Tài liệu Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn huyện phú lương, tỉnh thái nguyên

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ĐÀO QUỐC TẤN CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN PHÚ LƯƠNG, TỈNH THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP THÁI NGUYÊN, NĂM 2022 ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM ĐÀO QUỐC TẤN CHUYỂN DỊCH CƠ CẤU KINH TẾ NÔNG NGHIỆP TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN PHÚ LƯƠNG, TỈNH THÁI NGUYÊN Ngành: Kinh tế Nông nghiệp Mã số: 8.62.01.15 LUẬN VĂN THẠC SĨ KINH TẾ NÔNG NGHIỆP Người hướng dẫn khoa học: TS. HÀ THỊ HÒA THÁI NGUYÊN, NĂM 2022 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực, khách quan và chưa từng dùng để bảo vệ lấy bất kỳ học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã được cám ơn, các thông tin trích dẫn trong luận văn này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, ngày 25 tháng 4 năm 2022 Tác giả luận văn Đào Quốc Tấn ii LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo, sự giúp đỡ, động viên của bạn bè, đồng nghiệp và gia đình. Nhân dịp hoàn thành luận văn, cho phép tôi được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc TS. Hà Thị Hòa đã tận tình hướng dẫn, dành nhiều công sức, thời gian và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Ban Giám hiệu, Phòng Đào tạo, Khoa Kinh tế & PTNT đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, thực hiện đề tài và hoàn thành luận văn. Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể các cán bộ, chính quyền địa phương và các hộ nông dân trên địa bàn huyện Phú Lương đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè, đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi về mọi mặt, động viên khuyến khích tôi hoàn thành luận văn. Thái Nguyên, ngày 25 tháng 4 năm 2022 Tác giả Đào Quốc Tấn iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... ii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .............................................................. vi DANH MỤC BẢNG ....................................................................................... vii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 2 2.1. Mục tiêu chung ........................................................................................... 2 2.2. Mục tiêu cụ thể ........................................................................................... 2 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 2 3.1. Đối tượng nghiên cứu................................................................................. 2 3.2. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................... 2 4. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn....................................................................... 3 4.1. Ý nghĩa khoa học ....................................................................................... 3 4.2. Ý nghĩa thực tiễn ........................................................................................ 3 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI ....................................... 4 1.1. Cơ sở lý luận về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ........................ 4 1.1.1. Cơ cấu kinh tế nông nghiệp .................................................................... 4 1.1.1.1. Khái niệm ............................................................................................. 4 1.1.1.2. Các bộ phận cấu thành cơ cấu kinh tế nông nghiệp:............................ 4 1.1.2. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ................................................ 5 1.1.2.2. Vai trò của chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ........................... 6 1.1.2.3. Nội dung của chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ....................... 7 1.2. Cơ sở thực tiễn về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ................... 14 1.2.1. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ở thành phố Hải Dương, tỉnh Hải Dương. ...................................................................................................... 14 1.2.2. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ở huyện Yên Thế, tỉnh Bắc Giang ............................................................................................................... 17 1.2.3. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ở thành phố Hòa Bình, tỉnh Hòa Bình ................................................................................................................. 19 iv 1.3. Tổng quan các công trình nghiên cứu ...................................................... 21 1.4. Bài học kinh nghiệm rút ra từ tổng quan tài liệu cho huyện Phú Lương tỉnh Thái Nguyên .................................................................................................... 23 CHƯƠNG 2. ĐẶC ĐIỂM ĐỊA BÀN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ....25 2.1. Đặc điểm địa bàn nghiên cứu ................................................................... 25 2.1.1. Điều kiện tự nhiên huyện Phú Lương ................................................... 25 2.1.3. Đánh giá chung về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội huyện Phú Lương liên quan đến chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp .................................. 31 2.2. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 31 2.3. Phương pháp nghiên cứu.......................................................................... 32 2.3.1. Chọn điểm nghiên cứu .......................................................................... 32 2.3.2. Phương pháp thu thập số liệu ................................................................ 32 2.3.2. Phương pháp phân tích số liệu .............................................................. 33 2.4. Hệ thống chỉ tiêu nghiên cứu ................................................................... 33 Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ........................ 36 3.1. Thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Lương giai đoạn 2018-2020 ............................................................................ 36 3.1.1. Giá trị sản xuất của huyện Phú Lương giai đoạn 2018-2020 ............... 36 3.1.2. Cơ cấu lao động huyện Phú Lương giai đoạn 2018-2020 .................... 37 3.1.3. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành trồng trọt của huyện Phú Lương giai đoạn 2018-2020 ............................................................................................... 38 3.1.4. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành chăn nuôi của huyện Phú Lương giai đoạn 2018-2020 ............................................................................................... 41 3.1.5. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành lâm nghiệp của huyện Phú Lương giai đoạn 2018-2020 ............................................................................................... 43 3.1.6. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành thủy sản của huyện Phú Lương giai đoạn 2018-2020 ............................................................................................... 45 3.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên ....................................................... 46 3.2.1. Kết quả phân tích SWOT đối với chuyển dịch cơ cấu kinh kế nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên .......................................... 46 v 3.2.2. Các yếu tố ảnh hưởng đến dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Lương ............................................................................................ 47 3.3. Giải pháp thúc đấy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên .............................................................. 50 3.3.1. Thực hiện công tác quy hoạch sản xuất ................................................ 50 3.3.2. Hoàn thiện cơ chế, chính sách chuyển dịch cơ cấu kinh tế ngành nông nghiệp .................................................................................................... 51 3.3.3. Đẩy mạnh xây dựng kết cấu hạ tầng, ứng dụng khoa học công nghệ trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ......................................................... 54 3.3.4. Tăng cường thu hút và sử dụng có hiệu quả vốn đầu tư phục vụ chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ..................................................................... 55 3.3.5. Tăng cường và nâng cao hiệu quả công tác khuyến nông .................... 55 3.3.6. Giải pháp đào tạo nguồn nhân lực ........................................................ 56 3.3.7. Giải pháp về đầu tư vốn ........................................................................ 56 3.3.8. Giải pháp về tổ chức sản xuất ............................................................... 57 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ...................................................................... 59 1. Kết luận ....................................................................................................... 59 2. Kiến nghị ..................................................................................................... 60 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 61 PHỤ LỤC vi DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT CN - TTCN : Công nghiệp - Tiểu thủ công nghiệp CNH, HĐH : Công nghiệp hóa, hiện đại hóa GDP : Tổng sản phẩm quốc nội HĐND : Hội đồng nhân dân HTX : Hợp tác xã NN&PTNT : Nông nghiệp và Phát triển nông thôn NTM : Nông thôn mới NXB : Nhà xuất bản SXKD : Sản xuất kinh doanh TM&DV : Thương mại và Dịch vụ TTCN : Tiểu thủ công nghiệp UBND : Ủy ban nhân dân vii DANH MỤC BẢNG Bảng 3.1: Giá trị sản xuất trên địa bàn huyện Phú Lương giai đoạn 2018-2020.....36 Bảng 3.2: Cơ cấu lao động của huyện Phú Lương giai đoạn 2018-2020 ....... 37 Bảng 3.3: Cơ cấu giá trị sản xuất ngành trồng trọt của huyện Phú Lương giai đoạn 2018-2020 ............................................................................ 38 Bảng 3.4: Cơ cấu diện tích gieo trồng cây lương thực của huyện Phú Lương giai đoạn 2018-2020 ..................................................................... 39 Bảng 3.6: Tình hình chăn nuôi của huyện Phú Lương giai đoạn 2018-2020 . 42 Bảng 3.7. Chuyển dịch cơ cấu ngành lâm nghiệp huyện Phú Lương giai đoạn 2018 - 2020 ................................................................................... 43 Bảng 3.8. Chuyển dịch cơ cấu ngành thủy sản của huyện Phú Lương giai đoạn 2018 - 2020 ................................................................................... 45 Bảng 3.9. Phân tích SWOT chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên đại bàn huyện Phú Lương ................................................................... 46 Bảng 3.10. Những yếu tố ảnh hưởng đến chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Lương .......................................... 47 TRÍCH YẾU LUẬN VĂN 1. Những thông tin chung Họ và tên tác giả: Đào Quốc Tấn Tên đề tài: Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên Chuyên ngành: Kinh tế nông nghiệp Mã số: 8620115 Người hướng dẫn khoa học: TS. Hà Thị Hòa Cơ sở đào tạo: Trường Đại học Nông Lâm - Đại học Thái Nguyên 2. Nội dung bản trích yếu 2.1. Lý do chọn đề tài Phú Lương là một huyện thuần nông của tỉnh Thái Nguyên, trong 10 năm trở lại đây, các chỉ tiêu kinh tế - xã hội hàng năm đều đạt và vượt kế hoạch, nhiều lĩnh vực có những chuyển biến rõ nét, kinh tế tiếp tục phát triển và đạt tốc độ tăng trưởng khá, kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội của huyện từng bước được hoàn thiện. Giai đoạn 2015 - 2020, giá trị sản xuất ngành nông lâm nghiệp, thuỷ sản tăng bình quân hàng năm 4,2%, giá trị sản xuất trên một đơn vị diện tích đất trồng trọt đến năm 2020 đạt 92 triệu đồng/ha, giảm tỷ lệ hộ nghèo mỗi năm 2,61% (UBND huyện Phú Lương, 2021). Điểm nhấn trong lĩnh vực nông nghiệp của huyện Phú Lương là nâng cao chất lượng, giá trị cây của các sản phẩm nông nghiệp. Mặc dù đã có nhiều thay đổi nhưng kinh tế nông nghiệp huyện Phú Lương vẫn gặp nhiều khó khăn, hạn chế, để khắc phục những hạn chế đó và đưa nông nghiệp Phú Lương cất cánh, phát triển xứng tầm với tiềm năng của huyện thì việc đánh giá đầy đủ thực trạng và đề xuất các giải pháp hữu hiệu nhằm thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp là rất cần thiết. Với lý do trên, tôi chọn đề tài “Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên” làm luận văn tốt nghiệp của mình. 2.2. Mục tiêu nghiên cứu * Mục tiêu chung Đánh giá được thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. Từ đó, đề ra các giải pháp thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn. * Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa vấn đề lý luận, thực tiễn về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp. - Đánh giá được thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. Xác định được những yếu tố ảnh hưởng đến quá trình chuyển dịch. - Đề xuất được những giải pháp nhằm thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên trong những năm tới. 2.3. Phương pháp nghiên cứu 2.3.1. Chọn điểm nghiên cứu Trên địa bàn huyện Phú Lương, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp diễn ra với mức độ khác nhau giữa các xã. Vì vậy tác giả lựa chọn ba xã Động Đạt, Phú Đô, Yên Trạch để thu thập thông tin sơ cấp, đảm bảo ba xã phải đại diện cho thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp của huyện Phú Lương. 2.3.2. Phương pháp thu thập số liệu 2.3.2.1. Thu thập số liệu thứ cấp Tác giả thu thập các thông tin có sẵn đã được công bố, đảm bảo tính đại diện và khách quan của đề tài nghiên cứu. Những số liệu này mang tính tổng quát, giúp cho người nghiên cứu có bước đầu hình dung thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn. Các thông tin này được thu thập từ các cơ quan, tổ chức trên địa bàn huyện Phú Lương và bên ngoài. 2.3.2.2. Thu thập số liệu sơ cấp Phương pháp đánh giá nông thôn có sự tham gia của người dân (PRA): Sử dụng câu hỏi mở, thông qua phương pháp này trực tiếp tiếp cận các chủ hộ, các đối tượng có liên quan đến sản xuất nông nghiệp, để hiểu biết được thực trạng, những khó khăn, thuận lợi trong quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp. Từ đó có cái nhìn khách quan để có thể đưa ra những giải pháp cụ thể nhằm đấy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trong thời gian tới. Các phương pháp được áp dụng bao gồm: a) Phương pháp điều tra Mẫu được chọn để tiến hành điều tra là 90 hộ gia đình tại 03 xã. Từ kết quả thu thập được có thể đưa ra đánh giá chung và khách quan hơn cho đề tài nghiên cứu. b) Phương pháp chuyên gia: Thu thập thông tin qua các cán bộ có kinh nghiệm tại địa phương, người lãnh đạo trong cộng đồng và những người dân có uy tín trong cộng đồng. Phương pháp này cho phép khai thác được những kiến thức bản địa của người dân địa phương. 2.3.3. Phương pháp phân tích số liệu Phương pháp phân tổ thống kê: Mục tiêu của việc phân tổ trong nghiên cứu để thấy rõ sự đồng nhất trong cùng một nhóm ngành và sự khác biệt giữa các nhóm ngành trong sản xuất nông nghiệp ở các vùng khác nhau của huyện, tác giả đã phân tổ nhóm ngành trồng trọt, ngành chăn nuôi, ngành lâm nghiệp. Phương pháp thống kê mô tả: Là phương pháp nghiên cứu các hiện tượng kinh tế xã hội vào việc mô tả sự biến động cũng như xu hướng phát triển của hiện tượng kinh tế xã hội thông qua số liệu thu thập được. Phương pháp này được dùng để tính toán, đánh giá các kết quả nghiên cứu từ các phiếu điều tra. Phương pháp so sánh: Sử dụng phương pháp dãy số thời gian và so sánh các chỉ tiêu tính toán giữa các ngành, giữa các vùng, giữa các nhóm sản phẩm theo từng ngành, từ đó có những giải pháp cụ thể. 2.4. Tóm lược các kết quả nghiên cứu đã đạt được Huyện Phú Lương có vị trí địa lý, giao thông thuận lợi. Huyện có quỹ đất lớn với tổng diện tích tự nhiên 34.979,68 ha, trong đó đất nông nghiệp là 12.101,75 ha, đất lâm nghiệp 16.863,58 ha. Tốc độ tăng trưởng giá trị sản xuất nông, lâm nghiệp và thủy sản trên địa bàn huyện Phú Lương bình quân giai đoạn 2016 - 2020 là 4,2%/năm. Tổng dân số của huyện năm 2020 là 103.490 người, trong đó dân số dân số ở nông thôn chiếm đến 87,84%, còn dân số ở thành thị rất ít chỉ chiếm 12,16%. Đây là những điều kiện thuận lợi cho chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Lương. Bên cạnh những điều kiện thuận lợi, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Lương còn nhiều tồn tại, khó khăn như sản xuất nông nghiệp vẫn nhỏ lẻ, chưa tạo thành vùng sản xuất tập trung, xu hướng lao động nông nghiệp chuyển mạnh sang công nghiệp dịch vụ, dẫn đến tình trạng thiếu lao động trong sản xuất nông nghiệp. Trên địa bàn huyện Phú Lương, cơ cấu kinh tế chuyển dịch theo hướng tăng dần tỷ trọng công nghiệp, thương mại - dịch vụ, giảm dần tỷ trọng nông nghiệp. Cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Lương cũng đang từng bước chuyển dịch theo hướng sản xuất hàng hóa, hiện đại hóa, trên địa bàn huyện đã hình thành được một số vùng chuyên canh sản xuất theo hướng hàng hoá với các cây trồng chủ lực như chè, lúa… Trong ngành trồng trọt, tỷ trọng giá trị nhóm cây lương thực có xu hướng giảm (chiếm 61,86% năm 2018, giảm còn 55,75% năm 2020), trong khi đó tỷ trọng giá trị nhóm cây công nghiệp (đặc biệt là cây chè) có xu hướng tăng (chiếm 27,77% năm 2020, tăng 5,11% so với năm 2018). Đối với ngành chăn nuôi, các loại vật nuôi được chăn nuôi với mục đích bán thịt có xu hướng gia tăng, vật nuôi được nuôi với mục đích lấy sức kéo có xu hướng giảm, số lượng đàn bò trên địa bàn huyện có xu hướng tăng qua các năm. 2.5. Kết luận Để thúc đẩy nhanh chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Lương, tác giả đã đề xuất tám nhóm giải pháp gồm thực hiện công tác quy hoạch sản xuất; hoàn thiện cơ chế, chính sách chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp; đẩy nhanh xây dựng kết cấu hạ tầng, ứng dụng khoa học công nghệ trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp; tăng cường thu hút và sử dụng có hiệu quả vốn đầu tư phục vụ chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp; tăng cường và nâng cao hiệu quả công tác khuyến nông; đào tạo nguồn nhân lực; đầu tư vốn cho phát triển nông nghiệp; giải pháp về tổ chức sản xuất. 2.6. Khuyến nghị chính sách Tiếp tục đầu tư các chính sách hỗ trợ phát triển sản xuất nông nghiệp trên địa bàn. Cần chú trọng hơn nữa trong chính sách hỗ trợ liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị và xúc tiến thương mại. Tạo hành lang pháp lý cho các hộ nông dân, chủ trang trại, doanh nghiệp tích tụ ruộng đất với quy mô lớn như cấp sổ xanh, mở rộng tối đa chính sách hạn điền và thời gian sử dụng đất trồng trọt. Cần tiếp tục rà soát có cơ chế chính sách phù hợp theo luật hiện hành về việc cho nông dân tích tụ ruộng đất sản xuất quy mô lớn. Trong đó chú trọng chuyển đổi mô hình tổ chức sản xuất từ hộ gia đình sang trang trại và doanh nghiệp. Quan tâm đầu tư phê duyệt các dự án, chính quyền địa phương cần xem xét xây dựng các vùng sản xuất trồng trọt công nghệ cao, sản xuất gắn với chế biến, tiêu thụ sản phẩm. Người hướng dẫn khoa học (Họ, tên và chữ ký) TS. Hà Thị Hòa Học viên (Họ, tên và chữ ký) Đào Quốc Tấn 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm gần đây, Việt Nam đã có nhiều chính sách nhằm thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, coi chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu. Mặc dù còn gặp nhiều khó khăn nhưng ngành nông nghiệp Việt Nam vẫn duy trì được đà tăng trưởng, năm 2020, tốc độ tăng trưởng GDP đạt 2,65%; Tổng kim ngạch xuất khẩu đạt 41,25 tỷ USD; Trên 62% số xã đạt chuẩn nông thôn mới; Tỷ lệ che phủ rừng đạt 42%; Thu nhập của người dân nông thôn đạt 43 triệu đồng/người/năm (Bộ Nông nghiệp & Phát triển nông thôn, 2021). Mặc dù đã đạt được những kết quả nhất định nhưng nông nghiệp Phú Lương vẫn còn nhiều tồn tại, đặc biệt là quá trình chuyển dịch kinh tế nông nghiệp còn chậm. Trước yêu cầu sản xuất nông nghiệp phải đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng nhanh của người dân với chất lượng tốt hơn, an toàn hơn thì việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp càng trở nên cấp thiết, đòi hỏi phải chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng hiện đại, hiệu quả; đổi mới quy hoạch, tổ chức sản xuất nông nghiệp theo hướng quy mô lớn, có tính cạnh tranh quốc tế, đạt đến hiệu quả cao, đem lại thu nhập cao hơn cho nông dân; phải hiện đại hóa nông nghiệp, phát triển nông nghiệp theo hướng công nghệ cao. Phú Lương là một huyện thuần nông của tỉnh Thái Nguyên, trong 10 năm trở lại đây, các chỉ tiêu kinh tế - xã hội hàng năm đều đạt và vượt kế hoạch, nhiều lĩnh vực có những chuyển biến rõ nét, kinh tế tiếp tục phát triển và đạt tốc độ tăng trưởng khá, kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội của huyện từng bước được hoàn thiện. Giai đoạn 2015 - 2020, giá trị sản xuất ngành nông, lâm nghiệp và thuỷ sản tăng bình quân hàng năm 4,2%, giá trị sản xuất trên một đơn vị diện tích đất trồng trọt đến năm 2020 đạt 92 triệu đồng/ha, giảm tỷ lệ hộ nghèo mỗi năm 2,61% (UBND huyện Phú Lương, 2021). Điểm nhấn trong lĩnh vực nông nghiệp của huyện Phú Lương là nâng cao chất lượng, giá trị cây của các sản phẩm nông nghiệp. Mặc dù đã có nhiều thay đổi nhưng kinh tế nông nghiệp huyện Phú Lương vẫn gặp nhiều khó khăn, hạn chế, quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế 2 ngành nông nghiệp còn chậm, chưa rõ nét, để khắc phục những hạn chế đó và đưa nông nghiệp Phú Lương cất cánh, phát triển xứng tầm với tiềm năng của huyện thì việc đánh giá đầy đủ thực trạng và đề xuất các giải pháp hữu hiệu nhằm thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp là rất cần thiết. Với lý do trên, tôi chọn đề tài “Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên” làm luận văn tốt nghiệp của mình. 2. Mục tiêu nghiên cứu 2.1. Mục tiêu chung Đánh giá được thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. Từ đó, đề ra các giải pháp thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn nghiên cứu. 2.2. Mục tiêu cụ thể - Hệ thống hóa vấn đề lý luận, thực tiễn về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp. - Đánh giá được thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. Xác định được những yếu tố ảnh hưởng đến quá trình chuyển dịch. - Đề xuất được những giải pháp nhằm thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên đến năm 2015, tầm nhìn đến năm 2030. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là vấn đề chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. 3.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về không gian: Đề tài được nghiên cứu trên địa bàn huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên. - Phạm vi về thời gian: Đề tài được thực hiện từ tháng 6 năm 2021 đến tháng 4 năm 2022. Số liệu thứ cấp thu thập giai đoạn 2018 - 2020. 3 4. Những đóng góp mới, ý nghĩa khoa học và thực tiễn 4.1. Những đóng góp mới của luận văn Luận văn là công trình khoa học, bổ sung vào hệ thống tài liệu nghiên cứu về vấn đề chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp ở cấp độ huyện. 4.2. Ý nghĩa khoa học Đề tài là tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nói chung, chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa àn huyện Phú Lương nói riêng. Đề tài góp phần hoàn thiện hơn phương pháp luận trong nghiên cứu về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp Đề tài là công trình nghiên cứu, giúp nâng cao năng lực khao học của tác giả. 4.3. Ý nghĩa thực tiễn Đề tài có ý nghĩa lớn trong việc đánh giá đúng thực trạng chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp tại huyện Phú Lương, tỉnh Thái Nguyên và tìm ra các nhân tố ảnh hưởng đến quá trình này. Các giải pháp chuyển dich cơ cấu kinh tế nông nghiệp trên địa bàn huyện Phú Lương được tác giả đề xuất sẽ là những tham vấn quan trong giúp các cơ quan, ban ngành huyện Phú Lương tham khảo để áp dụng vào thực tế. 4 CHƯƠNG 1 CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA ĐỀ TÀI 1.1. Cơ sở lý luận về chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp 1.1.1. Cơ cấu kinh tế nông nghiệp 1.1.1.1. Khái niệm Cơ cấu kinh tế nông nghiệp là một tổng thể bao gồm các mối quan hệ tương quan giữa các yếu tố của lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất thuộc lĩnh vực nông, lâm, ngư nghiệp trong khoảng thời gian và điều kiện kinh tế xã hội cụ thể. Theo đó, có thể hiểu cơ cấu kinh tế nông nghiệp là tổng thể các yếu tố hợp thành nền nông nghiệp theo những quan hệ nhất định cùng với sự tác động qua lại lẫn nhau gắn liền với những điều kiện lịch sử cụ thể (điều kiện tự nhiên, trình độ công nghệ, trình độ phân công lao động, trình độ tổ chức quản lý…) nhằm thực hiện có hiệu quả những mục tiêu đã định(Vũ Đình Thắng, 2014). Cơ cấu kinh tế nông nghiệp hình thành, biến đổi gắn liền với sự phát triển của cơ chế thị trường, từ kinh tế tự nhiên dần dần chuyển thành kinh tế hàng hóa, quá trình này tác động và thúc đẩy ngành nông nghiệp phát triển đa dạng và năng động theo hướng tiên tiến. 1.1.1.2. Các bộ phận cấu thành cơ cấu kinh tế nông nghiệp: Nông nghiệp là một bộ phận cấu thành của nền kinh tế. Theo nghĩa rộng, nông nghiệp bao gồm: nông nghiệp, lâm nghiệp và ngư nghiệp. Đồng thời trong từng nhóm ngành lại được phân chia thành các bộ phận nhỏ, cụ thể như sau: Nông nghiệp (theo ngành hẹp) được phân chia thành trồng trọt và chăn nuôi. Trong đó: ngành trồng trọt được phân chia tiếp thành: cây lương thực, cây công nghiệp, cây ăn quả, cây dược liệu… Ngành chăn nuôi bao gồm: gia súc, gia cầm. Việc chuyển dịch từ cây lúa sang cây hoa màu năng suất cao hoặc sang chăn nuôi đang là xu hướng phát triển chủ yếu của ngành nông nghiệp. Ngành lâm nghiệp bao gồm trồng rừng, khoanh nuôi, tái sinh và kinh doanh khai thác rừng … Ngành ngư nghiệp: bao gồm đánh, bắt và nuôi trồng thủy sản Cơ cấu kinh tế nông nghiệp mang tính khách quan, lịch sử, xã hội và luôn gắn liền với sự phát triển của lực lượng sản xuất, sự phân công lao động xã 5 hội… chuyển dịch từ thấp đến cao, từ giản đơn đến phức tạp dưới tác động của quy luật tự nhiên, kinh tế - xã hội. Trong nền kinh tế thị trường, cơ cấu kinh tế nói chung, cơ cấu kinh tế nông nghiệp nói riêng chịu tác động của quy luật cung cầu, giá trị và cạnh tranh. Do vậy, xây dựng cơ cấu kinh tế nông nghiệp không thể duy ý chí, mà phải nhận thức đúng đắn sự vận động của quy luật khách quan, vận dụng sáng tạo trong điều kiện cụ thể. 1.1.2. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp 1.1.2.1. Khái niệm Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp là quá trình chuyển dịch các nguồn lực trong nông nghiệp nhằm gia tăng sản lượng các ngành, trong đó có các ngành có năng suất lao động cao hơn sẽ có tỷ trọng tăng và xu hướng chung đối với sản xuất nông nghiệp của hầu hết các nước là tỷ trọng giá trị sản lượng nông sản phi lương thực, nhất là các sản phẩm chăn nuôi và thủy sản ngày càng tăng khi thu nhập của dân cư tăng lên. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp là chuyển dịch toàn diện cả cơ cấu ngành, cơ cấu thành phần kinh tế và cơ cấu vùng. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp làm thay đổi dần tỷ trọng của từng ngành kinh tế, từng thành phần kinh tế, tỷ trọng lao động của từng ngành trong tổng thể nền kinh tế (Đỗ Hoài Nam, 1996). Chuyển dịch cơ cấu ngành trong nông nghiệp là sự thay đổi tỷ trọng giữa các ngành và nhóm ngành trong nội bộ ngành nông nghiệp. Xu hướng chuyển dịch cơ cấu ngành nông nghiệp hiện nay là hướng tới một nền nông nghiệp hàng hóa, sản xuất thâm canh, đa sạng theo hướng sản xuất hàng hóa lớn tạo ra nhiều sản phẩm hàng hóa có giá trị. - Trong ngành trồng trọt, xu hướng độc canh cây lương thực đã được hạn chế dần, thay vào đó là việc trồng những loại cây có năng suất cao, có giá trị hàng hóa lớn. - Trong ngành chăn nuôi cũng có sự thay đổi về cơ cấu, những loài vật nuôi có giá trị dinh dưỡng tốt, phù hợp với những yêu cầu của thị trường được chú trọng phát triển. Chuyển dịch cơ cấu thành phần kinh tế trong nông nghiệp: Chủ yếu diễn ra do sự tác động của các nhân tố kinh tế - xã hội, trong đó sự định hướng về mặt chính trị - xã hội có vai trò chủ yếu. Số lượng các thành phần kinh tế tham 6 gia trong lĩnh vực nông nghiệp cũng tương đương với số lượng các thành phần kinh tế tham gia trong nền kinh tế quốc dân. Chuyển dịch cơ cấu lãnh thổ nông nghiệp: Đang diễn ra mạnh mẽ, hình thành nên những vùng chuyên môn hóa có sự ổn định về phương hướng sản xuất, về quy mô, về đảm bảo chất lượng và hiệu quả xã hội. Quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp trong thời kỳ công nghiệp hóa - hiện đại hóa cũng chính là quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp nhằm vào các mục tiêu: - Khai thác có hiệu quả các tiềm năng nông nghiệp như đất đai, khí hậu, nguồn nước… - Khai thác và sử dụng tốt nhất các lợi thế so sánh của nông nghiệp trong phạm vi cả nước cũng như từng địa phương. - Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp đảm bảo an toàn lương thực, thực phẩm góp phần tạo nên khối lượng của cải vật chất ngày càng lớn, cơ cấu sản phẩm nông nghiệp phải đa dạng và phong phú. - Chuyển dịch cơ cấu nông nghiệp phải góp phần vào việc ổn định và phát triển kinh tế - xã hội và nâng cao đời sống nhân dân. 1.1.2.2. Vai trò của chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp điều kiện để ngành nông nghiệp nhanh chóng thích ứng với yêu cầu hội nhập và mở rộng hợp tác quốc tế. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp gắn liền với quá trình phân công lao động xã hội. Thông qua quá trình chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp sẽ tạo ra hệ thống kinh tế nông nghiệp hợp lý, cho phép khai thác tối ưu các nguồn lực (vốn, tài nguyên, lao động, kỹ thuật…), đảm bảo sự phát triển cân đối, ổn định, bền vững, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng của xã hội. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp góp phần duy trì có hiệu quả nền kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, trong đó kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo; kinh tế nhà nước và kinh tế tập thể là nền tảng, bảo đảm định hướng xã hội chủ nghĩa. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp góp phần thực hiện thành công quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, thực hiện chiến lược hướng về xuất khẩu, từng bước chuyển sang nền kinh tế tri thức.