngoµi, qua ®ã cho phÐp nÒn kinh tÕ t¨ng tr-ëng chñ ®éng, ®ì bÞ lÖ thuéc vµo bªn ngoµi. Do ®ã, ®èi víi bÊt kú quèc gia nµo, ®Ó tr¸nh t×nh tr¹ng nî n-íc ngoµi, gi¶m th©m hôt c¸n c©n thanh to¸n, con ®-êng tèt nhÊt lµ ®Èy m¹nh xuÊt khÈu. Nguån ngo¹i tÖ thu ®-îc tõ xuÊt khÈu sÏ lµm t¨ng tæng cung ngo¹i tÖ cña ®Êt n-íc, gãp phÇn æn ®Þnh tû gi¸ hèi ®o¸i, æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«. Liªn hÖ víi cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh §«ng Nam ¸ (th¸ng 7/1997), ta thÊy nguyªn nh©n chÝnh lµ do c¸c quèc gia bÞ th©m hôt c¸n c©n th-¬ng m¹i th-êng xuyªn trÇm träng, kho¶n th©m hôt nµy ®-îc bï ®¾p b»ng c¸c kho¶n vay nãng cña c¸c doanh nghiÖp trong n-íc. Khi c¸c kho¶n vay nãng nµy ho¹t ®éng kh«ng hiÖu qu¶ sÏ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng c¸c doanh nghiÖp kh«ng cã kh¶ n¨ng tr¶ nî vµ buéc tuyªn bè ph¸ s¶n. Sù ph¸ s¶n cña c¸c doanh nghiÖp g©y ra sù rót vèn å ¹t cña c¸c nhµ ®Çu t- n-íc ngoµi, cµng lµm cho t×nh h×nh thªm c¨ng th¼ng, ®Õn nçi Nhµ n-íc còng kh«ng ®ñ søc can thiÖp vµo nÒn kinh tÕ, tõ ®ã g©y ra cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh - tiÒn tÖ. b. XuÊt khÈu t¹o ra nguån vèn chñ yÕu cho nhËp khÈu, ®¸p øng yªu cÇu c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ (CNH - H§H) ®Êt n-íc. Sù t¨ng tr-ëng kinh tÕ cña mçi quèc gia ®Òu ®ßi hái cã c¸c ®iÒu kiÖn vÒ nh©n lùc, tµi nguyªn, vèn, kü thuËt. Song kh«ng ph¶i bÊt cø quèc gia nµo còng cã ®ñ c¶ 4 ®iÒu kiÖn trªn, trong thêi gian hiÖn nay, c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn (LDCs) ®Òu thiÕu vèn, kü thuËt, l¹i thõa lao ®éng. MÆt kh¸c, trong qu¸ tr×nh CNH - H§H, ®Ó thùc hiÖn tèt qu¸ tr×nh ®ßi hái nÒn kinh tÕ ph¶i cã c¬ së vËt chÊt ®Ó t¹o ®µ ph¸t triÓn. §Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng nµy, c¸c quèc gia ph¶i nhËp khÈu c¸c thiÕt bÞ, m¸y mãc, kü thuËt c«ng nghÖ tiªn tiÕn. 4 H¬n n÷a, xu thÕ tiªu dïng cña thÕ giíi ngµy nay ®ßi hái ngµy cµng cao vÒ chÊt l-îng s¶n phÈm. §Ó n©ng cao søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ trªn thÞ tr-êng quèc tÕ, c¸c doanh nghiÖp b¾t buéc ph¶i ®Çu t- ®Ó n©ng cao tr×nh ®é c«ng nghÖ cña m×nh - ®©y lµ mét yªu cÇu cÊp b¸ch ®Æt ra ®èi víi c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu. Tõ ®ã, xuÊt hiÖn nhu cÇu n©ng cao c«ng nghÖ cña c¸c doanh nghiÖp, trong khi xu h-íng hîp t¸c quèc tÕ trong lÜnh vùc chuyÓn giao c«ng nghÖ còng ®ang ngµy cµng ph¸t triÓn vµ c¸c n-íc ph¸t triÓn (DCs) muèn chuyÓn giao c«ng nghÖ cña hä sang LDCs. Hai nh©n tè trªn cã t¸c ®éng rÊt quan träng tíi qu¸ tr×nh chuyÓn giao c«ng nghÖ, n©ng cao tr×nh ®é c«ng nghÖ quèc gia. Tuy nhiªn, mét yÕu tè v« cïng quan träng mµ nÕu thiÕu nã th× qu¸ tr×nh chuyÓn giao c«ng nghÖ kh«ng thÓ diÔn ra ®-îc, ®ã lµ nguån ngo¹i tÖ, nh-ng khã kh¨n nµy ®-îc kh¾c phôc th«ng qua ho¹t ®éng xuÊt khÈu. Ho¹t ®éng xuÊt khÈu ®em l¹i nguån thu ngo¹i tÖ vµ c¸c quèc gia cã thÓ dïng nguån thu nµy ®Ó nhËp c«ng nghÖ phôc vô cho s¶n xuÊt. Trªn ý nghÜa ®ã, cã thÓ nãi, xuÊt khÈu quyÕt ®Þnh quy m« vµ tèc ®é nhËp khÈu. c. XuÊt khÈu gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h-íng CNH - H§H. Do xuÊt khÈu më réng ®Çu ra, mang l¹i nguån ngo¹i tÖ cao nªn c¸c nhµ ®Çu t- sÏ cã xu h-íng ®Çu t- vµo nh÷ng ngµnh cã kh¶ n¨ng xuÊt khÈu. Sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt s¶n phÈm xuÊt khÈu t¹o ra nhu cÇu ®èi víi c¸c ngµnh s¶n xuÊt ®Çu vµo nh-: ®iÖn, n-íc, nguyªn vËt liÖu, m¸y mãc thiÕt bÞ... C¸c nhµ s¶n xuÊt ®Çu vµo sÏ ®Çu t- më réng s¶n xuÊt ®Ó ®¸p øng c¸c nhu cÇu nµy, t¹o ra sù ph¸t triÓn cho ngµnh c«ng nghiÖp nÆng. Ho¹t ®éng xuÊt khÈu ®em l¹i nguån thu ngo¹i tÖ cho NSNN ®Ó ®Çu t- c¬ së h¹ tÇng, ®Çu t- vèn, c«ng nghÖ cao cho nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp träng ®iÓm, mòi nhän. XuÊt khÈu t¹o ra nguån thu nhËp cao cho ng-êi lao ®éng, khi ng-êi lao ®éng cã thu nhËp cao sÏ t¹o ra nhu cÇu cho c¸c ngµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp nhÑ, hµng ®iÖn tö, hµng c¬ khÝ, lµm n©ng cao s¶n l-îng cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt hµng tiªu dïng. Tû träng ngµnh c«ng nghiÖp ngµy cµng t¨ng kÐo theo sù ph¸t triÓn cña ngµnh dÞch vô víi tèc ®é cao h¬n. Nh- vËy, th«ng qua c¸c mèi quan hÖ trùc tiÕp, gi¸n tiÕp, ho¹t ®éng xuÊt khÈu gãp phÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu ®Çu t- vµ c¬ cÊu nÒn kinh tÕ theo h-íng c«ng nghiÖp ho¸ vµ héi nhËp. Mét nÒn kinh tÕ mµ s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu nh÷ng hµng ho¸ thÞ tr-êng thÕ giíi ®ang cã nhu cÇu chø kh«ng ph¶i s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu nh÷ng g× mµ ®Êt n-íc cã. §iÒu nµy sÏ t¹o cho sù dÞch chuyÓn kinh tÕ cña ®Êt n-íc mét c¸ch hîp lý vµ phï hîp. 5 d. XuÊt khÈu gãp phÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm cho x· héi vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña nÒn kinh tÕ trong quan hÖ th-¬ng m¹i quèc tÕ. XuÊt khÈu gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ cña nÒn kinh tÕ. ë ®©y, chóng ta sÏ xem xÐt hiÖu qu¶ d-íi gãc ®é nghÜa réng, bao gåm c¶ hiÖu qu¶ kinh doanh vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ. Theo tÝnh to¸n cña c¸c nhµ kinh tÕ, nÕu ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, t¨ng gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu sÏ gãp phÇn t¹o më c«ng ¨n viÖc lµm ®èi víi ng-êi lao ®éng. NÕu t¨ng thªm 1 tû USD gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu sÏ t¹o ra tõ 40.000 -50.000 chç lµm viÖc trong nÒn kinh tÕ. Gi¶i quyÕt viÖc lµm sÏ bít ®i mét g¸nh nÆng cho nÒn kinh tÕ quèc d©n, cã t¸c dông æn ®Þnh chÝnh trÞ, t¨ng cao møc thu nhËp cña ng-êi lao ®éng. XuÊt khÈu t¨ng sÏ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó t¨ng viÖc lµm, ®Æc biÖt trong ngµnh n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp chÕ biÕn c¸c s¶n phÈm n«ng - l©m - ng- nghiÖp, c«ng nghiÖp dÖt may - lµ nh÷ng ngµnh sö dông nhiÒu lao ®éng. §ã lµ v× xuÊt khÈu ®ßi hái n«ng nghiÖp ph¶i t¹o ra nh÷ng vïng nguyªn liÖu lín, ®¸p øng cho nhu cÇu lín cña nÒn c«ng nghÖ s¶n xuÊt hµng lo¹t víi khèi l-îng lín ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶, ®ång thêi xuÊt khÈu còng buéc c«ng nghiÖp chÕ biÕn ph¶i ph¸t triÓn ®Ó phï hîp víi chÊt l-îng quèc tÕ, phôc vô thÞ tr-êng bªn ngoµi. HiÖn nay, mÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu cña LDCs lµ hµng n«ng s¶n, hµng c«ng nghiÖp nhÑ, dÇu th«, thñ c«ng mü nghÖ.... §iÒu ®ã sÏ gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng thiÕu c«ng ¨n viÖc lµm trÇm träng ë c¸c n-íc nµy. ViÖt Nam lµ n-íc ®ang ph¸t triÓn, cã d©n sè ph¸t triÓn nhanh vµ thuéc lo¹i d©n sè trÎ, tøc lµ lùc l-îng lao ®éng rÊt ®«ng, tuy nhiªn tr×nh ®é tay nghÒ, tr×nh ®é khoa häc c«ng nghÖ ch-a cao. H¬n n÷a, ViÖt Nam l¹i lµ n-íc n«ng nghiÖp víi trªn70% d©n sè lµm viÖc trong lÜnh vùc n«ng nghiÖp, c¸c ho¹t ®éng mang tÝnh thêi vô, do ®ã, vµo thêi ®iÓm n«ng nhµn, sè lao ®éng kh«ng cã viÖc lµm ë n«ng th«n rÊt lín, trµn ra thµnh thÞ t¹o ra søc Ðp vÒ viÖc lµm ®èi víi toµn bé nÒn kinh tÕ nãi chung vµ ®èi víi c¸c thµnh phè nãi riªng. Ho¹t ®éng xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp gãp phÇn më réng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, n©ng cao gi¸ trÞ n«ng s¶n, n©ng cao thu nhËp cho ng-êi n«ng d©n, t¹o ra nhu cÇu vÒ hµng c«ng nghiÖp tiªu dïng ë vïng n«ng th«n vµ hµng c«ng nghiÖp phôc vô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Ngoµi ra, còng ph¶i kÓ ®Õn mét ho¹t ®éng xuÊt khÈu gãp phÇn gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm lµ xuÊt khÈu lao ®éng vµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt hµng gia c«ng cho n-íc ngoµi, ®©y lµ ho¹t ®éng rÊt phæ biÕn trong ngµnh may mÆc ë n-íc ta vµ ®· gi¶i quyÕt ®-îc rÊt nhiÒu viÖc lµm. 6 e. XuÊt khÈu lµ c¬ së ®Ó thùc hiÖn ph-¬ng ch©m ®a d¹ng ho¸ vµ ®a ph-¬ng ho¸ trong quan hÖ ®èi ngo¹i cña §¶ng. Th«ng th-êng ho¹t ®éng xuÊt khÈu ra ®êi sím h¬n c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i kh¸c, nªn nã thóc ®Èy c¸c quan hÖ nµy ph¸t triÓn. Ch¼ng h¹n, xuÊt khÈu vµ s¶n xuÊt hµng xuÊt khÈu thóc ®Èy quan hÖ tÝn dông, ®Çu t-, vËn t¶i quèc tÕ... §Õn l-ît nã, chÝnh c¸c quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i l¹i t¹o tiÒn ®Ò cho më réng xuÊt khÈu. Th«ng qua xuÊt khÈu, c¸c quèc gia míi cã ®iÒu kiÖn trao ®æi hµng ho¸ - dÞch vô qua l¹i. XuÊt khÈu lµ mét ho¹t ®éng kinh tÕ ®èi ngo¹i. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu xuÊt khÈu lµ thiÕt thùc gãp phÇn thùc hiÖn ph-¬ng ch©m ®a d¹ng ho¸ vµ ®a ph-¬ng ho¸ quan hÖ ®èi ngo¹i cña ViÖt Nam, th«ng qua: - Ph¸t triÓn khèi l-îng hµng xuÊt khÈu ngµy cµng lín ra thÞ tr-êng c¸c n-íc, nhÊt lµ nh÷ng mÆt hµng chñ lùc, nh÷ng s¶n phÈm mòi nhän. - Më réng thÞ tr-êng xuÊt khÈu sang nh÷ng thÞ tr-êng míi mµ tr-íc ®©y ta ch-a xuÊt ®-îc nhiÒu. - Th«ng qua xuÊt khÈu nh»m khai th¸c hÕt tiÒm n¨ng cña ®èi t¸c, t¹o ra søc c¹nh tranh nhiÒu mÆt gi÷a c¸c ®èi t¸c n-íc ngoµi trong lµm ¨n, bu«n b¸n víi ViÖt Nam. Tãm l¹i, xu thÕ toµn cÇu ho¸, khu vùc ho¸ t¹o ra sù phô thuéc lÉn nhau s©u s¾c, h×nh thµnh ®an xen gi÷a lîi Ých vµ m©u thuÉn, gi÷a hîp t¸c vµ c¹nh tranh kinh tÕ, th-¬ng m¹i gi÷a c¸c trung t©m, gi÷a c¸c quèc gia ngµy cµng gay g¾t. NghÖ thuËt kh«n khÐo, th«ng minh cña ng-êi l·nh ®¹o lµ biÕt ph©n ®Þnh t×nh h×nh, lîi dông mäi m©u thuÉn, tranh thñ mäi thêi c¬ vµ kh¶ n¨ng ®Ó ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, ®-a ®Êt n-íc tiÕn lªn trong cuéc c¹nh tranh phøc t¹p, gay g¾t. 1.2. Sù cÇn thiÕt ph¶i ®æi míi c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam. 1.2.1. Kh¸i niÖm c¬ cÊu xuÊt khÈu. C¬ cÊu xuÊt khÈu lµ tæng thÓ c¸c bé phËn gi¸ trÞ hµng ho¸ xuÊt khÈu hîp thµnh tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña mét quèc gia cïng víi nh÷ng mèi quan hÖ æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn gi÷a c¸c bé phËn hîp thµnh ®ã trong mét ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi cho tr-íc t-¬ng øng víi mét thêi kú x¸c ®Þnh. 7 C¬ cÊu xuÊt khÈu lµ kÕt qu¶ qu¸ tr×nh s¸ng t¹o ra cña c¶i vËt chÊt vµ dÞch vô cña mét nÒn kinh tÕ th-¬ng m¹i t-¬ng øng víi mét møc ®é vµ tr×nh ®é nhÊt ®Þnh khi tham gia vµo qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ. NÒn kinh tÕ nh- thÕ nµo th× c¬ cÊu xuÊt khÈu nh- thÕ vµ ng-îc l¹i, mét c¬ cÊu xuÊt khÈu ph¶n ¸nh tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ t-¬ng øng cña mét quèc gia. ChÝnh v× vËy, c¬ cÊu xuÊt khÈu mang ®Çy ®ñ nh÷ng ®Æc tr-ng c¬ b¶n cña mét c¬ cÊu kinh tÕ t-¬ng øng víi nã, nghÜa lµ nã mang nh÷ng ®Æc tr-ng chñ yÕu sau ®©y: - C¬ cÊu xuÊt khÈu bao giê còng thÓ hiÖn qua hai th«ng sè: sè l-îng vµ chÊt l-îng. Sè l-îng thÓ hiÖn th«ng qua tû träng cña tõng bé phËn trong tæng thÓ vµ lµ h×nh thøc biÓu hiÖn bªn ngoµi cña mét c¬ cÊu xuÊt khÈu. Cßn chÊt l-îng ph¶n ¸nh néi dung bªn trong, kh«ng chØ cña tæng thÓ kim ng¹ch xuÊt khÈu mµ cßn cña c¶ nÒn kinh tÕ. Sù thay ®æi vÒ sè l-îng v-ît qua ng-ìng giíi h¹n nµo ®ã, ®¸nh dÊu mét ®iÓm nót thay ®æi vÒ chÊt cña nÒn kinh tÕ. - C¬ cÊu xuÊt khÈu mang tÝnh kh¸ch quan. - C¬ cÊu xuÊt khÈu mang tÝnh lÞch sö, kÕ thõa. Sù xuÊt hiÖn tr¹ng th¸i c¬ cÊu xuÊt khÈu sau bao giê còng b¾t ®Çu vµ trªn c¬ së cña mét c¬ cÊu tr-íc ®ã, võa kÕ thõa võa ph¸t triÓn. - C¬ cÊu xuÊt khÈu cÇn ph¶i b¶o ®¶m tÝnh hiÖu qu¶. - C¬ cÊu xuÊt khÈu cã tÝnh h-íng dÞch, cã môc tiªu ®Þnh tr-íc. - C¬ cÊu xuÊt khÈu còng nh- nÒn kinh tÕ lu«n ë tr¹ng th¸i vËn ®éng ph¸t triÓn kh«ng ngõng tõ thÊp ®Õn cao, tõ ch-a hoµn thiÖn ®Õn hoµn thiÖn h¬n. Do nh÷ng ®Æc tr-ng nh- vËy nªn c¬ cÊu xuÊt khÈu lµ mét ®èi t-îng cña c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi vµ lµ mét trong nh÷ng tiªu thøc quan träng ®Ó ®¸nh gi¸ tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cña mét quèc gia. 1.2.2. Ph©n lo¹i c¬ cÊu xuÊt khÈu. Tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cã thÓ ®-îc ph©n chia theo nh÷ng tiªu thøc kh¸c nhau tuú theo môc ®Ých nghiªn cøu vµ c¸ch thøc tiÕp cËn. Th«ng th-êng, ng-êi ta tiÕp cËn theo hai h-íng: gi¸ trÞ xuÊt khÈu ®· thùc hiÖn ë ®©u (theo thÞ tr-êng) vµ gi¸ trÞ nh÷ng g× ®· ®-îc xuÊt khÈu (theo mÆt hµng hay nhãm hµng). V× vËy, cã hai lo¹i c¬ cÊu xuÊt khÈu phæ biÕn. 8 a. C¬ cÊu thÞ tr-êng xuÊt khÈu. Lµ sù ph©n bæ gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu theo n-íc, nÒn kinh tÕ vµ khu vùc l·nh thæ thÕ giíi, víi t- c¸ch lµ thÞ tr-êng tiªu thô. Lo¹i c¬ cÊu nµy ph¶n ¸nh sù më réng quan hÖ bu«n b¸n víi c¸c n-íc trªn thÕ giíi vµ møc ®é tham gia vµo ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ. XÐt vÒ b¶n chÊt, c¬ cÊu thÞ tr-êng xuÊt khÈu lµ kÕt qu¶ tæng hîp cña nhiÒu yÕu tè: kinh tÕ, chÝnh trÞ, khoa häc c«ng nghÖ, chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cña mét quèc gia. ThÞ tr-êng xuÊt khÈu xÐt theo l·nh thæ thÕ giíi th-êng ®-îc chia ra nhiÒu khu vùc kh¸c nhau: thÞ tr-êng ch©u ¸, B¾c Mü, §«ng Nam ¸, EU... Do ®Æc ®iÓm kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi vµ truyÒn thèng kh¸c nhau nªn c¸c thÞ tr-êng cã nh÷ng ®Æc ®iÓm kh«ng gièng nhau vÒ cung, cÇu, gi¸ c¶ vµ ®Æc biÖt lµ nh÷ng quy ®Þnh vÒ chÊt l-îng, do ®ã, khi th©m nhËp vµo nh÷ng thÞ tr-êng kh¸c nhau cÇn t×m hiÓu nh÷ng ®iÒu kiÖn riªng nhÊt ®Þnh cña hä. b. C¬ cÊu mÆt hµng xuÊt khÈu.  C¬ cÊu hµng xuÊt khÈu. Cã thÓ hiÓu mét c¸ch ®¬n gi¶n, c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu lµ tû lÖ t-¬ng quan gi÷a c¸c ngµnh, mÆt hµng xuÊt khÈu hoÆc tû lÖ t-¬ng quan gi÷a c¸c thÞ tr-êng xuÊt khÈu. Th-¬ng m¹i lµ mét lÜnh vùc trao ®æi hµng ho¸, ®ång thêi lµ mét ngµnh kinh tÕ kü thuËt cã chøc n¨ng chñ yÕu lµ trao ®æi hµng ho¸ th«ng qua mua b¸n b»ng tiÒn, mua b¸n tù do trªn c¬ së gi¸ c¶ thÞ tr-êng. C¬ cÊu hµng ho¸ xuÊt khÈu lµ mét ph©n hÖ cña c¬ cÊu th-¬ng m¹i, lµ tæng thÓ c¸c mèi quan hÖ chñ yÕu, t-¬ng ®èi æn ®Þnh cña c¸c yÕu tè kinh tÕ hoÆc c¸c bé phËn cña lùc l-îng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt thuéc hÖ thèng kinh doanh th-¬ng m¹i trong ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ. MÆt hµng xuÊt khÈu cña mçi quèc gia rÊt ®a d¹ng, phong phó nªn cã thÓ ph©n lo¹i c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu theo nhiÒu tiªu thøc kh¸c nhau: - XÐt theo c«ng dông cña s¶n phÈm: coi s¶n phÈm xuÊt khÈu thuéc t- liÖu s¶n xuÊt hay t- liÖu tiªu dïng vµ trong t- liÖu s¶n xuÊt l¹i chia thµnh nguyªn liÖu ®Çu vµo, m¸y mãc thiÕt bÞ, thiÕt bÞ toµn bé. - C¨n cø vµo tÝnh chÊt chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt theo ngµnh: ph©n chia thµnh: (i) s¶n phÈm c«ng nghiÖp nÆng vµ kho¸ng s¶n, (ii) c«ng nghiÖp nhÑ vµ thñ c«ng nghiÖp, (iii) s¶n phÈm n«ng - l©m - ng- nghiÖp... §©y còng chÝnh lµ tiªu thøc mµ 9 thèng kª cña ViÖt Nam th-êng lùa chän vµ ®-îc chia thµnh 3 nhãm chÝnh (i), (ii), (iii). - C¨n cø vµo tr×nh ®é kü thuËt cña s¶n phÈm: ph©n chia thµnh s¶n phÈm th«, s¬ chÕ hoÆc chÕ biÕn. - Dùa vµo hµm l-îng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt mµ cÊu thµnh nªn gi¸ trÞ cña s¶n phÈm: s¶n phÈm cã hµm l-îng lao ®éng cao, s¶n phÈm cã hµm l-îng vèn cao hoÆc c«ng nghÖ cao. Mçi lo¹i c¬ cÊu mÆt hµng theo c¸ch ph©n lo¹i nãi trªn chØ lµ ph¶n ¸nh mét mÆt nhÊt ®Þnh cña c¬ cÊu mÆt hµng xuÊt khÈu. §iÒu ®ã cã nghÜa khi nh×n vµo c¬ cÊu mÆt hµng xuÊt khÈu cña mét quèc gia trong mét giai ®o¹n, cã thÓ ®¸nh gi¸ ®-îc nhiÒu vÊn ®Ò kh¸c nhau, tuú vµo gãc ®é xem xÐt. Nh×n chung, c¬ cÊu mÆt hµng xuÊt khÈu ph¶n ¸nh hai ®Æc tr-ng c¬ b¶n: sù d- thõa hay khan hiÕm vÒ nguån lùc vµ tr×nh ®é c«ng nghÖ cña s¶n xuÊt còng nh- møc ®é chuyªn m«n ho¸. HiÖn nay, theo ph©n lo¹i cña tæ chøc th-¬ng m¹i quèc tÕ (WTO), c¸c hµng ho¸ tham gia th-¬ng m¹i quèc tÕ ®-îc chia thµnh 10 nhãm theo m· sè nh- sau: 0 - l-¬ng thùc, thùc phÈm 5 - ho¸ chÊt 1 - ®å uèng vµ thuèc l¸ 6 - c«ng nghiÖp c¬ b¶n 2 - nguyªn liÖu th« 7 - m¸y mãc, thiÕt bÞ, giao th«ng vËn t¶i 3 - dÇu má 8 - s¶n phÈm chÕ biÕn hçn hîp 4 - dÇu, chÊt bÐo ®éng thùc vËt 9 - hµng ho¸ kh¸c Theo c¬ cÊu nµy cho thÊy mét c¸ch t-¬ng ®èi ®Çy ®ñ vÒ hµng ho¸ xuÊt khÈu cña mét quèc gia. Tuy nhiªn, khi ¸p dông vµo ®iÒu kiÖn ViÖt Nam th× c¬ cÊu nµy trë nªn kh«ng ®Çy ®ñ, v× s¶n phÈm xuÊt khÈu cña ViÖt Nam chñ yÕu n»m ë nhãm 0 vµ nhãm 2, 3, h¬n n÷a cßn thÓ hiÖn ë nhãm s¶n phÈm thñ c«ng mü nghÖ (nhãm s¶n phÈm truyÒn thèng cña ViÖt Nam). Khi ®Þnh h-íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu theo tiªu chuÈn nµy sÏ gÆp nhiÒu khã kh¨n. §Ó cã thÓ ph¸t huy ®-îc -u ®iÓm vµ kh¾c phôc ®-îc nh-îc ®iÓm khi ¸p dông vµo ®iÒu kiÖn ViÖt Nam, ta ®-a ra c¸ch ph©n lo¹i hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam thµnh c¸c nhãm sau: 10 1 - l-¬ng thùc, thùc phÈm 5 - dÖt may, da giµy 2 - nguyªn liÖu th« 6 - hµng chÕ biÕn tæng hîp 3 - nhiªn liÖu, n¨ng l-îng 7 - thñ c«ng mü nghÖ 4 - c¬ khÝ, ®iÖn tö 8 - hµng ho¸ kh¸c Riªng c¸c s¶n phÈm hµng ho¸, hÖ thèng ph©n lo¹i quèc tÕ SITC (System of International Trade Classification) chia thµnh 3 nhãm s¶n phÈm lín:  Nhãm 1: s¶n phÈm l-¬ng thùc, thùc phÈm, ®å hót, ®å uèng, nguyªn nhiªn liÖu th« vµ kho¸ng s¶n.  Nhãm 2: s¶n phÈm chÕ biÕn.  Nhãm 3: s¶n phÈm ho¸ chÊt, m¸y mãc thiÕt bÞ vµ ph-¬ng tiÖn vËn t¶i. Trªn ®©y lµ mét sè lo¹i c¬ cÊu ph©n theo c¸c tiªu thøc kh¸c nhau, mçi lo¹i c¬ cÊu cã -u ®iÓm, nh-îc ®iÓm kh¸c nhau, thËm chÝ -u ®iÓm trong thêi gian nµy l¹i lµ nh-îc ®iÓm trong thêi gian kh¸c. LuËn v¨n nµy chØ tËp trung nghiªn cøu viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu mÆt hµng xuÊt khÈu. 1.2.3. Sù cÇn thiÕt ph¶i ®æi míi c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu. Thø nhÊt, ®æi míi c¬ cÊu xuÊt khÈu cã mèi quan hÖ h÷u c¬ víi qu¸ tr×nh CNH - H§H vµ héi nhËp kinh tÕ. §Ó cã ®-îc ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c vµ toµn diÖn thùc tr¹ng chuyÓn dÞch c¬ cÊu xuÊt khÈu trong thêi gian võa qua vµ ®Þnh h-íng cho thêi gian tíi, cÇn ph¶i dùa trªn quan ®iÓm cô thÓ vÒ CNH - H§H. B²o c²o ChÝnh trÞ t³i §³i héi to¯n quèc IX cða §°ng ®± chØ rá: “§Èy m³nh CNH - H§H, x©y dùng nÒn kinh tÕ ®éc lËp tù chñ, ®-a n-íc ta trë thµnh mét n-íc c«ng nghiÖp; -u tiªn ph¸t triÓn lùc l-îng s¶n xuÊt, ®ång thêi x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp theo ®Þnh h-íng XHCN; ph¸t huy cao ®é néi lùc, ®ång thêi tranh thñ nguån lùc bªn ngoµi vµ chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®Ó ph¸t triÓn nhanh, cã hiÖu qu¶ bÒn v÷ng; t¨ng tr-ëng kinh tÕ ®i liÒn víi ph¸t triÓn v¨n ho¸, tõng b-íc c¶i thiÖn ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n, thùc hiÖn tiÕn bé vµ c«ng b»ng x· héi, b¶o vÖ vµ c¶i thiÖn m«i tr-êng; kÕt hîp ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi víi t¨ng c-êng quèc phßng - an ninh”. Nh÷ng móc tiªu, quan ®iÓm v¯ t­ t-ëng chØ ®¹o vÒ CNH - H§H ®Êt n-íc ®-îc ph¶n ¸nh râ nÐt nhÊt lµ sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h-íng CNH - H§H; h-íng m¹nh vÒ xuÊt khÈu cã lùa chän; CNH - H§H theo h-íng më cöa vµ héi nhËp víi thÕ giíi. 11 Râ rµng, gi÷a chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ víi CNH - H§H cã mèi quan hÖ biÖn chøng, c¸i nä võa lµ hÖ qu¶ nh-ng l¹i lµ tiÒn ®Ò cho c¸i kia. Song xuÊt khÈu hµng ho¸ chØ lµ mét kh©u trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt vµ lµ mét bé phËn trong tæng thÓ nÒn kinh tÕ nãi chung, cho nªn mét mÆt nã gi÷ vai trß thóc ®Èy chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo h-íng CNH - H§H, mÆt kh¸c víi t- c¸ch lµ chñ thÓ võa diÔn ra trong qu¸ tr×nh CNH - H§H, l¹i võa diÔn ra qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu trong b¶n th©n lÜnh vùc xuÊt khÈu. Thø hai, nh÷ng thay ®æi trong c¬ cÊu xuÊt khÈu trªn thÞ tr-êng quèc tÕ cã nh÷ng chiÒu h-íng míi, c¸c xu h-íng râ nÐt nhÊt lµ: - XuÊt khÈu ngµy cµng chiÕm tû träng lín trong tæng s¶n phÈm quèc d©n cña c¸c quèc gia, thÓ hiÖn møc ®é më cöa cña c¸c nÒn kinh tÕ quèc gia trªn thÞ tr-êng thÕ giíi. - Tèc ®é t¨ng tr­ëng cða h¯ng ho² “v« h×nh” nhanh h¬n c²c h¯ng ho² “h÷u h×nh”. - Gi¶m ®¸ng kÓ tû träng c¸c nhãm hµng l-¬ng thùc, thùc phÈm. - Gi¶m m¹nh tû träng cña nguyªn liÖu, t¨ng nhanh tû träng cña dÇu má vµ khÝ ®èt. - T¨ng nhanh tû träng cña s¶n phÈm c«ng nghiÖp chÕ biÕn, nhÊt lµ m¸y mãc thiÕt bÞ. T×nh h×nh trªn b¾t buéc ViÖt Nam ph¶i thay ®æi c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu. Thø ba, chØ cã thay ®æi c¬ cÊu xuÊt khÈu hµng ho¸, chóng ta míi ph¸t huy thÕ m¹nh lîi thÕ cña ®Êt n-íc vÒ nguån lao ®éng dåi dµo, tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó, vµ vÞ trÝ ®Þa lý thuËn lîi, ®ång thêi kh¾c phôc ®-îc yÕu kÐm vÒ vèn, tr×nh ®é kü thuËt vµ kinh nghiÖm qu¶n lý. Thø t-, chuyÓn dÞch c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu sÏ t¨ng c-êng søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt Nam trªn thÞ tr-êng thÕ giíi. Mét xu h-íng cña thÞ tr-êng thÕ giíi hiÖn nay lµ c¸c s¶n phÈm cã hµm l-îng khoa häc vµ c«ng nghÖ cao, søc c¹nh tranh m¹nh mÏ, trong khi c¸c s¶n phÈm nguyªn liÖu th« ngµy cµng mÊt gi¸ vµ kÐm søc c¹nh tranh. Chu kú sèng cña c¸c lo¹i s¶n phÈm xuÊt khÈu ®-îc rót ng¾n, viÖc ®æi míi thiÕt bÞ, c«ng nghÖ, mÉu m· hµng ho¸ diÔn ra liªn tôc. §©y lµ mét kÕt qu¶ tÊt yÕu khi khoa häc kü thuËt ph¸t triÓn, bëi 12 chÝnh sù ph¸t triÓn ®ã lµm gi¶m gi¸ thµnh s¶n phÈm, sù tiªu hao Ýt nguyªn liÖu, dÉn tíi nhu cÇu vÒ nguyªn liÖu ngµy cµng cã xu h-íng gi¶m. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu hµng ho¸ xuÊt khÈu lµm cho hµng ho¸ xuÊt khÈu cña ViÖt Nam cã sù c¹nh tranh lín h¬n trªn thÞ tr-êng. ViÖc t¨ng c-êng xuÊt khÈu nh÷ng s¶n phÈm tinh chÕ sÏ gióp chóng ta thu ®-îc gi¸ trÞ xuÊt khÈu lín h¬n. MÆt kh¸c, c¶i biÕn c¬ cÊu xuÊt khÈu sÏ h¹n chÕ viÖc s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu nh÷ng s¶n phÈm kh«ng ®¸p øng nhu cÇu thÞ tr-êng, h¹n chÕ xuÊt khÈu b»ng mäi gi¸, bÊt chÊp hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi vµ lîi Ých quèc gia. Hµng ho¸ n«ng s¶n xuÊt khÈu cña ViÖt Nam hiÖn nay chñ yÕu lµ nguyªn liÖu th« vµ s¶n phÈm s¬ chÕ, v× vËy, søc c¹nh tranh kÐm, ng-êi xuÊt khÈu bÞ Ðp gi¸ thiÖt thßi. Trong thùc tÕ mÊy n¨m gÇn ®©y ®· chøng tá ®iÒu ®ã, c¸c mÆt hµng n«ng s¶n trªn thÕ giíi ®Òu câ xu h­íng “cung lín h¬n cÇu”, gi² gi°m. §Ó n©ng cao c³nh tranh, còng nh- h¹n chÕ sù giao ®éng vÒ gi¸ c¶ th× kh«ng cßn con ®-êng nµo kh¸c lµ ph¶i ®æi míi c¬ cÊu xuÊt khÈu theo h-íng t¨ng c-êng xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng tinh chÕ, gi¶m dÇn s¶n phÈm th« vµ s¶n phÈm s¬ chÕ. Thø n¨m, sù ph¸t triÓn cña th-¬ng m¹i quèc tÕ ngµy cµng më réng vÒ møc ®é, ph¹m vi, ph-¬ng thøc c¹nh tranh víi nhiÒu c«ng cô kh¸c nhau nh-: chÊt l-îng, gi¸ c¶, bao b×, mÉu m·, ®iÒu kiÖn giao hµng, thanh to¸n c¸c dÞch vô sau b¸n hµng... ®ßi hái xuÊt khÈu c¸c mÆt hµng ph¶i linh ho¹t ®Ó thÝch øng. Cuèi cïng, sù ph¸t triÓn c¸c quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ mçi quèc gia ®Òu tham gia vµo c¸c hiÖp -íc, hiÖp héi khu vùc vµ quèc tÕ yªu cÇu c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn nh- ViÖt Nam ph¶i cã sù chuyÓn biÕn nhanh chãng trong th-¬ng m¹i quèc tÕ, mµ néi dung quan träng lµ ph¶i chuyÓn dÞch c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu. Bëi nh÷ng yÕu tè kh¸ch quan còng nh- chñ quan, cã thÓ nh×n nhËn trong thêi gian nµy, kinh tÕ thÕ giíi vµ khu vùc vÉn ®ang ë trong chu kú suy tho¸i, thËm chÝ d-êng nh- ë ®¸y cña chu kú nµy. Do vËy, nh÷ng nç lùc gia t¨ng s¶n l-îng ®· kh«ng ®ñ bï ®¾p l¹i thiÖt h¹i vÒ gi¸ c¶ trªn thÞ tr-êng thÕ giíi. Chóng ta kh«ng thÓ ph¸t triÓn ®Êt n-íc dùa vµo xuÊt khÈu nh÷ng g× hiÖn cã vµ nhËp khÈu nh÷ng g× cÇn thiÕt, ®· ®Õn lóc ®ßi hái ph¶i cã chÊt l-îng l©u dµi vÒ c¬ cÊu xuÊt khÈu hµng ho¸. 13 1.3. Nh÷ng c¨n cø cã tÝnh khoa häc cña viÖc x¸c ®Þnh c¬ cÊu xuÊt khÈu 1.3.1. Chñ nghÜa träng th-¬ng (Mercantisme) Chñ nghÜa träng th-¬ng cho r»ng mét n-íc trë nªn giµu cã vµ hïng m¹nh lµ nhê ®Èy m¹nh xuÊt khÈu. Nh-ng xuÊt khÈu kh«ng ph¶i lµ ®Ó nhËp khÈu mµ ®Ó thu vÒ vµng b¹c vµ ®¸ quý, coi ®ã lµ tµi tµi s¶n duy nhÊt. Thomas Mun (1571 - 1641) lµ ng­êi ®³i diÖn ®iÓn h×nh nhÊt cða quan ®iÓm trªn. Trong cuèn s²ch: “Kho b³c n­íc Anh qua th­¬ng m³i quèc tÕ” «ng ®± lín tiÕng ®ßi cÊm xuÊt khÈu v¯ng, b³c v¯ ®² quý. MÆt kh¸c, ph¶i t¨ng c-êng vai trß cña Nhµ n-íc ®èi víi nhËp khÈu. XuÊt ph¸t tõ quan ®iÓm trªn, vµng, b¹c, ®¸ quý bÞ g¹t ra ngoµi c¬ cÊu xuÊt khÈu. 1.3.2. Quan ®iÓm cña Adam Smith (1723 - 1790) vµ häc thuyÕt lîi thÕ tuyÖt ®èi (Abosolite advantage) Lîi thÕ tuyÖt ®èi chøng minh r»ng: n-íc A s¶n xuÊt hµng X cã lîi h¬n n-íc B vµ ng-îc l¹i, n-íc B s¶n xuÊt hµng Y cã hiÖu qu¶ h¬n n-íc A. V× vËy hai n-íc cã thÓ s¶n xuÊt nh÷ng mÆt hµng mµ m×nh cã hiÖu qu¶ h¬n ®ã vµ trao ®æi cho nhau th× ch¾c ch¾n hai bªn ®Òu cã lîi. Theo häc thuyÕt lîi thÕ tuyÖt ®èi th× c¬ cÊu xuÊt khÈu sÏ ®-îc h×nh thµnh trªn c¬ së lîi thÕ tuyÖt ®èi cña hµng ho¸. Song song víi ®iÒu ®ã, A.Smith chñ tr-¬ng tù do ho¸ th-¬ng m¹i tøc lµ c¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu ph¶i ®Ó bµn tay v« h×nh (Laissez faire) tù ®iÒu tiÕt. Víi häc thuyÕt lîi thÕ tuyÖt ®èi nµy A.Smith hoµn toµn ®èi nghÞch víi quan ®iÓm xuÊt nhËp khÈu cña ph¸i träng th-¬ng. 1.3.3. M« h×nh David Ricardo vµ häc thuyÕt lîi thÕ so s¸nh (Comperative advantage). M« h×nh Ricardo lµ m« h×nh ®¬n gi¶n nh-ng cã thÓ gi¶i ®¸p mét c¸ch khoa häc hai vÊn ®Ò: c¬ së ph¸t sinh vµ lîi Ých cña nÒn th-¬ng m¹i quèc tÕ vµ m« h×nh cña nÒn th-¬ng m¹i ®ã. Theo m« h×nh nµy c¸c n-íc sÏ lùa chän viÖc xuÊt khÈu nh÷ng hµng ho¸ mµ trong n-íc s¶n xuÊt t-¬ng ®èi cã hiÖu qu¶ vµ ng-îc l¹i, nhËp khÈu nh÷ng hµng ho¸ mµ trong n-íc s¶n xuÊt ra t-¬ng ®èi kÐm hiÖu qu¶. VÝ dô, hai n-íc A vµ B ®Òu s¶n xuÊt vµ tiªu thô hai hµng ho¸ X vµ Y gièng nhau. NÕu hao phÝ lao ®éng ®Ó s¶n xuÊt ra 1 ®¬n vÞ hµng ho¸ X vµ Y ë n-íc A lµ ax vµ ay, th× ë n-íc B lµ 14 bx vµ by.Ta sÏ cã t-¬ng quan n¨ng suÊt cña X so víi Y ë hai n-íc lµ: ax/ay vµ bx/by. NÕu ax/ay < bx/by, tøc lµ n¨ng suÊt cña X so víi Y ë n-íc A cao h¬n ë n-íc B vµ do vËy n-íc A sÏ chän s¶n xuÊt X ®Ó ®æi Y tõ n-íc B vµ ng-îc l¹i n-íc B sÏ s¶n xuÊt Y ®Ó ®æi lÊy X tõ n-íc A. ViÖc lùa chän c¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu nh- trªn sÏ ®¶m b¶o cho c¶ hai bªn ®Òu cã lîi qua trao ®æi trong ngo¹i th-¬ng, võa thóc ®Èy chuyªn m«n ho¸ quèc tÕ ®Ó n-íc nµo còng cã thÓ s¶n xuÊt quy m« lín , võa t¹o kh¶ n¨ng lùa chän lín h¬n cho ng-êi tiªu dïng ë c¶ hai n-íc. 1.3.4. M« h×nh ngo¹i th-¬ng cña häc thuyÕt Heckscher - Ohlin (H - O). M« h×nh nµy chøng minh r»ng lîi thÕ so s¸nh chÞu ¶nh h-ëng cña c¸c mèi quan hÖ t-¬ng hç gi÷a c¸c tµi nguyªn cña ®Êt n-íc, tøc lµ sù phong phó cña c¸c yÕu tè s¶n xuÊt vµ c«ng nghÖ s¶n xuÊt chi phèi c-êng ®é t-¬ng ®èi mµ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt kh¸c nhau ®-îc dïng ®Ó s¶n xuÊt ra c¸c hµng ho¸ kh¸c nhau. Néi dung c¬ b¶n cña häc thuyÕt nµy lµ mét n-íc cã nguån cung cña mét tµi nguyªn nµo ®ã t-¬ng ®èi lín h¬n so víi nguån cung cña c¸c tµi nguyªn kh¸c th× ®-îc gäi lµ phong phó vÒ nguån tµi nguyªn ®ã, vµ sÏ cã xu h-íng s¶n xuÊt c¸c hµng ho¸ sö dông nhiÒu tµi nguyªn phong phó ®ã nhiÒu h¬n. Nãi mét c¸ch kh¸c, c¸c n-íc cã xu h-íng xuÊt khÈu c¸c hµng ho¸ cã hµm l-îng vÒ c¸c yÕu tè mµ trong n-íc cã nguån cung cÊp dåi dµo. MÆc dï qua thùc nghiÖm quan ®iÓm cho r»ng nh÷ng kh¸c biÖt vÒ sù phong phó cña c¸c yÕu tè s¶n xuÊt gi÷a c¸c n-íc quyÕt ®Þnh c¬ cÊu ngo¹i th-¬ng nãi chung kh«ng khíp víi thùc tÕ nh-ng m« h×nh H - O vÉn cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn viÖc nghiªn cøu vai trß t¸i thu nhËp cña ngo¹i th-¬ng. C¸c häc thuyÕt ngo¹i th-¬ng ®-îc tãm l-îc trªn ®©y ®Òu cã quan hÖ ®Õn viÖc gi¶i quyÕt c¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu vÒ mÆt ®Þnh tÝnh. Song trong thùc tÕ c¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu cña mét n-íc cßn ph¶i ®èi mÆt víi cung cÇu t-¬ng ®èi cu¶ thÞ tr-êng thÕ giíi. ChÝnh cung cÇu t-¬ng ®èi ®ã quyÕt ®Þnh gi¸ t-¬ng ®èi gi÷a xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu cña mét n-íc, tøc lµ ®iÒu kiÖn th-¬ng m¹i. Nªn c¸c yÕu tè kh¸c nh- nhau th× ®iÒu kiÖn th-¬ng m¹i cña mét n-íc t¨ng sÏ lµm cho phóc lîi cña n-íc ®ã gi¶m. Trong mét ph¹m vi nhÊt ®Þnh viÖc c¶i tiÕn c¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu sÏ t¸c ®éng ®Õn ®iÒu kiÖn th-¬ng m¹i. 15 1.4. Nh÷ng yÕu tè ¶nh h-ëng ®Õn sù ®æi míi c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu ë ViÖt Nam. 1.4.1. ¶nh h-ëng cña tù do ho¸ th-¬ng m¹i ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt khÈu hµng ho¸ ë ViÖt Nam. Tr-íc hÕt, chóng ta ph¶i hiÓu ®-îc néi dung cña xu thÕ tù do ho¸ th-¬ng m¹i lµ g×? vµ nã ¶nh h-ëng nh- thÕ nµo ®èi víi nÒn kinh tÕ?. Tù do ho¸ th-¬ng m¹i lµ xu thÕ b¾t nguån tõ qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ thÕ giíi víi cÊp ®é toµn cÇu ho¸ vµ khu vùc ho¸. Khi lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn v-ît ra ngoµi ph¹m vi biªn giíi cña mçi quèc gia, sù ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ph¸t triÓn c¶ vÒ bÒ réng vµ bÒ s©u, hÇu hÕt c²c quèc gia chuyÓn sang x©y dùng m« h×nh “kinh tÕ míi” víi viÖc khai th¸c ngµy cµng triÖt ®Ó lîi thÕ so s¸nh cña mçi n-íc. Tù do ho¸ th-¬ng m¹i ®Òu ®-a l¹i lîi Ých cho mçi quèc gia dï ë tr×nh ®é ph¸t triÓn cã kh¸c nhau vµ nã phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn chung cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i. Néi dung cña tù do ho¸ th-¬ng m¹i lµ Nhµ n-íc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó tõng b-íc gi¶m thiÓu nh÷ng trë ng¹i trong hµng rµo thuÕ quan vµ hµng rµo phi thuÕ quan trong quan hÖ mËu dÞch quèc tÕ nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n cho viÖc ph¸t triÓn c¸c ho¹t ®éng th-¬ng m¹i quèc tÕ c¶ vÒ bÒ réng lÉn bÒ s©u. §-¬ng nhiªn, tù do ho¸ th-¬ng m¹i tr-íc hÕt nh»m thùc hiÖn viÖc më réng quy m« xuÊt khÈu cña mçi n-íc còng nh- ®¹t tíi ®iÒu kiÖn thuËn lîi h¬n cho ho¹t ®éng nhËp khÈu. KÕt qu¶ cña tù do ho¸ th-¬ng m¹i lµ hµng ho¸, c«ng nghÖ n-íc ngoµi còng nh- nh÷ng ho¹t ®éng dÞch vô quèc tÕ ®-îc x©m nhËp dÔ dµng vµo thÞ tr-êng néi ®Þa ®ång thêi viÖc xuÊt khÈu hµng ho¸ vµ dÞch vô ra n-íc ngoµi còng thuËn lîi h¬n. §iÒu ®ã cã nghÜa lµ cÇn ph¶i ®¹t tíi mét sù hµi hoµ gi÷a t¨ng c-êng xuÊt khÈu víi níi láng nhËp khÈu. Qu¸ tr×nh tù do ho¸ g¾n liÒn víi nh÷ng biÖn ph¸p cã ®i cã l¹i trong khu«n khæ ph¸p lý gi÷a c¸c quèc gia. Bªn c¹nh ®ã, thÞ tr-êng më réng, sù c¹nh tranh diÔn ra gay g¾t khi mµ sù t-¬ng ®ång vÒ c¬ cÊu xuÊt khÈu trong khu vùc diÔn ra cµng ngµy cµng cao. ChÝnh ®iÒu nµy sÏ lµ ®éng lùc thóc ®Èy c¶i tiÕn c¬ cÊu kinh tÕ còng nh- c¬ cÊu xuÊt khÈu, nÕu kh«ng sÏ tù lo³i m×nh ra khài “cuéc chiÕn”. MÆt kh²c, chÝnh xu thÕ n¯y t³o ra mét m«i tr-êng kh¸ch quan ®Ó thu hót ®Çu t-, kh¾c phôc t×nh tr¹ng thiÕu vèn, c«ng nghÖ kÐm... lµ nh÷ng vÊn ®Ò tån t¹i th-êng trùc trong nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. Trong th-¬ng m¹i quèc tÕ, ba yÕu tè chñ yÕu quyÕt ®Þnh th¾ng lîi trªn th-¬ng tr-êng: 16 - Sù c¹nh tranh cña hµng ho¸. - Søc m¹nh vµ sù n¨ng ®éng s¸ng t¹o cña doanh nghiÖp - HÖ thèng luËt ph¸p, chÝnh s¸ch th-¬ng m¹i ®-îc h×nh thµnh võa phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ, võa thÝch hîp víi hoµn c¶nh ®Êt n-íc, lµm c«ng cô ®¾c lùc cho ®µm ph¸n më cöa thÞ tr-êng, gi¶m bít khã kh¨n, t¹o thuËn lîi cho doanh nghiÖp khai th¸c tõng lîi thÕ nhá ®Ó ho¹t ®éng cã kÕt qu¶ trªn th-¬ng tr-êng. * VÒ søc c¹nh tranh cña hµng ho¸: CÇn l-u ý mét ®iÒu lµ chóng ta ph¶i b¸n c¸i thÕ giíi cÇn mua chø kh«ng ph¶i thÕ giíi ph¶i mua nh÷ng g× mµ chóng ta b¸n. Do ®ã, tÝnh c¹nh tranh quyÕt liÖt ®Ó chiÕm lÜnh thÞ phÇn s¶n phÈm trªn thÞ tr-êng, sù ®ßi hái rÊt cao vÒ chÊt l-îng hµng ho¸ vµ vßng ®êi s¶n phÈm. SÏ hoµn toµn sai lÇm khi cho r»ng chØ cã doanh nghiÖp xuÊt khÈu míi quan t©m ®Õn thÞ tr-êng kinh tÕ thÕ giíi, v× r»ng mét khi c¸c rµo c¶n thuÕ quan bÞ dì bá theo c¸c cam kÕt quèc tÕ, hµng ho¸ bªn ngoµi sÏ trµn vµo, ®Èy c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt hµng tiªu dïng trong n-íc vµo thÕ hoµn toµn bÞ ®éng. Kinh tÕ thÕ giíi hiÖn nay víi mét thùc tr³ng l¯ søc “cung” vÒ s°n phÈm th­êng v­ît qu² “cÇu”, v× thÕ s°n phÈm h¯ng ho² muèn tiªu thó ®­îc ph°i lu«n câ xu h­íng ngµy cµng rÎ, mÉu m· ®Ñp vµ cã tÝnh s¸ng t¹o, nhÊt lµ kinh tÕ thÕ giíi ®ang chiÕm tû träng cao trong gi¸ thµnh s¶n phÈm. Theo ®¸nh gi¸ cña WEF, n¨ng lùc c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam n¨m 1999 lµ 48/53, n¨m 2000 lµ 49/59, n¨m 2001 lµ 62/75, ®iÒu ®ã nãi lªn søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ ViÖt Nam trªn thÞ tr-êng thÕ giíi cßn rÊt kÐm, ®Æc biÖt lµ trªn nh÷ng thÞ tr-êng ®ßi hái chÊt l-îng cao nh- T©y ¢u, B¾c Mü, NhËt B¶n... * VÒ kh¶ n¨ng cña doanh nghiÖp. Do doanh nghiÖp lµ chñ thÓ trùc tiÕp cña héi nhËp kinh tÕ víi thÕ giíi (ngoµi hai chñ thÓ Nhµ n-íc vµ d©n c-) nªn doanh nghiÖp sÏ lµ ®èi t-îng ®Æc biÖt quan träng chÞu t¸c ®éng cña nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc ®Õn víi quèc gia m×nh. Khi nghiªn cøu vµ ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña mét doanh nghiÖp, c¸c nhµ kinh tÕ cho r»ng ph¶i xem xÐt kh¶ n¨ng c¹nh tranh trªn th-¬ng tr-êng vµ ph¶i theo quan ®iÓm ph©n tÝch c¹nh tranh ®éng. N¨ng lùc c¹nh tranh cña mét doanh nghiÖp phó thuéc v¯o mét “chïm” yÕu tè, câ thÓ ph©n chia th¯nh 17 yÕu tè nh­ sau:  Gi¸ 17  ChÊt l-îng s¶n phÈm  Møc ®é chuyªn m«n ho¸ s¶n phÈm  N¨ng lùc nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn s¶n phÈm  N¨ng lùc nghiªn cøu thÞ tr-êng  Kh¶ n¨ng giao hµng vµ giao hµng ®óng h¹n  M¹ng l-íi ph©n phèi  DÞch vô sau b¸n  Liªn kÕt víi c¸c ®èi t¸c n-íc ngoµi  Sù tin t-ëng cña kh¸ch hµng  Sù tin cËy cña nhµ s¶n xuÊt  Tæ chøc s¶n xuÊt  Kü n¨ng cña nh©n viªn  Lo¹i h×nh doanh nghiÖp  Sù hç trî cña ChÝnh phñ  N¨ng lùc tµi chÝnh  C¸c yÕu tè kh¸c. Do tr×nh ®é ph¸t triÓn chung cña nÒn kinh tÕ, c¸c doanh nghiÖp ë c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn (nhÊt lµ ®èi víi nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp non trÎ) trong ®iÒu kiÖn héi nhËp vµo thÞ tr-êng khu vùc vµ thÕ giíi cßn béc lé nhiÒu yÕu kÐm. §ã lµ nh÷ng yÕu kÐm vÒ kh¶ n¨ng c¹nh tranh do chÊt l-îng s¶n phÈm kÐm, gi¸ thµnh cao, s¶n phÈm khã tiªu thô. Nh÷ng doanh nghiÖp s¶n xuÊt thuéc ngµnh c«ng nghiÖp non trÎ ®ßi hái ph¶i cã c«ng nghÖ tiªn tiÕn, vèn ®Çu t- lín vµ thêi gian thu håi vèn dµi. ChÊt l-îng vµ gi¸ thµnh cña s¶n phÈm s¶n xuÊt ra ®Ó tiªu thô trong n-íc hoÆc xuÊt khÈu ra n-íc ngoµi quyÕt ®Þnh tÝnh c¹nh tranh, kh¶ n¨ng sèng cßn vµ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp. Bëi vËy, viÖc thùc hiÖn CEPT/AFTA còng ®ång thêi víi viÖc n©ng cao chÊt l-îng vµ h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm nh»m t¨ng tÝnh c¹nh tranh trªn thÞ tr-êng. * VÒ hÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ th-¬ng m¹i ChÝnh s¸ch th-¬ng m¹i ngµy cµng cã tÇm quan träng h¬n, cho phÐp n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh, võa më réng võa cñng cè vÞ trÝ cña mçi mÆt hµng, vµ thÞ tr-êng ph¸t triÓn. HÖ thèng chÝnh s¸ch kinh tÕ th-¬ng m¹i ®-îc h×nh thµnh mét mÆt ph¶i ®¸p øng ®-îc c¸c nguyªn t¾c nÒn t¶ng cña WTO, nh- lµ mét chuÈn mùc chung trªn quèc tÕ, mÆt kh¸c cã t¸c dông hç trî ®µm ph¸n më cöa thÞ tr-êng, lµ chç dùa cho 18 hµng ho¸ dÞch vô vµ th-¬ng nh©n. Thêi gian hoµn thµnh c¸c nghÜa vô ®· cam kÕt cña c¸c n-íc trong AFTA kh«ng cßn nhiÒu, do ®ã, ChÝnh phñ cÇn ®Èy nhanh thùc hiÖn nh÷ng biÖn ph¸p b¶o hé nh- b»ng c¸c chÝnh s¸ch thuÕ, phi thuÕ; ®ång thêi ®Çu tmíi c¸c thiÕt bÞ c«ng nghÖ tiªn tiÕn, hç trî vèn b»ng c¸c nguån vèn -u ®·i ®Ó n©ng ®ì sù ph¸t triÓn cña c¸c doanh nghiÖp, tiÕn hµnh c¶i tiÕn c¬ chÕ qu¶n lý, t¹o m«i tr-êng kinh doanh th«ng tho¸ng cho c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng ë c¶ lÜnh vùc s¶n xuÊt vµ th-¬ng m¹i. Cã thÓ nãi, chÊt l-îng thóc ®Èy xuÊt khÈu - lµ sù lùa chän cña hÇu hÕt c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn hiÖn nay - xÐt vÒ mÆt ng¾n h¹n, lµ sù kÕt hîp gi÷a c¸c chÝnh s¸ch ®Èy m¹nh xuÊt khÈu vµ b¶o hé mËu dÞch cã lùa chän. Cho tíi nay, hÖ thèng chÝnh s¸ch nµy ®ang cßn rÊt nhiÒu bÊt cËp, kü thuËt x©y dùng cßn th« s¬, viÖc phèi hîp thùc hiÖn gi÷a c¸c bé, c¸c cÊp, c¸c ngµnh ch-a ®ång bé. §Æc biÖt, nh÷ng biÖn ph¸p chÝnh s¸ch t¹o lîi thÕ cho kinh tÕ th-¬ng m¹i n-íc nhµ l¹i ch-a cã. ChÝnh vÊn ®Ò nµy sÏ g©y bÊt lîi cho c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu trong ®iÒu kiÖn tù do ho¸ th-¬ng m¹i. Tù do ho¸ th-¬ng m¹i lµ mét qu¸ tr×nh tÊt yÕu. Trong qu¸ tr×nh ®ã, chóng ta võa cã nh÷ng thuËn lîi, võa ph¶i ®-¬ng ®Çu víi nh÷ng th¸ch thøc nghiÖt ng·, mµ ch×a kho¸ thµnh c«ng ®Ó v-ît qua tÊt c¶ trë ng¹i lµ søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ nãi chung vµ hµng xuÊt khÈu nãi riªng. HiÓu râ vÊn ®Ò, tõ ®ã Nhµ n-íc, doanh nghiÖp cã nh÷ng chÝnh s¸ch cô thÓ, khai th¸c lîi thÕ s½n cã còng nh- do qu¸ tr×nh nµy ®em l¹i mét c¸ch hîp lý t¹o nªn søc m¹nh tæng hîp trong c¹nh tranh. 1.4.2. Nh÷ng nh©n tè ¶nh h-ëng ®Õn viÖc ®æi míi c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu. Thùc tÕ, ho¹t ®éng xuÊt khÈu thêi gian qua cho thÊy cÇn thiÕt ph¶i cã sù ®æi míi c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay. Tuy nhiªn, thay ®æi ra sao, lµm thÕ nµo ®Ó thay ®æi cã c¬ së khoa häc vµ cã tÝnh kh¶ thi chø kh«ng ph¶i dùa trªn suy nghÜ chñ quan. Mét trong nh÷ng c¨n cø ®ã lµ ph¶i dùa vµo nghiªn cøu c¸c nh©n tè kh¸ch quan, chñ quan ¶nh h-ëng ®Õn sù biÕn ®æi c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu. a. C¸c yÕu tè kh¸ch quan ¶nh h-ëng ®Õn viÖc ®æi míi c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu. §ã lµ nh÷ng yÕu tè s½n cã, t¸c ®éng ®Õn qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu xuÊt khÈu mµ ta chØ cã thÓ ph¸t huy hay ph¶i chÊp nhËn nã. * §iÒu kiÖn tù nhiªn cña ®Êt n-íc. 19 Bao gåm: Tµi nguyªn thiªn nhiªn, ®iÒu kiÖn khÝ hËu, vÞ trÝ ®Þa lý - ®©y lµ nh÷ng yÕu tè ®Çu vµo quan träng trong s¶n xuÊt hµng ho¸. C¸c n-íc cã nÒn c«ng nghiÖp non trÎ, l¹c hËu th× yÕu tè nµy cã ¶nh h-ëng lín ®Õn ho¹t ®éng xuÊt khÈu. C¸c quèc gia cÇn ph¶i sö dông hiÖu qu¶ nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn v× ®©y lµ lo¹i yÕu tè cã kh¶ n¨ng c¹n kiÖt, ®ång thêi b¶o vÖ m«i tr-êng vµ mét sè nguån tµi nguyªn kh«ng cã kh¶ n¨ng t¸i sinh. ViÖt Nam cã vÞ trÝ ®Þa lý thuËn lîi, n»m trªn c¸c ®-êng hµng kh«ng vµ hµng h¶i quèc tÕ quan träng. HÖ thèng c¶ng biÓn lµ cöa ngâ kh«ng chØ cho nÒn kinh tÕ ViÖt Nam mµ c¶ c¸c quèc gia l¸ng giÒng, ®Æc biÖt lµ vïng T©y Nam Trung Quèc, Lµo, §«ng B¾c Th¸i Lan. VÞ trÝ thuËn lîi t¹o kh¶ n¨ng ph¸t triÓn ho¹t ®éng trung chuyÓn, t¸i xuÊt vµ chuyÓn khÈu c¸c hµng ho¸ cña ®Êt n-íc qua c¸c khu vùc l©n cËn, ®ång thêi ®ã còng lµ tµi nguyªn v« h×nh ®Ó ®Èy m¹nh xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. * §iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi. Bao gåm: Sè l-îng d©n sè, tr×nh ®é vµ truyÒn thèng v¨n ho¸, møc sèng vµ thÞ hiÕu d©n c-, nhu cÇu thÞ tr-êng, lîi thÕ ®i sau vÒ khoa häc c«ng nghÖ... ®©y cã thÓ võa lµ h¹n chÕ ph¸t triÓn, võa lµ lîi thÕ c¹nh tranh quan träng cña c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn ®Ó thóc ®Èy xuÊt khÈu. VÝ dô, nh÷ng s¶n phÈm cã hµm l-îng lao ®éng cao nh- hµng thñ c«ng, hµng may mÆc, hµng ®iÖn tö... lµ lo¹i s¶n phÈm cã lîi thÕ c¹nh tranh cña c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn ®«ng d©n nh- ViÖt Nam, Trung Quèc... trªn thÞ tr-êng quèc tÕ. C¸c n-íc NICs §«ng ¸, ASEAN ®· thµnh c«ng nhê tËn dông tèt lîi thÕ nµy. Tuy vËy, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, lîi thÕ nµy cã thÓ mÊt ®i do gi¸ nh©n c«ng ngµy cµng cao, do ®ã, c¸c n-íc nµy cÇn chuyÓn dÞch c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu kÞp thêi khi yÕu tè lîi thÕ nµy bÞ mÊt ®i. * Quan hÖ th-¬ng m¹i vµ chÝnh s¸ch cña c¸c n-íc nhËp khÈu hµng ho¸ cña ViÖt Nam. Quan hÖ chÝnh s¸ch ngo¹i giao, quan hÖ th-¬ng m¹i gi÷a ViÖt Nam vµ c¸c n-íc trªn thÕ giíi lµ nh©n tè quan träng ®Ó më cöa thÞ tr-êng, t¨ng c-êng hîp t¸c toµn diÖn nhiÒu mÆt vµ ®Æc biÖt t¨ng tr-ëng khèi l-îng hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu víi c¸c n-íc. §ång thêi còng lµ mét nh©n tè gãp phÇn t¹o sù chuyÓn dÞch nhanh trong c¬ cÊu hµng xuÊt khÈu cña ViÖt Nam. LÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö n-íc ta ®· cã quan hÖ ë møc ®é kh¸c nhau víi tÊt c¶ c¸c n-íc l¸ng giÒng trong khu vùc, víi hÇu hÕt c¸c 20
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan